نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه ترمیمی و زیبایی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد
2 دانشجوی دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد
3 دستیار تخصصی گروه اندودانتیکس، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی یزد
4 استادیار گروه اندودانتیکس، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Dental students are exposed to clinical environmental stresses in addition to educational environmental stresses. If psychological stressors become chronic and/or remain untreated, they result in psychological and physical symptoms. There are few studies about stress and dental students in our country. The aim of this study was to assess stress level and related factors sorted according to the academic year and gender, among dental students of Mashhad University of Medical Sciences during 2008-2009.
Materials & Methods: This study was a description-analytical and cross-sectional study. In this research two questionnaires were used concurrently and the information obtained was analyzed by the SPSS software.
Results: 52% of students showed abnormal levels of stress. Students of fourth academic year showed the highest level of stress. Stress levels in two genders were not significantly different. It was also characterized that university stressors played a more significant role in stress level than non-university stressors.
Conclusion: Based on the results of this study, and the findings of, high levels of stress among dental students as well as the harmfulness of high levels of stress, greater attentions must be given to this issue by the uthorities. Furthermore, the forth year students who have recently entered the clinic, are in the greatest need of help.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
دندانپزشکی حرفهای پراسترس است(3-1) و دانشکدههای دندانپزشکی نیز به تبع آن از محیطهای آموزشی پر استرس میباشند.(10-4) چرا که علاوه بر استرسهای محیط بالینی -که ناشی از طبیعت شغلی خود رشته دندانپزشکی میباشد- در معرض عوامل استرسزای مربوط به محیط آموزشی هم قرار دارند.(12و11)
گزارشات زیادی مبنی بر مشاهده علایم قابل توجهی از استرس در دانشجویان رشته دندانپزشکی تاکنون صورت گرفته است(14و13) و به طور کلی دانشجویان این رشته نسبت به دانشجویان سایر رشتههای تحصیلی مضطربتر هستند.(16و15) در مطالعهای که در 7 کشور اروپایی صورت گرفته است، مشاهده شد که دانشجویان سال اول کلینیک سطح بالایی از استرس و آشفتگی ذهنی داشتهاند.(17) از طرفی مشاهده شده است در صورتی که عوامل استرسزای محیطی برای مدتی طولانی باقی بمانند منجر به بروز مشکلات جسمی و روانی همچون اضطراب، افسردگی، ترس، علایم قلبی و عروقی، مشکلات گوارشی، بیخوابی، سردرد، لنفادنوپاتی و تعریق بیش از حد کف دست میشوند.(18)
زیانبخشترین اثر استرس طولانی مدت، ایجاد اختلال در عملکرد موثر قدرت تفکر و یادگیری است.(21-19) به طوری که دانشجویانی که سطح بالایی از استرس دارند، خود را فاقد اعتماد به نفس، ضعیف در کنترل فرآیند تحصیل و ناتوان در جبران ضعفهای کلینیکی خود مییابند.(22) یک رابطه معکوس نیز بین استرس و کارایی آکادمیک مشاهده شده است.(24و23)
نشان داده شده است دانشجویانی که سطح بالاتری از اضطراب دارند نسبت به دانشجویان در شرایط مشابه ولی با سطح اضطراب پایینتر، نمرات ضعیفتری کسب میکنند.(25)
علاوه بر مسایل مذکور، دانشجویان در رویارویی با استرس ممکن است پاسخهای ناسازگاری مانند روی آوردن به سیگار، سوء مصرف الکل و داروها و نیز مواد مخدر و اقدام به خودکشی از خود بروز دهند.(26) به طوری که در مقالات مختلف میزان شیوع خودکشی بین دندانپزشکان 5/2 تا 5/5 برابر میزان شیوع آن در جامعه گزارش شده است.(28و27)
از این رو شناخت عوامل استرسزای موجود در محیط هر دانشکده و به خصوص محیطهای بالینی ضروری مینماید. براساس تحقیقات صورت گرفته در سراسر دنیا، مهم ترین عوامل استرسزا عبارتاند از امتحانات.
ترس از افتادن درس و نگرانی برای کامل شدن ریکارمنت.(29و23و19و12و5)
طی جستجوهای صورت گرفته در منابع اطلاعرسانی و بانکهای اطلاعاتی داخلی، تحقیقات اندکی در مورد بررسی استرس در بین دانشجویان دندانپزشکی موجود است. علاوه بر آن شرایط متفاوت محیطی و تفاوت در روشهای آموزشی، تعمیم نتایج را دشوار میکند. از این رو این تحقیق به منظور شناخت عوامل تاثیرگذار در استرس موجود بین دانشجویان دانشکده دندانپزشکی مشهد صورت گرفت.
مواد و روشها
جامعه مورد بررسی در این مطالعه، شامل کلیه دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد که در زمان انجام طرح در دانشکده دندانپزشکی مشغول به تحصیل بودند، بود. گفتنی است که دانشجویان علوم پایه در دانشگاه علوم پزشکی مشهد در مکانی متفاوت مشغول به تحصیل بودند. بنابراین تنها دانشجویان سال سوم، چهارم، پنجم و ششم در این تحقیق شرکت نمودند. این مطالعه در نیمسال دوم سال تحصیلی 88-1387 صورت گرفت. در این تحقیق از دو پرسشنامه به صورت همزمان استفاده شد. یکی از پرسشنامهها، پرسشنامه استاندارد 21 عبارتی DASS-21 بود که توسط Lovibond و همکاران به منظور ارزیابی و اندازهگیری میزان استرس، اضطراب و افسردگی ابداع گشته است.(30) گفتنی است این آزمون توسط صاحبی و همکاران(31) و مرادی پناه(32) برای جمعیت ایران اعتباریابی شده است. ارزش نمرات به دست آمده توسط این پرسشنامه از 0 تا 14، در محدوده استرس طبیعی است و از 15 به بالا، استرس غیرطبیعی به حساب میآید. پرسشنامه دیگر، خود ساخته محققین بود که با توجه به معیارهای مقالات اپیدمیولوژیک اعتبار و قابلیت اعتماد آن مورد ارزیابی و اندازهگیری قرار گرفت و تایید شد. برای بررسی روایی از نظر سه نفر از اساتید دارای سابقه مشاوره دانشجویی و نمایندگان دانشجویان سه سال استفاده گردید و پایایی آن با روش بازآزمایی به فاصله 10 روز با کمک 15 نفر از دانشجویان مورد تایید و اصلاح قرار گرفت. این پرسشنامه در ابتدا شامل یک سؤال کلی برای تفکیک عوامل استرسزای مرتبط با مسائل دانشگاهی و عوامل استرسزای غیردانشگاهی بود:
کدامیک از عوامل زیر اخیراً موجب تنش یا فشار عصبی در شما گردیده است (می توانید یک یا چند گزینه انتخاب نمائید).
مسائل مرتبط با دانشگاه
مسائل خانوادگی مسائل عاطفی
مسائل دیگر هیچ کدام
سپس، این پرسشنامه طی 21 گزاره اصلی خواهان مشخصسازی مهمترین عوامل استرسزا، که دانشجو در دانشکده دندانپزشکی مشهد با آنها مواجه میشد، بود. این عوامل عبارت بودند از:
ارزشگذاری هر گزاره از 4 گزینه، بر اساس مقالات مشابه موجود(34و33) به صورت 0=اصلاً، 1=کم، 2=متوسط، 3=زیاد، بود.
اطلاعات به دست آمده توسط نرمافزار SPSS با ویرایش 11 مورد تحلیل قرار گرفت. با توجه به نرمال بودن توزیع دادهها براساس آزمون کلموگروف-اسمیرنوف، از آزمونهای ANOVA، Duncan و t-test بر روی دادههای خام استفاده شد.
یافتهها
در این مطالعه، 173 دانشجو شرکت نمودند که 79 نفر مذکر (7/45%) و 94 نفر مونث (3/54%) بودند. در این بین 41 نفر (7/23%) دانشجوی سال سوم، 52 نفر (1/30%) دانشجوی سال چهارم، 41 نفر (7/23%) دانشجوی سال پنجم و 39 نفر (5/22%) دانشجوی سال ششم بودند. براساس نتایج آزمونDASS-21 ، فراوانی دانشجویان دارای استرس طبیعی (نمره استرس 14 و کمتر) 83 نفر (48%) و دانشجویان با استرس غیرطبیعی شامل تمام انواع خفیف تا خیلی شدید (نمره استرس 15 و بالاتر) 90 نفر (52%) بود. میانگین نمره استرس در کل نمونه 22/16 (064/10SD=) بود. به عبارت دیگر میانگین نمره استرس در کل نمونه در محدوده استرس غیرطبیعی قرار داشت. میانگین نمره استرس در دانشجویان سال سوم 39/16 (720/8SD=) یعنی در محدوده استرس غیرطبیعی در دانشجویان سال چهارم 92/19 (383/11SD=) یعنی در محدوده استرس غیرطبیعی، در دانشجویان سال پنجم 07/13 (867/8=SD) یعنی در محدوده استرس طبیعی و در دانشجویان سال ششم 41/14 (428/9=SD) یعنی در مرز محدوده استرس طبیعی و استرس غیرطبیعی بود (نمودار 1). همانطور که مشاهده میکنیم، میزان استرس در دانشجویان سال چهارم بیشتر از بقیه است و پس از آن به ترتیب دانشجویان سال سوم، ششم و پنجم قرار داشتند.
نمودار 1 : توزیع میزان استرس بر حسب سال تحصیلی
طبق خروجیهای جدول ANOVA دانشجویان سالهای مختلف تحصیلی در میزان استرس اختلاف معنیداری را نشان دادند (005/0P=). برای بررسی دقیقتر از آزمون دانکن استفاده شد. نتایج نشان داد که دانشجویان سال چهارم در سطح معنیداری، استرس بیشتری نسبت به دانشجویان سال پنجم و ششم داشتند (021/0P=). میزان استرس در دانشجویان سال سوم با هیچکدام از دانشجویان سال چهارم، پنجم و ششم اختلاف معنیداری را در سطح 05/0 نداشت.
|
نمره استرس |
|
نمره استرس |
نمودار 2 : توزیع میزان استرس بر حسب جنسیت
همانگونه که در بخش مواد و روشها ذکر شد، پرسشنامه دوم برای شناسایی عوامل استرسزا در دانشجویان به کار رفت. از 173 دانشجوی شرکتکننده در مطالعه، 74 نفر (8/42%) از دانشجویان فقط گزینه "مسائل مرتبط با دانشگاه"، 14 نفر (1/8%) از دانشجویان دو گزینه "مسائل مرتبط با دانشگاه" و "مسائل خانوادگی"، 11 نفر (4/6%) دو گزینه "مسائل مرتبط با دانشگاه" و "مسائل عاطفی"، 15 نفر (7/8%) دو گزینه "مسائل مرتبط با دانشگاه" و "مسائل دیگر" و 2 نفر (%2/1) هر چهار گزینه را انتخاب کردند. به این ترتیب مشخص میشود که در مجموع از 153 نفر (4/88%) از کل نمونه (173 نفر) که به این سؤال پاسخ داده بودند، 134 نفر (45/77%) از دانشجویان مسائل مرتبط با دانشگاه را عاملی برای ایجاد استرس ذکر کردند و فقط 10% از دانشجویان مسائل مرتبط با دانشگاه را غیرمرتبط با ایجاد استرس میدانستند.
خروجی جدول ANOVA نشان میدهد که اختلاف معنیداری در استرسزایی مسائل مرتبط با دانشگاه نسبت به مسائل غیردانشگاهی (خانوادگی، عاطفی و ...) وجود داشت.
در ادامه پرسشنامه B، 21 سؤال به صورت چهار گزینهای مربوط به عوامل استرسزای دانشگاهی مطرح شده است که فقط دانشجویانی به این سؤالات پاسخ میدادند که در پاسخهای آنها به سؤال کلی ابتدای پرسشنامه گزینه "مسائل مرتبط با دانشگاه" وجود داشت.
میانگین نمره عوامل استرسزا در دانشجویان با استرس طبیعی (دارای نمره استرس 14 و کمتر از آن در آزمون DASS-21) و دانشجویان با استرس غیرطبیعی (دارای نمره استرس 15 و بالاتر از آن در آزمون DASS-21) به تفکیک برای هر عامل استرسزا در جدول 1 مشاهده میشود. همانطور که در ردیف 22 جدول میبینیم، میانگین مجموع عوامل استرسزا در دانشجویان با استرس طبیعی 15/1 (کمتر از حد متوسط «5/1») و در دانشجویان با استرس غیرطبیعی 03/2 (بیشتر از حد متوسط «5/1») بود. طبق نتایج آزمون t ، میانگین مجموع عوامل استرسزا در دانشجویان با استرس غیرطبیعی به طور معنیداری بیشتر از دانشجویان با استرس طبیعی بود.
جدول 2 میانگین نمره عوامل استرسزا در دانشجویان با استرس غیرطبیعی را در سالهای مختلف تحصیلی نشان می دهد. همانطور که در ردیف 22 جدول میبینیم، میانگین مجموع عوامل استرسزا در دانشجویان سال سوم 86/1، سال چهارم 17/2، سال پنجم 96/1 و سال ششم 83/1 بود. طبق نتایج آزمون دانکن میانگین مجموع عوامل استرسزا در دانشجویان سال چهارم به طور معنیداری بیشتر از دانشجویان سال سوم، پنجم و ششم بود.
جدول 3 میانگین نمره عوامل استرسزا در دانشجویان با استرس غیرطبیعی را در دانشجویان مذکر و مؤنث نشان میدهد. همانطور که در ردیف 22 جدول میبینیم، میانگین مجموع عوامل استرسزا در دانشجویان مونث (99/1) بیشتر از دانشجویان مذکر (97/1) میباشد ولی این تفاوت معنیدار نبود (67/0P=).
جدول 1 : میانگین نمره عوامل استرسزا در دانشجویان با استرس طبیعی و غیر طبیعی
|
ردیف |
عامل استرسزا |
درجه استرس |
|
|
طبیعی |
غیر طبیعی |
||
|
1 |
عدم هماهنگی بین دروس تئوری و عملی |
36/1 |
51/1 |
|
2 |
عدم برآورده شدن نیاز دانشجویان توسط مسئولین |
05/1 |
16/2 |
|
3 |
عدم پاسخگوئی تجهیزات بخشها و فانتوم به نیازها |
88/1 |
99/1 |
|
4 |
عدم رضایت از روش تدریس اساتید |
40/1 |
67/1 |
|
5 |
عدم رضایت از برخورد اساتید با دانشجویان |
59/1 |
85/1 |
|
6 |
عدم رضایت از همکاری پرستاران در بخش |
49/1 |
37/1 |
|
7 |
عدم رضایت از مدت زمان روزانه حضور در بخش |
85/1 |
89/1 |
|
8 |
نگرانی از آسیب زدن به بیمار در بخش |
56/1 |
81/1 |
|
9 |
نگرانی از ابتلا به بیماری عفونی در بخشها |
63/1 |
71/1 |
|
10 |
عدم رضایت از ارزشیابی عملکرد بالینی توسط اساتید |
83/1 |
17/2 |
|
11 |
تبعیض بین دانشجویان توسط اساتید |
05/2 |
43/2 |
|
12 |
مناسب نبودن برنامه ریزی اموزشی و انتخاب واحد |
95/1 |
38/2 |
|
13 |
نگرانی از عدم موفقیت در تکمیل requirement |
74/1 |
63/2 |
|
14 |
نگرانی از اشتغال و کار یابی در آینده |
27/1 |
14/1 |
|
15 |
استرس از افتادن در امتحانات |
50/1 |
75/1 |
|
16 |
عدم رضایت از وضعیت مالی |
93/0 |
67/1 |
|
17 |
عدم رضایت از رشته ی تحصیلی |
44/0 |
67/0 |
|
18 |
حجم زیاد کارها در دانشکده و نداشتن وقت آزاد |
56/1 |
47/2 |
|
19 |
کسب نکردن مهارتهای لازم در پری کلنیک |
86/1 |
94/1 |
|
20 |
نداشتن اعتماد به نفس در کارها |
98/0 |
65/1 |
|
21 |
تعارض در آموزش اساتید مختلف یک بخش |
79/1 |
23/2 |
|
22 |
مجموع عوامل استرسزا |
15/1 |
13/2 |
جدول 2 : میانگین نمره عوامل استرسزا در دانشجویان با استرس غیر طبیعی بر حسب سال تحصیلی
|
ردیف |
عامل استرسزا |
سال تحصیلی |
|||
|
سوم |
چهارم |
پنجم |
ششم |
||
|
1 |
عدم هماهنگی بین دروس تئوری و عملی |
10/1 |
66/1 |
54/1 |
24/2 |
|
2 |
عدم برآورده شدن نیاز دانشجویان توسط مسئولین |
62/1 |
93/1 |
04/2 |
62/2 |
|
3 |
عدم پاسخگوئی تجهیزات بخشها و فانتوم به نیازها |
62/2 |
72/1 |
62/1 |
54/1 |
|
4 |
عدم رضایت از روش تدریس اساتید |
29/1 |
55/1 |
36/1 |
54/1 |
|
5 |
عدم رضایت از برخورد اساتید با دانشجویان |
13/2 |
82/1 |
85/1 |
77/1 |
|
6 |
عدم رضایت از همکاری پرستاران در بخش |
75/1 |
10/2 |
69/1 |
15/1 |
|
7 |
عدم رضایت از مدت زمان روزانه حضور در بخش |
50/1 |
93/1 |
30/2 |
85/1 |
|
8 |
نگرانی از آسیب زدن به بیمار در بخش |
75/1 |
79/2 |
69/1 |
15/1 |
|
9 |
نگرانی از ابتلا به بیماری عفونی در بخشها |
80/1 |
12/2 |
31/1 |
38/1 |
|
10 |
عدم رضایت از ارزشیابی عملکرد بالینی توسط اساتید |
71/1 |
89/1 |
41/2 |
08/2 |
|
11 |
تبعیض بین دانشجویان توسط اساتید |
85/1 |
66/2 |
62/2 |
54/2 |
|
12 |
مناسب نبودن برنامه ریزی اموزشی و انتخاب واحد |
67/1 |
81/2 |
62/2 |
23/2 |
|
13 |
نگرانی از عدم موفقیت در تکمیل requirement |
00/2 |
66/2 |
27/2 |
07/2 |
|
14 |
نگرانی از اشتغال و کار یابی در آینده |
05/1 |
10/1 |
58/1 |
15/1 |
|
15 |
استرس از افتادن در امتحانات |
43/2 |
69/1 |
46/1 |
31/1 |
|
16 |
عدم رضایت از وضعیت مالی |
25/1 |
72/1 |
77/1 |
83/1 |
|
17 |
عدم رضایت از رشته ی تحصیلی |
86/0 |
45/0 |
85/0 |
69/0 |
|
18 |
حجم زیاد کارها در دانشکده و نداشتن وقت آزاد |
65/1 |
93/2 |
98/1 |
85/1 |
|
19 |
کسب نکردن مهارتهای لازم در پری کلنیک |
29/2 |
97/1 |
00/2 |
69/1 |
|
20 |
نداشتن اعتماد به نفس در کارها |
08/2 |
34/1 |
23/1 |
00/1 |
|
21 |
تعارض در آموزش اساتید مختلف یک بخش |
85/1 |
86/1 |
42/2 |
15/2 |
|
22 |
مجموع عوامل استرسزا |
86/1 |
17/2 |
96/1 |
83/1 |
جدول 3 : میانگین نمره عوامل استرسزا در دانشجویان با استرس غیر طبیعی بر حسب جنس
|
ردیف |
عامل استرسزا |
جنس |
|
|
مذکر |
مؤنث |
||
|
1 |
عدم هماهنگی بین دروس تئوری و عملی |
36/1 |
61/1 |
|
2 |
عدم برآورده شدن نیاز دانشجویان توسط مسئولین |
26/2 |
93/1 |
|
3 |
عدم پاسخگوئی تجهیزات بخشها و فانتوم به نیازها |
89/1 |
18/2 |
|
4 |
عدم رضایت از روش تدریس اساتید |
39/1 |
56/1 |
|
5 |
عدم رضایت از برخورد اساتید با دانشجویان |
30/2 |
15/2 |
|
6 |
عدم رضایت از همکاری پرستاران در بخش |
47/1 |
33/1 |
|
7 |
عدم رضایت از مدت زمان روزانه حضور در بخش |
76/1 |
85/1 |
|
8 |
نگرانی از آسیب زدن به بیمار در بخش |
48/1 |
23/2 |
|
9 |
نگرانی از ابتلا به بیماری عفونی در بخشها |
55/1 |
76/1 |
|
10 |
عدم رضایت از ارزشیابی عملکرد بالینی توسط اساتید |
95/1 |
27/2 |
|
11 |
تبعیض بین دانشجویان توسط اساتید |
71/2 |
95/1 |
|
12 |
مناسب نبودن برنامه ریزی اموزشی و انتخاب واحد |
74/2 |
00/2 |
|
13 |
نگرانی از عدم موفقیت در تکمیل Requirement |
62/2 |
11/2 |
|
14 |
نگرانی از اشتغال و کار یابی در آینده |
13/1 |
20/1 |
|
15 |
استرس از افتادن در امتحانات |
74/1 |
82/1 |
|
16 |
عدم رضایت از وضعیت مالی |
97/1 |
45/1 |
|
17 |
عدم رضایت از رشته ی تحصیلی |
77/0 |
60/0 |
|
18 |
حجم زیاد کارها در دانشکده و نداشتن وقت آزاد |
90/1 |
25/2 |
|
19 |
کسب نکردن مهارتهای لازم در پری کلنیک |
81/1 |
02/2 |
|
20 |
نداشتن اعتماد به نفس در کارها |
10/1 |
42/1 |
|
21 |
تعارض در آموزش اساتید مختلف یک بخش |
90/1 |
28/2 |
|
22 |
مجموع عوامل استرسزا |
97/1 |
99/1 |
بحث
طبق نتایج تحقیق حاضر، شیوع استرس غیرطبیعی در دانشجویان دندانپزشکی مشهد 52% بود. در بررسی که برای تعیین شیوع استرس در دانشجویان چهار دانشکده پزشکی تهران در سال 2007 انجام گرفت، شیوع استرس در این دانشجویان 7/40% گزارش شده است.(35) همچنین مطالعهای که بر روی دانشجویان پزشکی مالزی صورت گرفته است؛ نشان داد شیوع استرس در این دانشجویان 9/41 درصد بود.(36) لذا میتوان گفت شیوع استرس در دانشجویان دندانپزشکی دانشکده دندانپزشکی مشهد بالا بوده است. از این رو یافتن علل و عوامل دخیل ضروری مینماید.
در مطالعهای که بر روی دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال 1380 صورت گرفته بود، عوامل دانشگاهی به طور معنیداری نسبت به عوامل غیردانشگاهی استرسزایی بیشتری داشتند.(37) در تحقیق ما نیز عوامل دانشگاهی استرسزا، به طور معنیداری نسبت به عوامل غیردانشگاهی استرسزا در میزان استرس دانشجویان نقش داشتند.
در تحقیق حاضر برای مشخص نمودن عوامل دانشگاهی استرسزا، 21 عامل مورد بررسی قرار گرفتند که 7 عامل به طور معنیداری میانگین نمره بالاتری در دانشجویان با سطوح استرس غیرطبیعی نسبت به دانشجویان با سطوح استرس طبیعی داشتند. این عوامل عبارت بودند از:
1-نگرانی از عدم موفقیت در تکمیل به موقع ریکارمنت
2-حجم زیاد کارها در دانشکده و نداشتن وقت آزاد
3-تبعیض بین دانشجویان توسط اساتید
4-مناسب نبودن برنامه ریزی آموزشی و انتخاب واحد
5-تعارض در آموزش اساتید مختلف یک بخش
6-عدم رضایت از ارزشیابی عملکرد بالینی توسط اساتید
7-عدم برآورده شدن نیاز دانشجویان توسط مسئولین.
در مطالعهای که در سال 2007 در دانشجویان دندانپزشکی در دانشگاه Fiji صورت گرفت، میزان استرس در دانشجویان سال سوم بیشتر از دیگر دانشجویان بود و پس آن به ترتیب دانشجویان سال چهارم و پنجم قرار داشتند. در این دانشگاه دانشجویان در سال سوم وارد کلینیک می شوند.(38) همچنین در دانشگاه پزشکی مادرید اسپانیا که دانشجویان رشته دندانپزشکی در سال سوم وارد کلینیک میشوند نیز، بالاترین میزان استرس در دانشجویان سال سوم مشاهده شد و دانشجویان سال پنجم کمترین میزان استرس را داشتند.(39) در سال 1999 در دانشجویان دندانپزشکی United medical & Dental school نیز بالاترین میزان استرس در دانشجویانی که تازه وارد کلینیک شده بودند مشاهده شد.(33) در این مطالعه مشابه مطالعات مذکور، بیشترین میزان استرس در دانشجویان سال ورود به کلینیک یعنی دانشجویان سال چهارم مشاهده شد. به نظر میرسد ورود به کلینیک میتواند باعث استرس در دانشجویان دندانپزشکی شود. بعد از دانشجویان سال چهارم، به ترتیب دانشجویان سال سوم، پنجم و ششم استرس کمتری را گزارش نمودند.
با توجه به جدول 2 میانگین مجموع نمره عوامل استرسزا در هر چهار گروه بالاتر از متوسط بود و به طور معنیداری در دانشجویان سال چهارم بیشتر از دانشجویان سال سوم، پنجم و ششم بود. لذا میتوان گفت عوامل استرسزای دانشگاهی ذکر شده جدول 2 میتوانند علتی برای بالا بودن استرس در دانشجویان سال چهارم باشد از 21 عامل استرسزای ذکر شده در این جدول، 6 عامل به طور معنیداری در دانشجویان سال چهارم نسبت به دانشجویان سال سوم، پنجم و ششم میانگین نمره بالاتری داشتند. این عوامل عبارت بودند از:
1- حجم زیاد کارها در دانشکده و نداشتن وقت کافی برای فعالیتهای غیر درسی و تفریح (93/2=mean)
2- مناسب نبودن برنامه ریزی آموزشی و انتخاب واحد (81/2=mean)
3- نگرانی از آسیب زدن به بیمار در بخش (79/2=mean)
4- عدم موفقیت در تکمیل به موقع ریکارمنت (78/2=mean)
5- تبعیض بین دانشجویان توسط اساتید (66/2=mean)
6- عدم رضایت از ارزشیابی عملکرد بالینی دانشجویان توسط اساتید.
لذا کارشناسی در مورد عوامل فوق برای تعدیل آنها و در نتیجه کاهش استرس و افزایش بهرهوری آموزشی در این دانشجویان لازم به نظر می رسد.
طبق نتایج تحقیق حاضر میانگین نمره استرس در دانشجویان مؤنث بیشتر از دانشجویان مذکر بود اما این اختلاف معنیدار نبود. میانگین نمره عوامل استرسزا در هر دو گروه بالاتر از متوسط بود؛ لذا میتوان گفت عوامل استرسزای دانشگاهی اثر تقریباً مشابهی را بر دانشجویان مذکر و مؤنث دارند. در تحقیقی که در سال 2006 در دانشجویان دندانپزشکی Kabangsaan مالزی صورت گرفت نیز میزان استرس در دانشجویان مؤنث بیشتر از دانشجویان مذکر بود اما این تفاوت معنیدار نبود، که با نتایج تحقیق حاضر یکسان است.(40) همچنین در تحقیقی که در دانشجویان دندانپزشکی نیجریه صورت گرفت، میزان استرس در دو جنس یکسان گزارش شده است که با نتایج تحقیق حاضر همخوانی دارد.(41)
نتیجه گیری
با توجه به بالا بودن میزان استرس در بین دانشجویان رشته دندانپزشکی مشهد، بررسی دقیقتر عوامل ذکر شده و تلاش در جهت تقلیل این عوامل نیازمند توجه مسئولین است. با توجه به نتایج این مطالعه و مطالعات مشابه، دانشجویانی که به تازگی وارد کلینیک شدهاند، نیاز به توجه و حمایت بیشتری نسبت به دانشجویان دیگر مقاطع دارند.
تشکر و قدردانی
از همکاری معاونت پژوهشی دانشکده دندانپزشکی و دانشگاه علوم پزشکی مشهد که حمایت مالی را برای انجام این پژوهش فراهم نمودند، تقدیر و تشکر میگردد.
)