نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه دندانپزشکی کودکان دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران
2 دندانپزشک
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Numerous studies report the prevalence of tooth absence, extra tooth, and double tooth (fusion & gemination) in anterior primary teeth as being just less than 1%. Due to low prevalence of such anomalies, little attention is paid to them. There are concrete effects on corresponding permanent teeth and developing occlusion in about 50% of these cases. The aim of the present study was to determine the frequency of such problems in 113 cases, and to discuss the effect of these anomalies on the permanent successors.
Materials & Methods: A total of 113 cases of the different 4 types of anomalies (39 cases of fusion, 14 cases of gemination, 39 cases of missing, and 21 cases of supernumerary teeth) were studied. The cases were among the patients referring to the author’s private clinic during the past 20 years for whom an appropriate radiography had been performed. The cases with tooth absence due to extraction or trauma were excluded. The results of the study were descriptively analyzed and reported.
Results: In the present study, the distribution of the anomalies including 39 cases of fusion, 14 cases of gemination, 39 cases of issing, and 21 cases of supernumerary teeth based on sex, maxillary and mandibular arches, tooth type, being unilateral or bilateral, as well as the impact of each on the succeeding permanent teeth were reported. The results show that the highest prevalence of fusions was seen in the central and lateral mandibular teeth, while in gemination, the cases were higher on maxillary teeth. All supernumerary teeth were seen in the maxillary arch, while there was a good balance for the missing tooth in both arches. In almost 50% of the cases, the presence of fusion in primary teeth was accompanied with a missing of permanent tooth; yet in gemination, the number of permanent teeth was normal. Finally, in almost half of the cases with supernumerary tooth, there was supernumerary tooth in permanent dentition.
Conclusion: The results in this study is valuable indicating that tooth radiograph is helpful in evaluating the number of anterior permanent teeth in case such anomalies exist; Thereby, suitable treatment plans for the future could be established.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
اصطلاح کلینیکی دندان دوتایی (Double tooth) برای توصیف فیوژن و ژمیناسیون به کار می‌رود.(1) فیوژن به صورت اتصال دو جوانه دندانی مجزا از طریق مینا و یا عاج در طی مراحل مختلف تکامل تعریف می‌شود. محل اتصال دو جوانه دندانی، بستگی به مرحله تکاملی دندان‌ها در زمان اتصال دارد اصطلاح فیوژن حقیقی حالتی است که در آن بر طبق نظر Shafer و همکارانش اتصال عاج قطعاً وجود دارد.(2) Alling و Tannenbaum در تقسیم‌بندی خود، اتصال از طریق مینا و عاج را به عنوان فیوژن حقیقی و اتصال از طریق عاج و یا سمنتوم را فیوژن دیررس می‌نامند و فیوژن دیررس از طریق سمنتوم را به عنوان کانکرسنس در نظر می‌گیرد.(3)
ژمیناسیون به صورت تلاش یک جوانه دندانی برای تقسیم شدن تعریف می‌شود. در صورتی که تقسیم ناقص صورت گیرد، در نهایت یک دندان بزرگ همراه با تاج دو شاخه و معمولاً یک ریشه و کانال مشترک ایجاد می‌شود.(4) Alley و Tunenbaum زمانی که تقسیم به طور ناقص انجام شود از واژه ژمیناسیون حقیقی و زمانی تقسیم به طور کامل واقع گردد، از اصطلاح Twinning استفاده می‌کنند.(3) از نظر بالینی، دندان‌های متصل، معمولاً شیارها یا فرورفتگی‌های عمودی دارند که گاهی اوقات این شیارها تا سطح ریشه نیز ادامه پیدا می‌کند.(5) در ژمیناسیون دو نیمه متصل تاج، تصویر آینه‌ای یکدیگر هستند(10-6) در حالی که در فیوژن دندان‌ها ممکن است با یک زاویه به یکدیگر متصل شده و یا کج باشند.(8)
علی‌رغم ویژگی‌هایی که محققین مختلف در جهت تمایز بین فیوژن و ژمیناسیون مطرح کرده‌اند روشی که توسط اکثر محققین جهت تمایز بین این دو پذیرفته شده است، روش شمارش تعداد دندان‌های موجود در فک است. اگر دندان دو تائی به عنوان یک واحد شمارش شود و تعداد دندان‌های موجود، یک واحد کمتر از تعداد طبیعی مربوط به آن سن دندانی باشد، ناهنجاری مذکور به عنوان فیوژن و در صورتی که برابر با تعداد طبیعی باشد ناهنجاری به عنوان ژمیناسیون در نظر گرفته می‌شود. البته لازم به ذکر است که در مواردی چون اتصال بین یک دندان طبیعی با یک دندان اضافی، فقدان مادرزادی یک دندان، اتصال بیش از دو دندان به یکدیگر و حضور همزمان فیوژن و ژمیناسیون، روش مذکور پاسخگو نبود و تشخیص بین این دو ناهنجاری با مشکل مواجه می‌شود(12و11و5) با این حال به نظر تعدادی از محققین این اتفاق پدیده نادری می‌باشد چرا که ژمیناسیون، بیشتر تمایل به فک بالا دارد و در حالی که فیوژن، اغلب در فک پائین رخ می‌دهد.(13)
ناهنجاری‌های تعدادی که ناشی از مشکلات مراحل آغازین و یا پرولیفراسیون رشد و تکامل دندان می‌باشد می‌تواند سبب هیپودونشیا و یا دندان‌های اضافی گردد.(14) مطالعات کلینیکی فراوانی در این خصوص انجام شده است به عنوان مثال مطالعه‌ای رادیوگرافیک در یزد نشان‌دهنده شیوع 5/3 درصد دندان اضافی در بین آنومالی‌ها بود.(15)
بیش از 90 درصد دندان‌های اضافی در فک بالا رخ داده و دندان‌های دائمی بیش از دندان‌های شیری درگیر می‌شوند.(16) تمایز دندان اضافی از فیوژن می تواند توسط گذراندن یک نخ دندان از ناحیه صورت گیرد.(1) هیپودونشیا در دندان‌های شیری غیرشایع است (کمتر از یک درصد) و در صورت وجود، اکثراً انسیزورهای فک پائین را درگیر می‌کند.(17) عوارض فراوانی به دنبال ناهنجاری‌های تعدادی و دندان‌های دوتائی ذکر شده‌اند که از آن جمله می‌توان به تغییر میدلاین، ناقرینگی، نازیبایی و مالاکلوژن اشاره کرد.(18) بعضی از تحقیقات نیز وجود تفاوت بین اندازه دندان در کمبود دندانی و دندان‌های اضافی را با موارد نرمال تایید می‌کند.(19) یکی از مشکلات مربوط به ناهنجاری‌های فوق‌الذکر، تأثیر بر روی تعداد جوانه‌های دندان‌های دائمی جانشین است که گزارشات فراوانی از بروز آن وجود دارد.(23-20و1) و از آنجا که اطلاع به موقع از تاثیرات احتمالی این آنومالی‌ها بر روی جوانه دندان‌های جانشین می‌تواند در برنامه ریزی جهت طرح درمان این کودکان موثر باشد، هدف از این مطالعه بررسی وضعیت جوانه‌های دندان‌های دائمی در صورت بروز هر یک از مشکلات دندان‌های دوتایی، کمبود دندانی و دندان اضافی بود.
مواد و روشها
در این مطالعه توصیفی، تأثیر هر یک از آنومالی‌های دندان‌های اضافی، کمبود دندانی و دندان‌های دوتائی در ناحیه قدامی بر روی دندان‌های جانشین دائمی در 113 مورد (52 دختر و 61 پسر) بررسی شد. این موارد از مراجعهکنندگان به مطب خصوصی نویسنده در شهر تهران طی 20 سال از سال 88-68 جمع‌آوری گردیده بود. کلیه کودکان بین سنین 5-3 سال بودند و پس از مشخص شدن آنومالی فوق‌الذکر رادیوگرافی مناسبی که نشان‌دهنده وضعیت جوانه‌های دندان‌های جانشین قدامی باشد تهیه گردید (در اکثر موارد رادیوگرافی اکلوزال قدامی بالا یا پایین و در مواردی نیز بسته به شرایط سایر قسمتهای دهان رادیوگرافی پانورامیک تهیه شد). کودکان با تاریخچه کشیدن دندان‌های قدامی شیری یا از دست دادن دندان‌ها توسط ضربه از مطالعه خارج شدند. سپس نوع آنومالی تعیین و همراهی آن با دندان‌های دایمی جانشین تعیین گردید. داده ها به صورت تعداد و درصد توصیف گردیدند.
یافته‌ها
در 113 مورد گزارش شده فیوژن و کمبود دندانی، بالاترین شیوع را نشان داد و دندان اضافی و ژمیناسیون در مراتب بعد قرار داشتند (جدول 1). در این مطالعه 39 مورد فیوژن دیده شد که در 64 درصد از موارد، سانترال و لترال و در 36 درصد باقیمانده لترال و کانین دچار فیوژن شده بودند که این آنومالی در فک پائین تقریباً 4 برابر فک بالا دیده شد (جدول 2). کمترین شیوع آنومالی را ژمیناسیون (14 مورد) به خود اختصاص داده بود و شیوع آن به ترتیب از سانترال به لترال و کانین کاهش می‌یافت در ضمن کلیه موارد به صورت یک طرفه دیده شد (جدول 3). از 21 مورد دندان اضافی 81 درصد مربوط به دندان لترال و 19 درصد مربوط به دندان سانترال بود که 100 درصد موارد در فک بالا و به صورت یک طرفه دیده شد (جدول 4). در حالی که از 39 مورد کمبود دندانی، 80 درصد موارد به صورت یک طرفه و 20 درصد به صورت دوطرفه حضور داشت و دندان لترال بالاترین شیوع را به خود اختصاص داده بود (جدول 5).
درخصوص تأثیر آنومالی‌های چندگانه بر روی جوانه دندان‌های دائمی، این اثر در فیوژن 58 درصد سبب کمبود دندانی شده بود که بالاترین شیوع دندان دائمی درگیر شده مربوط به دندان لترال بود در حالی که در کلیه مواردی که ژمیناسیون دندان‌های شیری وجود داشت هیچگونه تأثیری بر روی جوانه دندان‌های دائمی نداشت. از 21 مورد دندان اضافی شیری، 11 مورد (52 درصد) سبب وجود دندان اضافی در سیستم دندان‌های دائمی نیز شده بود. این تأثیر در کمبود دندانی قابل توجه‌تر بود و سبب 75 درصد کمبود دندانی در دندان‌های دائمی شده بود. تقریباً در کلیه موارد نوع دندانی دائمی غایب از نوع کمبود دندانی شیری تبعیت می‌کرد. در 5 موردی که دندان لترال شیری بالا به صورت دوطرفه غایب بود کمبود دندانی در هر 2 لترال دائمی بالا مشهود بود، در حالی که در 3 مورد کمبود دندانی دوطرفه سانترال شیری در فک پائین، تا کمبود تنها یک سنترال دائمی همراه بود
(جدول 6).
جدول 1 : توزیع فیوژن، ژمیناسیون، دندان اضافی و کمبود دندانی در دندان‌های قدامی شیری
|
نوع آنومالی |
تعداد |
درصد |
|
فیوژن |
39 |
5/34 |
|
ژمیناسیون |
14 |
5/12 |
|
دندان اضافی |
21 |
5/18 |
|
کمبود دندانی |
39 |
5/34 |
|
کل |
113 |
100 |
جدول 2 : توزیع فیوژن در دندان‌های قدامی شیری
|
نوع دندان |
تعداد مورد |
فک بالا |
فک پائین |
|
سانترال و لترال |
25 (64%) |
8 |
17 |
|
لترال و کانین |
14 (36%) |
0 |
14 |
|
کل |
39 (100%) |
8 (20%) |
31 (80%) |
جدول 3 : توزیع ژمیناسیون در دندان‌های قدامی شیری
|
نوع دندان |
تعداد مورد |
فک بالا |
فک پائین |
|
سانترال |
6(43%) |
5 |
1 |
|
لترال |
5(36%) |
4 |
1 |
|
کانین |
3(21%) |
0 |
3 |
|
کل |
14(100%) |
9(64%) |
5(36%) |
جدول 4 : توزیع دندان‌های اضافی در دندان‌های قدامی شیری
|
نوع دندان |
تعداد مورد |
فک بالا |
فک پائین |
|
سانترال |
4(19%) |
4 |
0 |
|
لترال |
17(81%) |
17 |
0 |
|
کل |
21(100%) |
21 |
0 |
جدول 5 : توزیع کمبود دندانی در دندان‌های قدامی شیری
|
|
نوع دندان |
تعداد مورد |
فک بالا |
فک پائین |
|
یک طرفه 80% |
سانترال |
8(20%) |
0 |
8 |
|
لترال |
21(54%) |
17 |
4 |
|
|
کانین |
2(5%) |
0 |
2 |
|
|
سانترال و لترال |
3(8%) |
0 |
3 |
|
|
دوطرفه 20% |
لترال و لترال |
5(13%) |
5 |
0 |
|
|
|
39 (100%) |
22 (57%) |
17 (43%) |
جدول 6 : شیوع فیوژن، ژمیناسیون، دندان اضافی و کمبود دندانی در دندان‌های قدامی شیری و همراهی آنها با آنومالی دندان‌های دائمی جانشین
|
نوع آنومالی |
|
تعداد کودکان |
حضور کلیه دندان‌های دائمی |
افزایش دندانی |
کمبود دندانی مربوطه |
کمبود دندانی مربوطه و قرینه |
|
فیوژن=39 |
B و A |
25 |
(48%)12 |
(0/0) 0- |
(44%)11 |
(8%)2 |
|
|
C و B |
14 |
(43%)6 |
(0/0) 0 |
(57%)8 |
(0/0) 0 |
|
ژمیناسیون |
|
14 |
(100%)14 |
(0/0) 0 |
(0/0) 0 |
(0/0) 0 |
|
دندان اضافی |
|
21 |
(48%)10 |
(52%)11 |
(0/0) 0 |
(0/0) 0 |
|
کمبود دندانی=39 |
یک طرفه |
31 |
(32%)10 |
(0/0) 0 |
(55%)17 |
(23%)4 |
|
|
دوطرفه |
8 |
-(0/0) 0 |
(0/0) 0 |
(37%)3 |
(63%)5 |
بحث
1- توزیع آنومالی‌ها: در این مطالعه 113 مورد تحت بررسی قرار گرفتند که 54 درصد پسر و 46 درصد دختر بودند که نسبت این دو، مطابقت با تحقیق مشابهی که Gellin و همکارانش بر روی کودکان آمریکایی کرده بودند، دارد (52 درصد پسر و 48 درصد دختر). توزیع آنومالی‌های موجود در این تحقیق نشان‌دهنده بالاترین شیوع در کمبود دندانی و فیوژن بود (هر کدام 5/34 درصد) در صورتی که در تحقیق Gellin بالاترین شیوع در دندان‌های اضافی (40 درصد) دیده شد.(18) در این مطالعه از 39 مورد فیوژن، 80 درصد در فک پائین و 20 درصد در فک بالا مشاهده شد که با نتایج مطالعه Gellin (92% و 8%)(18)، Aguilo (7/78% و 3/26%)(23) و Tasa (80% و 20%)(24) مطابقت دارد.
در مطالعه حاضر درصد مواردی که دندان‌های سانترال و لترال شیری (B) دچار فیوژن شده بودند به طور قابل توجهی از درگیری لترال (B) و کانین شیری (C) بیشتر بود (64 درصد در مقابل 36 درصد) که با مطالعه مشابهی که Gellin انجام داده است مطابقت دارد (67 درصد در مقابل 33 درصد).(18) با این حال در مطالعاتی که به صورت بررسی شیوع و به صورت اپیدمیولوژیک صورت گرفته است نتایج دیگری دیده می‌شود. در مطالعه Aguilo(23) و Tasa(24) با درگیری فیوژن دندان های A و B و نیز فیوژن B و C به ترتیب، 36 درصد و 26 درصد و 50 درصد و 3/33 درصد گزارش شده است. در حالی که در مطالعه Yonezu درگیری B و C (50 درصد) کمی بیشتر از A و B (8/42 درصد) دیده می‌شود.(25) در مطالعه حاضر، از 14 مورد ژمیناسیون، 64 درصد در فک بالا و 36 درصد در فک پائین دیده شد که شیوع بالاتر ژمیناسیون در فک بالا مؤید نتایج اکثر تحقیقات می‌باشد. از آن جمله Tasa(24) درگیری ماگزیلا را در 100 درصد موارد و Aguilo(23) در 90 درصد موارد ذکر نموده است. در حالی که در مطالعه مشابهی که توسط Gellin انجام گرفته 55 درصد موارد ژمیناسیون در فک پائین و 45 درصد در فک بالا گزارش شده است.(18) در مطالعه حاضر، دندان سانترال بالاترین میزان درگیری ژمیناسیون را داشت که با نتایج Gellin مطابقت دارد. نکته جالب توجه در این مطالعه بروز 21 درصد از موراد ژمیناسیون در دندان کانین فک پائین می‌باشد که در کمتر مطالعه‌ای گزارش شده است که با توجه به شیوع بالای ژمیناسیون در فک بالا و فیوژن در فک پائین می‌توان حدس زد که این سه مورد می‌تواند فیوژن یک دندان اضافی با دندان کانین شیری باشد. در این مطالعه کلیه موارد دندان اضافی (21 مورد) در فک بالا دیده شد که با نتایج تحقیق مشابهی که Gellin انجام داده است تقریباً مطابقت دارد (89 درصد فک بالا و 11 درصد فک پائین)(18) ضمن اینکه مطالعات اپیدمیولوژیک فراوانی شیوع بالاتر دندان‌های اضافی شیری را در فک بالا گزارش کرده‌اند.(26و24و18)
از نظر نوع دندان اضافی نیز دندان B با 81 درصد، شیوع بسیار بالاتری از دندان A با 19% دارد که تحقیق Gellin (100 درصد B)(18) و اکثر تحقیقات اپیدمیولوژیک مؤید این اختلاف بروز می‌باشد.(27و26و21) در مطالعه حاضر از 39 مورد کمبود دندانی، 29 درصد مربوط به دندان A، 66 درصد مربوط به دندان B و 5 درصد به دندان C متعلق بود. در صورتی که در تحقیق مشابه Gellin 100 درصد کمبود دندانی مربوط به دندان B بود(18) اکثر مطالعات اپیدمیولوژیک نیز شیوع بالاتر دندان B نسبت به سایر دندان‌های قدامی را گزارش کرده است.(25) در این تحقیق، 80% موارد کمبود دندانی به صورت یکطرفه و بقیه به صورت دو طرفه بود که کاملاً با مطالعه Gellin مطابقت دارد (78 درصد یکطرفه و 22 درصد دوطرفه).(18) در توجیه اختلاف در نتایج تحقیقات مختلف می‌توان تفاوت در نژاد را موثر دانست.
2- همراهی با آنومالی جوانه دندان‌های دائمی مربوطه:
الف- فیوژن: از 39 مورد فیوژن، در 21 مورد (68%) دردندان‌های دائمی جانشین، کمبود وجود داشت که مؤید نتایج بسیاری از تحقیقات اپیدمیولوژیک است.(29و28) در مطالعه مشابهی که Gellin انجام داده است در 50 درصد موارد فیوژن، کمبود دندانی دائمی دیده شده است که کلیه آن دندان‌ها را لترال تشکیل می‌داده است(18) ولی در تحقیق حاضر در مواردی که دندان B و A دچار فیوژن شده بودند، 38 درصد کمبودهای دندانی را سانترال تشکیل داده بود و کلیه موارد در فک پائین دیده شد در حالی که کلیه مواردی که فیوژن C و B چه در فک بالا و چه در فک پائین وجود داشت، دندان دائمی غایب را دندان لترال تشکیل میداد، که با مطالعه Gellin هم‌خوانی دارد.(18) در مطالعه حاضر علی‌رغم وجود فیوژن در یک طرف، 5 درصد کمبودهای دندانی به صورت دوطرفه روی داده بود و دندان قرینه نیز دچار کمبود شده بود که در تحقیق مشابهی که توسط Gellin انجام شده است 17% گزارش شده است.(18) شاید تعداد نمونه‌های کم ایشان (12 مورد) در مقایسه با مطالعه حاضر (39 مورد) را بتوان
توجیهی برای این اختلاف محسوب کرد.
ب: ژمیناسیون: در کلیه 14 مورد ژمیناسیون، تعداد جوانه‌های دندان‌های دائمی مربوطه طبیعی بود که این نتیجه در تحقیق Gellin با 8 مورد ژمیناسیون نیز دیده شده است. لذا به نظر نمی‌رسد که ژمیناسیون در دندان‌های شیری، سبب تغییری در تعداد جوانه ندان‌های دائمی گردد.
ج: دندان‌های اضافی: از 21 مورد دندان اضافی شیری، 11 مورد (52 درصد) دندان اضافی دائمی رؤیت شد که 10 مورد آن لترال و یک مورد مزیودنس بود. جالب است بدانیم که یک مورد مزیودنس در کودکی دیده شد که دندان اضافی شیری از نوع سانترال بود. در بررسی Gellin 58 درصد دندان اضافی دائمی دیده شد که کلیه موارد، لترال دائمی بود. نکته قابل توجه در تحقیق Gellin وجود یک کمبود دندانی دائمی با وجود دندان اضافی شیری بود که گزارش کاملاً نادری است.
د: کمبود دندانی: در 39 درصد کمبود دندانی شیری، 29 مورد (74 درصد) کمبود دندان دائمی دیده شد که این درصد در 18 مورد مطالعه Gellin 16 مورد (89 درصد) بود. از 31 موردی که کمبود دندانی شیری به صورت یکطرفه روی داده بود، در 55 درصد کمبود دندان دائمی نیز یکطرفه بود و در 23 درصد موارد دندان دائمی قرینه نیز دچار Missing شده بود که این درصدها در بررسی Gellin به ترتیب 36 و 50 درصد بود.(18) در این تحقیق در 8 موردی که عدم وجود دندان‌های شیری به صورت دوطرفه روی داده بود بسته به اینکه کدام دندان دچار غایت شده بود نتایج متفاوت بود. در 5 مورد غیبت دندان‌های B فک بالا عدم وجود دندان‌های لترال فک بالا دیده شد در صورتی که 3 مورد غیبت دندان های A فک پایین فقط عدم وجود یک دندان سانترال دائمی در هر بیمار مشاهده شد. در صورتی که در تحقیق Gellin کلیه دندان‌های دائمی درگیر (چه یکطرفه و چه دوطرفه) لترال بودند.(18) در بررسی اینجانب 2 مورد غیبت کانینهای شیری، سبب عدم وجود جوانه دندان کانین دائمی زیرین شده بود.
نتیجه‌گیری
اطلاعات ارائه شده در این مقاله گرفتن رادیوگرافی برای ارزیابی تعداد دندان‌های دائمی قدامی را در صورت وجود این آنومالی‌ها در دندان‌های شیری تأکید کرده تا از این طریق طرح درمان مناسب طرح ریزی گردد.
)