نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه پریودنتولوژی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قزوین
2 دانشجوی دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی قزوین
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Effective pain management after dental surgeries is one of the most common problems in dentistry. Ibuprofen is the most common non selective non steroidal anti-inflammatory drug (NSAID), which inhibits both COX-1 and COX-2. Celecoxib is a COX-2 specific NSAID and also the only COX-2 specific drug available in Iran. Naproxen is a non selective NSAID that is often used for postoperative pain management all around the world; however, it is not the first choice in our country. The purpose of this study was to compare the effectiveness of Celecoxib, Naproxen, and Ibuprofen in pain control after periodontal surgery.
Materials & Methods: This double-blind clinical trial study included a total of 30 patients who presented with chronic periodontitis , and who underwent surgical procedures on the anterior sextant of the mandible. They were randomly assigned to 3 groups of 10 patients. Each group received one of the following medications protocols: Group A: 400 mg Ibuprofen, group B: 200 mg Celecoxib , Group C: 250 mg Naproxen. Patients reported their pain levels using a VAS (visual analog scale) at 1, 3, 6, 12, 24, and 48 hours after periodontal surgery. All data were analyzed by SPSS Ver 15 program. Data were analyzed using Kruskal-Wallis and Mann-Whitney tests, respectively.
Results: Statistical analysis of the data showed no significant differences between Ibuprofen, Celecoxib, and Naproxen after 1, 6, 12, 24, or 48 hours after the surgery. Significant differences were seen only at the third hour after surgery between Celecoxib, and Naproxen and between Ibuprofen, and Naproxen.
Conclusion: Considering the lower rate of side effects of Celecoxib, its similar degree of pain reduction as Ibuprofen, and its better efficiency than Naproxen, Celecoxib can be considered an appropriate drug for pain control after periodontal surgeries.
کلیدواژهها [English]
مقدمه
دردهای پس از جراحی پریودنتال یک پدیده معمول و رایج میباشد. بسیاری از فاکتورها نظیر طبیعت فرد، طول مدت، نوع و وسعت جراحی، جنبههای سایکولوژیک نظیر استرس و هیجان، ممکن است روی شدت درد تاثیرگذار باشند.(2و1) بسیاری از مدیاتورهای التهابی به دنبال تروما و آسیب وارده به بافتهای پریودنتال آزاد میشود.(1) دو نوع آنزیم سیکلواکسیژناز که شامل سیکلواکسیژناز 1 و 2 میباشد شناسایی شدهاند.(3و1) COX- 1 در بیشتر بافتهای بدن نظیر معده، روده، کلیه و پلاکتها آزاد میشود(1) و وظیفه سنتز پروستانوییدهای محافظ سلول را بر عهده دارد. این ترکیبات در حفظ فیزیولوژی نرمال مخاط گوارشی، تنظیم جریان خون کلیوی و تجمع پلاکتی نقش دارند.(7-3) آنزیم COX- 2 به طور معمول در بافتها وجود ندارد (به جز کلیهها) و تنها در هنگام صدمه بافتی و التهاب وارد عمل میشود(3) و مسئول اولیه تولید پروستاگلاندینهایی است که باعث تسریع وازودیلاسیون، افزایش نفوذپذیری عروق و کاهش آستانه درد میشوند.(1) بسیاری از ترکیبات NSAID متداول نظیر Ketoprofen، Ibuprofen، Aspirin و Naproxen هر دو آنزیم Cox1 و Cox2 را مهار میکنند(4و3)، اگرچه این داروها در بهبود تورم و درد اثرات قابل توجهی دارند اما استفاده طولانی مدت آنها عوارضی مثل خونریزی، زخم معده، اختلال عملکرد کلیه و مهار تجمع پلاکتی را به دنبال دارند.(8و5و4)
شاخه جدیدی از ترکیبات NSAID معرفی شدند که به طور انتخابی آنزیم Cox-2 را مهار میکند، در عین اثرات ضددرد، ضدالتهاب و ضدتب، از بروز عوارض گوارشی (تحریک معدی و رودهای) و مشکلات پلاکتی پیشگیری میکند.(9و5و3و1)
Celecoxib یکی از داروهای NSAID مهارکننده
Cox-2 است که در سال 1998 توسط انجمن دارویی امریکا مورد تایید قرار گرفت.(3) این دارو دارای خواص ضددردی، ضدالتهاب و ضدتب بوده و معمولاً در درمان آرتریت روماتوئید، استئوآرتریت و دیس منوره مورد استفاده قرار میگیرد.(5و3) این دارو به علت دارا بودن خصوصیت مطلوب نظیر نیمه عمر پلاسمایی طولانی 11 ساعت در مقایسه با NSAIDهای معمولی که نیمه عمری حدود 4 تا 6 ساعت دارند، تجویز حداکثر 2 دوز در روز و اثرات جانبی مختصر در کنترل دردهای دندانی موثر است.(10و3)
مطالعات اندکی وجود دارند که اثرات ضددردی سلکوکسیب و ناپروکسن را بعد از جراحیهای پریودنتال بررسی کردهاند. در مطالعهای که توسط Popova و همکاران انجام شد میزان اثرات ضددردی Ibuprofen و Aulin (مهارکننده اختصاصی Cox-2) بعد از روشهای پیوند لثهای (Gingival graft) مورد بررسی قرار گرفت. در 8 ساعت اول بعد از جراحی Ibuprofen اثرات ضددردی بیشتری نسبت به Aulin داشت. اما در روز اول و دوم بعد از جراحی اثرات ضددردی Aulin بیشتر از Ibuprofen بود. اگرچه هیچ تفاوت معنیداری بین دو گروه مشاهده نشد.(11)در مطالعهای که توسط Polatو همکاران انجام شده بود، اثرات ضددردی ناپروکسن در ساعات 2، 6، 24 بعد از تنظیم آرچ وایرهای ارتودنتیک بیشتر از ایبوپروفن و Placebo بود.(12) در مطالعه Gopikrishnan و همکاران، روفکوکسیب (مهارکننده اختصاصی Cox-2) به طور معنیداری اثر ضددردی بهتری را نسبت به ایبوپروفن بعد از درمان ریشه نشان داد.(13)
بنابراین ضرورت انجام این مطالعه پاسخ به این پرسش بود که آیا داروهای ضددرد و ضدالتهاب مهارکننده اختصاصی Cox-2 میتوانند دردهای بعد از عمل را بهتر کنترل نموده و جایگزین NSAIDهای مهارکننده غیرانتخابی Cox-1 و Cox-2 در تمامی افراد و یا حداقل در افرادی با مشکلات گوارشی شوند.
مواد و روشها
در این مطالعه کارآزمایی بالینی دوسوکور، 30 بیمار (16 مرد و 14 زن در گروه سنی 20 تا 60 سال) مبتلا به پریودنتیت مزمن متوسط جنرالیزه مراجعهکننده به یک مطب خصوصی متخصص جراحیهای لثه) در شهرستان قزوین بین سالهای 90-89 انتخاب شدند. بیماران در سه گروه مصرفکننده Celecoxib، Naproxen و Ibuprofen تقسیم بندی شدند که در هر گروه تعداد 10 بیمار انتخاب شد. نمونهها به صورت تصادفی و به روش Sequential (مراجعه مستمر) و Simple Random Sampling انتخاب گردیدند.
بیمارانی که دارای هر کدام از موارد زیر بودند از مطالعه حذف شدند:
1- افرادی که هر گونه حساسیت به این 3 دارو و یا سایر داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی داشتند.
2- بیماران آسمی
3- افرادی با سابقه بیماریهای قلبی
4- افراد حامله
5- افراد با سابقه آنژیوادم
6- افرادی با بیماریهای دستگاه گوارش نظیر زخم پپتیک
7- افرادی با بیماریهای کلیوی یا کبدی
8- افراد با اختلالات انعقادی
9- بیماران مبتلا به لوپوس اریتماتوز سیستمیک
10- بیماران با هرگونه سابقه جراحی پریودنتال در 6 ماه گذشته
11- بیماران با ترس و اضطراب شدید هنگام مراجعه به دندانپزشک
12- بیمارانی که طی 48 ساعت گذشته هر گونه داروی ضددرد مصرف کرده باشند.
230 عدد کپسول ژلاتینی مشابه تهیه گردید. محتویات 50 عدد کپسول سلکوکسیب mg200 (شرکت داروپخش ایران) (هر دوز به صورت 1 کپسول یا همان mg200) داخل 50 کپسول ژلاتینی جدید قرار گرفت. 90 عدد قرص ایبوپروفن mg400 (شرکت داروسازی لقمان، ایران) نیز پس از خرد شدن داخل کپسولهای ژلاتینی مشابه قرار داده شد، (هر دوز به صورت یک قرص یا همان mg400) و همچنین محتویات 90 عدد کپسول ناپروکسن mg250 (شرکت داروپخش ایران) (هر دوز به صورت 1 کپسول یا همان mg250) داخل 90کپسول ژلاتینی مشابه قرار گرفت. کپسولها توسط شخص سومی آماده و کد گذاری گردید و در اختیار فرد عملکننده (یک نفر متخصص جراحیهای پریودنتال) قرار گرفت.
بیماران پس از تکمیل پرسشنامه و امضا فرم رضایت نامه و پس از گوش فرا دادن به توضیحات درمانگر وارد مطالعه شدند. بیماران هر گروه توسط یک متخصص جراحی لثه و به صورت Sextant و به روش Conventional undisplaced Full thickness flap (بدون جراحی استخوان) و تحت بیحسی لیدوکایین 2% با اپینفرین 100000/1 (برای هر بیمار 1 عدد کارپول) مورد درمان قرار گرفتند. جهت یکسان نمودن و کاهش سوءنگری در نتایج به دست آمده و حذف اختلافات احتمالی در جراحی نواحی مختلف دهان، تمامی جراحیها در قسمت قدام مندیبل به انجام رسید. با توجه به عصب گیری متقابل ناحیه قدام مندیبل و توجه به این امر که اصولاً درد پس از جراحی لثه در ناحیه قدام مندیبل نسبت به دیگر نواحی دهان، بیشتر میباشد، چنانچه دارو در این ناحیه به طور مناسبی درد را کنترل کند، انتظار میرود درد پس از جراحی در نواحی دیگر دهان را نیز به نحو مطلوبی کنترل کند. با توجه به زمان شروع اثر داروی مورد نظر {Celecoxib (1 ساعت)، Naproxen (1 ساعت)، Ibuprofen (نیم ساعت)}، نیم ساعت یا یک ساعت قبل از شروع جراحی از بیماران خواسته شد تا داروی تجویز شده را مصرف کرده و بعد از جراحی نیز Ibuprofen و Naproxen را هر 6 ساعت و Celecoxib را هر 12 ساعت مصرف نمایند و در ساعتهای 1، 3، 6، 12، 24 و 48 پس از گذشت جراحی میزان درد را در فرم تحویل داده شده علامت بزنند. این فرم به روش VAS (Visual analogue scale) طراحی شده بود که شامل نموداری با طول cm10 دارای 2 نقطه ابتدایی (بی دردی کامل) و نقطه انتهایی (بیشترین میزین درد قابل تصور) بود.
تمامی نتایج با استفاده از نرمافزار SPSS با ویرایش 15 رسید. آمارهای توصیفی استخراج شده و پس از آن نرمال بودن دادهها بررسی شد. به علت غیرنرمال شدن دادهها از آزمون ناپارامتری استفاده شد. در مقایسه داروها در گروههای 3 تایی از آزمون Kruskal-Wallis و در مقایسه داروها به صورت 2 به 2 (به علت معنیدار شدن نتایج در ساعت سوم بعد از جراحی) از آزمون Mann-Whitney استفاده شد. 05/0>P معنیدار اعلام شد.
یافتهها
جهت انجام این مطالعه 30 بیمار انتخاب گردیدند و به طور تصادفی در 3 گروه درمان ضددردی ایبوپروفن، سلکوکسیب و ناپروکسن قرار گرفتند، به طوری که در هر گروه 10 بیمار شرکت داده شد. در این مطالعه جراحی پریو تنها در قسمت قدام مندیبل صورت گرفت.
میانگین درد در گروههای مورد مطالعه با توجه به مقیاس VAS، در زمانهای 1 ، 3 ، 6، 12، 24 و 48 ساعت بعد از جراحی پریودنتال به دست آمد. (جدول 1)
3 ساعت بعد از جراحی اختلاف معنیدار بین 3 گروه مشاهده شد. (042/0P=) با توجه به اینکه اختلاف معنیدار بین 3 گروه در ساعت سوم مشاهده شد، گروههای ایبوپروفن-سلکوکسیب، ایبوپروفن-ناپروکسن، سلکوکسیب- ناپروکسن به تفکیک مورد بررسی قرار گرفتند.
بین دو گروه ایبوپروفن و سلکوکسیب اختلاف معنیداری در ساعت 3 بعد از جراحی مشاهده نشد (12/0P=) بین دو گروه ایبوپروفن و ناپروکسن اختلاف معنیداری در ساعت 3 بعد از جراحی مشاهده شد (039/0P=). همچنین بین دو گروه سلکوکسیب و ناپـروکسن هم اخـتلاف مـعنیداری در سـاعت 3 بعد از
جراحی مشاهده شد (031/0P=).
میانگین شدت درد در 6، 12، 24 و 48 ساعت پس از جراحی در سه گروه تفاوت معنیداری با یکدیگر نداشت. این تغییرات در نمودار 1 به صورت شماتیک نشان داده شده است.
جدول 1 : میانگین میزان درد به تفکیک زمان در سه گروه درمانی
|
|
میانگین درد 1 ساعت بعد از عمل |
میانگین درد 3 ساعت بعد از عمل |
میانگین درد 6 ساعت بعد از عمل |
میانگین درد 12 ساعت بعد از عمل |
میانگین درد 24 ساعت بعد از عمل |
میانگین درد 48 ساعت بعد از عمل |
|
ایبوپروفن |
2/1±3/1 |
1/2±9/2 |
5/1±5/1 |
9/0±6/0 |
3/0±1/0 |
0 |
ناپروکسن |
4/2±6/2 |
3/2±4/5 |
1/2±3 |
5/1±4/1 |
4/0±2/0 |
1/0 |
|
|
سلکوکسیب |
2/1±2/1 |
4/2±8/2 |
8/1±3/1 |
6/0±3/0 |
3/0±1/0 |
0 |
نمودار 1 : مقایسه میانگین نمره درد پس از مصرف داروهای مورد استفاده در ساعت های مختلف پس از جراحی پریودنتال
بحث
درد پس از جراحی یکی از مشکلات و عوارضی است که عمدتاً تجربه ناخوشایندی را برای بیماران به همراه میآورد.(2) پس از جراحی به دلیل ترومای بافتی و ترمیم پس از آن، التهاب در بافتهای نگهدارنده دندان رخ خواهد داد و صدمه بافتی باعث آسیب به جداره سلولها خواهد شد.(2) این امر با کمک آنزیم فسفولیپاز باعث پارگی غشای سلولی و آزاد شدن فسفولیپیدهای غشا میشود که به نوبه خود توسط آنزیمهای COX-1 و COX-2 تبدیل به پروستاگلاندینها و ترومبوکسان و دیگر متابولیتها خواهد شد و باعث ایجاد درد میگردند.(6و4و2) مطالعات گذشته نشان دادند که داروهای اختصاصی مهارکننده COX-2 باعث کاهش معنیدار تراکم سلولهای التهابی، ادم و دیلاتاسیون عروقی پس از ایجاد التهاب میشود، کاهش التهاب و تراکم سلولهای التهابی بدین معناست که متابولیتهای ایجادکننده درد کمتر آزاد شده و به همین دلیل در ساعتهای اولیه پس از آسیب بافتی باعث کاهش معنیدار درد میشوند.(6) در اکثر مطالعات روش ثبت میزان درد بر اساس یکی از متدهای متداول VAS، NRS-101 و VRS-4 صورت میپذیرد و نشان داده شده است که همبستگی خطی و مثبت بین این سه متد دیده میشود.(1) لذا میتوان تا حدودی مقادیر به دست آمده از این سه روش را با یکدیگر قیاس نمود. شدت درد بستگی به عوامل متعددی، نظیر نوع درمانهای دندانپزشکی (جراحی، اندودنتیک، پریودنتال)، نوع جراحی پریودنتال (موکوجینجیوال سرجری، فلپ پریودنتال، جراحی استخوان)، شرایط روحی بیمار، جنسیت فرد، مدت زمان جراحی، میزان ترومای وارده به بافت، مدت ابتلا به بیماری لثه، نوع داروهای بیحسی به کار رفته (بیحسی با طول اثر زیاد، متوسط و کوتاه) دارد(2و1) که این امر مقایسه دقیق بین مطالعات صورت پذیرفته شده در این زمینه را مشکل خواهد ساخت. داروی بیحسی متداول به کار رفته در درمانهای جراحی، کارپولهای لیدوکائین 2% با وازوکانستریکتور، اپی نفرین 100000/1 میباشد(14) که ما نیز در این مطالعه از این نوع بیحسی استفاده کردیم. در این مطالعه در تمامی ساعات پس از جراحی، ایبوپروفن و سلکوکسیب اثرات ضددردی بیشتری را نسبت به ناپروکسن نشان دادند. هرچند در ساعات 1، 6، 12، 24 و 48 پس از جراحی تفاوت معنیداری بین سه گروه مشاهده نشد. تنها در ساعت سوم پس از جراحی بین گروههای مصرفکننده ایبوپروفن و ناپروکسن، سلکوکسیب و ناپروکسن اختلاف از لحاظ آماری معنیدار بود، هرچند از لحاظ کلینیکی معنیدار نبود. میتوان اینگونه فرض کرد که ممکن است در صورت افزایش تعداد نمونهها و یا تغییر شرایط جراحی، این اختلاف از لحاظ آماری نیز معنیدار نشود. در 6 ساعت اول پس از جراحی کمترین میزان درد در ساعت اول مشاهده شد که این امر تا حدودی به باقی ماندن اثر داروی بیحسی موضعی نسبت داده میشود که در دیگر مطالعات نیز این موضوع دیده شده است. در مطالعهای که توسط Pillati انجام شد تفاوتی در میزان درد تا 3 ساعت پس از جراحی بین گروههای مصرفکننده سلکوکسیب و دگزامتازون مشاهده نشد و جالبتر اینکه در ساعات اول و دوم پس از جراحی هیچگونه اختلاف معنیداری بین گروههای مصرفکننده دگزامتازون با گروه کنترل که دارونما مصرف کردند، دیده نشد.(1) در مطالعه Steffen، در 3 ساعت اول پس از جراحی بین 3 گروه مصرفکننده Dexamethasone، Etoricoxeb و Placebo هیچ تفاوت معنیداری مشاهده نشد و همچنین در این زمان هیچ داروی ضددرد مکملی (750 میلی گرم استامینوفن) نیز مصرف نگردید.(15)Pollat، اثرات ضددردی ناپروکسن در ساعات 2، 6 و 24 بعد از تنظیم آرچوایرهای ارتودنتیک بیشتر از ایبوپروفن و Placebo بود.(12) که احتمالاً تفاوت نتایج مطالعه فوق با مطالعه حاضر به علت ماهیت متفاوت درمان و نوع درد ایجاد شده بعد از درمانهای ارتودنسی در مقایسه با دردهای پس از جراحیها از جمله جراحیهای پریودنتال میباشد. در مطالعه Frike، اثرات ضددردی ناپروکسن سدیم mg550 و رفکوکسیب mg50 و 25 بعد از جراحیهای دهان مورد مطالعه قرار گرفت. در این مطالعه اثرات ضددردی رفکوکسیب (مهارکننده اختصاصی Cox-2) بیشتر از ناپروکسن سدیم بود، هرچند اختلاف معنیداری بین دو گروه مشاهده نشد.(16) در مطالعه حاضر هیچ گونه مشکل گوارشی در سه گروه ایبوپروفن، ناپروکسن، سلکوکسیب مشاهده نشد، علت این امر احتمالاً به این خاطر است که بیماران فقط به مدت 48 ساعت بعد از مصرف داروها مورد بررسی قرار گرفتند. در حالی که اگر بیماران با ادامه مصرف دارو، در زمان طولانیتری مورد بررسی قرار میگرفتند، احتمال بروز مشکلات گوارشی وجود داشت. در مطالعهای که توسط Azouble و همکاران انجام شد، علاوه بر مقایسه اثرات درمانی دو داروی Etoricoxib و Indomethacin بر روی پریودنتیت، اثرات جانبی گوارشی این دو دارو نیز بعد از 11 روز با یکدیگر مقایسه شد. مطالعات میکروسکوپی و هیستوپاتولوژی بر روی مخاط معدهای و رودهای موشها نشان داد که Etoricoxib آسیب کمتری را نسبت به Indomethacin وارد میکند. موشهایی که Indomethacin دریافت میکردند کاهش وزن را از روز 7 نشان دادند و همچنین آنها میزان مرگومیر بیشتری را نسبت به گروه Etoricoxib نشان دادند.(17) همچنین در مطالعه حقیقت و همکاران، در گروه مصرفکننده سلکوکسیب، از بین 14 نفر 1 نفر دچار مشکل گوارشی شد در حالی که در گروه مصرفکننده ایبوپروفن، 3 نفر دچار مشکل گوارشی شدند، که البته این اختلاف از لحاظ آماری معنیدار نبود.(8)
نتیجه گیری
نتایج مطالعه حاضر بیانگر این نکته است که کنترل درد توسط گروهای ایبوپروفن و سلکوکسیب پس از 48 ساعت از جراحیهای پریودنتال بیشتر از ناپروکسن بوده و اثرات ضددردی ایبوپروفن و سلکوکسیب بسیار مشابه بوده است. از این رو به علت عوارض ایبوپروفن نظیر اختلالات معدی رودهای، اختلال در تجمع پلاکتی و اختلال در عملکرد کلیوی، توصیه میشود در تمامی بیماران و یا حداقل در بیماران با مشکلات گوارشی، انعقادی یا کلیوی از داروی سلکوکسیب به عنوان داروی انتخابی کنترلکننده درد استفاده شود. از طرفی به علت اینکه Interval مصرف داروی سلکوکسیب 2 بار در روز (هر 12 ساعت)، در مقابل مصرف 4 بار در روز ایبوپروفن (هر 6 ساعت) میباشد، مصرف سلکوکسیب توسط بیماران راحتتر میباشد.
پیشنهاد میشود در صورت امکان مطالعه بر روی تعداد بیشتری از بیماران انجام شود، در این صورت نتایج دقیقتری بدست خواهد آمد.
تشکر و قدردانی
با تشکر از بیمارانی که اینجانب را در انجام این تحقیق یاری نمودند و با تشکر از خانم دکتر زهرا جعفری که زحمات بسیاری را در انجام این تحقیق متحمل شدند.