بررسی توافق بایت‏وینگ داخل دهانی دیجیتال و سوپربایت‏وینگ در تشخیص پوسیدگی‏های پروگزیمالی

دلیلی, زهرا; توانگر, مریم; دامن سبز, ساناز

doi:10.22038/jmds.2012.836

بررسی توافق بایت‏وینگ داخل دهانی دیجیتال و سوپربایت‏وینگ در تشخیص پوسیدگی‏های پروگزیمالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان

² استادیار گروه ترمیمی و زیبایی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان

³ دندانپزشک

10.22038/jmds.2012.836

چکیده

مقدمه: یکی از تحولات در رادیولوژی، پردازش و تهیه تصاویر رادیوگرافی با سیستم (Computed radiography) CR می‏باشد. یکی از قابلیت‏های مورد استفاده رایج در این سیستم امکان تهیه تصاویر سوپربایت‏وینگ (Bite-wing)Super BW از تصاویر پانورامیک دیجیتال است. لذا با در نظر گرفتن مزایای این سیستم نظیر Edge enhancement بر آن شدیم که توافق این نوع BW را با BW دیجیتال داخل دهانی تهیه شده با سیستم PSP (Phosphor Storage Plate) در تشخیص پوسیدگی پروگزیمال مورد بررسی قرار دهیم.
مواد و روش‏ها: در این مطالعه، تعداد 40 بیمار را که دارای BW دیجیتال دو طرف تهیه شده با سنسور داخل دهانی PSP (Digora Optime) و رادیوگرافی پانورامیک دیجیتال (CR) تهیه شده با کاست حاوی صفحات فسفری از نوع کونیکا مینولتا ((Konica Minolta بودند، انتخاب گردیدند. ابتدا از تصاویر دیجیتال این بیماران دو Super BW تهیه گردید و سپس دو مشاهده‏گر مختلف تصاویر BW و Super BW را جداگانه از نظر وجود پوسیدگی پروگزیمال ارزیابی کردند و توافق دو تکنیک برای هر کدام از دو مشاهده‏گر و توافق بین آنها با آزمون توافق کاپا مورد بررسی قرار گرفت.
یافته‏ها: پس از بررسی داده‏ها مشخص گردید که توافق مشاهده‏گر اول و دوم در تشخیص پوسیدگی در حد متوسط بود (454/0 و 421/0). توافق ضعیفی در رابطه باتشخیص پوسیدگی دندان‏های پره‏مولر و توافق متوسطی در رابطه با دندان‏های مولر بین مشاهده‏گر اول و دوم وجود داشت. تفاوت بین مشاهده‏گرها برای هر دو تکنیک خوب بود (664/0 و 626/0).
نتیجه‌گیری: از آنجا که در این مطالعه، دو مشاهده‏گر توافق خوبی را در مورد هر دو تکنیک داشتند ولی در زمینه تشخیص پوسیدگی در دو تکنیکتصویربرداری توافق متوسط وجود داشت، لذا به کارگیری تکنیک Super BW به جای تکنیک BW دیجیتال داخل دهانی مناسب نمی‏باشد؛ همچنان بکارگیری BW داخل دهانی در تشخیص پوسیدگی ترجیح داده می‏شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Agreement of Digital Intraoral Bite-Wing and Super Bite-Wing in Diagnosis of Proximal Dental Caries

نویسندگان [English]

Zahra Dalili ¹
Maryam Tavangar ²
Sanaz DamanSabz ³

¹ Associate Professor, Dept of Maxillofacial Radiology, School of Dentistry, Guilan University of Medical Science, Guilan, Iran

² Assistant Professor, Dept of Operative Dentistry, School of Dentistry, Guilan University of Medical Science, Guilan, Iran

³ Dentist

چکیده [English]

Introduction: One of developments in field of radiology is providing the radiographic image based on computed radiography (CR) system. Common usable capabilities of CR system are obtaining super BW (Bite-Wing) images from digital panoramic views. Considering advantages of this system such as edge enhancement, we decided to evaluate the agreement of super BW with digital intraoral BW which is produced with PSP (Phosphor Storage Plate) system in detection of proximal caries.
Materials & Methods: In this study, 40 patients with bilateral BW produced by intraoral PSP sensor (Digora Optime) and digital panoramic radiography which was taken with cassette containing storage plate (Konica Minolta) were selected. First, two super BWs were extracted from digital panoramic images of the patients and then proximal caries in digital intraoral BW and super BW images were evaluated by two different observers separately. In this study, the agreement between two methods was evaluated for each observer with kappa agreement test.
Results: After analysis of data, it was revealed that there was a moderate agreement between two methods in detection of caries by first and second observers (0.454, 0.421). There was a poor agreement for detection of proximal caries of premolar teeth and a moderate agreement about molar teeth between first and second observers. Interobserver agreement for both techniques was good (0.664, 0.626).
Conclusion: According to the findings of this study, it seems that due to a good agreement between two observers and a moderate agreement between two techniques about detection of caries, the use of super BW method instead of intraoral BW technique is not proper and therefore, using digital intraoral BW in detection of dental caries is preffered.

کلیدواژه‌ها [English]

Bite wing
Caries
Digital Radiography

اصل مقاله

مقدمه

پوسیدگی دندان بیماری چند عاملی است که از بر هم کنش سه فاکتور دندان، میکروفلور و رژیم غذایی حاصل می‏شود. تصویربرداری بایت‏وینگ، سودمندترین و شایع‏ترین رادیوگرافی در تشخیص پوسیدگی است.⁽¹⁾ BW در تشخیص پوسیدگی، 65% دقت و 45% حساسیت دارد.⁽²⁾استفاده از رادیوگرافی دیجیتال در دندانپزشکی در حال افزایش است. پیشرفت‏های تکنیکی راه‏های جدیدی را برای گرفتن تصویر، پردازش، ذخیره، بازیافت دوباره، انتقال و چاپ تصویر دیجیتال فراهم کرده است.⁽³⁾

Svanaes و همکارانش گزارش کردند که هیچ تفاوت معنی‏داری میان تصاویر حاصل از صفحات فسفری و فیلم وجود نداشت. تصاویر بزرگنمایی شده صفحات فسفری به طور کلی دقت بالاتری نسبت به تصاویر بزرگنمایی نشده نشان داد.⁽⁴⁾ سایر مطالعات ارجحیت سیستم فسفری را بر سیستم معمول و CCD[1] مطرح نمودند.^(6-4)

Li و همکارانش دریافتند هیچ تفاوت معنی‏داری میان رادیوگرافی‏های دیجیتال تهیه شده در شرایط آزمایشگاهی و بالینی برای تشخیص پوسیدگی‏های دندانی پروگزیمال وجود نداشت (256/0P=).⁽⁷⁾

Pereira و همکارانش دقت رادیوگرافی‏های معمول و دو سیستم مختلف شامل CDR[2] و Sidexis (سنسور CCD) را برای بررسی پوسیدگی اکلوزال مقایسه کردند و به این نتیجه رسیدند که به طور کلی CDR بالاترین حساسیت، ویژگی و دقت تشخیصی را داشت و تصاویر دیجیتال نتایج بهتری از توافق مشاهده‏گر را نشان داد.⁽⁸⁾

Akarslan و همکارانش تصاویر بایت‏وینگ, پری اپیکال و پانورامیک 20 بیمار را از نظر وجود پوسیدگی پروگزیمالی با مقیاس پنج رتبه‏ای مطمئن ارزیابی کردند. فیلتر کردن تصاویر دیجیتالی پانورامیک خصوصاً به وسیله فیلتر Emboss برای تشخیص پوسیدگی پروگزیمال ارزشمند بود. دقت تشخیصی تصاویر دیجیتال پانورامیک بر حسب نوع دندان متفاوت و برای مولرها بالاتر از پره‏مولرها بود.⁽⁹⁾

Rockenbach و همکارانش در مطالعه‏ای تشخیص پوسیدگی پروگزیمال را در رادیوگرافی‏های معمول و دیجیتال (صفحه فسفری Denoptix، سیستم Digora، سیستم CCD(Cygnus Ray mps در شرایط آزمایشگاهی مقایسه کردند و به این نتیجه رسیدند که از لحاظ حساسیت، ویژگی، مقادیر منفی و مثبت کاذب برای تشخیص پوسیدگی پروگزیمال میان چهار مدل تصویربرداری تفاوت آماری مهمی وجود نداشت. در مجموع دقت تشخیصی تصاویر دیجیتال در تشخیص پوسیدگی‏های پروگزیمال شبیه به فیلم معمول بود.⁽¹⁰⁾

Civera و همکارانش، توافق میان Visual detection، رادیوگرافی‏های معمول و روش‏های دیجیتال را در تشخیص پوسیدگی‏های اینترپروگزیمال و اکلوزال، در دندان‏های خلفی بیمارانی با شیوع پایین پوسیدگی بررسی کردند. نتایج نشان داد دو تکنیک رادیوگرافی توافق بالاتری در تشخیص ضایعات نشان داد. این توافق در بررسی ضایعات عاج نسبت به مینا بالاتر بود.⁽¹¹⁾

Wenzel و همکارانش دقت تشخیص پوسیدگی را بین رسپتورهای سیستم دیجیتال داخل دهانی که تصاویری با عمق بیت (Bit depth) و رزولوشن فضایی بالا فراهم می‏کند، مقایسه کردند. تصاویر سیستم دیجیتال Digora با رزولوشن سوپر، حساسیت بالاتر اما ویژگی پایین‏تر از سایر رسپتورها داشت.⁽¹²⁾

Akkaya و همکارانش سری کامل دندانی و رادیوگرافی‏های پانورامیک را برای بررسی پوسیدگی پروگزیمال توسط سه مشاهده‏گر ارزیابی کردند. نتایج نشان داد که سری کامل دندانی (FMS) موثرترین روش برای بررسی ناحیه اینسیزور و کانین هر دو فک بود. FMS و BW پانورامیک دقت مشابهی برای بررسی پره‏مولر و مولر در دو فک داشتند.⁽¹³⁾

Hintze کیفیت تشخیصی پوسیدگی‏ها را با دو مدل نرم‏افزار استفاده شده توسط دو سیستم PSP شامل Digora و Denoptix و دو سیستم CCD براساس سنسورهای Dixi و Sidexis مقایسه کردند. تصویر صفحه فسفری نوع Digora و Denoptix دقت تشخیصی تقریباً برابر داشتند.⁽¹⁴⁾

Jacobson و همکارانش، دقت در اندازه گیری عمق پوسیدگی پروگزیمال در رادیوگرافی‏های گرفته شده توسط چهار سیستم دیجیتال شامل دو سنسور CCD، Dixi (Planmeca) و Sidexis (Sirona) و دو سنسور سیستم صفحه فسفری Digira (Soredex) و Denoptix (Gendex) را مقایسه کردند. آنها نتیجه گرفتند که رادیوگرافی‏های گرفته شده توسط سیستم‏های Dixi و Digora دقیق‏تر از تصاویر Denoptix و Sidexis از نظر اندازه گیری عمق پوسیدگی بودند. Gold standard در این مطالعه، میانگین اندازه گیری چهار مشاهده‏گر از سکشن‏های هیستولوژیک بود.⁽¹⁵⁾

Khan و همکارانش دقت تشخیصی سه مدل تصویربرداری خارج دهانی اسکنوگرام را با رادیوگرافی بایت‏وینگ داخل دهانی، از نظر تشخیص پوسیدگی‏های پروگزیمال مقایسه کردند. اسکنوگرام دیجیتال Enhance نشده دقت تشخیصی پایین‏تر نسبت به فیلم Insight داشت که از لحاظ آماری معنی‏دار بود.⁽¹⁶⁾

Hintze و همکارانش دریافتند که برای تشخیص پوسیدگی پروگزیمال، در زمان اکسپوژر طولانی، هیچ تفاوت معنی‏داری در دقت تشخیصی میان صفحه فسفری Denoptix، Digora و فیلم Ektaspeed Plus وجود نداشت. زمان اکسپوژر روی دقت تشخیص پوسیدگی پروگزیمال در سیستم Denoptix و Digoraو دقت تشخیص پوسیدگی اکلوزال در سیستم Digora تاثیر دارد.⁽¹⁷⁾

Syriopoulos و همکارانش دقت تشخیص پوسیدگی پروگزیمال را به وسیله دو نوع فیلم دندانی و دو سیستم دیجیتال مبتنی بر CCD و دو سیستم صفحه فسفر را با هم مقایسه کردند و به این نتیجه رسیدند که دقت تشخیصی سیستم‏های دیجیتال با فیلم‏های دندانی قابل مقایسه است.⁽¹⁸⁾

Naitoh و همکارانش در مطالعه‏ای نتیجه گرفتند که میزان کاپای کلی برای توافق درون مشاهده‏گرها برای سیستم دیجیتال مستقیم و رادیوگرافی بر پایه فیلم به ترتیب، 439/0 و 424/0 بود.⁽¹⁹⁾

اگرچه تکنیک بایت‏وینگ جز تکنیک‏های مهم تشخیص پوسیدگی است اما دارای معایبی از جمله عدم همکاری مناسب بیمار و سطوح متغیر توانمندی تکنسین‏ها در تهیه این تکنیک است. ضمناً امکان تکرار آن بیشتر بوده و احتمال دریافت اشعه بیشتر توسط بیمار وجود دارد. به علاوه گاهاً، بیماران با معلولیت جسمانی، اطفال و بیماران دارای gag.reflex نیازمند تغییر تکنیک داخل دهانی هستند.⁽²⁰⁾

از جمله متدهای رادیولوژیک دیگر تشخیص پوسیدگی، رادیوگرافی‏های پانورامیک⁽²¹⁾، [3]TACT⁽²²⁾، CBCT[4]⁽²³⁾ می‏باشد.

تکنیک‏های دیجیتال در استفاده‏های کلینیکی و از جمله تشخیص پوسیدگی بسیار مفید هستند. در این سیستم امکان ذخیره سازی، بهبود کیفیت تصویر و افزایش دقت با آنالیز تصاویر به طور اتوماتیک صورت می‏گیرد. از خصوصیات صفحات دیجیتال Edge enhancement بالای آنها می‏باشد. بسیاری از دندانپزشکان با تصویر دیجیتال موافق نیستند چرا که بسیاری از آنها اثر لبه ای
(edge effect) بالا را دوست ندارند و بعضی دیگر نمی‏توانند تصمیم بگیرند که آیا کانتراست و دانسیته احتمالاً برای مشاهده فردی آنها در حد مطلوب است یا خیر؟

به همین جهت در بسیاری از سیستم‏های دیجیتال خارج دهانی این امکان وجود دارد که با تغییر تصاویر کامپیوتری (دیجیتال) از سمت آنالوگ به دیجیتال و یا برعکس این امکان را برای دندانپزشک فراهم نمایند که به شرایط ایده آل خود برسند. به هر حال سیستم‏های دیجیتال با فراهم نمودن کانتراست واثر لبه‏ای بالاتر شرایط بهتری را برای دندانپزشک برای بررسی جزئیات فراهم خواهند نمود.⁽²⁴⁾

امروزه یک جفت تصویر شبه BW که در این تحقیق اصطلاحاً بدان تصاویر Super BW می‏گویند در کنار تصاویر خارج دهانی پانورامیک ارائه می‏شود. همه این تمهیدات برای تبدیل تفسیر رادیوگرافی به Visualization پوسیدگی است.⁽²⁴⁾ این تصاویرپانورامیک با مد خاصی تهیه می‏شود که اورلپ آن کمتر است. در این مطالعه با استخراج تصاویر شبه بایت‏وینگ از تصاویری که حالت توموگرافی دارد، با در نظر گرفتن مزایای سیستم دیجیتال نظیر Edge enhancement بر آن شدیم که توافق این نوع بایت‏وینگ را با بایت‏وینگ داخل دهانی دیجیتال حاصل از صفحات فسفری در تشخیص پوسیدگی پروگزیمال مورد بررسی قرار دهیم.

مواد و روش‏ها

در این مطالعه توصیفی، تصاویر BW دیجیتال 40 بیمار (18 زن و 22 مرد)، با میانگین سنی3/36 سال و با دامنه سنی 71-16 سال، با سنسورهایPSP (Digora, Helsinki, Finland) تهیه شد و با دستگاه Digora Optime (Sordex, Helsinki, Finland) ظاهر شد. تصاویر تهیه شده از نرم‏افزار Dfw با ویرایش 6/2 به صورت اطلاعات DICOM به سیستم PACS و به نرم‏افزار PACS-plus منتقل شد و آرشیو گردیدند. برای تهیه تصاویر BW داخل دهانی از فیلم هولدر Kwik Bite
(Hawe Noeos®, Kerr-Hawe, Swit Zerland) استفاده شد. ابتدا از بیماران تصاویر پانورامیک دیجیتال با مد دنتال (که باعث کاهش سوپر ایمپوزیشن نواحی پروگزیمال می‏شود)، با کاست حاوی صفحات فسفری مربوط به سیستم CR (Konica Minolta) با دستگاه پانورامیک پلان مکا EC Proline(Helsinki, Finland) تهیه شد. از تصاویر پانورامیک تهیه شده که با سیستم CR (Konica Minolta) دیجیتال شده بود نیز بعد از انتقال به سیستم PACS دو تصویر سوپربایت‏وینگ تهیه و بعد از تنظیم دانسیته با ابزار LUT (Look up Test) تصاویر ذخیره شدند. اطلاعات دموگرافیک بیماران نیز در هنگام تهیه تصاویر ثبت شدند. قابل ذکر است که تهیه این تصاویر از بیمار بنا بر درخواست پزشک معالج بوده و اشعه اضافی به بیمار داده نشد. تنها از تصاویر بیمارانی که هر دو تصویر را داشتند و کیفیت تصویری آنها مطلوب بود، در این مطالعه استفاده شد. سپس یک رادیولوژیست و یک متخصص ترمیمی با بیش از ده سال تجربه، هر کدام به صورت مستقل تصاویر BW بیماران را در طی روزهای متفاوت خواندند و در مورد پوسیدگی پروگزیمال هر دندان موجود شامل پره‏مولر و مولرها با بیان پوسیدگی مینایی و پوسیدگی عاجی (که پوسیدگی مجدد را هم شامل می‏شد) اظهارنظر نمودند. قابل ذکر است که در هر مورد دامنه یکسانی از دندان‏ها مورد بررسی قرار گرفتند. همه تصاویر روی مانیتور (EIZO NANAO Corporation, Japan)
MX241W EIZO خوانده شده و مشاهده‏گران در تنظیم کانتراست، Enhancement، بزرگنمایی و دانسیته آزاد بودند. میزان توافق دو تکنیک براساس میزان تشخیص هر مشاهده‏گر به صورت مستقل صورت پذیرفت. سپس اطلاعات هر مشاهده‏گر به صورت مستقل وارد نرم افزار SPSS شد و براساس اهداف تحقیق، آنالیز آماری با آزمون توافق کاپا صورت پذیرفت. به طور قراردادی، میزان توافق و مقادیر کاپا با در نظر گرفتن سطح معنی‏داری
05/0 P<به شرح زیر رتبه بندی شد:

یافته ها

در این مطالعه که با هدف بررسی توافق بین دو تکنیک سوپربایت‏وینگ و بایت‏وینگ دیجیتال برای تشخیص پوسیدگی پروگزیمال صورت پذیرفت، تعداد 1043 سطح پروگزیمال توسط مشاهده‏گر یک و تعداد 1042 سطح پروگزیمال با یک مورد Missing سطح مزیال پره‏مولر فک بالا، توسط مشاهده‏گر دوم مورد بررسی قرار گرفت. جداول زیر بر اساس پاسخگویی به اهداف این تحقیق مطرح شده است.

جدول 1 : مقادیر کاپا و میزان توافق

میزان توافق	خیلی ضعیف	ضعیف	متوسط	خوب	عالی
مقدار کاپا	2/0-0	4/0-21/0	6/0-41/0	8/0-61/0	1-81/0

پس از بررسی داده‏ها و با استفاده از بررسی میزان توافق Kappa مشخص گردید که توافق بین دو تکنیک سوپربایت‏وینگ و بایت‏وینگ دیجیتال داخل دهانی در تشخیص پوسیدگی توسط مشاهده‏گر اول (0001/0P= و 1df= و 454/0Kappa value=) و دوم (0001/0P= و 1df= و 421/0Kappa value=) در حد متوسط بود.

جدول 2 : بررسی توافق در تشخیص پوسیدگی توسط دو تکنیک سوپربایت‏وینگ و بایت‏وینگ دیجیتال داخل دهانی توسط مشاهده‏گر اول

بایت‏وینگ - دیجیتال	سوپربایت‏وینگ
	پوسیدگی داشتند		پوسیدگی نداشتند		جمع
	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
پوسیدگی داشتند	125	12	130	5/12	255	5/24
پوسیدگی نداشتند	61	8/5	727	7/69	788	5/75
جمع	186	8/17	857	2/82	1043	100

جدول 3 : بررسی توافق در تشخیص پوسیدگی توسط دو تکنیک سوپربایت‏وینگ و بایت‏وینگ دیجیتال داخل دهانی توسط مشاهده‏گر دوم

بایت‏وینگ - دیجیتال	سوپربایت‏وینگ
	پوسیدگی داشتند		پوسیدگی نداشتند		جمع
	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
پوسیدگی داشتند	142	6/13	192	4/18	334	32
پوسیدگی نداشتند	39	8/3	669	2/64	708	68
جمع	181	4/17	861	6/82	1042	100

جدول 4 : بررسی توافق در تشخیص پوسیدگی توسط دو تکنیک سوپربایت‏وینگ و بایت‏وینگ دیجیتال داخل دهانی توسط مشاهده‏گر اول به تفکیک دندان‏های پره‏مولر و مولر

نوع دندان	بایت‏وینگ دیجیتال	سوپربایت‏وینگ
		پوسیدگی داشتند		پوسیدگی نداشتند		جمع
		تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
پره‏مولر	پوسیدگی داشتند	42	8	79	15	121	23
پره‏مولر	پوسیدگی نداشتند	28	3/5	378	7/71	406	77
جمع		70	3/13	457	7/86	527	100
مولر	پوسیدگی داشتند	83	1/16	51	9/9	134	26
مولر	پوسیدگی نداشتند	33	4/6	349	6/67	382	74
جمع		116	5/22	400	5/77	516	100

پس از بررسی داده‏ها و با استفاده از ضریب توافق Kappa مشخص گردید که بین مشاهدات مشاهده‏گر اول در تشخیص پوسیدگی توسط دو تکنیک مورد مطالعه، توافق ضعیفی در رابطه با دندان‏های پره‏مولر (0001/0P= و 1df= و 326/0Kappa value=) و توافق متوسطی در رابطه با دندان‏های مولر دیده شد. (0001/0P= و 1df= و 557/0Kappa value=) این مقادیر برای مشاهده‏گر دوم 288/0 (توافق ضعیف) و 54/0 (توافق متوسط) بود.

در این مطالعه بین مشاهدات مشاهده‏گر اول در تشخیص پوسیدگی توسط دو تکنیک مورد مطالعه، توافق ضعیفی در دندان‏های فک بالا (0001/0P= و 1df= و 409/0Kappa value=) و توافق متوسطی در دندان‏های فک پایین دیده شد. (0001/0P= و 1df= و
504/0Kappa value=). این توافق بین مشاهدات مشاهده‏گر دوم در تشخیص پوسیدگی توسط دو تکنیک مورد مطالعه در دندان‏های فک بالا و پایین متوسط و مقادیر کاپا به ترتیب 432/0 و 407/0 بود.

توافق خوبی بین دو مشاهده‏گر با استفاده از تکنیک بایت وینگ دیجیتال در تشخیص پوسیدگی دیده می‏شود (0001/0P= و 1df= و 664/0Kappa value=).

جدول 5 : بررسی توافق در تشخیص پوسیدگی توسط دو تکنیک سوپربایت‏وینگ و بایت‏وینگ دیجیتال داخل دهانی توسط مشاهده‏گر دوم به تفکیک نوع دندان‏ها

نوع دندان	بایت‏وینگ دیجیتال	سوپربایت‏وینگ
		پوسیدگی داشتند		پوسیدگی نداشتند		جمع
		تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
پره‏مولر	پوسیدگی داشتند	48	1/9	117	3/22	165	4/31
پره‏مولر	پوسیدگی نداشتند	18	4/3	343	2/65	361	6/68
جمع		66	5/12	460	5/87	526	100
مولر	پوسیدگی داشتند	94	2/18	75	5/14	347	7/22
مولر	پوسیدگی نداشتند	21	1/4	326	2/63	169	3/67
جمع		115	3/22	401	7/77	516	100

جدول 6 : بررسی توافق در تشخیص پوسیدگی توسط تکنیک بایت‏وینگ دیجیتال داخل دهانی در بین دو مشاهده‏گر

مشاهده‏گر دوم	مشاهده‏گر اول
	پوسیدگی داشتند		پوسیدگی نداشتند		جمع
	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
پوسیدگی داشتند	223	4/21	32	1/3	255	5/24
پوسیدگی نداشتند	111	7/10	676	8/64	787	5/75
جمع	334	1/32	708	9/67	1042	100

جدول 7 : بررسی توافق بین تشخیص پوسیدگی توسط تکنیک سوپربایت‏وینگ در بین دو مشاهده‏گر

مشاهده‏گر دوم	مشاهده‏گر اول
	پوسیدگی داشتند		پوسیدگی نداشتند		جمع
	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد
پوسیدگی داشتند	127	2/12	59	7/5	186	9/17
پوسیدگی نداشتند	54	2/5	802	9/76	856	1/82
جمع	181	4/17	861	6/82	1042	100

بین دو مشاهده‏گر با استفاده از تکنیک سوپربایت‏وینگ در تشخیص پوسیدگی نیز توافق خوبی دیده شد (0001/0P= و 1df= و 626/0Kappa value=).

بحث

در مطالعه Syriopoulos و همکارانش که بر روی دقت تشخیص پوسیدگی به وسیله فیلم، CCD و صفحات فسفری صورت پذیرفت، توانایی تشخیص دندانپزشکان مهمترین فاکتور مرتبط با واریاسیون در تشخیص پوسیدگی در رادیوگرافی معرفی شد.⁽¹⁸⁾

لذا در این تحقیق از دو مشاهده‏گر که دارای تجارب متفاوت در زمینه بررسی تصاویر دیجیتال به خصوص تصاویر دیجیتال CR بودند، جهت ارزیابی تصاویر استفاده شد. هرچند که این دو مشاهده‏گر در مطالعات قبلی مربوط به تشخیص پوسیدگی با فیلم‏های معمول، توافق بالایی داشتند. اما به عنوان یک فاکتور مداخله‏گر در توافق دو تکنیک، این توافقات برای هر مشاهده‏گر مجزا مورد محاسبه قرار گرفت.

در بعضی از مطالعات تشخیص پوسیدگی، Enhancement سبب بهبود تشخیص عمق پوسیدگی و کاهش واریاسیون مشاهده‏گر می‏شد.⁽⁴⁾ مثلاً تصاویر Enhance شده PSP نسبت به تصاویر Unenhanced و فیلم، تشخیص پوسیدگی را بهبود می‏بخشد.⁽²⁵⁾

Khan و همکارانش⁽¹⁶⁾ نیز به نتایج مشابه در زمینه تصاویر اسکنوگرام دیجیتالی Enhance شده رسیدند. بنابراین در این مطالعه نیز تغییر در دانسیته و Enhancement برای مشاهده‏گران آزاد بود.

Rockenbach و همکاران دقت تشخیص سیستم‏های دیجیتال را قابل مقایسه با رادیوگرافی معمول در تشخیص پوسیدگی پروگزیمال معرفی نمودند.⁽¹⁰⁾ ضمناً در این مطالعه سیستم Digora بالاترین ویژگی و مقدار مثبت کاذب را نشان داد. در مطالعه مشابه نیز صفحات فسفری Digora قابل مقایسه با فیلم معرفی شده اند.⁽¹⁷⁾

از سویی Hopcraft ارزش تشخیصی BW را در تشخیص پوسیدگی قابل توجه اعلام نمود.⁽²⁶⁾ بنابراین در این مطالعه از رادیوگرافی BW دیجیتال با صفحات فسفری Digora استفاده شد.

در این مطالعه شبیه به مطالعه Khan و همکاران⁽¹⁶⁾ و سایر مطالعات^(28و27) با در نظر گرفتن اثر بزرگنمایی در افزایش دقت تشخیصی، بکارگیری اثر بزرگنمایی آزاد بود. ضمناً اگرچه رزولوشن در تشخیص پوسیدگی اثر مهمی ندارد، با این وجود از مانیتور پزشکی با رزولوشن بالا برای حذف اثر رزولوشن⁽²⁹⁾ استفاده شد.

از جمله مطالعات سطح توافق میان مشاهده‏گران در تشخیص پوسیدگی پروگزیمال مطالعه Naitoh و همکاران⁽¹⁹⁾ بود که به بررسی توافق CCD و فیلم معمول پرداخت. ایندکس کاپا در توافق میان مشاهده‏گر در میان شش جفت از چهار محقق 68/0 تا 81/0 برای تشخیص پوسیدگی بود. در حالی که میزان کاپا کلی برای توافق درون مشاهده‏گرها برای سیستم دیجیتال مستقیم و فیلم 439/0 و 424/0 بود.

Holt در بررسی فایبراپتیک و رادیوگرافی در تشخیص پوسیدگی پروگزیمال در دندان‏های شیری، توافق درون مشاهده‏گر را برای رادیوگرافی 89/0 و بالاتر از بررسی با فایبراپتیک اعلام کرد.⁽³⁰⁾

در مطالعه Wenzel از فیلم معمول دیجیتایز شده برای تشخیص پوسیدگی اکلوزال استفاده شد و میزان توافق دو مشاهده‏گر برای این تصاویر بالاتر از تصاویر معمول بود.⁽³¹⁾

در این مطالعه میزان توافق دو مشاهده‏گر برای هر دو سیستم BW و سوپربایت‏وینگ دیجیتال خوب بود و بالاتر از نتایج مطالعه Naitoh و همکاران⁽¹⁹⁾ و نزدیک به میزان توافق عالی در تشخیص پوسیدگی پروگزیمال در رادیوگرافی BW در مطالعه Azevedo⁽³⁰⁾ بود.

در این تحقیق بدون در نظر گرفتن تخصص مشاهده‏گر، توافق دو تکنیک در تشخیص پوسیدگی پروگزیمال در دندان‏های خلفی متوسط بود، لذا به نظر می‏رسد که Super BW نمی‏تواند انتظارات ما را از BW دیجیتال به خصوص در دندان‏های پره‏مولر فراهم نماید. به ویژه این وضعیت در سطوح مزیال به مراتب از سطوح دیستال بدتر بود.

از طرفی با توجه به پایین بودن احتمال فوکوس دندان‏های فک بالا در لایه تصویری نسبت به دندان‏های فک پایین، در فک پایین توافق دو تکنیک در تشخیص پوسیدگی به مراتب بالاتر از فک بالا بود، که این در توافق با مطالعه Akarslan و همکاران⁽⁹⁾ می‏باشد.

در این تحقیق بررسی اطلاعات دو مشاهده‏گر نشان داد که این توافق در بررسی مزیال و دیستال دندان‏های مولر، متوسط تا خوب بود. لذا به نظر می‏رسد که در نواحی مولر شاید سوپربایت‏وینگ دیجیتال بتواند آلترناتیوی برای بایت‏وینگ دیجیتال بویژه در بیماران دارای Gag Reflex شدید باشد.

در این مطالعه تصاویر سوپربایت‏وینگ تهیه شده با این دستگاه در تعیین پوسیدگی پروگزیمال نواحی پره‏مولر نتوانست سبب بهبود توافق دو دستگاه شود و این نتیجه در توافق با نتایج Akkaya و همکاران⁽¹³⁾ بود.

در مطالعه Khan⁽¹⁶⁾ که جز مطالعاتی بود که سیستم خارج دهانی اسکنوگرام را با BW بر پایه فیلم مقایسه و مورد بررسی قرار داد، دقت تشخیصی اسکنوگرام به عنوان سیستم خارج دهانی به طور قابل توجهی پایین‏تر از فیلم BW بود چنین استنباطی از نتایج مطالعه ما قابل تصور می‏باشد.

این نتایج با نتایج Scarfe⁽³²⁾ و مطالعه Akarslan⁽⁹⁾ مبتنی بر برتری BW بر پانورامیک در تشخیص پوسیدگی پروگزیمال، قابل توجیه است.

بنابراین تصاویر Super BW تهیه شده از تصاویر پانورامیک CR با مد دنتال در این مطالعه، می‏تواند متاثر از اشکال کلی وارد بر سیستم پانورامیک یعنی افزایش شانس اورلپ یا همپوشانی سطوح پروگزیمال به ویژه در ناحیه پره‏مولر‏ها گردد، که سبب اشکال در تشخیص صحیح پوسیدگی می‏شود.

نتیجه گیری

ارزش تشخیصی تصاویر سوپربایت‏وینگ حاصل از تصاویر پانورامیک CR در توافق بالا با تصاویر بایت‏وینگ داخل دهانی نمی‏باشد، به ویژه این ارزش توافقی تشخیصی در دندان‏های پره‏مولر و خصوصاً در فک بالا کاهش می‏یابد. لذا این تصاویر به عنوان جایگزین تصاویر BW پیشنهاد نمی‎‏شوند. ضمناً نوع و تجربه مشاهده‏گر در بهبود این توافق چندان تاثیرگذار نمی‏باشد.

تشکر و قدردانی

بدینوسیله از معاونت محترم پژوهشی دانشکده دندانپزشکی یزد که ما را در تصویب این طرح یاری نمودند تقدیر و تشکر می گردد.

مراجع

White SC, Pharah MJ. Oral Radiology Principle and Interpretation. 6^th ed. St. Louis: Mosby Co; 2009. P.
78-99.
White SC, Yoon DC. Comparative performance of digital and conventional images for detection of proximal surface caries. Dentomaxillofac Radiol 1997; 26(1): 32-8.
Melo DP, Almeida SM, Tosoni GM. Alternative erasing times of the DenOptix system plate: Performance on the detection of proximal caries. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2009; 107(1): 122-6.
Svanaes DB, Moystad A, Larheim TA. Approximal caries depth assessment with storage phosphor versus film radiography. Evaluation of the caries-specific Oslo enhancement procedure. Caries Res 2000; 34(6): 448-53.
Borg E, Gröndahl HG. On the dynamic range of different x-ray photon detectors in intraoral radiography. A comparison of image quality in film, charge-coupled device and storage phosphor systems. Dentomaxillofac Radiol 1996; 25(2): 82-8.
Huda W, Rill LN, Benn DK, Pettigrew JC. Comparison of a photostimulable phosphor system with film for dental radiology. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1997; 83(6): 725-31.
Li G, Chen Y, Zhang J, Zhang Z, Ma X. Diagnostic accuracy of proximal caries by digital radiographs: An in vivo comparative study. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2010; 109(3): 463-7.
Pereira AC, Eggertsson H, Moustafa A, Zero DT, Eckert GJ, Mialhe FL. Evaluation of three radiographic methods for detecting occlusal caries lesions. Braz J Oral Sci 2009; 8(2): 67-70.
Akarslan ZZ, Akdevelioğlu M, Güngör K, Erten H. A comparison of the diagnostic accuracy of bitewing, periapical, unifiltered and filtered digital panoramic images for approximal caries detection in posterior teeth. Dentomaxillofac Radiol 2008; 37(8): 458-63.
Rockenbach MI, Veeck EB, Costa NP. Detection of proximal caries in conventional and digital radiographs: An in vitro study. Stomatologija 2008; 10(4): 115-20.
Galcerá Civera V, Almerich Silla JM, Montiel Company JM, Forner Navarro L. Clinical and radiographic diagnosis of approximal and occlusal dental caries in a low risk population. Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2007; 12(3): 252-7.
Wenzel A, Haiter-Neto F, Gotfredsen E. Influence of spatial resolution and bit depth on detection of small caries lesions with digital receptors. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2007; 103(3): 418-22.
Akkaya N, Kansu O, Kansu H, Caqirankaya LB, Arslan U. Comparing the accuracy of panoramic and intraoral radiography in the diagnosis of proximal caries. Dentomaxillofac Radiol 2006; 35(3): 170-4.
Hintze H. Diagnostic accuracy of two software modalities for detection of caries lesions in digital radiographs from four dental systems. Dentomaxillofac Radiol 2006; 35(2): 78-82.
Jacobson JH, Hansen B, Wenzel A, Hintze H. Relationship between histological and radiographic caries lesion depth measured in images from four digital radiography systems. Caries Res 2004; 38(1): 34-8.
Khan EA, Tyndall DA, Caplan D, Hill Ch. Extraoral imaging for proximal caries detection: Bitewing vs scanogram. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2004; 98(6): 730-7.
Hintze H, Wenzel A. Influence of the validation method on diagnostic accuracy for caries. A comparison of six digital and two conventional radiographic systems. Dentomaxillofac Radiol 2002; 31(1): 44-9.
Syriopoulos K, Sanderink GC, Velders XL, Van der stelt PF. Radiographic detection of approximal caries: A comparison of dental films and digital imaging systems. Dentomaxillofac Radiol 2000; 29(5): 312-8.
Naitoh M, Yuasa H, Toyama M, Shiojima M, Nakamura M, Ushida M, et al. Observer agreement in the detection of proximal caries with direct digital intraoral radiography. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998; 85(1): 107-12.
Casamassimo PS. Radiographic considerations for special patients-modifications, adjuncts and alternatives. Ped Dent 1981; 3: 448-54.
Clifton TL, Tyndall DA, Ludlow JB. Extra oral radiographic imaging of primary caries. Dentomaxillofac Radiol 1998; 27(4): 193-8.
Harase Y, Araki K, Okano T. Accuracy of extraoral tuned operature computed tomography (TACT) for proximal caries detection. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2006; 101(6): 791-6.
Kalathingal SM, Mol A, Tyndall DA, Caplan DJ. In vitro assessment of cone beam local computed tomography for proximal caries detection. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2007; 104(5): 699-704.
Miles DA. Focus on digital radiography. Inside Dentistry 2006; 2: 593-606.
Møystad A, Svanaes DB, Risnes S, Larheim TA, Gröndahl HG. Detection of approximal caries with a storage phosphor system. A comparision of enhanced digital images with dental x-ray film. Dentomaxillofac Radiol 1996; 25(4): 202-6.
Hopcraft MS, Morgan MV. Comparison of radiographic and clinical diagnosis of approximal and occlusal dental caries in a young adult population. Community Dent Oral Epidemiol 2005; 33(3): 212-8.
Arnold LV. The radiographic detection of initial carious lesions on the proximal surfaces of teeth. The influence of viewing conditions. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1987; 64(2): 232-40.
Svanaes DB, Møystad A, Risnes S, Larheim TA, Gröndahl HG. Intraoral storage phosphor radiography for approximal caries detection and effect of image magnification: Comparison with conventional radiography. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1996; 82(1): 94-100.
Ludlow JB, Aberu M Jr. Performance of film, desktop monitor and laptop displays in caries detection. Dentomaxillofac Radiol 1999; 28(1): 26-30.
Holt RD, Azevedo MR. Fibre optic transillumination and radiographs in diagnosis of approximal caries in primary teeth. Community Dent Health 1989; 6(3): 239-47.
Wenzel A, Fejerskov O, Kidd E, Joyston-Bechal S, Groeneveld A. Depth of occlusal caries assessed clinically, by conventional film radiographs, and by digitized, processed radiographs. Caries Res 1990; 24(5): 327-33.
Scarfe WC, Langlais RP, Nummikoski T, Dove B, McDavid WD, Deahl ST, et al. Clinical comparison of two panoramic modalities and posterior bite-wing radiography in the detection of proximal dental caries. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1994; 77(2): 195-207.