نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار، مرکز تحقیقات مواد دندانی، گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران
2 دندانپزشک، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Personal hygiene enhancement is one of the basic strategies for the management of oral diseases. Considering the great role of attitude in forming health behaviors, this study was designed to develop and validate a new questionnaire on the attitudes towards oral self-care among Iranian adolescents in Isfahan, Iran.
Materials & Methods:After item pooling, the initial version of the questionnaire was presented to an expert panel in order to determine its content validity. Face validity of the questionnaire was evaluated in a pilot study, and the final version of the questionnaire was completed by 200 adolescents randomly. Reliability coefficients and attitude scores were calculated. Construct validity of the questionnaire was also evaluated, using exploratory and confirmatory factor analyses.
Results: The final version of the questionnaire, consisting of 40 items, was developed with a Cronbach’s alpha of 0.72. The mean age of the participants was 15.9 years, and the mean attitude score was calculated to be 104±15. The correlation between attitude score and social status was statistically significant (P=0.03), whereas no significant relationship was found between gender and attitude score. Based on the exploratory factor analysis (Kaiser-Meyer-Olkin measure above 0.6) and significant Bartlett's test results, five factors accounted for nearly 38% of the variance in responses. The suggested model consisted of various sub-domains, including values (appearance and performance), emotions (positive and negative), parental influence, importance of social status, and knowledge about dental caries. The components were confirmed via confirmatory factor analysis and were found to have a moderate goodness of fit.
Conclusion: In this study, the Attitude towards Oral Self-care Questionnaire was found to be reliable. In addition, content and construct validity of this questionnaire was confirmed among Iranian adolescents.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
مراقبت های فردی که شامل مسواک زدن، نخ کشیدن و استفاده از دهانشویه است، یکی از راه های ساده حذف پلاک و کنترل بیماری های دهان و دندان است.(1) در حال حاضر میزان شیوع پوسیدگی در نوجوانان ایرانی بالاست، به طوری که بر اساس مطالعه انجام شده در سال 1389 روی نوجوانان 19-12 ساله اصفهان میانگین DMFT (Decayed, Missing, Filled Teeth)، 6/3±85/4 بوده و فقط 5/12 درصد از این افراد بدون پوسیدگی بوده اند.(2) طبق مطالعه پاکپور و همکاران(3) از دلایل اصلی آن بهداشت ضعیف دهان و دندان و مسواک زدن ناکافی می باشد. در مطالعه انجام شده روی دانش آموزان 15 ساله شهر تهران در سال 2004، تنها 26 درصد از آن ها روزی دو بار مسواک می زدند.(4) همچنین تنها 3/19 درصد از دانش آموزان 18-13 ساله شهر اصفهان روزی دوبار مسواک می زنند، در حالی که 27 درصد از آن ها عادت مشخصی در مسواک زدن نداشتند.(5) در ابتدای نوجوانی، فرد سعی می کند به صورت مستقل و بدون دخالت های خانواده، زندگی، شخصیت و هویتش را شکل دهد.(6) از این رو در ایران و بسیاری از کشورهای جهان سعی می شود تا برنامه های آموزش بهداشت دهان و دندان در مدارس که در آن جا نوجوانان بدون توجه به وضعیت اجتماعی- اقتصادی و نژادی و ... به آن دسترسی دارند اجرا شود. مطالعات متعددی نشان داده اند که برنامه های ارتقاء سلامت فعلی که بدون در نظر گرفتن علل مسواک نزدن و صرفاً برای افزایش دانش افراد انجام می شوند، بهداشت دهان را به صورت مقطعی افزایش می دهند ولی در درازمدت موفق نیستند.(9-7) نتایج حاصل از مطالعه Suprabha و همکاران(10) نشان می دهد کمبود آگاهی در مورد مراقبت های بهداشتی در خانه با پوسیدگی دندانی مرتبط است اما افزایش آگاهی همواره باعث ایجاد نگرش و رفتارهای بهداشتی صحیح نمی شود. طبق مطالعه انجام شده توسط Cochrane(11)، مداخلات آموزشی در مدارس ابتدایی، که روزی دو بار مسواک زدن و کم کردن میان وعده های حاوی شکر را آموزش می دهند، نتوانسته اند باعث کاهش پوسیدگی کودکان از طریق بهبود سلامت دهان و دندان شوند، اما این آموزش ها تأثیر مثبتی روی میزان دانش و کنترل پلاک داشته اند. در این مطالعه گفته شده علت اصلی عدم موفقیت مداخلات، فقدان پایه نظری مثل مدل های تغییر رفتار است. در بسیاری از مدل های تغییر رفتار دیگر در حوزه سلامت از جمله مدل باور سلامت، تئوری آموزشی و تئوری رفتار برنامه ریزی شده تأکید بر تغییر نگرش به صورت چشم گیری مشاهده می شود.(12)
بنابراین در برنامه های ارتقای سلامت باید علاوه بر دانش روی پارامترهای نگرشی افراد هم تمرکز کرد. مروری بر مطالعات انجام شده در زمینه ارزیابی نگرش نشان می دهد بعضی از مطالعات به صورت کیفی انجام شده اند.(15-13) از آن جایی که روش مصاحبه برای بررسی نگرش در جامعه های آماری بزرگ مناسب نیست، پرسشنامه نگرشی می تواند روش جایگزین مناسبی برای این مطالعات باشد. در سایر مطالعات از جمله مطالعه Ericsson و همکاران(16) تلاش شده است شیوه نگرش در کنار دانش بهداشت دهان و دندان و رفتارهای بهداشتی ارزیابی شود. اما در این پرسشنامه ها سؤالات نگرشی قسمت کوچکی از پرسشنامه را تشکیل می دهند و دارای نقایصی هستند که لزوم ابداع پرسشنامه کامل و جامع برای بررسی نگرش ها را نشان می دهد. هر فرهنگ باورهای سلامتی مختص به خود را دارد و موفقیت در گسترش برنامه های ارتقاء سلامت منوط به کشف عقاید و باورهای مربوط به سلامتی که از نظر فرهنگی حساسند، می باشد.(15) به نظر می رسد با وجود نیاز به بررسی نگرش ها در جامعه ایرانی، تاکنون ابزار سنجش و ارزیابی خاص نگرش به رفتارهای خود مراقبتی دهان و دندان ارائه نشده است. از این رو مطالعه حاضر با هدف ابداع و رواسازی پرسشنامه بومی نگرش ها در مورد رفتارهای بهداشت فردی دهان و دندان در نوجوانان اصفهانی طراحی شده است.
مواد و روش ها
بر اساس مراحل استاندارد تهیه پرسشنامه، اولین مرحله تهیه بانک سؤالات به این صورت تهیه شد: مطالعه کیفی انجام شده به منظور استخراج علل مسواک نزدن در نوجوانان ایرانی توسط پاکپور و همکاران(13) پایه اصلی طراحی پرسشنامه قرار گرفت. حیطه های به دست آمده از این مطالعه شامل «ناخوشایند بودن مسواک زدن در بین نوجوانان ایرانی»، «بی اهمیت بودن مسواک زدن در مقایسه با تکالیف و امتحانات بچه ها در نظر والدین ایرانی»، «مسواک زدن فقط زمانی که لازم باشد» و «خونریزی از لثه هنگام مسواک زدن تهدید کننده سلامتی» بود.(13)
از مطالعه Hattne و همکاران(14)، حیطه های نگرشی در مورد سلامت دهان در نوجوانان با ریسک بالای پوسیدگی در سه دسته کلی آگاهی از عوامل تأثیرگذار بر سلامت دهان، احساسات مرتبط با سلامت دهان و ارزش های مرتبط با سلامت دهان مورد توجه قرار گرفت. در قسمت آگاهی از عوامل تأثیرگذار بر سلامت دهان، حیطه «فراموش کردن مسواک زدن» به علت اعتقاد به عدم تأثیر آن در سلامتی در پرسشنامه استفاده شد. در دسته احساسات مرتبط با سلامت دهان، حیطه های «احساس کنترل بر روی سلامتی خود»، «احساس رضایت از خود»، «احساس ترس»، «احساس ناامیدی»، «احساس عدم کنترل روی سلامتی به علت داشتن ژن های بد»، «اضطراب از هزینه ها» و «امید به حل مشکلات سلامتی در آینده توسط دندانپزشک» استخراج گردید. در قسمت ارزش های مرتبط با سلامت دهان حیطه های نگرشی «داشتن دندان های سفید»، «تنفس خوشبو»، «لبخند زیبا»، «صحبت کردن بدون مشکل» و «جویدن بدون مانع» به دست آمد.(14)
حیطه های نگرشی بررسی شده در مطالعه Tolvanen و همکاران(17) در مورد اهمیت مسواک زدن شامل «تأثیر مسواک زدن در جلوگیری از پوسیدگی»، «ظاهر زیباتر»، «جلوگیری از تغیر رنگ دندان ها» و «تنفس خوشبو» در پرسشنامه استفاده شد. همچنین زمینه های نگرشی نوجوانان نسبت به زمانی که مسواک زدن لازم است، اعم از «زمان ملاقات دندانپزشکی» و «قبل از رفتن به مدرسه» برای استفاده در پرسشنامه استخراج گردید.
پس از جمع بندی گزینه های نگرشی، برای تعیین روایی محتوایی پرسشنامه از روش Lawshe استفاده شد. به طوری که همراه با چک لیست (ضروری، مفید، غیرضروری) در اختیار گروه پانل هشت نفره شامل روانشناس کودک، متخصص سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، متخصص آموزش سلامت و دندانپزشک کودکان قرار گرفت نسبت روایی محتوایی (Content Validity Ratio) برای هر سؤال (CVR) و شاخص روایی محتوایی (Content Validity Index) برای کل پرسشنامه (CVI) محاسبه گردید.(18) به منظور تعیین روایی ظاهری، پرسشنامه اولیه در یک مطالعه راهنما بررسی شد. برای بررسی پایایی، در این پرسشنامه از آلفای کرونباخ برای تعیین ثبات درونی استفاده شد. برای بررسی پایایی در طول زمان(test- retest)، یک ماه بعد، پرسشنامه مجدداً در اختیار 40 نفر از دانش آموزان قرار گرفت (20 درصد از حجم نمونه) و نتایج با آزمون Intraclass correlation Coefficient بررسی شد.
حجم نمونه 200 نفر در این مطالعه، با در نظر گرفتن انحراف معیار 1/7 بر اساس مطالعه Werkhoven(19)، دقت قابل محاسبه در نمره نگرش معادل 1، درصد اطمینان 95 درصد و قدرت 80 درصد به دست آمد. نمونه ها به صورت غیرتصادفی آسان (Convenient sampling) از چهار مدرسه متوسطه دخترانه و پسرانه از سه ناحیه متفاوت اقتصادی شهر اصفهان انتخاب شدند.
پس از جمع آوری داده ها، به دلیل این که روش محاسبه نمره نگرش نسبت به از دست رفتن پاسخ به هر آیتم حساس بود، از روش های استاندارد مدیریت داده های گمشده استفاده شد. به این ترتیب داده های از دست رفته با میانگین نمره هر گویه جایگزین و سپس نمره نگرش محاسبه شد. برای محاسبه نمره نگرش، در سؤالات مربوط به علل مسواک زدن هستند و نشان دهنده نگرش مثبت نسبت به بهداشت فردی دهان و دندان (سؤال 18 و سؤالات 20-40) بودن، به گزینه «کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم» عدد 4 تا0، تعلق گرفت. در سؤالاتی که مربوط به علل مسواک نزدن و نشان دهنده نگرش منفی نسبت به رفتارهای خود مراقبتی، گزینه های «کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم» عدد 0 تا 4 نسبت داده شد (سؤالات 1-17 و سؤال 19). سپس مجموع نمرات به عنوان نمره نگرش نوجوانان گزارش شد. به منظور بررسی روایی ساختاری پرسشنامه، به دلیل ابداعی بودن پرسشنامه ابتدا با استفاده از نرم افزارهای AMOS Grafic21 و SPSS با ویرایش 22 تحلیل عاملی اکتشافی انجام شد تا عامل های پرسشنامه براساس همبستگی های آماری استخراج شود. سپس براساس یک مدل نظری پیشنهادی از طریق مرور متون، تحلیل عاملی تأییدی نیز انجام شد.
یافته ها
بانک سؤالات اولیه پس از جمع بندی کلیه منابع، به صورت پرسشنامه اولیه ای شامل 54 سؤال به دست آمد که پس از محاسبه CVR، دو سؤال به علت نسبت صفر و کوچکتر و 5 سؤال به علت CVR بین 0 و 75/0 و میانگین کمتر از 5/1 از پرسشنامه نهایی حذف شدند.(20و18) بر این مبنا هفت سؤال که معیارهای پذیرش را نداشتند از پرسشنامه خارج شدند. همچنین تغییرات لازم در گزاره ها براساس نظرات اعضای پانل اعمال شد و پرسشنامه 44 سؤالی برای مطالعه راهنما آماده گردید.
در مطالعه راهنما، پرسشنامه به یک نمونه جمعیت غیرتصادفی 20 نفره (10 درصد حجم نمونه) ارائه شد و از لحاظ زمان بندی پاسخ به سؤالات و فهم و درک نوجوانان از عبارات، ارزیابی شد. همچنین آلفای کرونباخ پرسشنامه اولیه، 52/0 به دست آمد. برای دستیابی به حداقل آلفای قابل قبول 7/0(21) در این مرحله با استفاده از گزینه «آلفا در صورت حذف سؤال»، سؤالات مؤثر حذف شده و پرسشنامه نهایی 40 سؤالی به دست آمد. به منظور تعیین شاخص روایی محتوایی (CVI) نهایی پرسشنامه، میانگین عددی نسبت های روایی محتوایی تک تک سؤالات باقی مانده از بانک سؤال اولیه محاسبه و مقدار عددی شاخص معادل 6/0 به دست آمد.
پس از ارائه پرسشنامه نهایی در جمعیت 200 نفری دانش آموزان نوجوان شهر اصفهان و ورود اطلاعات، آلفای کرونباخ 678/0 به دست آمد. آلفای کرونباخ پس از اصلاح اطلاعات برای محاسبه نمره نگرش با روش «مدیریت داده های از دست رفته»، 697/0 به دست آمد که بعد از حذف یک گویه (سؤال 20)، بالاتر از 7/0 (حداقل مقدار قابل قبول آلفا) شد.
جمعیت هدف مورد مطالعه، میانگین سنی 3/1±9/15 سال داشتندکه 2/50 درصد (101 نفر) از آن ها پسران و 5/50 درصد (102 نفر) از مناطق سطح اقتصادی پایین بودند. براساس آزمون غیرپارامتریک Mann-Whitney نمره نگرش در گروه با سطح اقتصادی بالاتر (12±114) با تفاوت معنی داری بیش از گروه سطح پایین (12±2/110) بود (03/0P=). ولیکن (نمودار 1) تفاوت معنی داری در ارتباط نمره نگرش (7/11±8/111 پسران و 5/12±5/112 دختران) با جنسیت مشاهده نشد (64/0=P).
نتایج آزمون Test-retest حاکی از آن بود که ضرایب همبستگی گویه ها در طی زمان از 01/0 تا 84/0 متغیر بوده است که سؤالات 1-2-7-11-14-16-20-23-26-38-39 دارای ضرایب پایایی قابل قبول بالاتر از 7/0 بود و بنابراین در طول زمان پایا بودند و سؤالات 3-4-15-34 پایین ترین ضرایب پایایی را داشتند.(22) آنالیز مقایسه میانگین ها (Paired t-test) در مورد نمره نگرش 40 نفر از دانش آموزان هدف در دو بازه زمانی یک ماهه، تفاوت معنی داری را نشان داد (001/0P<) به طوری که میانگین نمره از 15±104 به 12±128 ارتقاء یافته بود.
|
7/110 |
|
8/112 |
|
7/109 |
|
4/115 |
نمودار 1 : میانگین نمره نگرش بر اساس جنسیت و سطح اقتصادی دانش آموزان شرکت کننده
تحلیل عاملی اکتشافی: نتایج آزمون های معنی داری نشان داد، شاخص KMO معادل 7/0 (Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy) بالاتر از6/0 و آزمون کرویت بارتلت معنی دار شده (001/0P<) و به این ترتیب حجم نمونه بسنده و انجام تحلیل عاملی برای این داده ها امکان پذیر بود. نمودار شن ریزه عامل های اکتشافی، 13 نقطه با مقدار ویژه بالاتر از 1 را نشان داد که در مجموع 53/63 درصد مجموع واریانس ها را تبیین می کنند. ولی جدول بارهای عاملی هیچ گونه عامل معنی داری به دست نداد و گویه ها به دلیل عدم انسجام و پراکندگی قابل نام گذاری نبودند. از آن جایی که با توجه به حیطه ها، انتظار 5 عامل می رفت مجدداً تحلیل عاملی اکتشافی با قید 5 عامل انجام شد که یافته های آن در ادامه ذکر شده است. مقادیر ویژه و واریانس های تبیین شده با قید 5 عامل در مجموع 25/38 درصد مجموع واریانس ها را تبیین می کرد که کمتر از نیمی از واریانس ها بود و کافی نبود. ماتریس بارهای عاملی بعد از 100 چرخش به شیوه چرخش های متمایل با روش ابلیمن مستقیم نشان می داد که در مجموع کلیه سؤالات به جز سوال 19 (کمتر از 3/0) بار عاملی مناسب داشتند.
تحلیل عاملی تأییدی: با استفاده از سایر مقالات(17و14و13) و بر اساس ادبیات نظری و همخوانی صوری- مفهومی گویه ها، یک مدل عاملی فرضی پرسشنامه نگرش به سلامت دهان تدوین شد. سپس مدل عاملی نهایی پرسشنامه نگرش به سلامت دهان پس از اعمال شاخص های اصلاح به دست آمد. در مجموع پس از حذف 3 گویه مدل زیر باقی ماند. بر اساس این مدل، گویه های پرسشنامه نگرش نسبت به سلامت دهان در 5 حیطه اصلی تدوین شد. حیطه اول شامل ارزش ها (ظاهری و عملکردی): گویه های 28-33-39-40، حیطه دوم شامل احساسات (احساسات مثبت): گویه های 22-25-34، (احساسات منفی): گویه های 1-14-16-19-21-24-38، (احساسات خنثی: اهمیت دادن/ ندادن، وظیفه دندانپزشک دانستن): گویه های 3-5-6-7- 9-10-17، حیطه سوم شامل تأثیر والدین: گویه های 11-12-18-27-29-35، حیطه چهارم شامل اهمیت موقعیت اجتماعی: گویه های 23-31-32-36-37.
و حیطه پنجم شامل دانش پوسیدگی: گویه های 4-8-26 بوده است (شکل 1). بر اساس شاخص های برازش کلی مدل، مقدار ریشه میانگین مجذورات خطای باقی مانده ها(Root Mean Square Error of Approximation (RMSEA)) حدود 07/0 به دست آمده که به عنوان مهمترین شاخص برازش مدل بین 05/0 و 08/0 بوده و نشان می دهد مدل از لحاظ Non-centrality parameter قابل پذیرش است. شاخص کای اسکور نسبی (CMIN/DF) بین 2-3 به دست آمده که با مقدار مورد توافق آماری همخوان است و در کران بهینه قرار دارد. شاخص نیکویی برازش (Goodness of Fit Index) 74/0 و شاخص نیکویی برازش تعدیل شده (Adjusted Goodness of Fit Index) 70/0 به دست آمدکه زیر مقدار بهینه (9/0) قرار داشتند و نشان می داد مدل از برازش بهینه برخوردار نیست. در مجموع با در نظر گرفتن مجموع شاخص ها می توان گفت مدل از برازش متوسط قابل قبول برخوردار بود. شاخص های برازش منفرد برای بررسی بارهای عاملی نشان می داد به جز 5 مورد سایر بارهای عاملی معنی دار و بسنده بود. پرسشنامه طراحی شده در پیوست آورده شده است.
شکل 1 : بارهای عاملی استاندارد مدل عاملی به دست آمده نگرش نسبت به سلامت دهان بر اساس تحلیل عاملی اکتشافی
بحث
بر اساس روش های تهیه پرسشنامه، پرسشنامه نگرش ها در مورد رفتار بهداشتی فردی دهان و دندان در نوجوانان اصفهانی طراحی و در بین 200 نوجوان اصفهانی به منظور بررسی خصوصیات سایکومتریک اجرا شد. میانگین نمره نگرش حاصل از این مطالعه با در نظر داشتن حداکثر نمره نگرش ممکن 160، به میزان 1/12±13/112 به دست آمد. پس از مطالعه منابع و بر اساس نظریه پردازی موضوع، در این مطالعه پنج حیطه نگرشی با تم های کلی ارزش ها، احساسات، موقعیت اجتماعی، تأثیر والدین و دانش پوسیدگی استخراج شد. در مطالعه پاکپور و همکاران(13) حیطه های نگرشی «تأثیر والدین در مسواک نزدن»، «مسواک زدن فقط زمانی که لازم است و نه به صورت مرتب»، «مسواک زدن تهدید کننده سلامتی است» و «مسواک زدن اهمیتی ندارد» گزارش شده بود. Hattne و همکاران(14) سه حیطه اصلی و هفت حیطه فرعی را در مورد نگرش نسبت به سلامت دهان به دست آورد. این حیطه ها در سه دسته کلی آگاهی، احساسات و ارزش ها خلاصه می شد. در مطالعه Tolvanen و همکاران(17) هم سه فاکتور «اهمیت مسواک زدن برای موقیت های اجتماعی»، «اهمیت مسواک زدن در سلامتی و ظاهر زیبا» و «نگرانی در مورد گسترش پوسیدگی» در شکل گیری نگرش نسبت به بهداشت دهان و دندان بیان شده بود.
در مطالعه رسولی و همکاران(23) پرسش نامه دانش، نگرش و رفتار بیماران قلبی نسبت به سلامت دهان ابداع شده است. متدهای به کار رفته در این مطالعه شامل جمع آوری گویه ها، اصلاح گویه ها، استاندارد کردن گویه ها با استفاده از روایی محتوایی، روایی صوری و ضریب آلفای کرونباخ و فاکتور آنالیز برای کاهش تعداد متغیرها، مشابه روش به کار گرفته شده در مطالعه حاضر می باشد. هم چنین روش به کار رفته در مطالعه موسوی و همکاران(24) و قاسمی و همکاران(25) که پرسشنامه هایی در زمینه سلامت عمومی را طراحی کرده اند، مشابه روش به کار رفته در این مطالعه است.بر اساس نتایج بازآزمایی، در این مطالعه فقط 11 سؤال در طول زمان پایا بوده اند که احتمالاً یکی از دلایل آن فاصله زمانی نامناسب بین آزمون و باز آزمایی است. از سوی دیگر یک بار برخورد با سؤالات به دلیل ایجاد آشنایی با سؤالات و حساس سازی به پاسخگویی، دلیل دیگر افزایش میانگین نمره نگرش در باز آزمایی درحدود 24 نمره می تواند باشد. علاوه بر این برانگیخته شدن احساس Perfectionism در نوجوانان یا «علاقه به بهتر از واقعیت نشان دادن خود» یکی از ویژگی های روانشناسی این دوره سنی است(26) که در آزمون دوم نمود یافته است. از علل دیگر ضریب توافق پایین در تعدادی از سؤالات، طرز به نگارش درآوردن محتواها شامل دوبخشی بودن سؤال، طولانی بودن گویه و استفاده از افعال منفی در گزاره ها می تواند باشد.
در مورد اجرای تحلیل های عاملی در این مطالعه با توجه به فقدان پرسشنامه نگرشی خاص رفتار بهداشتی در این گروه، در تحلیل عاملی اکتشافی محقق درصدد کشف ساختار زیربنایی مجموعه متغیرها بوده و پیش فرض اولیه، آن است که هر متغیری ممکن است با هر عاملی یا زیرمجموعه خاصی از متغیرها ارتباط داشته باشد. در این تحلیل، حجم نمونه حداقل باید ده برابر تعداد متغیر ها باشد(27) و بر این اساس تعداد حجم نمونه ایده ال در این مطالعه 400 نفر بوده است. البته تعداد 200 نفر حداقل حجم نمونه مناسب قابل قبول در تحلیل می باشد و شاخص KMO بالاتر از 6/0 در این مطالعه نشان دهنده کفایت حجم نمونه برای ادامه آنالیز بوده است. با این که در مطالعات علوم اجتماعی برخلاف علوم پزشکی، 60 و حتی 50 درصد تبیین واریانس کل توسط متغیرها نیز قابل قبول است اما در این مطاله حدود 40 درصد از واریانس توسط 5 عامل تبیین شد. این موضوع در درجه اول به تعداد ناکافی حجم نمونه به نسبت تعداد بالای متغیرها (40 عدد) و در درجه دوم به ماهیت نمونه ها که احتمالاًواریانس کافی نداشته اند مربوط می گردد.(28) از سوی دیگر چنانچه پرسشنامه ای با حیطه های مشخص در فرهنگ جدیدی بومی سازی شود و یا اینکه پرسشنامه بر اساس مطالعات کیفی دیگر و با چهارچوب نظری (Conceptual Framework) و حیطه ها و زیر حیطه های مشخص طراحی شود، لازم است تا در جمعیت تحلیل عاملی تأییدی شده و نکویی برازش آن ارزیابی شود که به این ترتیب در این مطالعه مدل پیشنهادی بر اساس منابع، ارزیابی شد. شاخص RMSEA برای مدل پیشنهادی حاضر، برازش کلی مدل را به دلیل مقدار بیش از 05/0 خیلی حمایت نمی کند. شاخص GFI و AGFI که تحت تأثیر حجم نمونه قرار نمی گیرند و نشان می دهد که مدل تا چه اندازه نسبت به عدم وجود آن برازندگی بهتری دارد. مقدار این دو شاخص باید بزرگ تر از 90/0 باشد تا مدل موردنظر پذیرفته محسوب شود. همانطور که مشاهده شد البته از برازش متوسط قابل قبول برخوردار بوده است. درواقع این آنالیز در سطح اول امتحان شده که چنین مدل پنج عاملی استخراج شده چندان مطلوب نمی باشد. یکی از دلایل آن اختلاط عوامل انگیزاننده و بازدارنده در عامل های پیشنهادی می تواند باشد. اما به نظر می رسد قبل از اصلاح مدل ابتدا مطالعه در حجم نمونه کافی و مناسب تکرار گردد و پس از رفع ابهامات ناشی از نمونه ها مدل بعدی ارایه گردد. به منظور بهبود برازش پیشنهاد می شود با تغییر نگارش برخی سؤالات با حفظ محتوا، جابه جایی گویه ها در حیطه ها، تفکیک بیشتر حیطه ها و یا ادغام آن ها و یا استفاده از مدل های شبکه ای برای پوشش دادن تعاملات بین حیطه ها، مطالعه دیگری طراحی و در سطح وسیع تری از جمعیت بررسی شود. همچنین در مطالعات آینده پیشنهاد می شود عوامل تأثیرگذار و وابسته با وضعیت نگرش در سطح استانی اجرا شده و در طراحی مداخلات به کار رود.
نتیجه گیری
در این مطالعه به منظور سنجش نگرش نوجوانان اصفهانی نسبت به رفتارهای خود مراقبتی بهداشتی پرسشنامه ای ابداع شد. سؤالات این ابزار پرسشنامه ای، در پنج حیطه ارزش ها (ظاهری و عملکردی)، احساسات (احساسات مثبت، منفی، احساس مضر بودن مسواک)، تأثیر والدین، اهمیت موقعیت اجتماعی و دانش پوسیدگی نسبت به بهداشت دهان، قرار گرفت. پرسشنامه از روایی و پایایی قابل قبولی برخوردار است و می تواند با اصلاحات جزئی در سطح وسیع استانی و کشوری در مطالعات توصیفی و تحلیلی به کار رود.
تشکر و قدردانی
این مقاله برگرفته از طرح تحقیقاتی با شماره 393571 از دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان می باشد. لازم است از معاونت پژوهشی مربوطه و نیز جناب آقای دکتر عیسی نژاد مشاور محترم آماری طرح قدردانی نماییم.
پیوست پرسشنامه نهایی
|
|
سؤال |
|
1 |
احساس می کنم حتی اگر مسواک بزنم و دندان هایم را تمیز نگه دارم، باز هم دچار پوسیدگی دندان خواهم شد. |
|
2 |
فکر می کنم پوسیدگی دندان در خانواده ما، بیشتر به خاطر جنس بد دندان های ماست. |
|
3 |
به نظر من مسواک زدن لازم نیست، زیرا اگر دندان هایم خراب شود، دندانپزشک می تواند آن ها را درست کند. |
|
4 |
دندان هایی که پر شده و یا پوسیده دیگر نیازی به رعایت بهداشت ندارند. |
|
5 |
من برای مسواک زدن وقت ندارم. |
|
6 |
معمولاً فراموش می کنم مسواک بزنم. |
|
7 |
شب هایی که خسته و خواب آلود هستم نمی توانم مسواک بزنم. |
|
8 |
اکثر بچه ها در سن من دچار پوسیدگی دندان هستند و یا دندان هایشان را کشیده اند و این طبیعی است. |
|
9 |
من دندان های محکمی دارم و حتی اگر مسواک نزنم هیچ اتفاق بدی برای دندان هایم نخواهد افتاد. |
|
10 |
اعضای خانواده ما مسواک نمی زنند و دندانهای خوبی دارند، بنابراین لازم نیست من هم مسواک بزنم. |
|
11 |
پدر و مادرم زیاد به من اصرار می کنند و من عمداً می خواهم مسواک نزنم. |
|
12 |
هیچ کس به من یاد آوری نمی کند که مسواک بزنم و بیشتر توجه والدین من به مسائل درسی است. |
|
13 |
چون نحوه صحیح مسواک زدن به من یاد داده نشده مسواک نمی زنم. |
|
14 |
اینکه موقع مسواک زدن از لثه هایم خون می آید برایم ناخوشایند است. |
|
15 |
مسواک باعث می شود سطح دندان هایم ساییده شود. |
|
16 |
تمایلی به مسواک زدن ندارم، چون از طعم خمیر دندان خوشم نمی آید. |
|
17 |
این وظیفه دندانپزشک است که از دندان هایم مراقبت کند و از دست من کاری بر نمی آید. |
|
18 |
اگر به طور منظم مسواک بزنم پدر و مادرم تشویقم می کنند. |
|
19 |
فکر می کنم فقط وقتی دندان هایم درد بگیرند باید مسواک بزنم. |
|
20 |
وقتی در آینه نگاه می کنم و می بینم دندان هایم زرد شده، مسواک می زنم. |
|
21 |
من از دندان هایم مراقبت می کنم تا مجبور نباشم در آینده هزینه های زیاد دندانپزشکی را پرداخت کنم. |
|
22 |
تمیز بودن دندان ها و تنفس خوشبو به من اعتماد به نفس می دهد. |
|
23 |
بهداشت دهانم را رعایت می کنم تا دیگران از بوی بد دهانم بدشان نیاید. |
|
24 |
به خاطر ترس از دندانپزشکی خوب مسواک می زنم تا مجبور نشوم به دندانپزشک مراجعه کنم. |
|
25 |
نمی خواهم وقتی بزرگ شدم دندان مصنوعی داشته باشم به همین خاطر خوب مسواک می زنم. |
|
26 |
فکر می کنم با مسواک زدن بتوانم از پیشرفت پوسیدگی های کوچک و درد دندان هایم جلوگیری کنم. |
|
27 |
چون اعضای خانواده ام مسواک می زنند، من هم می زنم. |
|
28 |
مسواک زدن مثل حمام رفتن بخشی از بهداشت فردی است که باید انجام شود. |
|
29 |
چون والدینم مرا مجبور می کنند، مسواک می زنم. |
|
30 |
معمولاً شب ها با اینکه خسته هستم، خودم را مجبور می کنم مسواک بزنم. |
|
31 |
دقت کرده ام بیشتر مردم دندان های خودشان را تمیز نگه می دارند. |
|
32 |
برایم مهم است که دیگران در مورد دهان و دندانم چه فکر می کنند یا چه می گویند. |
|
33 |
دوست ندارم غذایی لای دندان هایم باشد. |
|
34 |
احساس طراوت بعد ازمسواک زدن برایم خوشایند است. |
|
35 |
اگر به طور منظم مسواک نزنم پدر و مادرم مرا سرزنش می کنند. |
|
36 |
من برای این که دندانپزشکم از وضعیت دندان هایم تعریف کند مسواک می زنم. |
|
37 |
به نظر من قبل از رفتن به مهمانی یا مدرسه باید دندان ها را تمیز کرد. |
|
38 |
چون می ترسم دندان هایم درد بگیرند، مسواک می زنم. |
|
39 |
اگر از دندان هایم مراقبت نکنم در خوردن غذاهای مختلف مشکل پیدا می کنم. |
|
40 |
از دندان های سفیدی که در تبلیغات می بینم خوشم می آید و تلاش می کنم دندان هایم مثل آن ها شود. |
)