آگاهی، نگرش و عملکرد دندانپزشکان شهر اصفهان-ایران در خصوص اثرات بیولوژیک پرتوهای یونیزان و روش‏های حفاظتی در برابر آنها در سال 1390

بدریان, حمید; شیخی, مهناز; عبدی نیان, مهرداد

doi:10.22038/jmds.2014.430

آگاهی، نگرش و عملکرد دندانپزشکان شهر اصفهان-ایران در خصوص اثرات بیولوژیک پرتوهای یونیزان و روش‏های حفاظتی در برابر آنها در سال 1390

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

² دانشیار گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

³ استادیار گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

10.22038/jmds.2014.430

چکیده

مقدمه: کاربرد روزافزون رادیوگرافی‏های دندانی، سبب لزوم افزایش آگاهی و عملکرد مناسب دندانپزشکان در زمینه حفاظت از پرتو‏های یونیزان می‏شود.به همین جهت مطالعه حاضر با هدف بررسی میزان آگاهی، نگرش و عملکرد دندانپزشکان عمومی شهر اصفهان در مورد اثرات پرتوهای یونیزان و روش‏های حفاظت در برابر آنها انجام گردید.
مواد و روش‏ها: در این مطالعه توصیفی- تحلیلی، به منظور سنجش سطح آگاهی، نگرش و عملکرد دندانپزشکان مورد نظر، پرسشنامه‏ای مشتمل بر سوالات سنجش آگاهی، نگرش، عملکرد و اطلاعات دموگرافیک در بین 184 دندانپزشک شهر اصفهان توزیع گردید. تجزیه و تحلیل داده‏های جمع آوری شده با استفاده از آزمون t و ضریب همبستگی پیرسون در نرم‏افزار SPSS با ویرایش 15 انجام شد(5%=α).
یافته‏ ها: در مطالعه حاضر2/73 درصد از دندانپزشکان مورد بررسی، آگاهی ضعیف داشتند. 6/25 و 2/1 درصد از دندانپزشکان نیز به ترتیب سطح آگاهی متوسط و خوب داشتند. 24 و 76 درصد به ترتیب نگرش خوب و بی تفاوت داشتند. 10% از پیش‌بند سربی و 5/4 درصد از گردبند تیروئیدی برای بیماران استفاده می‏کردند. سابقه کار با سطح آگاهی رابطه معکوس معنی‏دار داشت (004/0=P، 218/0-=r).
نتیجه گیری: با توجه به نتایج مطالعه حاضر، آگاهی دندانپزشکان شهر اصفهان ضعیف ارزیابی می‏شود و دوره‏های آموزشی در زمان تحصیل و بعد از فارغ التحصیلی در این زمینه ضروری است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Knowledge, Attitudes and Performance of Dental Practitioners in Isfahan-Iran about Biologic Effects of Ionizing Radiation and Protection Against them in 2011

نویسندگان [English]

Hamid Badrian ¹
Mahnaz Sheikhi ²
Mehrdad Abdinian ³

¹ Dental Student, School of Dentistry, Isfahan University of Medical Science, Isfahan, Iran

² Associate Professor, Dept of Oral Radiology, School of Dentistry, Isfahan University of Medical Science, Isfahan, Iran

³ Assistant Professor, Dept of Oral Radiology, School of Dentistry, Isfahan University of Medical Science, Isfahan, Iran

چکیده [English]

Introduction: Increasing use of dental radiography makes necessitates of increasing awareness and appropriate performance about ionizing radiation protection. The present study was done with the aim of evaluation of awareness, attitude and performance levels of dental practitioners in the city of Isfahan about ionizing radiation and protection against them.
Materials & Methods: In this descriptive-analytic study a questionnaire including questions for evaluating of awareness, attitude and performance levels and demographic information was distributed among 184 dentists in the city of Isfahan. The data were analyzed by means of student t test and Pearson correlation coefficient in SPSS software (α=0.05).
Results: In the present study 73.2% of dentists had weak awareness level 25.6% and 1.2% of dentists had moderate and good awareness levels respectively. Twentyfour and 76 percent had good and apathetic attitudes. Ten and 4.5 percent of dentists have been using lead apron and thyroidal necklace for their patients respectively. Experience and awareness had significant inverse correlation with eachother (P=0.004, r =-0.218).
Conclusion: According to the results of the presents study, the awareness of dentists was weak and academic education as well as post-graduate education is necessary.

کلیدواژه‌ها [English]

Ionizing radiation
protection
dental radioghraphy

اصل مقاله

مقدمه

تهیه کلیشه‏های رادیوگرافی به منظور اعمال تشخیصی دندانی از اهمیت بالایی برخوردار است.⁽¹⁾ به طوری که نیمی از پوسیدگی‏های دندانی تنها از طریق رادیوگرافی کشف می‏شوند. اما باید در نظر داشت که اشعه ایکس دارای اثرات زیانباری بر بدن انسان است و برخی از تغییرات ایجاد شده ناشی از این اشعه، غیرقابل بازگشت می‏باشد.^(3-1) مقدار اشعه ایکس تابیده به بیمار را می‏توان با آموزش صحیح و رعایت فاکتور‏های حفاظتی در مطب‏های دندانپزشکی، به حداقل ممکن تقلیل داد؛ به طوری که اولین قدم در کاهش اشعه ایکس دریافتی، انتخاب تکنیک مناسب برای بیمار جهت رادیوگرافی دندانپزشکی می‏باشد.⁽⁴⁾ در مطالعات Stelt⁽⁵⁾ وSvenson⁽⁶⁾ چنین بیان شد که دانش و مهارت دندانپزشک در کاهش دوز دریافتی بیمار عوامل مهمی هستند. از سایر اقداماتی که سبب کاهش دوز دریافتی بیماران می‏شود می‏توان به استفاده از گردنبند تیروئیدی و روپوش‏های حفاظتی دندانپزشکی که به ترتیب سبب کاهش دوز 92 درصدی به غده تیروئید و 98 درصدی به گناد‏ها می‏شود، اشاره کرد.⁽⁷⁾ Nakfoor و همکاران⁽⁸⁾ نشان دادند تکنیک‏های معمول پرتونگاری داخل دهانی همراه فیلم
E-Speed و کلیماتور مستطیلی با شعاع طویل موجب 8 برابر کاهش دوز نسبت به پرتونگاری داخل دهانی با

کلیماتور مخروطی مدور کوتاه و فیلم D-speed می‏شود.

طی یک بررسی توسط Goren⁽⁹⁾ جهت تعیین عوامل مؤثر در تابش اشعه به بیمار در روش‏های پرتونگاری انجام شده مشخص شد تنها در 13% موارد از فیلم E-speed استفاده شده است. Underhill⁽⁷⁾ نیز نشان داد که هنگام استفاده از کولیماتور چهارگوش ریسک تابش دوز اشعه حدود 8/2 برابر کاهش می‏یابد.⁽⁹⁾

نتایج مطالعه Salti و همکاران⁽¹⁰⁾ در شهر دمشق حاکی از کمبود آگاهی و دانش در زمینه پرتوهای یونیزان در هنگام تهیه رادیوگرافی دندانی، محدود بودن آموزش‏های قبل از فارغ‏التحصیلی و عدم آموزش در دوران بعد از فارغ‏التحصیلی در رادیولوژی دندانپزشکی بود. در مطالعه Ilguy و همکاران⁽¹¹⁾ مشخص شد که آگاهی دندانپزشکان عمومی در ترکیه در مورد تکنیک‏های کاهش دوز اشعه، تجهیزات رادیوگرافیک و کیفیت خدمات رادیوگرافی دندانی، بسیار محدود است و برای کاهش هرگونه پرتوتابی غیرضروری بیمار، بایستی آگاهی و دانش دندانپزشکان در این زمینه بهبود یابد. APS⁽¹²⁾پس از بررسی آگاهی دندانپزشکان عمومی اهل فنلاند، نیاز به آموزش مداوم در این زمینه را نشان داد.

نظر به اینکه تنظیم میزان تابش در بیماران با جثه‏های متفاوت در دوز دریافتی آنها تاثیر انکارنشدنی دارد و این مساله برای بسیاری از دندانپزشکان مورد سوال است، لذا سنجش سطح آگاهی و عملکرد دندانپزشکان و متعاقب آن آموزش لازم می‏تواند سهم بسزایی در کاهش و اصلاح دوز بیمارداشته باشد. طبیعی است که تحقیق و بررسی دقیق در مورد این آگاهی‏ها، زمینه‏ای مناسب و مطابق با واقع را پدید آورده، تا بتوان با بهره‏برداری از نتایج به دست آمده، برنامه‏های آموزشی کارآمدی را در جهت رفع نقایص و نهایتاً کاهش سهل‏انگاری‏های موجود در رابطه با رعایت اصول ایمنی و بالطبع آسیب‏های احتمالی ناشی از تهیه کلیشه رادیوگرافی ارائه نمود. از این رو لازم است در دوره‏های مختلف زمانی، آگاهی دندانپزشکان درخصوص روش‏های حفاظت از پرتو‏های یونیزان و اثرات احتمالی این پرتو‏ها بر بدن سنجیده شود. لذا هدف از مطالعه حاضر بررسی میزان آگاهی و نگرش دندانپزشکان عمومی شهر اصفهان در خصوص اثرات بیولوژیک پرتوهای یونیزان و حفاظت در برابر آنها بود.

مواد و روش‏ها

جهت انجام این مطالعه توصیفی- تحلیلی، بر اساس روش نمونه گیری تصادفی سیستماتیک، 184 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. داده‏های جامعه آماری با استفاده از توزیع پرسشنامه‏ای مشتمل بر چهار بخش آگاهی، نگرش، عملکرد و مشخصات فردی بین 184 دندانپزشک عمومی شاغل در شهر اصفهان در سال 1390 جمع‏آوری گردید.

داده‏ها توسط پرسشنامه‏ای که شامل چهار بخش آگاهی، نگرش، عملکرد و مشخصات فردی بود، جمع‏آوری شد. به طور خلاصه، سوالات نگرش به بررسی دیدگاه دندانپزشک نسبت به آگاهی خود او در زمینه مسائل رادیولوژی می‏پرداخت. به بیان دیگر این سوالات مشخص می‏کرد دندانپزشک اعتقاد دارد تا چه حد در این زمینه می‏داند. سوالات آگاهی سطح اطلاعات واقعی دندانپزشک براساس رفرنس‏های مرجع رادیولوژی را ارزیابی می‏نمود و سوالات عملکرد میزان رعایت اصول محافظت و ایمنی در رادیولوژی را از سوی دندانپزشک در محیط کار بررسی می‏کرد. ضمناً در پرسشنامه طراحی شده، سوالات مربوط به آگاهی از نوع ملاک مطلق بود. به منظور رواسازی محتوای سوالات طرح شده برای سنجش آگاهی از گروه کارشناسان مشتمل بر دو متخصص رادیولوژی فک و صورت کمک گرفته شد. به منظور درجه‏بندی هماهنگی هر سوال، از هر کدام از کارشناسان خواسته شد که طبق الگوی زیر به هر سوال نمره دهند.

نمره سوال با درجه هماهنگی زیاد = 1، نمره سوال با درجه هماهنگی متوسط = 2، نمره سوال با درجه هماهنگی کم یا نامشخص = 3.

پس از بررسی نتیجه نظر سنجی، سوالاتی که نمره 2 یا 3 کسب کرده بودند، حذف و یا با توجه به نظر کارشناس مربوطه اصلاح شدند. سوالات مجدداً به تأئید نهایی کارشناسان رسید. به این ترتیب روایی پرسشنامه آگاهی تأئید شد. سوالات آگاهی دارای 20 نمره بود طوری که میزان پاسخ‏گویی به سوالات به سه دسته خوب، متوسط و ضعیف تقسیم می‏شد. به طوری که نمره بین 16 تا 20 خوب، نمره 12 تا 16 متوسط و نمره زیر 12 ضعیف در نظر گرفته شد.

از روش لیکرت جهت سنجش نگرش استفاده شد. به طوری که از کارشناسان مربوطه تقاضا شد تا نظر خود را نسبت به اثرات بیولوژیک پرتوهای یونیزان و روش‏های حفاظت در برابر آنها، بیان کنند. سپس با توجه به جملات بیان شده، سوالات طراحی شده و جهت تایید روایی مورد بازبینی کارشناسان قرار گرفت. سوالات نگرش در مجموع شامل 11 سوال بود که حداکثر نمره 55 و حداقل نمره 11 بود. نمره بین 40 و 55 مربوط به کسانی بود که نگرش قوی داشتند. نمره بین 25 و 40 مربوط به کسانی بود که نگرش بی‏تفاوت داشته و نمره 11 تا 25 مربوط به کسانی بود که نگرش ضعیف داشتند.

به منظور سنجش عملکرد نیز مقوله‏هایی شامل کولیماسیون، سرعت فیلم، ضخامت فیلتر دستگاه رادیوگرافی، همچنین استفاده از پیش‌بند سربی و گردنبند تیروئیدی در گروه‏های آسیب‏پذیر مانند زنان باردار، افراد مسن، کودکان و افراد با بیماری‏های سیستمیک خاص^(3و1) پرسیده شد.

بعد از تکمیل پرسشنامه، با مراجعه به مراکز درمانی و مطب دندانپزشکان عمومی، توزیع پرسشنامه‏ها صورت پذیرفت و به منظور وجود فرصت کافی جهت تکمیل پرسشنامه یک هفته بعد برای جمع‏آوری مجدداً مراجعه گردید. پس از نمره دهی به تک تک سوالات پاسخ داده شده، سنجش میزان آگاهی، نحوه نگرش و عملکرد انجام گرفت.

تجزیه و تحلیل داده‏های جمع‏آوری شده با استفاده از آزمون t و ضریب همبستگی پیرسون در نرم افزار SPSS نسخه 15 انجام شد.(5%=α)

یافته‏ها

در مطالعه حاضر از 184 نفر شرکت کننده، 112 نفر (9/60 درصد) مرد و 72 نفر (1/39 درصد) زن بودند. میانگین سنی شرکت‌کنندگان 203/8±35 سال بود، جوان‏ترین شرکت‏کننده 23 سال و مسن‌ترین 64 سال سن داشت. میانه سن شرکت‌کنندگان 33 سال و مد نیز 31 سال بود. میانگین سابقه فعالیت 064/7±8 سال، کم‌ترین مدت فعالیت یک سال و بیشترین 41 سال بود. میانه سابقه فعالیت 7 و مد آن یک سال بود.

از میان افراد این جامعه آماری، 52 نفر (3/28 درصد) حداقل یک بار در کلاس‏های بازآموزی در مورد حفاظت پرتو، شرکت کرده بودند و بقیه 132 نفر (7/71 درصد)

در چنین کلاس‏هایی حضور نداشتند.

از مجموع 177 نفری که به سؤالات بخش نگرش پاسخ دادند، 43 نفر (24 درصد) دارای نگرش خوب بودند (امتیاز بین 40 تا 55). نگرش 134 نفر باقیمانده (76 درصد) بی‏تفاوت ارزیابی شد (امتیاز بین 25 تا 40). نگرش هیچکدام از افراد ضعیف نبود.

77 درصد از نوع کولیماسیون دستگاه، 3/58 درصد از سرعت فیلم و 3/83 درصد از ضخامت فیلتر دستگاه رادیوگرافی که استفاده می‌کردند بی‏اطلاع بودند.

تنها 10 درصد (13 نفر) از دندانپزشکان پیش‌بند سربی و 5/4 درصد (6 نفر) از گردنبند تیروئیدی برای بیماران خود در حین رادیوگرافی استفاده می‏کردند و بقیه افراد یا این دو وسیله را در محل کار خود نداشتند و یا اگر داشتند از آن استفاده نمی‌‏کردند (جدول 1).

7/77 درصد (143 نفر) عنوان کردند که در مطب آنها هیچ وسیله‏ای جهت اطلاع رسانی در خصوص اثرات پرتو‏های یونیزان وجود نداشت. 2/2 درصد (4 نفر) درصد نیز بروشور و 6/1 درصد (3 نفر) فیلم آموزشی را به عنوان تنها وسیله اطلاع رسانی عنوان کردند. 34 نفر نیز به این سؤال پاسخ نداده بودند.

شاخص‌های توصیفی حاصل بررسی سطح آگاهی دندانپزشکان در جدول 2 قابل مشاهده می‌باشد.

از مجموع 179 نفری که به سؤالات این بخش پاسخ دادند، 2 نفر (2/1 درصد) نمره بالای 16 دریافت نمودند، که آگاهی آنها در حد خوب ارزیابی می‏شد، 46 نفر (6/25 درصد) نمره بین 12 و 16 دریافت نمودند که آگاهی آنها متوسط ارزیابی شده و نهایتاً آگاهی 131 نفر (2/73 درصد) با نمره زیر 12، ضعیف ارزیابی شد. این وضعیت در بین افرادی که در کلاس‏های بازآموزی مشارکت داشتند به ترتیب 0، 8/28، و 2/71 درصد بود و برای افرادی که در این کلاس‏ها مشارکت نداشته‏اند به ترتیب 6/1، 23 و 4/75 درصد بود.

ارتباط بین نمرات نگرش، آگاهی و تعداد سال‏های سابقه فعالیت با ضریب همبستگی پیرسون مورد ارزیابی قرار گرفت (جدول 3).

جدول 1 : تعداد و درصد فراوانی استفاده از گردنبند تیروئیدی و پیش بند سربی در گروه‌های آسیب‌پذیر

گروه آسیب پذیر محافظ	کودکان			افراد مسن		زن باردار		بیماری سیستمیک		سایرافراد
گروه آسیب پذیر محافظ	تعداد		درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد فراوانی	تعداد	درصد
پیش بند سربی	8	3/4		1	5/0	12	5/6	7	8/3	2	1/1
گردنبند تیروئیدی	6	3/3		4	2/2	6	3/3	6	3/3	4	2/2

جدول 2 : شاخص‌های توصیفی نمرات آگاهی شرکت کنندگان پیرامون حفاظت در برابر پرتوهای یونیزان

شاخص	میانگین	مد	میانه	انحراف معیار	کمترین مقدار	بیشترین مقدار
آگاهی	47/9	11	10	43/3	0	18

جدول 3 : همبستگی متغیر‌های نگرش، آگاهی و تعداد سال سابقه فعالیت

		سابقه فعالیت	نگرش	آگاهی
سابقه فعالیت	ضریب همبستگی	1	028/0	*218/0-
	معنی داری	-	715/0	004/0
	تعداد	181	178	177
نگرش	ضریب همبستگی	028/0	1	018/0
	معنی داری	715/0	-	809/0
	تعداد	178	180	176
آگاهی	ضریب همبستگی	*218/0-	018/0	1
	معنی داری	004/0	809/0	-
	تعداد	177	176	179

* همبستگی در سطح 01/0 معنی‏دار است.

بحث

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که آگاهی دندانپزشکان شهر اصفهان در زمینه حفاظت از پرتو‏ها ضعیف می‏باشد و نیز بسیاری از آنها از وسایل حفاظت‏کننده فردی در هنگام تهیه رایوگرافی‏های دندانی استفاده نمی‏نمایند.

آنچه سطح آگاهی جامعه آماری ما را می‏سازد، جامع بودن منابع آموزشی و کارا بودن روش‏های انتقال اطلاعات این منابع به دانشجویان است و پایین بودن حیطه آگاهی در این مطالعه نشان‏دهنده ضعف در این موارد است. این در حالی است که نگرش، سطح توقع دندانپزشک نسبت به آگاهی و اِشراف علمی خودش می‏باشد و این نتیجه عوامل گسترده‎‏تری است. از طرفی درجه آگاهی دندانپزشکان به مراتب پایین‏تر از نگرش و تلقی است که خود می‏اندیشند.

مساله کلی دیگری که از نتایج مطالعه برمی‏آید این است که نسبت آگاهی (خوب، متوسط، ضعیف) در افراد شرکت‏کننده در دوره‏های بازآموزی و افرادی که در این دوره‏ها شرکت نمی‏کردند، به رغم وجود برخی تفاوت‏ها تقریباً مشابه بود. این نتیجه بیانگر آن است که شیوه برگزاری این دوره‏ها مناسب نیست. لذا تاثیر مورد انتظار را به بار نمی‏آورد و بیشتر رویکرد جمع امتیاز از سوی شرکت‏کنندگان دارد. پیشنهاد می‏شود به واسطه یک آزمون مختصر بعد از اتمام آموزش، بهره‏وری از این دوره‏ها افزایش یابد. گذشته از این، سوال اصلی ما باید این باشد که چرا سطح آگاهی عموم جامعه آماری ما، صرف‏نظر از دوره‏های مذکور، ضعیف است. به نظر می‏رسد شیوه انتقال منابع و اطلاعات کارایی لازم را ندارد.

نتایج مطالعه Salti و همکاران⁽¹⁰⁾ در شهر دمشق حاکی از کمبود آگاهی و دانش در زمینه حفاظت از پرتوها بود. در مطالعهIlguy و همکاران⁽¹¹⁾ مشخص شد که آگاهی دندانپزشکان عمومی در ترکیه در مورد تکنیک‏های کاهش دوز اشعه، تجهیزات رادیوگرافیک و کیفیت خدمات رادیوگرافی دندانی، بسیار محدود است و برای کاهش هرگونه پرتوتابی غیرضروری بیمار، بایستی آگاهی و دانش دندانپزشکان در این زمینه بهبود یابد. ApS⁽¹²⁾، آگاهی دندانپزشکان عمومی اهل فنلاند ساکن در بلژیک در مورد رادیولوژی دندانپزشکی و حفاظت اشعه را بررسی کرد. نتایج این مطالعه نیاز به آموزش مداوم در این زمینه را نشان داد. در ایران نیز حلاجی⁽¹³⁾ و جوادزاده⁽¹⁴⁾ به ترتیب در شهر‏های تهران و رشت سطح آگاهی دندانپزشکان این دو شهر را در زمینه حفاظت از پرتو‏ها متوسط ارزیابی کردند. نتایج پژوهش عبدی نیان و همکاران⁽¹⁵⁾ در شهر یزد، آگاهی ضعیف دندانپزشکان عمومی را نشان داد. نتایج این پژوهش‏ها نیز به مانند مطالعه حاضر حاکی از آگاهی و عملکرد ضعیف دندانپزشکان درخصوص حفاظت در برابر پرتوهای یونیزان است. یک دلیل آن می‏تواند محدود بودن آموزش‏های قبل از فارغ‏التحصیلی و عدم آموزش مداوم در دوران بعد از فارغ‏التحصیلی باشد. همچنین در دسترس نبودن منابع آموزشی مورد تایید سازمان‏ها و نهاد‏های بین‏المللی که به طور اختصاصی اصول حفاظت در دندانپزشکی را مورد بررسی قرار داده باشند، نیز می‏تواند دلیلی بر آگاهی ضعیف این گروه باشد. چرا که 7/77 درصد عنوان کردند که در مطب آنها هیچ وسیله‏ای جهت اطلاع‏رسانی درخصوص اثرات پرتو‏های یونیزان وجود ندارد. از سویی در مطالعه حاضر سطح آگاهی متخصصین دندانپزشکی سنجیده نشد که این نیز می‏تواند ایجادکننده تفاوت در بین مطالعه حاضر و سایر مطالعات باشد.

نتیجه مطالعه Svenson و همکاران⁽⁶⁾ این بود که آموزش و سابقه کار بر عملکرد دندانپزشکان در زمینه خطرات ناشی از اشعه ایکس و رفتار کلینیکی آنها اثر خواهد داشت. Stelf⁽⁵⁾ در مطالعه خود به این نتیجه رسید که دانش و مهارت دندانپزشک در کاهش دوز دریافتی بیمار عوامل مهمی هستند. در مطالعه حاضر، سابقه فعالیت دندانپزشکان با سطح آگاهی آنها رابطه معکوس معنی‏دار داشت که نشان‏دهنده این است که با افزایش سابقه کار و تجربه، سطح آگاهی‏ها کاهش می‏یافت که می‏توان دلیل آن را به عدم برگزاری دوره‏های بازآموزی و آموزش بعد از فراغت از تحصیل نسبت داد. چرا که 7/71 درصد از دندانپزشکان اعلام کرده بودند که تا زمان جمع‏آوری پرسشنامه در هیچ کلاس بازآموزی در رابطه با پرتوهای یونیزان شرکت نکرده بودند. این در حالی است که 76 درصد از دندانپزشکان نگرش بی‏تفاوت داشتند که تاییدکننده این مطلب است که آنها در زمینه حفاظت از پرتو‏ها چه در محیط دانشگاه و چه بعد از آن آموزش‏های لازم را ندیده اند و آگاهی لازم در زمینه اثرات زیان‏بار پرتوهای یونیزان و بالتبع مشکلات بعدی آن را ندارند.

در این مطالعه تنها 10 درصد (13 نفر) از دندانپزشکان، پیش‌بند سربی و 5/4 درصد (6 نفر) از گردنبند تیروئیدی برای بیماران خود در حین رادیوگرافی استفاده می‏کردند و بقیه افراد یا این دو وسیله را در محل کار خود نداشتند و یا این که با وجود داشتن محافظ رغبتی به استفاده نشان نمی‏دادند. این موضوع هرچند می‏تواند بیشتر بیانگر عدم آگاهی دندانپزشکان در تاثیر کاربرد این پوشش‏ها در کاهش دوز بیماران باشد، همچنین می‏تواند به دلیل برخی بی‏مبالاتی‏های کاری و میل به افزایش سرعت درمان باشد که علت این هنجار را باید در تحقیقات دیگری بررسی کرد. به هر حال لزوم بررسی مطب‏های دندانپزشکی جهت دارا بودن و استفاده از این وسایل باید مورد توجه قرار گیرد.

مطالعه حاضر با وجود محدودیت‏هایی شامل عدم همکاری دندانپزشکان و علی‏الخصوص در دسترس نبودن پرسشنامه استاندارد بین‏المللی، سعی بر شناسایی و تعیین نیاز‏های آموزشی در زمینه حفاظت از پرتو‏ها داشت؛ که این خود با سنجش آگاهی و عملکرد دندانپزشکان میسر می‏گشت. پیشنهاد می‏شود در مطالعات بعدی دندانپزشکان در دو گروه با دستگاه رادیوگرافی فعال و دندانپزشکان بدون دستگاه تقسیم شوند تا میزان پیگیر بودن دندانپزشکان درخصوص یادگیری در مورد اثرات پرتو‏های یونیزان و روش‏های حفاظت در برابر آنها در صورت استفاده یا عدم استفاده از دستگاه رادیوگرافی بررسی شود تا مشخص شود که استفاده از دستگاه سبب ایجاد نیاز به یادگیری روش‏های حفاظت پرتوها خواهد شد یا خیر.

نتیجه گیری

با توجه به نتایج مطالعه حاضر که حاکی از سطح آگاهی ضعیف دندانپزشکان درخصوص حفاظت از پرتوهای یونیزان است می‏توان ناکافی بودن آموزش‏ها در دوران تحصیل و عدم وجود دوره‏های آموزش مداوم را نتیجه گرفت، که لزوم آموزش مداوم و آگاهی بخشیدن به دندانپزشکان در زمینه‏های مرتبط با پرتو را نشان می‏دهد. همچنین نیاز است که امکانات مطب‏های دندانپزشکی درخصوص تهیه و استفاده از وسایل حفاظت‏کننده در برابر پرتوها بررسی شود و وسایل آموزشی مناسب در اختیار دندانپزشکان قرار گیرد.

تشکر و قدردانی

این مقاله منتج از طرح آزاد تحقیقاتی به شماره 290173 که با حمایت مالی و معنوی معاونت تحقیقات و فن‏آوری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام پذیرفته است. بدین وسیله مراتب قدردانی از این معاونت اعلام می‏گردد.

مراجع

White S. Assessment of radiation risk from dental radiography. Dentomaxillofac Radiol 1992; 21(3): 118-26.
Haring G, Linel LJ. Dental Radiology (Principles and Techniques). 1^st ed. Philadelphia: W.B. Saunders Co; 1996. P. 12-76.
White SC, Pharoah MJ. Oral Radiology: Principles and Interpretation. 6^th ed. St. Louis: Mosby Co; 2009. P. 93-124.
Yoshizumi T, Drummond K, Freeman J, Mullett M. Radiation safety and protection of neonates in radiological examinations. Radiol Technol 1987; 58(5): 405-8.
van der Stelt P. Safe and effective use of ionising radiation. Nederlands Tijdschrift Voor Tandheelkunde 1991; 98(2): 46. (Dutch)
Svenson B, Söderfeldt B, Gröndahl H. Analysis of dentists' attitudes towards risks in oral radiology. Dentomaxillofac Radiol 1996; 25(3): 151-6.
Underhill TE, Chilvarquer I, Kimura K, Langlais RP, McDavid WD, Preece JW, et al. Radiobiologic risk estimation from dental radiology: Part I. Absorbed doses to critical organs. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1988; 66(1): 111-20.
Nakfoor CA, Brooks SL. Compliance of Michigan dentists with radiographic safety recommendations. Oral Surgery Oral Medicine Oral Pathology 1992; 73(4): 510-3.
Goren AD, Sciubba JJ, Friedman R, Malamud H. Survey of radiologic practices among dental practitioners. Oral Surgery Oral Medicine Oral Pathology 1989; 67(4): 464-8.
Salti L, Whaites E. Survey of dental radiographic services in private dental clinics in Damascus, Syria. Dentomaxillofac Radiol 2002; 31(2): 100-5.
Ilgüy D, Ilgüy M, Dinçer S, Bayırlı G. Survey of dental radiological practice in Turkey. Dentomaxillofac Radiol 2005; 34(4): 222-7.
Aps J. Flemish general dental practitioners' knowledge of dental radiology. Dentomaxillofac Radiol 2010; 39(2): 113-8.
Halaji A. Survey of dentist's knowledge & behavior about radiation health in Tehran dental clinics. [Doctorate Thesis]. Iran Dental School of Tehran University of Medical Sciences; 2006. (Persian)
Javadzadeh A, Alipour H. Knowledge of general dentists about radiation protection in oral radiographic examinations in the city of Rasht-Iran in 2009. Journal of Mashhad Dental School 2011; 35(1): 23-32.
Abdinian M, Zamaninaser A,Elhambakhsh E, Badrian H. Evaluation of attitudes and awareness of dental practitioners in Yazd about biologic effects of ionizing radiation and protection. Journal of Isfahan Dental School 2012; 7(5): 725-35. (Persian)