ویژگی های روان سنجی پرسشنامه اضطراب دندان پزشکی

نویسندگان

1 دانشیار روان‌شناسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران

2 کارشناس ارشد روان‌شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی خوی، خوی، ایران

چکیده

مقدمه:اضطراب دندانپزشکی به معنای واکنش روان شناختی بیمار نسبت به استرس ناشی از مداخلات دندانپزشکی است. این نوع اضطراب رایج است و سنجش و ارزیابی آن در جریان درمان‌های روان پزشکی بسیار سودمند می‌باشد. هدف پژوهش حاضر، بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی بود.
مواد و روش‌ها:به این منظور تعداد 300 نفر از افرادی که سابقه مراجعه به دندان پزشک داشتند، از بین دانشجویان دانشگاه آزاد خوی، به روش تصادفی انتخاب شدند. پس از کسب رضایت نامه آگاهانه جهت شرکت در پژوهش، پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی توسط این افراد تکمیل شد. داده‌های به دست آمده با استفاده از نرم‌افزار SPSS و LISRELتحلیل شدند.
یافته ها:نتایج تحلیل عاملی اکتشافی، نشانگر استخراج یک عامل عمده بود؛ همچنین ساختار اکتشاف شده برای پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی در جمعیت ایرانی از طریق تحلیل عاملی تائیدی، تائید شد. همچنین همسانی درونی این پرسشنامه به روش آلفای کرونباخ (94/0=α) و دونیمه کردن (94/0=r) ارزیابی شد که از میزان بالایی برخوردار بود.
نتیجه‌گیری:پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی از ویژگی های روان‌سنجی لازم جهت استفاده در جمعیت ایرانی برخوردار است و می‌تواند توسط متخصصان برای ارزیابی اضطراب دندانپزشکی مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Psychometric Properties of Dental Anxiety Inventory

نویسندگان [English]

  • Rahim Yousefi 1
  • Faezeh Piri 2
1 Associate Professor, Dept of psychology, Azarbaijan Shahid Madani University, Tabriz, Iran
2 M.A in Psychology, Dept of Psychology Islamic Azad University of Khoy, khoy, Iran
چکیده [English]

Introduction: Dental anxiety is defined as psychological reaction to stress caused by dental interventions. This type of anxiety is common among patients, assessment of which could be beneficial in psychiatric treatments. This study aimed to evaluate the psychometric properties of dental anxiety inventory (DAI).
Material & Methods: In total, 300 students from Islamic Azad University of Khoy, Khoy, Iran with a history of dental treatment were selected by random sampling. Participants filled the DAI after obtaining written informed consents. Data analysis was performed in SPSS and LISREL.
Results: The results of exploratory factor analysis revealed one factor. In addition, the exploration for DAI in Iranian population was confirmed through confirmatory factor analysis. Moreover, internal consistency of this inventory was demonstrated at Cronbach’s alpha (α=0.94) and split-half (r=0.95).
Conclusion: According to the results of this study, DAI contains sufficient psychometric properties for Iranian population and could be used by professionals to evaluate dental anxiety.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anxiety
  • dental
  • Psychometry

مقدمه

اضطراب، عبارت است از احساس تهدید خیالی و تصوری از یک پدیده ناشناخته و ناآشنا؛ به عبارت دیگر اضطراب، احساس ناخوشایند و مبهم ناشی از این است که فرد انتظار وقوع یک رویداد نامطلوب را دارد.(2و1) اگرچه اضطراب یک حالت هیجانی است که به افراد بهنجار جهت سازگاری و دفاع از خودشان در مقابل خطرات گوناگون کمک می کند، اختلالات اضطرابی در این پاسخ های انطباقی نقص ایجاد کرده و موجب واکنش های ناسازگارانه به شکل واکنش های افراطی یا تفریطی می شود.(3) اضطراب دندانپزشکی به عنوان واکنش روان شناختی ترس نسبت به مداخلات دندانپزشکی تعریف می شود زیرا فرد گمان می کند این مداخلات آسیب رسان و خطرناک است.(4) ترس از درمان­های دندانپزشکی رایج است و حدود 6 تا 15 درصد از جمعیت عادی از اضطراب دندانپزشکی رنج می­برند.(5) اضطراب دندانپزشکی در بین موقعیت­های اضطراب­زای شایع، رتبه پنجم را دارد.(1) اضطراب دندانپزشکی شروع زودرسی دارد و میانگین سن شروع آن 12 سالگی است. آغاز این اضطراب از دوران کودکی و اوج آن در اوایل بزرگسالی است و با افزایش سن کاهش می یابد. میزان اضطراب دندانپزشکی در سنین جوان تر ۱۵-۲۵ سال و ۲۵-۳۵ سال شایع تر و در گروه سنی ۵۵ تا ۵۶ سال از همه گروه های سنی کمتر است.(1)مطالعات مقطعی زیادی نشان داده اند که شیوع اضطراب دندانپزشکی با افزایش سن کاهش می یابد و زنان بیش از مردان این اضطراب را تجربه می کنند.(3) مطالعه بر روی ۵۰۳ دانشجوی رشته های مختلف نشان دهنده شیوع اضطراب دندانپزشکی شدید به میزان ۶/۲۱ درصد در پسران و ۲۴ درصد در دختران دانشجو بوده است. اضطراب دندانپزشکی حاد (SDA) شدیدترین شکل اضطراب دندانپزشکی است و در سنین ۱۸ تا ۳۹ سال، ۴ برابر بیشتر از سن ۶۰ سال است و بر سلامت حفره دهانی و دندانی تأثیر منفی دارد. در مبتلایان به اضطراب حاد دندانپزشکی، تعداد دندان های پوسیده، ازدست رفته و از بین رفتن سلامت حفره دهانی-دندانی، نشان دهنده وجود مشکلات ریشه ای است که در حدود ۵۷ درصد موارد دیده می شود.(2)

طی دهه های اخیر تمام مداخلات و خدمات دندانپزشکی و حتی مواد اولیه این خدمات از پیشرفت های وسیع فنی و فنّاورانه بهره مند شده اند. به علاوه عفونت های ناشی از مداخلات دندانپزشکی بسیار کاهش  یافته است. با این  وجود؛ اضطراب مرتبط با برخی از مداخلات دندانپزشکی و به ویژه اضطراب مرتبط با محیط های دندانپزشکی بسیاری از مراجعین را همچنان آزار می دهد و تنها اقلیتی از بیماران ادعا می کنند که هیچ گونه اضطرابی را در موقعیت های دندانپزشکی تجربه نمی کنند. بدین ترتیب؛ اضطراب دندانپزشکی مختص شرایط و موقعیت هایدندانپزشکی است که علی رغم پیشرفت های فنّاورانه در دندانپزشکی و اصلاحات مداوم در درمان، همچنان یکی از مشکلات شایع و بدون تغییر باقی مانده است.(8-6) ترس از درد ارتباط زیادی با ایجاد و گسترش اضطراب دندانپزشکی و اجتناب از درمان دندانپزشکی دارد. بیماران خیلی مضطرب پیش از دریافت مداخلات دندانپزشکی، درد ناشی از آن را بیش  از حد برآورد می کنند. این بیماران همچنین گرایش دارند که درد تجربه شده را نیز بیش  از اندازه تخمین بزنند و گزارش کنند.(3و2) این مسئله یکی از مشکلات شایع در کودکان و نیز بزرگسالان است که باعث می شود غیر از مواقع اورژانسی به دندان پزشک مراجعه نکنند.

سبب شناسی اضطراب دندانپزشکی شناخته شده نیست. با توجه به اینکه اضطراب دندانپزشکی یک پدیده چندبعدی و پیچیده است، تنها یک عامل واحد را نمی توان در ایجاد آن دخیل دانست. ازجمله عوامل تأثیرگذار بر ایجاد و گسترش این اضطراب می توان به ویژگی های شخصیتی، ترس از درد، حساسیت پذیری نسبت به درد، تجربیات دردناک یا آسیب زای دندانپزشکی به ویژه در کودکان (تجربیات شرطی کننده)، تأثیر اضطراب اعضاء خانواده یا دوستان و همسالان که ترس را در فرد ایجاد می کنند (یادگیری/ الگوبرداری جانشینی)، ترس از خون و جراحت، سبک های مقابله ای (گوش  به  زنگ، اجتنابی، هیجان محور) و سایر عوامل محیطی و روان شناختی اشاره کرد. به این موارد می توان تعاملات دندان پزشک و بیمار و صحبت ها و تعاملات بیمار با دستیار دندان پزشک (به ویژه زمانی که دستیار دندان پزشک عصبانی است و یا توضیحات کافی ارائه نمی دهد) را اضافه کرد که از اهمیت نیز برخوردارند. علاوه بر این؛ بسیاری از بیماران شکایت می کنند که دندان پزشکان باعث ایجاد احساس گناه در آنها شده و آنها را به سبب اینکه مضطرب هستند سرزنش می کنند. تجربه احساسات منفی مانند احساس فقدان کنترل و احساس آسیب پذیر بودن، می تواند به این اضطراب دامن بزند. دادن اطلاعات کافی به بیمار، تعامل مناسب و دادن این اطمینان به بیمار که می تواند در صورت لزوم وضعیت دندانپزشکی را خاتمه دهد، می تواند برای کاهش این احساسات منفی مفید باشد.(7و3و1)

بنا بر آنچه گفته شد؛ اضطراب دندانپزشکی مانع رابطه دندان پزشک و بیمار شده و به تجربه درمانی آسیب وارد می کند. اجتناب از خدمات دندانپزشکی در میان این بیماران شایع است.(6) افراد با بالاترین میزان اضطراب دندانپزشکی، بالاترین میزان اجتناب از درمان دندانپزشکی را گزارش کرده اند؛ بنابراین به نظر می رسد که سنجش و ارزیابی سطح اضطراب بیماران مراجعه کننده برای خدمات دندانپزشکی بسیار مهم و سودمند باشد. ابزارهای متعددی برای سنجش سطح اضطراب دندانپزشکی ساخته شده است، این ابزارها به دندان پزشکان کمک می کنند تا بیماران مبتلا به اضطراب را شناسایی کنند، شیوع اضطراب دندانپزشکی را در بیمارانشان برآورد کنند و مهم تر از همه در مورد این که چه زمانی از مداخله­های کاهش اضطراب استفاده کنند، تصمیم گیری نمایند.(9)

اغلب سنجش­های معطوف به اضطراب دندانپزشکی از طریق ابزارهای غیراختصاصی و اضطراب عمومی انجام گرفته است، لذا ابزارهایی که به طور اختصاصی به سازه موردنظر می پردازند اولویت دارند و از لحاظ بالینی سودمند و کارآمد خواهند بود. با توجه به اهمیت این موضوع، استفاده از پرسشنامه معتبری که از نظر ساختاری تائید شده باشد، ارزش بالایی به ویژه برای درمانگران خواهد داشت. پژوهش حاضر درصدد بررسی ویژگی­های روان­سنجی پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی(10) در نمونه ایرانی بود تا از این طریق ابزار کارآمدی در اختیار متخصصان این حوزه قرار بگیرد.

مواد و روش­ها

پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی-همبستگی و از نوع مطالعات روان­سنجی بود. جامعه پژوهشی کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی بودند. از جامعه فوق بر اساس منطق پژوهش­های روان­سنجی به ویژه تحلیل عوامل، تعداد 300 نفر به روش نمونه­گیری تصادفی که سابقه مراجعه به دندان پزشک را داشتند، انتخاب شدند. از این تعداد 162 نفر زن و 138 نفر مرد بودند. میانگین و انحراف استاندارد سن برای زنان (47/21±65/2 سال) و برای مردان (27/23±61/4 سال) بود. از لحاظ وضعیت تأهل، 265 نفر مجرد و 35 نفر متأهل بودند. پس از کسب رضایت آگاهانه شرکت­کنندگان برای شرکت در پژوهش، از آنها خواسته شد تا پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی را تکمیل نمایند.

پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی که توسط استاترد، ملبرگ و هوگ­استراتن ساخته شده است، یک پرسشنامه خود-گزارشی است که از 36 گویه که به شکل اظهارات ترسناک درباره موقعیت­های دندانپزشکی هستند، تشکیل شده است. گویه­ها در یک مقیاس لیکرت پنج درجه ای که شامل کاملاً غلط (نمره 1) تا کاملاً درست (نمره 5) است، پاسخ داده می­شوند. تکمیل پرسشنامه 5 تا 10 دقیقه زمان لازم دارد و هیچ یک از گویه­ها نمره­گذاری معکوس ندارند. این پرسشنامه پس از کسب اجازه از سازندگان آن، توسط مؤلفان به فارسی ترجمه شد. سپس از یک متخصص زبان انگلیسی خواسته شد تا ترجمه را مورد بررسی و ارزیابی قرار بدهد. پس ازاین مرحله، پرسشنامه بر روی گروهی از دانشجویان کارشناسی ارشد روان­شناسی اجرا شد و سپس ویرایش نهایی و برای اجرا آماده شد.

در خصوص بررسی ویژگی­های روان­سنجی، مطالعات سازندگان اصلی پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی(10) نشان می­داد که همسانی درونی پرسشنامه از طریق آلفای کرونباخ در دامنه 96/0 تا 98/0 قرار داشت. نتایج پایایی باز آزمائی پرسشنامه در گروه­های مختلف در دامنه 84/0 تا 87/0 به دست آمد. پس از غربالگری داده­ها و کنار گذاشتن پرسشنامه­های مخدوش، داده­های به دست آمده به وسیله نرم­افزارهای SPSS و LISREL تحلیل شد

یافته ها

شاخص­های توصیفی مربوط به متغیر اضطراب دندانپزشکی به تفکیک زنان و مردان در جدول 1 گزارش شده است.

پایائی پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی از طریق دو روش بررسی همسانی درونی و همچنین باز آزمائی مورد بررسی قرار گرفت، نتایج نشان داد همسانی درونی گویه های پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی به شیوه آلفای کرونباخ برابر با 94/0=α و از طریق روش دونیمه کردن برابر با 94/0=r بود که نشانگر همسانی درونی بالا و مطلوب پرسشنامه بود. جهت برآورد ضریب پایایی ابزار به روش باز آزمایی، 50 نفر آزمودنی به صورت داوطلب از بین نمونه تحقیقی انتخاب و پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی را تکمیل کردند و سپس در فاصله یک هفته دوباره با همان ابزار مورد آزمون قرار گرفتند. ضریب باز آزمائی برابر با 71/0=r به دست آمد که نشانگر پایائی مطلوب پرسشنامه بود.


 

 

جدول 1 : شاخص­های توصیفی متغیر اضطراب دندانپزشکی

گروه

تعداد

میانگین

انحراف استاندارد

کمینه مقدار

بیشینه مقدار

دامنه

زنان

162

43/48

75/16

1

166

165

مردان

138

49/50

51/18

0

116

116


بررسی روایی سازه پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی دو مرحله داشت: در مرحله اول، از تحلیل عاملی اکتشافی به شیوه تحلیل مؤلفه های اصلی استفاده شد. با اجرای یک تحلیل عاملی اولیه، مناسب بودن داده ها برای تحلیل عاملی مورد بررسی قرار گرفت. مقدار  KMO[1] که برای بررسی میزان کفایت و بسندگی نمونه پژوهش به کار می رود، برابر با 94/0 بود که این مقدار نشان می داد که نمونه حاضر از کفایت و بسندگی مطلوبی برای تحلیل برخوردار است. هم چنین، آزمون کرویت بارتلت[2] نیز از لحاظ آماری معنی دار بود (34/4175، 001/0P) که این مقدار از قابل تحلیل عاملی بودن داده ها پشتیبانی می کرد. در جریان تحلیل عاملی پرسشنامه از روش چرخش متعامد[3] واریماکس[4] استفاده شد. کل نمونه آماری (300=N) در تحلیل عاملی وارد شدند. در این تحلیل فقط گویه­هایی مشمول یک عامل شدند که وزن عاملی آنها 4/0 یا بالاتر بود. درمجموع 6 مؤلفه ارزش ویژه بالاتر از یک داشتند، ولی با توجه به این که مولفه اول دارای ارزش ویژه برابر با 13/16 بود و این که تمام سوال­های پرسشنامه روی این مولفه بارگذاری شدند، تصمیم گرفته شد تا پرسشنامه یک مولفه­ای گزارش شود. لازم به ذکر است که سازندگان اصلی پرسشنامه نیز آن را تک مولفه­ای معرفی کرده­اند. این مؤلفه درمجموع 80/44 درصد از واریانس کل را تبیین می کرد. جدول 2 کل واریانس تبیین­شده به  وسیله راه حل تحلیل مؤلفه های اصلی را نشان می دهد.

جدول3، مؤلفه استخراج شده، گویه­ها و همچنین بارهای عاملی مربوط به هر یک از گویه ها را نشان می دهد. پس از استخراج یک عامل کلی برای پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی، به منظور تائید ساختار اکتشاف شده، از تحلیل عاملی تائیدی جهت آزمون مدل استفاده شد که نتایج آن در ادامه گزارش می شود.

همان طور که جدول 4 نشان می دهد، همه ضرایب در محدوده مطلوبی هستند و مقادیر t مربوط به آنها بالا است و در سطح 01/0 معنی دار هستند.

به  منظور بررسی نیکویی برازش[5] مدل با داده­های پژوهش، شاخص­های مربوط به برازش مدل ارائه می شوند. جدول 5شاخص­های برازش مدل اضطراب دندانپزشکی را نشان می­دهد.

همان طور که مشاهده می شود اگرچه شاخص مجذور کای معنی دار بود، ولی با توجه به این که این شاخص در مواردی که حجم نمونه بالاست معنی دار می­شود، قابل اغماض هست. در عوض به جای شاخص مجذور کای به تفسیر شاخص دیگری به نام نسبت مجذور کای بر درجه آزادی (X2/df) می­پردازند. حاصل تقسیم شاخص مجذور کای بر درجه آزادی برابر با 21/2 است که در مقایسه با مقدار بحرانی 3 شاخص قابل قبولی است. شاخص ریشه میانگین مربعات خطای برآورد (RMSEA) در این مدل برابر با 07/0 است. شاخص های برازش مقایسه ای (CFI)، شاخص برازش هنجار شده (NFI)، شاخص برازش هنجار نشده (NNFI)، شاخص برازش فزاینده (IFI)، شاخص نیکویی نسبی (RFI) به ترتیب برابر با 95/0، 93/0، 94/0، 95/0 و 92/0 به دست آمد و با توجه به این که مقادیر این شاخص ها بالای 9/0 بود، درنتیجه نشانگر برازش خوب مدل بودند.


جدول 2 : کل واریانس تبیین شده به وسیله راه حل تحلیل مؤلفه های اصلی با چرخش واریماکس

عامل ها

ارزش های ویژه اولیه

مقادیر مؤلفه های استخراج شده

کل

درصد واریانس

درصد تراکمی

کل

درصد واریانس

درصد تراکمی

1

13/16

80/44

80/44

13/16

80/44

80/44

2

80/1

01/5

81/49

 

 

 

3

48/1

13/4

94/53

 

 

 

4

14/1

18/3

12/57

 

 

 

5

04/1

91/2

03/60

 

 

 

6

01/1

80/2

83/62

 

 

 

7

91/0

50/2

33/65

 

 

 

8

87/0

42/2

75/67

 

 

 

9

79/0

21/2

97/69

 

 

 

10

75/0

10/2

07/72

 

 

 

11

70/0

96/1

04/74

 

 

 

12

66/0

85/1

90/75

 

 

 

13

63/0

76/1

66/77

 

 

 

14

59/0

64/1

30/79

 

 

 

15

58/0

62/1

93/80

 

 

 

16

54/0

51/1

44/82

 

 

 

17

51/0

41/1

86/83

 

 

 

18

49/0

37/1

24/85

 

 

 

19

48/0

33/1

57/86

 

 

 

20

44/0

22/1

80/87

 

 

 

21

41/0

13/1

94/88

 

 

 

22

39/0

08/1

03/90

 

 

 

23

38/0

05/1

08/91

 

 

 

24

37/0

02/1

11/92

 

 

 

25

34/0

95/0

06/93

 

 

 

26

31/0

87/0

94/93

 

 

 

27

29/0

80/0

75/94

 

 

 

28

27/0

76/0

51/95

 

 

 

29

25/0

71/0

23/96

 

 

 

30

24/0

67/0

90/96

 

 

 

31

22/0

62/0

53/97

 

 

 

32

21/0

60/0

14/98

 

 

 

33

20/0

57/0

71/98

 

 

 

34

17/0

48/0

19/99

 

 

 

35

16/0

44/0

64/99

 

 

 

36

12/0

35/0

100

 

 

 

 

جدول 3 : نتایج تحلیل مؤلفه های اصلی و وزن های عاملی مربوط به هر گویه

شماره

گویه­ها

بار عاملی

35

وقتی در راه مطب دندان پزشک به نشستن روی صندلی دندانپزشکی فکر می کنم، فوراً مضطرب می شوم.

79/0

27

در راه رفتن به دندانپزشکی وقتی به سوراخ کردن دندانم فکر می کنم، مضطرب می شوم.

78/0

33

هنگامی که دندان پزشک شروع به معاینه دندان هایم می کند، مضطرب می شوم.

76/0

10

هنگامی که در اتاق انتظار صدای وسایل دندان پزشک به گوشم می رسد، می ترسم.

76/0

28

وقتی در خانه تجسم می کنم که دندان پزشک به دهانم نگاه خواهد کرد، احساس نگرانی می کنم.

75/0

22

هنگامی که در اتاق انتظار نشسته ام و به نشستن بر روی صندلی دندانپزشکی فکر می کنم، عرق می کنم با یخ می کنم.

74/0

29

هنگامی که در صندلی دندانپزشکی می نشینم و به این موضوع فکر می کنم که چه بر سر دهانم خواهد آمد، عرق سردی می کنم و نفسم کند می شود.

73/0

7

هنگام رفتن به دندانپزشکی وقتی به صدای دستگاه های دندانپزشکی فکر می کنم، دلم می خواهد برگردم.

72/0

4

هنگامی که به قرار ملاقات فردا با دندان پزشک فکر می کنم، نمی توانم شب را خوب بخوابم.

72/0

30

هنگامی که در اتاق انتظار نشسته ام و به معاینه دندان پزشک فکر می کنم، دلم می خواهد به خانه برگردم.

72/0

24

وقتی در خانه تجسم می کنم که دندان پزشک می خواهد به من آمپول بی حسی بزند، فوراً مضطرب می شوم.

72/0

13

هنگامی که دندان پزشک به دهانم نگاه می کند، تنفسم تندتر می شود.

71/0

31

هنگامی که در راه رفتن به مطب دندان پزشک، ابزارهای دندانپزشکی را تجسم می کنم، دست هایم عرق می کنند.

71/0

20

هنگامی که فکر می کنم دندان پزشک از وضع بد دندان هایم ناراحت خواهد شد، تپش قلب می گیرم.

69/0

26

 وقتی به این موضوع فکر می کنم که دندان پزشک خواهد گفت، دندان هایم را خوب مسواک نزده ام، احساس نگرانی می کنم.

67/0

8

هنگامی که فکر می کنم دندان پزشک در مورد دندان هایم چیزی ناخوشایند خواهد گفت، فوراً مضطرب می شوم.

66/0

32

وقتی که تصور می کنم دندان پزشک از وضعیت دندان هایم ناراضی خواهد بود، لغو کردن قرار ملاقات به ذهنم می آید.

66/0

3

هنگامی که در راه رسیدن به دندانپزشکی هستم و در مورد آمپول بی حسی فکر می کنم، منصرف می شوم و دلم می خواهد برگردم.

66/0

17

هنگامی که با دندان پزشک درباره درمان دندانم صحبت می کنم، احساس نگرانی می کنم.

66/0

18

هنگامی که در اتاق انتظار نشسته ام و می فهمم که دندان پزشک قصد دارد تا دندان هایم را جرم گیری کند، نمی توانم روی مجله ای که در دست دارم، تمرکز کنم.

65/0

12

هنگامی که به لحظه سوراخ کردن دندانم فکر می کنم، دلم می خواهم قرار ملاقات را حذف کنم.

65/0

23

هنگامی که در راه دندانپزشکی به این موضوع فکر می کنم که دندان پزشک خواهد گفت از دندان هایم خوب مراقبت نکرده ام، دلم می خواهد به خانه برگردم.

64/0

34

هنگامی که منتظرم دستیار دندان پزشک مرا به داخل اتاق صدا کند، تلاش می کنم به چیزهای دیگری فکر کنم.

63/0

16

تا هرزمانی که بتوانم، دلم می خواهد قرار ملاقات با دندان پزشک را به تعویق بیندازم.

62/0

6

هنگامی که می فهمم دندان پزشک قصد دارد تا دندانم را بکشد، فوراً در اتاق انتظار مضطرب می شوم.

62/0

36

وقتی که می فهمم مجبورم یکی از دندان هایم را بکشم، شب قبل از آن نمی توانم راحت بخوابم.

61/0

21

به محض این که دندان پزشک آمپول بی حسی را می آورد، چشم هایم را محکم می بندم.

61/0

19

هنگامی که در راه رسیدن به دندانپزشکی هستم و به بوی مطب دندانپزشکی فکر می کنم، احساس ناراحتی به من دست می دهد.

61/0

2

هنگامی که در اتاق انتظار نشسته ام و به این موضوع فکر می کنم که دندان پزشک خواهد گفت وضع دندان هایم خراب است، به دستشویی نیاز پیدا می کنم.

61/0

15

در راه دندانپزشکی وقتی به این موضوع فکر می کنم که دندان هایم جرم گرفته اند، نگران می شوم.

61/0

1

هنگامی که دندان پزشک برای نشستن روی صندلی دندانپزشکی دعوتم می­کند، مضطرب می­شوم.

60/0

11

وقتی که در راه دندانپزشکی به این موضوع فکر می کنم که دندان پزشک خواهد گفت دندان هایم را خوب مسواک نزده ام، عرق می کنم یا یخ می کنم.

59/0

14

فکر می کنم اگر دندان پزشک توضیح ندهد که چه کاری در دهانم انجام خواهد داد، دلم می خواهد از اتاق دکتر خارج شوم.

58/0

25

هنگامی که صندلی دندانپزشکی به پشت می خوابد، به خودم می گویم که درمان مدت زیادی طول نخواهد کشید.

53/0

5

هنگامی که روی صندلی دراز می کشم، فکر می کنم که دوباره هرگز به وضعیت قبلی بازنخواهم گشت.

51/0

9

هنگامی که دندان پزشک آمپول بی حسی را به من تزریق می کند، بازوهایم را محکم به صندلی می چسبانم.

49/0

 

 


جدول 4 : ضرایب استانداردشده و مقادیر t و همچنین معنی داری آنها در مدل اندازه­گیری اضطراب دندانپزشکی


متغیرهای مشاهده شده

(سؤالات)

ضرایب استانداردشده

مقادیر t

1

62/0

66/9

2

69/0

06/11

3

71/0

43/11

4

80/0

57/13

5

52/0

84/7

6

62/0

67/9

7

76/0

63/12

8

68/0

75/10

9

51/0

61/7

10

79/0

45/13

11

61/0

44/9

12

69/0

09/11

13

74/0

19/12

14

62/0

64/9

15

61/0

37/9

16

70/0

19/11

17

70/0

21/11

18

68/0

86/10

متغیرهای مشاهده شده

(سؤالات)

ضرایب استانداردشده

مقادیر t

19

66/0

33/10

20

71/0

55/11

21

65/0

15/10

22

81/0

84/13

23

69/0

13/11

24

76/0

60/12

25

55/0

32/8

26

69/0

16/11

27

80/0

60/13

28

81/0

76/13

29

79/0

39/13

30

79/0

32/13

31

79/0

44/13

32

73/0

02/12

33

80/0

69/13

34

61/0

86/10

35

85/0

29/15

36

65/0

28/10



جدول 5 : شاخص­های برازش مدل اضطراب دندانپزشکی

شاخص

Df

X2

X2/df

RMSEA

CFI

NFI

NNFI

IFI

RFI

مقدار

594

87/1308

21/2

07/0

95/0

93/0

94/0

95/0

92/0

 

 

 


بحث

اضطراب دندانپزشکی در مرحله اول یکی از دغدغه­ها و چالش­های دندان پزشکان است. دندان پزشکان مطرح کرده­اند که هنگام درمان بیماران اضطرابی از ناراحتی رنج می­برند و اضطراب بیمار باعث ایجاد مشکلات فنی در فرآیند درمان دندانپزشکی می­شود؛ بنابراین، پژوهش حاضر در راستای معرفی و ارزیابی شاخص­های روان سنجی پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی قدم برداشته است. نتایج نشان داد که پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی از پایایی خوب و مطلوبی برخوردار است. در همین راستا، یافته­های مربوط به همسانی درونی و باز آزمائی مطلوب بودند و با نتایج سازندگان اصلی مقیاس(10) همسو بودند.

در زمینه روایی سازه پژوهش، ابتدا ساختار عاملی پرسشنامه به وسیله تحلیل عاملی اکتشافی تحلیل شد. پیش­فرض­های اساسی تحلیل عاملی شامل محاسبه شاخص KMO و همچنین آزمون کرویت بارتلت به ما اجازه داد که داده­های به دست آمده را در قالب تحلیل عاملی اکتشافی به روش مؤلفه های اصلی و با چرخش متعامد بررسی کنیم. نتایج نشان دهنده استخراج یک مؤلفه بود که همه سؤالات روی آن بارگذاری شده بودند. به منظور دستیابی به یک ساختار مستحکم، قبل از تحلیل تصمیم گرفته شد که فقط سوالاتی در نسخه نهایی باقی بمانند که دارای بار عاملی بالای 4/0 بودند. پس از تحلیل تمامی سؤالات دارای بار عاملی بالای 5/0 بودند (تنها سؤال 9 دارای بار عاملی 49/0 بود) که نشانگر همبستگی بالای سؤالات با عامل استخراج  شده بود. درنهایت مدل اکتشافی تک عاملی پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی توانست 80/44 درصد واریانس تبیین نماید.

به  منظور بررسی بیشتر و عمیق تر ساختار پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی مدل تک عاملی اکتشافی، از طریق تحلیل عاملی تائیدی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحلیل نیز نشان داد که ضرایب استاندارد و مقادیر t در حد مطلوب و قابل قبولی بودند. شاخص­های نیکویی برازش حاکی از برازش خوب مدل بود.

در مجموع با در نظر گرفتن نتایج به دست آمده فوق می توان ادعا کرد که این پرسشنامه ابزاری کارآمد و سودمند است که می تواند به دندان پزشکان و سایر متخصصان در ارزیابی سطح اضطراب پایه بیمار قبل از مداخلات دندانپزشکی کمک نماید. چراکه اضطراب دندانپزشکی بالا، رابطه بیمار و دندان پزشک را تحت تأثیر قرار می دهد و گاهی باعث تشخیص نادرست و خطاهای درمانی می شود.(12و11) اضطراب دندانپزشکی یک مانع بزرگ برای دستیابی به مراقبت دندانی مناسب است.(11) باید در نظر داشت که گاهی اضطراب بالا باعث اجتناب از دریافت خدمات ضروری دندانپزشکی می شود و درنتیجه بهداشت دندان و دهان فرد تهدید شده و در معرض خطر قرار می گیرد. شناسایی و ارزیابی و درنتیجه کنترل سطح اضطراب بیماران علاوه بر کاهش میزان احساس درد باعث ایجاد نگرش مثبت بیماران به خدمات دندانپزشکی می شود و به  عنوان یک مشوق در راستای نگهداری بهینه بهداشت دندان و دهان و پیگیری دوره های درمانی لازم می شود.(13و11) بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش به دندان پزشکان پیشنهاد می شود که به عنوان یک اقدام سودمند بالینی در مرحله پذیرش اولیه بیماران به سنجش و ارزیابی سطح اضطراب دندانپزشکی آنها بپردازند تا از این رهگذر با مداخله به موقع و مؤثر در میزان اضطراب، ضمن کاهش نگرانی و پیامدهای دردناک بیمار، زمینه را برای ارائه خدمات درمانی مناسب در کوتاه ترین زمان فراهم بسازند.

نتیجه­گیری

پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی استاترد و همکاران، ابزاری مناسب و سودمند برای غربال­گری ترس و اضطراب پاتولوژیک در بیماران مراجعه کننده به خدمات دندانپزشکی است که می­تواند مورد استفاده بالینی و پژوهشی قرار بگیرد.

تشکر و قدردانی

مؤلفان وظیفه خود می دانند تا از زحمات سرکار خانم الهه طغیانی، دانشجوی مقطع دکتری روان­شناسی و همچنین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی کمال تشکر و امتنان را داشته باشند.



[1]. Kaiser-Meyer-Olkin Measure

[2]. Bartlett's Test of Sphericity

[3]. Orthogonal

[4]. Varimax

[5]. Goodness of Fit

  1. Rezwana BM,Thota L,Dandu MV, Korukonda NV,Sudhakar, Baratam S, Penumetsa VK, et al. Prevalence of dental anxiety and its relation to age and gender in coastal Andhra (Visakhapatnam) population. India. J Nat Sci Biol Med 2014; 5(2): 408-14.
  2. Jaakkola S, Rautava P, Alanen M, Aromaa K, Pienihäkkinen H, Räihä T, et al. Dental Fear: One Single Clinical Question for Measurement. Open Dent J 2009; 3: 161-6.
  3. Walsh HR. Dental anxiety: Causes, complications and management approaches. J Minim Interv Dent 2009; 2 (1): 67-78.
  4. Jankovi SM, Aleksi D, Bahtijari Z, Jeli A, Kla J, Kova A, et al. Risk factors for severe dental anxiety among medical students. Vojnosanit Pregl 2014; 71(1): 16-21.
  5. Eli I, Uziel N, Blumensohn R, Baht R. Modulation of dental anxiety. The role of past experiences, psychopathologic traits and individual attchment pattrns. Br Dent J 2004; 196(11): 689-94.
  6. Buchanan H. Assessing dental anxiety in children: The RevisedSmiley Faces Program. Child Care Health Develop 2010; 36(4): 534-8.  
  7. Wen Hu, L, Gorenstein C, Fuentes D. Portuguese version of corah dental anxiety scale: Transcultural adaptation and reliability analysis. Depress Anxiety 2007; 24(7): 467-71.
  8. Woodmansey KF. The prevalence of dental anxiety in patients of a university dental clinic. J Am Coll Health 2005; 54(1): 59-62.    
  9. Woodmansey KF. The prevalence of dental anxiety in patients of a university dental clinic. J Am College Health 2005; 54(1): 59-62.
  10. Stouthard ME, Mellenbergh A, Hoogstraten J. Assessment of dental anxiety: A facet approach. Anxiety Stress Coping 1993; 6(2): 89-105.
  11. Goettems ML, Ardenghi TM, Romano AR, Demarco FF, Torriani DD. Influence of maternal dental anxiety on oral health–related quality of life of preschool children. Qual Life Res 2011; 20(6): 951-9.
  12. Yaghooti Khorasani MM, Sistani F. Dental fear and anxiety among students of Rafsanjan
    University of Medical Sciences. Quarter J Sabzevar Univ Med Sci 2014; 21(1): 183-91. (Persian)
  13. Sanikop S, Agrawal P, Patil S. Relationship between dental anxiety and pain perception during scaling. J Oral Sci 2011; 53(3): 341-8.