نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار ارتودانتیکس، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران
2 استاد اندودانتیکس، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران
3 استادیار گروه دندانپزشکی اجتماعی، مرکز تحقیقات بیماریهای دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Evidence-based dentistry (EBD) is an approach to oral healthcare that includes derivation and judicious use of the best available evidence in conjunction with patient’s status, and dentist’s experience in making decisions towards the care of an individual patient. The aim of this study was to assess the level of awareness, knowledge and attitude towards evidence-based dentistry among dental students of Mashhad University of Medical Sciences, Iran.
Materials & Methods: In this cross-sectional survey, questionnaires including three parts of awareness, self-assessed knowledge and attitude, were distributed among 101 senior dental students of Mashhad Dental School. After collecting of the questionnaires, the data were analyzed using statistical tests of t-test and Pearson and Spearman correlations.
Results: The response rate was 84%. The mean awareness score was 25.6±4.8 out of a maximum of 50, the mean self-assessed knowledge score was 28.8±8 out of a maximum of 45 and the mean attitude score was 42.5±5.2 out of a maximum of 60. Fifty three percent of students reported that they were not/little familiar with EBD. In awareness part of the questionnaire, 46 percent of answers were not/little, in self-assessed knowledge part, one third of the answers were not/little understanding the word, while in attitude part 56 percent of answers were agree/quite agree.
Conclusion: The evaluated students had a relatively good attitude towards EBD but did not achieve enough scores towards awareness and knowledge about it. Apparently, EBD training needs more attention and the educational curriculum may need to be corrected.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
در طی دو دهه گذشته، پزشکی مبتنی بر شواهد (Evidence-based medicine: EBM)، استاندارد مراقبت های پزشکی قرار گرفته است.(1) مراقبت مبتنی بر شواهد ابزاری است برای تغییر از روش های مرسوم که در آن تصمیم گیری ها صرفاً بر اساس آموخته ها و تجربیات فردی است به سمت روش هایی که در آن تصمیم گیری ها بر اساس بهترین شواهد و مدارک موجود در متون علمی می باشد(2) و فلسفه آن به اواسط قرن 19 باز می گردد.(3) در حقیقت این پدیده یک روش سیستماتیک برای خلاصه کردن و کاربرد حجم انبوه متون و مقالات است.(4)
دندانپزشکی مبتنی بر شواهد (Evidence-based dentistry: EBD) شاخه ای از علم مراقبت مبتنی بر شواهد است که طبق تعریف انجمن دندانپزشکی آمریکا عبارتند از روشی برای تصمیم گیری در مراقبت های بهداشتی دهان که نیازمند ارزیابی عاقلانه متون علمی و استنتاج بهترین شواهد موجود در تلفیق با تجربه کلینیکی دندانپزشک، شرایط دهانی، پزشکی و تاریخچه بیمار و نیاز ها و اولویت های درمانی بیمار است.(7-5) مراحل اصلی در کاربرد روش دندانپزشکی مبتنی بر شواهد(9و8)، به ترتیب در اینجا نشان داده شده است (تصویر 1).
تصویر 1 : مراحل روش دندانپزشکی مبتنی بر شواهد
در توضیح فواید EBD باید خاطرنشان کرد که با کاربرد این روش، کیفیت و نتایج درمان بهبود می یابد.(10) تحقیقات نشان داده اند دندانپزشکانی که بر پایه شواهد عمل می کنند در مقایسه با افرادی که در تصمیم گیری ها فقط تفکرات و قضاوت های شخصی را بکار می گیرند، تجربه و مهارت بالینی شان ارتقا می یابد.(13-11و7و6) همچنین با کاربرد EBD دندانپزشکان می توانند مزایا و معایب راه های درمانی موجود را تعیین کنند. انتخاب بهترین درمان بر طبق متون علمی موجود، هنگام پاسخگویی در برابر مراجع قضایی نیز کمک کننده است.(4) افزون بر این، آگاهی بیمار از اینکه درمان های انجام شده بر اساس بهترین مستندات است، اطمینان بیمار از خدمات دندانپزشکی انجام شده را افزایش می دهد.(10) به نظر می رسد EBD در درمان روزمره بیماران یک ضرورت محسوب می شود، همانگونه که تاکنون نیز محبوبیت زیادی کسب کرده است.(13و11) EBD در واقع فاصله بین تحقیقات و کلینیک را پر می کند و یک ابزار قوی برای تفسیر و کاربرد یافته های تحقیقی برای دندانپزشکان فراهم می نماید.(10و8)
در بررسی که در دانشگاه Iowa انجام شد، اکثر اساتید دانشکده دندانپزشکی و حدود سه چهارم دندانپزشکان شاغل گزارش کردند که در فعالیت های روزانه خود از روش EBD استفاده می کنند.(15و14) همچنین حدود 41 درصد دندانپزشکان کویتی ادعا کرده اند که فهم خوبی از مفاهیم EBD دارند،(16) در حالی که 76 درصد از دندانپزشکان ایرانی، دانش خیلی کم/هیچ را نسبت به EBD گزارش کرده اند.(10) بررسی ها در دانشجویان که کمتر است نیز نتایج امیدوارکننده ای نداشته است؛ به گونه ای که میزان آشنایی با مفاهیم EBD در 80 درصد دانشجویان دندانپزشکی در تهران، در حد کم یا خیلی کم بوده است.(4) همچنین بررسی که در یکی از دانشکده های دندانپزشکی آمریکا انجام شد نشان داد که آموزشی که دانشجویان در سال اول از مباحث EBD دیده بودند چندان تاثیر مثبتی در نتایج ارزیابی آنها در سال سوم در بحث عملکرد مطابق اصول EBD نداشت و از نظر دانشجویان این آموزش در شرایط بالینی کاربردی و مفید نبوده است.(17) بررسی که در بین دستیاران تخصصی دندانپزشکی مشهد انجام شد بیانگر این بود که علیرغم وجود نگرش مثبت، تنها 5 درصد آنها از دندانپزشکی مبتنی بر شواهد استفاده می کردند و اکثراً با سایت های تخصصی مبتنی بر شواهد آشنایی نداشتند.(18) همچنین در مطالعه ای که در بین دستیاران تخصصی دانشگاه علوم پزشکی کرمان صورت گرفت مشخص شد حدود 5 درصد دستیاران در فعالیت های بالینی خود پزشکی مبتنی بر شواهد را به کار می برند و در تصمیم گیری های بالینی، اول از همه به کتاب ها و سپس به تجارب کلینیکی تکیه می کردند و در این مبحث، رجوع به مقالات در رتبه سوم قرار داشتند.(19) بررسی ها بر روی دستیاران تخصصی دانشگاه علوم پزشکی شیراز نیز نشان داد علیرغم وجود نگرش مثبت نسبت به پزشکی مبتنی بر شواهد و دسترسی به اینترنت، دستیاران عملاً از پزشکی مبتنی بر شواهد استفاده نمی کردند و اکثراً از سایت های تخصصی مرتبط با EBM بی اطلاع بودند.(20)
با آموزش اصول EBD به دانشجویان دندانپزشکی، آنها می آموزند که چگونه پس از فارغ التحصیلی، دانش خود را بر اساس تحقیقات جدید به روز کنند و در درمان های بالینی به کار گیرند. باید در نظر داشت EBD علم نسبتاً جدیدی است و چنانچه بخواهیم در سال های آتی درمان های انجام شده براساس شواهد را افزایش دهیم باید توجه اصلی خود را به امر آموزش EBD به دانشجویان دندانپزشکی معطوف داریم.(23-21) بر اساس اطلاعات ما، تاکنون سطح این دانش در دانشجویان دوره عمومی در دانشکده دندانپزشکی مشهد بررسی نشده است. هدف ما از انجام این مطالعه ارزیابی میزان آگاهی، دانش خود ارزیاب (Self-assessed) و نگرش دانشجویان دانشکده دندانپزشکی مشهد در زمینه دندانپزشکی مبتنی بر شواهد (EBD) بود.
مواد و روش ها
در این مطالعه توصیفی- تحلیلی که به صورت بررسی مقطعی در سال 1393 انجام شد، دانشجویان سال های پنجم و ششم (ترم 10 و 11) دانشکده دندانپزشکی مشهد مورد ارزیابی قرار گرفتند. علت انتخاب این گروه از دانشجویان این بود که آنان وارد کلینیک شده و مبحث دندانپزشکی مبتنی بر شواهد را آموزش دیده بودند. در مطالعه حاضر کلیه دانشجویان ترم های تحصیلی فوق به عنوان نمونه مدنظر گرفته شدند و آگاهی، دانش و نگرش آنها در زمینه EBD با استفاده از پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفت. در این رابطه، از پرسشنامه ای که قبلاً در مطالعه مشابهی توسط خامی و همکاران(4) طراحی و به کار رفته بود، استفاده گردید. در همان مطالعه جهت سنجش روایی و پایایی پرسشنامه، یک بررسی پایلوت در یک گروه 15 نفره از دانشجویان که در مطالعه اصلی شرکت نداشتند به روش Test-retest انجام شد و بر مبنای ضرایب توافق به دست آمده اصلاحات لازم اعمال گردید. ابتدا هدف پژوهش برای دانشجویان توضیح داده شد. سپس پرسشنامه ها توزیع شده و از آنها خواسته شد در صورت تمایل پرسشنامه را تکمیل و در همان جلسه بازگردانند. مجموعاً تعداد 101 پرسشنامه توزیع شد که 47 عدد مربوط به دانشجویان سال پنجم و 54 عدد مربوط به دانشجویان سال ششم بود.
در ابتدای این پرسشنامه، گزینه هایی مربوط به اطلاعات زمینه ای نظیر سن، جنسیت، ترم تحصیلی، معدل ترم قبل و دسترسی/ عدم دسترسی به اینترنت در منزل قرار داشت. در ادامه، پرسشنامه شامل سه بخش اصلی بود. در بخش اول، 10 سؤال در زمینه آگاهی از EBD مطرح شده بود که دارای 5 گزینه از خیلی کم/هیچ تا خیلی زیاد بود. در بخش دوم، 9 سؤال در زمینه دانش خود ارزیاب (Self-assessed) با 5 گزینه از عدم آگاهی از واژه تا فهم واژه همراه با توانایی تعریف آن آمده بود. در بخش سوم، 12 سؤال در زمینه نگرش نسبت به EBD با 5 حالت جواب از کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم مطرح شده بود.
در ارزیابی پاسخ ها از نرم افزار آماری SPSS با ویرایش 15 استفاده شد. به هر پاسخ، امتیازی از یک (خیلی کم یا هیچ – عدم آگاهی نسبت به واژه – کاملاً مخالفم) تا پنج (خیلی زیاد – فهم و توانایی تعریف واژه – کاملاً موافقم) تعلق گرفت. به این ترتیب طیف ممکن مجموع امتیازات قسمت اول پرسشنامه که در زمینه آگاهی بود از 10 تا 50، در قسمت دوم در مورد دانش خود ارزیاب از 9 تا 45 و در قسمت سوم در زمینه نگرش از 12 تا 60 بود. در تحلیل نتایج از آزمون های t-test، همبستگی Pearson و Spearman استفاده گردید و سطح معنی داری 05/0< درنظر گرفته شد.
یافته ها
از مجموع 85 پرسشنامه پاسخ داده شده، 36 (4/42 درصد) عدد مربوط به دانشجویان سال پنجم و 49 (6/57 درصد) عدد مربوط به دانشجویان سال ششم بود. در مجموع میزان مشارکت کل دانشجویان 84 درصد، دانشجویان سال پنجم 77 درصد و دانشجویان سال ششم 91 درصد بود. میانگین سنی دانشجویان 3/2±8/23 سال بود. 32 نفر (6/37 درصد) از دانشجویان، پسر و 53 نفر (4/62 درصد)، دختر بودند. 80 نفر (1/94 درصد) از شرکت کننده ها در منزل به اینترنت دسترسی داشتند. میانگین معدلی که دانشجویان گزارش نمودند 88/0±9/16 بود.
فراوانی پاسخ های دانشجویان به سؤالات بخش اول پرسشنامه در مورد آگاهی از EBD در جدول 1 آمده است. بررسی مجموع پاسخ های این بخش از پرسشنامه نشان می دهد که 11 درصد پاسخ ها مربوط به گزینه خیلی کم یا هیچ، 35 درصد گزینه کم، 37 درصد گزینه متوسط، 13 درصد گزینه زیاد، 2 درصد گزینه خیلی زیاد و 2 درصد بدون پاسخ بودند (نمودار 1). 53 درصد آنها با دندانپزشکی مبتنی بر شواهد هیچ آشنایی نداشته یا میزان آشنایی آنها کم بود. 77 درصد آنها اطلاع کم/هیچ از منابع اطلاعاتی مورد استفاده در EBD داشتند و تنها 5 درصد از دانشجویان، آشنایی زیاد/خیلی زیاد با معیارهای مهم در نقد یک مقاله علمی را گزارش کردند. 70 درصد آنها عنوان کردند فاقد توانایی یا دارای توانایی کم در نقد یک مقاله علمی هستند. میانگین نمره کسب شده از پرسشنامه آگاهی 76/4±26/25 (حداقل:14، حداکثر:39) بود.
جدول 1 : فراوانی پاسخ های دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به سؤالات قسمت اول پرسشنامه
(میزان آگاهی در مورد EBD) (تعداد =85)
|
خیلی زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
خیلی کم یا هیچ |
عنوان |
|
5 (9/5) |
34 (40) |
37 (5/43) |
8 (4/9) |
1 (2/1) |
1- تا چه میزان به اندوخته‌های علمی خود برای ارایه یک درمان مطلوب و مناسب اکتفا می‌کنید؟ |
|
5 (9/5) |
22 (9/25) |
46 (1/54) |
10 (8/11) |
2 (4/2) |
2-تا چه میزان اندوخته‌های علمی خود را برای ارایه یک طرح درمان مؤثر، مفید و کارا می‌دانید؟ |
|
2 (4/2) |
7 (2/8) |
31 (5/36) |
41 (2/48) |
4 (7/4) |
3-میزان آشنایی شما با دندانپزشکی مبتنی بر شواهد (Evidence based dentistry:EBD) چقدر است؟ |
|
0 (0/0) |
7 (2/8) |
33 (8/38) |
40 (1/47) |
3 (5/3) |
4-تا چه میزان با انواع منابع مورد نیاز برای کسب آخرین اطلاعات علمی تخصصی آشنا هستید؟ |
|
1 (2/1) |
4 (7/4) |
14 (5/16) |
51 (0/60) |
15 (6/17) |
5-تا چه میزان با بانک های اطلاعاتی مورد استفاده در روش EBD آشنا هستید؟ |
|
0 (0/0) |
13 (3/15) |
42 (4/49) |
22 (9/25) |
7 (2/8) |
6-چقدر به یافتن جواب برای سوالات خود از طریق جستجو در مقالات علمی امیدوارید؟ |
|
0 (0/0) |
17 (0/20) |
51 (0/60) |
12 (1/14) |
2 (4/2) |
7-کیفیت مطالب و مقالاتی که در جستجو کشف می‌کنید در چه حدی است؟ |
|
1 (2/1) |
3 (5/3) |
17 (0/20) |
46 (1/54) |
17 (0/20) |
8-چقدر با معیارهای مهم درنقد یک مقاله علمی آشنا هستید؟ |
|
0 (0/0) |
5 (9/5) |
18 (2/21) |
38 (7/44) |
22 (9/25) |
9-توانایی شما در ارتباط با نقد یک مقاله علمی در چه حدی است؟ |
|
1 (2/1) |
3 (5/3) |
26 (6/30) |
35 (2/41) |
19 (4/22) |
10-آشنایی شما در ارتباط با درجه بندی اعتبار شواهد مقالات و مطالعات در چه حدی است؟ |
نمودار 1 : درصد پاسخ های دانشجویان به گزینه های مختلف در سه بخش آگاهی، دانش خودارزیاب و نگرش نسبت به EBD
جدول 2 فراوانی پاسخ های دانشجویان به سؤالات بخش دوم پرسشنامه که در زمینه دانش خود ارزیاب می باشد را نشان می دهد. در این قسمت، توزیع انتخاب گزینه ها توسط افراد بدین گونه بوده است: 17 درصد گزینه عدم آگاهی از واژه، 16 درصد گزینه آگاهی کم، 20 درصد گزینه فهم واژه، 17 درصد گزینه فهم و استفاده از واژه بدون توانایی تعریف، 28 درصد گزینه فهم واژه همراه با توانایی تعریف و 2 درصد بدون پاسخ (نمودار 1). نزدیک به 90 درصد دانشجویان فهم خوبی از واژه Pubmed داشتند اما حدود 52 درصد از آنها نسبت به واژه P value ناآگاه یا کم آگاه بودند. 61 درصد دانشجویان فهم خوبی از واژه Systematic review را گزارش کردند اما بیش از 60 درصد دانشجویان با واژه Evidence-based practice آشنایی نداشته و یا در حد کم آشنایی داشتند و این میزان عدم آشنایی در مورد واژه Cochrane collaboration بیش از 80 درصد بود. میانگین نمره کسب شده از پرسشنامه دانش خود ارزیاب 03/8±82/28 (حداقل:9، حداکثر:45) بود.
جدول 2 : فراوانی پاسخ های دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به سؤالات قسمت دوم پرسشنامه
(میزان دانش خودارزیاب در مورد EBD) (تعداد =85)
|
فهم واژه همراه با توانایی تعریف آن |
فهم و استفاده از واژه بدون توانایی تعریف |
فهم واژه |
آگاهی اندک نسبت به واژه |
عدم آگاهی از واژه |
عنوان |
|
24 (2/28) |
15 (6/17) |
19 (4/22) |
15 (6/17) |
12 (1/14) |
1- Evidence-based practice (EBP) |
|
17 (0/20) |
19 (4/22) |
23 (1/27) |
16 (8/18) |
10 (8/11) |
2- Clinical effectiveness |
|
34 (0/40) |
18 (2/21) |
19 (4/22) |
11 (9/12) |
3 (5/3) |
3- Systematic review |
|
10 (8/11) |
12 (1/14) |
15 (6/17) |
18 (2/21) |
30 (3/35) |
4- Cochrane collaboration |
|
35 (2/41) |
17 (0/20) |
20 (5/23) |
9 (6/10) |
4 (7/4) |
5- Bias |
|
8 (4/9) |
8 (4/9) |
10 (8/11) |
20 (5/23) |
37 (5/43) |
6- Odds ratio |
|
11 (9/12) |
8 (4/9) |
21 (7/24) |
18 (2/21) |
26 (6/30) |
7- P value |
|
47 (3/55) |
20 (5/23) |
10 (8/11) |
4 (7/4) |
2 (4/2) |
8- PubMed |
|
31 (5/36) |
16 (8/18) |
15 (6/17) |
10 (8/11) |
11 (9/12) |
9- Medical Subject Headings (MeSH) |
جدول 3 فراوانی پاسخ های دانشجویان به سؤالات بخش سوم پرسشنامه که در رابطه با نگرش در زمینه EBD است را نمایش می دهد. در این بخش از پرسشنامه در 1 درصد موارد گزینه کاملاً مخالفم، 11 درصد گزینه مخالفم، 30 درصد گزینه نظری ندارم، 43 درصد گزینه موافقم و 13 درصد گزینه کاملاً موافقم انتخاب شده و 2 درصد موارد بدون پاسخ بوده است (نمودار 1). 61 درصد دانشجویان دیدگاه صحیحی نسبت به مراحل روش EBD (سؤال 9) داشتند و 81 درصد آنها موافق لزوم کسب اطلاعات به روز بعد از فارغ التحصیلی بودند. میانگین نمره کسب شده از پرسشنامه نگرش 27/5±52/42 (حداقل:25، حداکثر:58) بود.
نتایج آزمون همبستگی Pearson نشان داد بین نتایج پرسشنامه آگاهی و پرسشنامه دانش خود ارزیاب همبستگی مثبت در حد متوسط که به لحاظ آماری معنی دار است وجود داشت (001P< ،49/0=r). همچنین بین نتایج پرسشنامه دانش خود ارزیاب و پرسشنامه نگرش نیز همبستگی مثبت در حد متوسط و به لحاظ آماری معنی دار یافت شد (001P< ،42/0=r). اما بین نتایج پرسشنامه آگاهی و پرسشنامه نگرش همبستگی معنی داری مشاهده نگردید (61/0=P ،05/0=r).
جدول 3 : توزیع فراوانی پاسخ های دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به سؤالات قسمت سوم پرسشنامه
(سطح نگرش در زمینه EBD) (تعداد =85)
|
کاملاً موافقم |
موافقم |
نظری ندارم |
مخالفم |
کاملاً مخالفم |
عنوان |
|
3 (5/3) |
34 (0/40) |
19 (4/22) |
26 (6/30) |
3 (5/3) |
1- نظر استادان و متخصصان هر رشته که براساس تجربه کاری بیان می‌شود لزوماً نمی‌تواند مبنای تشخیص و درمان قرار گیرد. |
|
2 (4/2) |
24 (2/28) |
32 (6/37) |
23 (1/27) |
4 (7/4) |
2- برای انجام کار دندانپزشکی با کیفیت مطلوب می‌توان به آنچه که در جدیدترین مقالات آمده است اعتماد کرد. |
|
19 (4/22) |
53 (4/62) |
9 (6/10) |
3 (5/3) |
1 (2/1) |
3- برای استناد به یک منبع اعم از مقاله یا کتاب برای انجام کار دندانپزشکی، باید ابتداء از کیفیت آن منبع اطمینان حاصل کرد. |
|
8 (4/9) |
45 (9/52) |
26 (6/30) |
5 (9/5) |
1 (2/1) |
4- یک معیار برای سنجش کیفیت مقالات، نوع مطالعه است.
|
|
10 (8/11) |
31 (5/36) |
36 (4/42) |
6 (1/7) |
0 (0/0) |
5- نتایج مطالعاتی که به صورت همگروهی (Cohort) انجام می شود، اعتباربیشتری ازنتایج مطالعات مورد-شاهدی (Case- control) دارد. |
|
21 (7/24) |
29 (1/34) |
30 (3/35) |
4 (7/4) |
1 (2/1) |
6- بالاترین سطح اعتبار شواهد از مطالعات مرور نظام‌مند (Systematic Review) به دست می‌آید. |
|
5 (9/5) |
35 (2/41) |
41 (2/48) |
4 (7/4) |
0 (0/0) |
7- مهمترین معیار برای ارزیابی یک مطالعه کار آزمایی بالینی (Clinical trial) تصادفی بودن (Randomization) است. |
|
4 (7/4) |
36 (4/42) |
34 (40) |
8 (4/9) |
1 (2/1) |
8- در صورتی که در یک مطالعه کارآزمایی بالینی (Clinical trial) کور بودن (Blinding) انجام نشده باشد آن مطالعه از اعتبار لازم برای استناد برخوردار نیست. |
|
9 (6/10) |
44 (8/51) |
27 (8/31) |
2 (4/2) |
1 (2/1) |
9- برای تعریف یک سوال مشخص و واضح در زمینه کار کلینکی، باید نوع مشکل، ، بیمار، مداخله مورد نظر، راه‌کارهای جایگزین (در صورت وجود) و پیامد مورد بررسی مشخص باشد. |
|
0 (0/0) |
26 (6/30) |
31 (5/36) |
28 (9/32) |
0 (0/0) |
10- مطالب سایت‌های علمی اینترنتی، با توجه به جدید بودن، از اعتبار لازم برای استناد برخوردار است. |
|
26 (6/30) |
43 (6/50) |
13 (3/15) |
3 (5/3) |
0 (0/0) |
11- لازم است دندانپزشکان بعد از فارغ التحصیلی در صدد کسب آخرین اطلاعات و شواهد مربوط به رشته خود باشند. |
|
29 (1/34) |
39 (9/45) |
15 (6/17) |
2 (4/2) |
0 (0/0) |
12- دندانپزشکان باید قابلیت یادگیری مادام العمر (Lifelong learning) داشته باشند. |
در جدول 4، ارتباط نمرات پرسشنامه ها در دو جنس و نیز در دو گروه دانشجویان سال پنجم و سال ششم بررسی شده است. نتایج آزمون t-test نشان داد که میانگین نمرات در هر سه بخش پرسشنامه در بین دانشجویان سال پنجم و سال ششم تفاوت آماری معنی داری نداشت. طبق آزمون
t-test، نمرات آگاهی و دانش خود ارزیاب به طور معنی دار در دانشجویان پسر بیشتر از دانشجویان دختر بود. طبق نتایج آزمون همبستگی Spearman، ارتباط آماری معنی دار بین میانگین معدل دانشجویان و نمرات هیچ کدام از قسمت های آگاهی (54/0=P ،07/0=r)، دانش خود ارزیاب (41/0=P ،1/0=r) و نگرش (13/0=P ،18/0- =r) یافت نشد.
بحث
ارزیابی اجمالی نتایج این تحقیق که به بررسی میزان آگاهی، دانش خود ارزیاب و نگرش دانشجویان سال پنجم و ششم دانشکده دندانپزشکی مشهد نسبت به دندانپزشکی مبتنی بر شواهد (EBD) پرداخت نشان می دهد که در کل، میزان آگاهی و دانش دانشجویان، ضعیف و سطح نگرش، کمی بهتر بود.
طبق تعریف انجمن دندانپزشکی آمریکا 1(CODA)، یک دانش آموخته دندانپزشکی باید مهارت و توانایی کافی در عملکرد مطابق اصول "مراقبت مبتنی بر شواهد" را داشته باشد.(24) در صورتی که در تحقیق حاضر، قریب به نیمی از دانشجویان، آگاهی کم یا خیلی کمی از دندانپزشکی مبتنی بر شواهد داشتند و در زمینه دانش خود ارزیاب، حدود یک سوم آنها اطلاع کم/هیچ نسبت به واژه های مطرحه در مبحث EBD داشتند که هشداردهنده بوده و بیانگر لزوم توجه هرچه بیشتر به آموزش این مبحث می باشد. خامی و همکاران(4) نیز گزارش کردند آگاهی و دانش خود ارزیاب دانشجویان دندانپزشکی تهران از EBD دچار ضعف است. طبق گزارش نوابی و همکاران(10)، حدود سه چهارم دندانپزشکان ایرانی دانشی نسبت به EBD نداشته یا در حد کم بوده است. در مطالعه صادقی و همکاران(19)، 70 درصد دستیاران پزشکی با پزشکی مبتنی بر شواهد آشنایی نداشتند. دستیاران مورد مطالعه در تحقیق امینی و همکاران(20) نیز شناخت کمی از پزشکی مبتنی بر شواهد داشته اند.
جدول 4 : میانگین و انحراف معیار نمره آگاهی، دانش خود ارزیاب و نگرش دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در زمینه EBD به تفکیک جنسیت و سال تحصیلی (تعداد =85)
|
نتیجه آزمون |
سال تحصیلی |
نتیجه آزمون |
جنسیت |
کل نمونه |
عنوان |
||
|
پنجم ششم |
مرد زن |
||||||
|
332/0=P 97/0-=t |
26 (2/5±) |
25 (0/4±) |
003/0=P 14/3=t |
3/24 (8/3±) |
8/27 (5/5±) |
6/25 (7/4±) |
میانگین نمره آگاهی |
|
767/0=P 29/0=t |
6/28 (1/9±) |
1/29 (3/6±) |
008/0=P 71/2=t |
1/27 (9/7±) |
9/31 (4/7±) |
8/28 (0/8±) |
میانگین نمره دانش خود ارزیاب |
|
12/0=P 57/1=t |
8/41 (4/6±) |
5/43 (0/3±) |
183/0=P 34/1=t |
42 (3/5±) |
6/43 (2/5±) |
5/42 (2/5±) |
میانگین نمره نگرش |
1. CODA: Commision on Dental Accrediation
همچنین دستیاران مورد مطالعه در تحقیق معین تقوی و همکاران(18) نیز اکثراً آشنایی کم/هیچ با مفاهیم مطرحه در EBD را گزارش کردند. به طور کلی می توان گفت تقریباً همه بررسی ها در کشور ایران در زمینه میزان آگاهی از رویکرد مبتنی بر شواهد نتایج ضعیفی را گزارش کرده اند. نتایج مطالعات در سایر کشورها ضد و نقیض بوده است، به عنوان مثال حدود 41 درصد دندانپزشکان کویتی ادعا کرده اند درک معقولی از EBD دارند(16) در حالی که در مطالعه ای در نیجریه، دستیاران و اساتید دندانپزشکی علیرغم این که به اصول EBD نسبتاً آگاه بودند اما سطح دانش آنها در این زمینه عموماً پایین بود.(2) همچنین نتایج یک بررسی در 6 کشور اروپایی نشان داد که قریب به 32 درصد دندانپزشکان با EBD آشنایی داشته و آن را در فعالیت های روزانه به کار می بردند.(25) این در حالی است که در بررسی که اخیراً در یکی از دانشکده های دندانپزشکی آمریکا انجام شد، دانشجویان قادر نبودند دانشی را که در سال اول در رابطه با EBD آموخته بودند در سال سوم به خوبی بکار برند.(17) نگاه واقع بینانه نشان می دهد که نحوه آموزش اصول EBD نیاز به یک بازنگری و اصلاح کلی دارد.
در مطالعه حاضر میانگین نمرات دانشجویان پسر در بخش آگاهی و دانش خود ارزیاب به طور معنی دار بیشتر از دانشجویان دختر بود که این نتیجه تا حدودی با یافته های خامی و همکاران(4) که در آن نمرات آگاهی دانشجویان پسر به طور معنی دار بیشتر از دانشجویان دختر بود، همخوانی دارد.
طبق نتایج مطالعه، نمرات در قسمت نگرش امیدوارکننده تر بود و در مجموع بیش از نیمی از شرکت کننده ها نگرش مثبت نسبت به مفاهیم مطرح شده را گزارش کردند و تنها 12 درصد پاسخ ها گزینه مخالفم/کاملاً مخالفم بوده است. همچنین 81 درصد دانشجویان موافق لزوم به روز کردن دانش خود بودند (سؤال 11). این یافته ها با نتایج مطالعه خامی و همکاران(4) همخوانی دارد. مقایسه دقیق تر در سطح میانگین نمرات حاصله در هر سه بخش آگاهی، دانش و نگرش نیز مؤید نزدیک بودن نتایج این دو تحقیق می باشد. کوریکولوم آموزشی یکسان و شرایط تقریباً مشابه در دانشکده های مختلف یک کشور می تواند توضیح دهنده این مشابهت زیاد نتایج باشد. در مطالعات دیگر نیز اغلب نگرش کلی نسبت به EBD، مثبت گزارش شده است.(25و19و18و8) مثبت بودن نگرش بیانگر این است که برای تفهیم لزوم یادگیری و کاربرد EBD، خوشبختانه چندان نیازی به تغییر دیدگاه افراد نیست بلکه باید سعی شود موانع موجود در این مسیر هموار گردد. مهمترین موانعی که در کاربرد EBD گزارش شده اند عبارتند از فقدان آموزش کافی، کمبود وقت و عدم دسترسی به راهنماهای کلینیکی مراقبت مبتنی بر شواهد.(25) همچنین ارائه روشی ساده تر برای یافتن (Search) بهترین مدارک موجود و عدم نیاز به دانش پیچیده برای طرح سوال بالینی از راه های موثر افزایش بکارگیری EBD عنوان شده است.(17)
عدم وجود تفاوت معنی دار در میانگین نمرات دانشجویان سال های پنجم و ششم می تواند نشانگر عدم تداوم آموزش مبحث EBD بعد از گذراندن این بخش در سال پنجم باشد. به منظور عملکرد مطابق EBD، دانشجویان باید مهارت ارزیابی نقادانه متون تحقیقی را بیاموزند.(26) همچنین باید از توانایی خود در درک تفاوت ارزش متون متناقض و نیز انتخاب بهترین راه حل، اطمینان یابند.(26) در واقع برای ایجاد این مهارت، آموزش اصول EBD باید در کوریکولوم سال های اولیه دانشجویی، و نه در ترم های پایانی، گنجانده شود و در طی سال های بعدی دوران تحصیل، با تمرینات عملی، این مهارت تقویت گردد.(26) شاید دانشجویان سال اول، دانش کلینیکی لازم برای درک صحیح EBD را نداشته باشند، اما حداقل، توانایی تقویت تفکر نقادانه را دارند.
عدم وجود ارتباط معنی دار بین معدل گزارش شده توسط دانشجویان و نمرات پرسشنامه ها شاید بیانگر این مطلب باشد که اطلاعات آنها در زمینه دندانپزشکی مبتنی بر شواهد چندان ارتباطی با آموزش آکادمیک آنها نداشته است، چراکه افراد با معدل بالاتر الزاماً نمرات بهتری را از پرسشنامه کسب نکرده اند.
یکی از محدودیت های این تحقیق و تحقیقات مشابه که با پرسشنامه انجام می شود این است که راستی آزمایی پاسخ ها در آن سخت است. البته درصد بالای مشارکت آزمودنی ها (84 درصد) از نقاط قوت این مطالعه می باشد. همچنین پیشنهاد می گردد در مطالعات بعدی، میزان دانش و نگرش نسبت به دندانپزشکی مبتنی بر شواهد در اعضای هیات علمی دندانپزشکی و نیز در دندانپزشکان شاغل در سطح شهر سنجیده شود.
در پایان با توجه به نتایج حاصله اینگونه احساس می شود که دانشجویان دندانپزشکی در مشهد آگاهی و دانش خوبی از دندانپزشکی مبتنی بر شواهد ندارند و آموزش در این زمینه نیاز به توجه بیشتر را می طلبد. به نظر می رسد کوریکولوم و محتوای آموزشی مباحث دندانپزشکی مبتنی بر شواهد نیاز به بازنگری و اصلاح دارد.
نتیجه گیری
در تحقیق حاضر در مجموع تنها 15 درصد دانشجویان ترم های آخر، آگاهی زیاد/ خیلی زیاد از دندانپزشکی مبتنی بر شواهد (EBD) را گزارش کردند و حدود یک سوم آنها درکی از واژه های اصلی مطرحه در EBD نداشتند. اما در بخش نگرش، نمرات بهتر بود و میزان نگرش منفی نسبت به EBD، کم بود. این موارد نشان می دهد دیدگاه دانشجویان نسبت به EBD صحیح است، اما اطلاعات کافی در این زمینه را کسب نکرده اند. بنابراین رفع موانع موجود از جمله آموزش جامع تر و با پیگیری بیشتر توصیه می گردد.
تشکر و قدردانی
این مقاله برگرفته از طرح تحقیقاتی به شماره 921805 از دانشکده دندانپزشکی می باشد. بدین وسیله از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد که پشتیبان مالی این مطالعه بودند، تقدیر و تشکر می گردد.
)