واحد رساله در دوره دندانپزشکی چه نقشی دارد؟ بررسی دیدگاه دانشجویان، فارغ التحصیلان و اساتید دانشکده دندانپزشکی مشهد در سال 1388

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد

2 دستیار تخصصی ارتودانتیکس، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد

چکیده

مقدمه: در نظام آموزش کشور، جایگاه پایان‏نامه رفع مشکلات پژوهشی است و ارائه پایان‏نامه به عنوان بخشی از محور تحقیقات کشور قرار می‏گیرد. با چنین نگرشی به پایان‏نامه تحصیلی، لازم است ارزشیابی دقیقی از اهداف، مراحل اجرایی، روند و بازده این واحد درسی توسط اساتید، فارغ‏التحصیلان و دانشجویان به عمل آید تا امکان اصلاح و بازنگری برای ارتقای کیفیت آن فراهم شود. هدف از این مطالعه تعیین دیدگاه اساتید، فارغ‏التحصیلان و دانشجویان دندانپزشکی مشهد در مورد واحد پایان نامه بود.
مواد و روش‏ها: در این مطالعه توصیفی– مقطعی، 48 نفر از اساتید راهنما، 40 نفر از دانشجویان سال ششم و 50 نفر از فارغ‏التحصیلان سال 87 دانشکده دندانپزشکی مشهد در سال تحصیلی 88-87 مورد پرسش قرار گرفتند. ابزار گردآوری اطلاعات، سه پرسش‏نامه بود که روایی و پایایی آن مورد تایید قرار گرفت. یافته‏های پژوهشی به صورت توزیع فراوانی نسبی و میانگین، توصیف و سوالات مشترک با آزمون کروسکال والیس در سطح معنی‏داری 5% مقایسه گردید.
یافته‏ها: میزان تاثیر پایان نامه در فعالیت‏های منجر به تولید و علوم پایه و افزایش مهارت‏ها و دانش حرفه ای متوسط ارزیابی شد و تاثیر آن در آموزش روش‏های تحقیق زیاد برآورد شد. دانشجویان و فارغ‏التحصیلان و اساتید در گذراندن یک پروژه تحقیقی مشترک در سال‏های آغازین تحصیل و گذراندن واحد آموزشی برای آشنایی با اهداف پایان نامه با یکدیگر موافق بودند. اساتید تاثیر نتایج پایان‏نامه در جامعه را بیشتر از فارغ‏التحصیلان تخمین زدند (03/0P=)، به علاوه اساتید با اختیاری کردن پایان نامه در مقایسه با دانشجویان و فارغ التحصیلان توافق کمتری داشتند (01/0P=).
نتیجه گیری: از آنجائی که در مورد پایان نامه‏‏های پژوهشی و تحقیقاتی هزینه و وقت بسیاری صرف می‏شود بهتر است از نتایج و پیشنهادات ارائه شده در این زمینه با در نظر گرفتن محدودیت‏های این مطالعه، استفاده بهینه گردد. همچنین به نظر می‏رسد بیشترین تاثیر در بهبود این روند با بازبینی قوانین، ایجاد تشکیلات سازمانی حمایت‏کننده به صورت فعال و جدی و مدیریت هدفمند موضوعات و فعالیت‏‏ها در این واحد، ایجاد خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

What Is The Role of Thesis In Dentistry? Evaluation of the View Point of Senior and Graduated Students and Supervisor Teachers of Mashhad Dental Faculty in 2010

نویسندگان [English]

  • Majid Akbari 1
  • Samane Habibi 2
1 Associate Professor of Operative Dentistry, Dental Research Center, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran.
2 Postgraduate Student, Dept of Orthodontics, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Introduction: In the education system in the country, thesis works as a way to solve research problems and thesis presentation is based as part of the research. To improve the quality of dissertations, it is essential to have an accurate evaluation of the objectives, practical process, process and efficiency of the course by supervisors, graduates and students. The purpose of this study was evaluation of the view point of senior and graduated students and supervisor teachers of Mashhad dental school about thesis.
Materials & Methods: Forty eight supervisors, 40 students and 50 graduates from Mashhad dental school participated in this cross sectional descriptive study in the year 2010. Three questionnaires, which proved to be valid and reliable, were used for data collection. Results were analyzed according to the frequency distribution of variable and average of description. Common questions were compared by Kruskal-Wallis test at a significance level of 95%.
Results: The data indicated that the effect of thesis presentation on the activities leading to production and basic science and increase in professional knowledge and skills were average while it was very effective in teaching research methods. Students, graduates and supervisors together agreed on the completion of a joint research project in the early years of school and covering an education subject about thesis goals. Supervisors estimated the effect of thesis result in community to be more than that of the graduates (P=0.03). In addition, supervisors had less agreement on thesis as a voluntary course compared to students and graduates (P=0.01).
Conclusion: Based on findings of this study, because of the great amount of budget and time spent on thesis, it is better to optimize the presented results and recommendations in this regard. It also seems that the greatest impact on improving the process would be created through revising the rules, creating supportive organizations actively and purposeful management of the issues and activities associated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Thesis
  • Dentistry student
  • supervisor
  • Graduate

اصل مقاله

مقدمه

یکی از فعالیت‏‏های پژوهشی در دانشگاه‏های علوم پزشکی، ارائه پایان‏نامه توسط دانشجویان دکترای حرفه‏ای است که به عنوان معیاری برای ارزیابی توانایی فردی در زمینه تحقیق علمی و همچنین کسب مهارت‏های بیشتر تجربی و بالینی دانشجو به کار می‏رود.(1) نوشتن و تدوین پایان­نامه باعث افزایش توانایی­‏های ذهنی و مهارت­‏های تجربی و همچنین توانایی شخص برای تحقیق پیرامون یک موضوع خاص، جمع­آوری داده­‏ها و بحث در مورد گزارش طرح و نهایتاً نتیجه­گیری می‏باشد.(3و2) پژوهشگر از طریق نوشتن پایان‏نامه با دیگران ارتباط برقرار کرده و دانش تولید شده را از طریق انتشار، که یک روش یادگیری است، در دسترس همگان قرار می‏دهد.(4) با وجود تمام مزایای ذکر شده، این واحد درسی دارای معایب و مشکلاتی از جمله دانش ضعیف اساتید در مورد اصول و روش‏های تحقیق، فقدان وقت کافی برای راهنمایی دانشجویان، فقدان تسهیلات سازمانی و نگارش نامطلوب پایان نامه‏ها می‏باشد.(5و2) بنابراین موفقیت آن کاملاً وابسته به کیفیت منابع علمی، همکاری سازمانی، دسترسی به اساتید راهنمای مجرب و راهنمایی و روند اجرایی مناسب است. به همین جهت، شورای اعتباربخشی آموزش پزشکی تخصصی آمریکا معتقد است که برای درگیر نمودن دستیاران در فرایند تحقیق، نخست باید آنها را در زمینه تحقیقات بالینی آموزش داد. برای آنان مزایایی از قبیل فرصت‏های شغلی یا جوایز تحقیقاتی در نظر گرفت و لازم است راهنمایان مجرب و داوطلب را نیز فراهم نمود.(6)

Kabra و همکارش(5)، مزایای پایان‏نامه را افزایش دانش و تجربه فرد در رابطه با یک موضوع خاص، افزایش اطلاعات فرد در مورد روش‏های تحقیق و همچنین ارائه و انتشار اطلاعات و نتایج آن معرفی کرد و مشکلاتی که دانشجویان در هنگام آماده کردن پایان‏نامه با آن مواجه می‏شوند. دانش ضعیف تحقیق متدولوژی توسط استادان پزشکی؛ فقدان وقت برای راهنمایی دانشجویان؛ فقدان تسهیلات سازمانی برای انجام دادن تحقیق خوب و کار کلینیکی زیاد که باعث می شود زمان کمی برای انجام کار پایان نامه باقی بماند، ذکر کرد.(5) براساس نظر خواهی صورت گرفته توسط Cursiefer و همکارش، اکثر دانشجویان و اساتید رشته پزشکی، پایان‏نامه (چه پایه و چه بالینی) را در آماده‏سازی دانشجویان برای طبابت سودمند ارزشیابی کرده‏اند.(7)

گذراندن پایان‏نامه به عنوان جزیی از آموزش پزشکی، تاریخچه‏ای طولانی ندارد و در کشورهای مختلف از جنبه یک وظیفه آموزشی برای دانشجو، شرایط یکسان نیست. برای مثال در انگلستان، گذراندن پایان‏نامه برای پزشک عمومی اجباری نیست و در صورت گذراندن آن مدرک دکتری حرفه‏ای پزشکی به فرد اعطا می‏شود.(8) در استرالیا نیز گذراندن دوره تحقیقی اجباری نیست.(9) در آمریکا وضعیت ناهمگون است ولی گذراندن پایان نامه در اکثر دانشکده‏ها اجباری نیست.(10)

با وجود مقالات متعدد در زمینه بررسی ساختار و محتوای پایان‏نامه‏ها در دانشگاه‏های علوم پزشکی داخل کشور(14-11)، دیدگاه‏های دانشجویان و اساتید دخیل در این فرایند، نسبت به این واحد درسی کمتر موضوع پژوهش‏ها بوده است.

شناخت دیدگاه اساتید، فارغ‏التحصیلان و دانشجویان در مورد اهداف درس پایان‏نامه، روش­های تسهیل فراگیری و عقاید آنها در مورد مشکلات روند اجرایی و همچنین اثربخشی و بهره‏وری از این واحد در ارتقاء آموزش دانشجویان می‏تواند برنامه‏ریزان را با نقاط قوت وضعف شرایط موجود آشنا و امکان اصلاح آن را فراهم سازد.

مطالعه کنونی با هدف تعیین دیدگاه اساتید، فارغ‏التحصیلان و دانشجویان دندانپزشکی مشهد در مورد واحد پایان‏نامه در سال 1388 انجام گرفت.

 

مواد و روش‏ها

در این مطالعه توصیفی-مقطعی، اساتید راهنما و دانشجویان سال ششم در سال تحصیلی 88-87 در دانشکده دندانپزشکی مشهد و فارغ‏التحصیلان سال 87 که در دانشکده دندانپزشکی مشهد واحد پایان‏نامه خود را گذرانده‏اند، به روش سرشماری در خصوص دانشجویان و اساتید راهنمای پایان‏نامه سال ششم و به روش نمونه‏های در دسترس درخصوص فارغ‏التحصیلان، مورد بررسی قرار گرفتند. ابزار گردآوری اطلاعات؛ پرسش‏نامه و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت میدانی بود. ابتدا با کمک دو جلسه متمرکز با صاحب‏نظران و مسئولین آموزشی دانشکده (مسئولین حال حاضر و دوره‏های گذشته) و براساس موضوعات مرتبط با پایان‏نامه که از متون مشابه گردآوری شده بود، سه پرسشنامه تهیه شد. پس از اصلاحات لازم برای تناسب روایی صوری و محتوایی؛ برای بررسی پایایی در دو زمان مختلف به یک گروه محدود از افراد جهت پاسخ‏دهی داده شد. در مرحله بررسی پایایی، 14 نفر از اساتید، 12 نفر از فارغ‏التحصیلان و 15 نفر از دانشجویان سال ششم در فاصله زمانی یک ماه مورد پرسش مجدد قرار گرفتند. پایایی سوالات با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ برای اساتید، فارغ‏التحصیلان و دانشجویان به ترتیب معادل 88/0، 80/0 و 84/0 تعیین شد. یک پرسش‏نامه حاوی 17 سوال؛ مربوط به گروه فارغ‏التحصیلان بود (ضمیمه 1)، پرسش‏نامه مربوط به اساتید حاوی 11 سوال (ضمیمه 2) و پرسش‏نامه دانشجویان سال ششم حاوی 6 سوال بود (ضمیمه 3). پاسخ 13 سوال فارغ‏التحصیلان و 8 سوال اساتید و کلیه سوالات دانشجویان در طیف پنج درجه‏ای لیکرت از خیلی زیاد تا خیلی کم قابل ثبت بود. 8 سوال بین پرسشنامه فارغ‏التحصیلان و اساتید و 6 سوال بین پرسشنامه فارغ‏التحصیلان و دانشجویان و 3 سوال بین پرسشنامه هر سه گروه مشترک بود. پس از تایید پایایی، پرسش نامه‏ها توزیع شدند. پرسشنامه اساتید به صورت حضوری توزیع شد و فارغ‏التحصیلان با کمک دستیاران سال اول و نماینده ایشان و دانشجویان، با حضور در کلاس، در تکمیل پرسشنامه همکاری کردند. سپس، اطلاعات به دست آمده براساس اختصاص رتبه 1، به پاسخ خیلی کم تا رتبه 5 به پاسخ خیلی زیاد در SPSS با ویرایش 5/11 وارد شده و اطلاعات به صورت توصیفی گزارش‏دهی شد. سوالات مشابه بین گروه‏ها با کمک آزمون کروسکال والیس مقایسه شد (05/0=α).

یافته‏ها

از بین 65 پرسش‏نامه توزیع شده به صورت حضوری برای اساتید 48 نفر از اساتید، پرسش نامه را تکمیل کردند (74%). به کل دانشجویان سال ششم هم که در حال گذراندن واحد پایان‏نامه بودند (55 نفر)، پرسش‏نامه داده شد، که 40 نفر از آنها پرسش‏نامه را تکمیل کردند (73%) از مجموع 60 پرسش‏نامه توزیع شده در میان فارغ‎‏‏التحصیلان، 50 نفر از آنها پرسش‏نامه را تکمیل کردند (83%).

یافته‏ های پژوهش نشان داد که میزان تاثیر پایان‏نامه در افزایش مهارت‏های حرفه‏ای از نظر هر دو گروه دانشجویان (64/0±7/2) و فارغ‏التحصیلان (8/0±28/2) متوسط بود و نظر این دو گروه با یکدیگر تفاوت معنی‏داری نداشت (893/0P=). اگرچه میانگین نمره دانشجویان در تاثیر پایان‏نامه در افزایش دانش حرفه‏ای (84/0±43/3) بالاتر از نمره نظر فارغ‏التحصیلان بود (05/1±76/2)، ولی این تفاوت معنی‏دار نبود (105/0P=). اساتید میزان تاثیر پایان‏نامه در تولید علم پایه را متوسط (09/1±72/2) و تاثیر آن در فعالیت‏های منجر به تولید را نیز متوسط ارزیابی کردند (52/0±24/2). میزان تاثیر پایان‏نامه در آموزش روش‏های تحقیق از نظر دانشجویان (78/0±75/3) و فارغ‏التحصیلان (61/0±34/3) زیاد تخمین زده شد و این دو گروه تفاوت معنی‏داری از این نظر با یکدیگر نداشتند (33/0P=). هر دو گروه فارغ‏التحصیلان (56/0±98/2) و اساتید (15/1±86/2) معتقد بودند انتخاب موضوع پایان‏نامه به صورت متوسط براساس نیازهای جامعه انتخاب می شود و نظرشان با یکدیگر تفاوت معنی‏دار نداشت (52/0P=). با این وجود از نظر اساتید (33/0±24/3)، میزان کاربردی شدن نتایج پایان‏نامه در جامعه بیشتر از نظر فارغ‏التحصیلان (92/0±18/2) بود و این تفاوت معنی‏دار بود (03/0P=). میزان استفاده از پایان‏نامه‏های موجود در کتابخانه توسط فارغ‏التحصیلان کم (74/0±88/1) و توسط اساتید متوسط بود (96/0±27/2) ولی این تفاوت معنی‏دار نبود (11/0P=). فارغ‏التحصیلان معتقد بودند کار بالینی ایشان تاثیر زیادی بر کیفیت پایان‏نامه ایشان گذاشته است (65/0±89/3). علاوه بر این دانشجویان، میزان آشنایی اساتید خود با روش تحقیق را متوسط ارزیابی کردند (42/0±2/3). همچنین به صورت متوسط از مطالب پایان نامه‏های دیگر در نگارش پایان‏نامه خود استفاده کردند (92/0±06/3). درخصوص میزان تاثیر انجام یک پروژه تحقیقاتی مشترک توسط دانشجویان در سال‏های آغازین تحصیل بر کیفیت پایان‏نامه، فارغ‏التحصیلان این اثر را بسیار زیاد (35/0±2/4) و دانشجویان (8/0±93/3) و اساتید (96/0±363/) نیز زیاد ارزیابی کردند، ولی تفاوت معنی‏داری بین این نظرات وجود نداشت (31/0P=). اما درخصوص توافق با اختیاری کردن واحد پایان‏نامه، فارغ‏التحصیلان (66/0±7/3) و دانشجویان (8/0±6/3) به میزان زیاد با این امر موافق بودند ولی اساتید میزان موافقتشان متوسط بود (63/0±7/2) و این تفاوت با هر دو گروه دانشجویان و فارغ‏التحصیلان معنی‏‏دار بود (01/0P=). در مورد اهمیت گذراندن واحدی برای آشنایی با اهداف پایان‏نامه نیز فارغ‏التحصیلان به میزان بسیار زیاد (41/0±08/4) و دانشجویان (93/0±82/3) و اساتید (8/0±28/3) زیاد با این امر موافق بودند و این تفاوت معنی‏دار نبود (13/0P=). همچنین فارغ‏التحصیلان میزان همکاری سازمان‏های مرتبط با فعالیت پایان نامه را متوسط (81/0±31/2) ارزیابی کردند (جدول 1).

در مورد این که کدام قسمت از فعالیت‏های مربوط به پایان‏نامه زمان بیشتری از اساتید صرف می‏کند،31% از اساتید بیان کردند که برای انجام مراحل تحقیق پایان نامه، وقت بیشتری صرف می‏کنند. همچنین 27% از آنها تنظیم پروپروزال را مرحله وقت‏گیری می‏دانستند و تحریر پایان‏نامه و انتخاب موضوع را به ترتیب 6 و 4 درصد از اساتید وقت‏گیرتر می‏دانستند، 31% پاسخ‏ها نامشخص بود (پاسخ نداده بودند یا این که به چند گزینه اشاره کردند). در پاسخ به مقدار زمان متوسط که صرف یک پایان‏نامه عمومی می شود، حدود 35% از اساتید بیان کردند که این زمان مشخص نیست و بستگی به نوع تحقیق دارد. 21% از افراد این زمان را 50 تا 100 ساعت، 19% از آنها 100 تا 200 ساعت و 17% از آنها بین 10 تا 50 ساعت و تنها 2% از اساتید این زمان را کمتر از 10 ساعت گزارش کردند، 6% از افراد هم پاسخ نامشخص داشتند. 42% از فارغ‏التحصیلان مقدار وقت صرف شده را بین 100 تا 200 ساعت، 38% بیش از 200 ساعت و 18% از آنها این زمان را کمتر از 100 ساعت بیان کردند، 2% از نتایج نامشخص بود. در رابطه با این که واحد پایان‏نامه بهتر است از چه سالی شروع شود، 65% از اساتید سال چهارم را سال مناسبی برای شروع واحد پایان‏نامه دانستند، 21% از اساتید سال پنجم و تنها 15% از آنها سال سوم را مناسب دانستند. 50% از فارغ‏التحصیلان سال چهارم را سال مناسبی برای شروع پایان­نامه می­دانستند، 30% سال پنجم و 20% سال سوم را انتخاب کردند. در رابطه با مقدار مطالعه علمی برای انتخاب موضوع پایان‏نامه، حدود 54% از فارغ‏التحصیلان مقدار مطالعه علمی برای انتخاب موضوع پایان‏نامه شان را کمتر از 10 ساعت، 26% آنها بیش از 17 ساعت و 20% آنها این زمان را بین 10 تا 17 ساعت بیان کردند. در مورد مقدار هزینه صرف شده برای گذراندن واحد پایان‏نامه، 58% از فارغ‏التحصیلان این مقدار را بین 200 هزار تا 2 میلیون تومان بیان کردند، 36% از آنها کمتر از 200 هزار تومان و تنها 6% از افراد آن را بیش از 2 میلیون تومان گزارش کردند.

 
جدول 1 : درصد فراوانی پاسخ‏ها و میانگین و انحراف معیار نمره به دست آمده برای نظر پاسخ دهندگان

عنوان

گروه پاسخگو

بسیار زیاد

زیاد

متوسط

کم

بسیار کم

±میانگین نمره انحراف معیار

تاثیر پایان نامه در افزایش مهارت حرفه ای

فارغ‎‏‏التحصیل

2%

6%

20%

62%

10%

8/0± 28/2

دانشجو

5%

20%

20%

50%

5%

64/0±7/2

تاثیر پایان­نامه در افزایش اطلاعات و دانش حرفه ای

فارغ‎‏‏التحصیل

4%

16%

42%

28%

10%

05/1 ±76/2

دانشجو

20%

18%

47%

15%

 

84/0± 43/3

تاثیر پایان نامه در تولید علم پایه

استاد

10%

10%

32%

38%

10%

09/1± 72/2

تاثیر پایان نامه در ایجاد روش یا فعالیت تولیدی

استاد

15%

5%

69%

11%

0%

52/0± 24/2

تاثیر پایان نامه در آموزش روش‏های تحقیق

فارغ‎‏‏التحصیل

6%

36%

44%

14%

 

61/0 ±34/3

دانشجو

25%

35%

30%

10%

 

78/0± 75/3

انتخاب موضوع پایان نامه بر اساس نیاز‏های جامعه

فارغ‎‏‏التحصیل

_

32%

34%

34%

 

56/0 ±98/2

استاد

15%

12%

44%

12%

7%

15/1 ±86/2

* کاربردی شدن نتایج پایان نامه‏های پژوهشی در سطح جامعه

فارغ‎‏‏التحصیل

_

10%

22%

44%

24%

92/0± 18/2

استاد

15%

5%

69%

11%

0%

33/0± 24/3

مطالعه پایان نامه‏های کتابخانه

فارغ‎‏‏التحصیل

2%

2%

14%

46%

36%

74/0 ±88/1

استاد

2%

8%

22%

55%

13%

96/0 ±27/2

میزان تاثیر یک پروژه تحقیقاتی مشترک در سال‏های ابتدایی تحصیل در کیفیت پایان نامه

فارغ‎‏‏التحصیل

%46

38%

6%

10%

 

35/0± 2/4

دانشجو

35%

33%

22%

10%

 

8/0 ±93/3

استاد

20%

42%

21%

15%

2%

96/0 ±63/3

+ میزان توافق با اختیاری کردن پایان نامه

 

فارغ‎‏‏التحصیل

26%

32%

30%

10%

2%

66/0 ±7/3

دانشجو

30%

25%

25%

15%

5%

8/0± 6/3

استاد

0%

6%

67%

19%

7%

63/0± 7/2

اهمیت گذراندن واحدی برای آشنایی با اهداف پایان‏نامه

فارغ‎‏‏التحصیل

40%

33%

22%

5%

 

41/0 ±08/4

دانشجو

30%

25%

25%

15%

10%

93/0 ±82/3

استاد

4%

30%

21%

40%

5%

8/0 ±28/3

میزان همکاری سازمان‏های مرتبط برای انجام تحقیق پایان‏نامه

فارغ‎‏‏التحصیل

5%

8%

22%

48%

17%

81/0±31/2

تاثیر منفی کار کلینیکی روی کیفیت پایان‏نامه

فارغ‎‏‏التحصیل

30%

33%

33%

4%

 

65/0±89/3

آشنایی اساتید با اصول تحقیق

فارغ‎‏‏التحصیل

6%

28%

50%

12%

 

42/0±2/3

استفاده از مطالب دیگر پایان نامه‏هادر نگارش پایان‏نامه

فارغ‎‏‏التحصیل

8%

12%

38%

42%

 

92/0±06/3
                   

01/0P= +      و      03/0P=  *


 بحث

واحد پایان‏نامه با توجه به زمان و هزینه قابل توجه صرف شده برای آن؛ می‏تواند با برنامه‏ریزی و مدیریت مناسب، بازدهی مناسبی در پژوهش کشور داشته باشد. ارزیابی این مورد از دیدگاه افراد مختلف درگیر در فرایند می‏تواند برای استفاده در برنامه‏ریزی‏های منجر به ارتقا، بسیار موثر باشد. نتایج این بررسی که از دیدگاه دانشجویان؛ فارغ‏التحصیلان و اساتید بود نشانگر نیاز به بازبینی و برنامه‏ریزی برای ارتقا این واحد می‏باشد.

در این مطالعه نشان داده شد که فارغ‎‏‏التحصیلان میزان آشنایی اساتید خود با روش تحقیق را متوسط ارزیابی کردند (42/0±2/3) از طرفی دانشجویان، فارغ‏التحصیلان و اساتید در گذراندن واحد آموزشی برای آشنایی با اهداف پایان‏نامه با یکدیگر موافق بودند. به نظر می‏رسد به منظور افزایش دانش اساتید و دانشجویان در مورد اصول تحقیق، برگزاری کارگاه‏های روش تحقیق و پروپوزال نویسی و تاسیس کمیته پژوهشی دانشجویان قبل از گذراندن این واحد درسی مفید باشد(16و15) این مورد می‏تواند به صورت ارائه واحدی قبل از پایان‏نامه برای آشنایی با اهداف آن و آماده نمودن دانشجویان برای همسویی با اهداف این واحد باشد. در مطالعه‏ای دیگر بیان شده که آموزش اساتید در زمینه مهارت‏های راهنمایی دانشجویان، تشویق دانشجویان به گذراندن کارگاه آموزشی روش تحقیق و تامین بودجه و امکانات، از جمله اقداماتی است که می‏تواند در بهبود دیدگاه دانشجویان و نیز افزایش کیفیت ارایه واحد پایان‏نامه ثمربخش باشد. در این مطالعه 66% دانشجویان با ارائه واحدی تحت عنوان اصول کلی نگارش و تدوین رساله دانشجویی موافق یا خیلی موافق بودند.(17)

 بـراساس مـطالعه حاضـر، مـیزان تاثیر پایان‏نـامه در آموزش روش‏های تحقیق از نظر دانشجویان و فارغ‏التحصیلان زیاد تخمین زده شد و این دو گروه تفاوت معنی‏داری از این نظر با یکدیگر نداشتند. یافته‏های ما با توجه به مطالعات قبلی انجام شده(18و5) مهمترین فایده و هدف پایان‏نامه را آموزش روش تحقیق می‏داند. این یافته‏ها ضرورت برنامه‏ریزی برای استفاده از این قابلیت به دست آمده را نشان می‏دهد.

از نظر اساتید (33/0±24/3) میزان کاربردی شدن نتایج پایان‏نامه در جامعه بیشتر از نظر فارغ‏التحصیلان (92/0±18/2) بود و این تفاوت معنی‏دار بود (03/0P=). همچنین اساتید میزان تاثیرگذاری واحد پایان‏نامه را در ایجاد روش یا فعالیت تولیدی و تولید علم پایه متوسط دانستند. به نظر می‏رسد اساتید دیدگاه گسترده‏تری در این خصوص داشته و احتمالاً به علت عدم توجیه کامل دانشجو در فرایند انجام پایان‏نامه، دانشجویان کاربردی از این واحد احساس نکرده و آن را فاقد فایده لازم برای جامعه می‏بینند. در صورتی که کاربرد این واحد در جامعه به صورت مناسب نباشد، با توجه به اینکه یکی از اهداف اصلی قراردادن واحد پایان‏نامه، تولید علم و استفاده آن در جامعه بیان شده است، و زمان و هزینه بالایی را به سیستم آموزشی تحمیل می‏کند، توجه جدی مسئولین و برنامه‏ریزان را می‏طلبد. استفاده از سازمان‏های بینابینی برای ارتباط مناسب با صنعت کشور، می‏تواند یکی از راهکارهای مناسب برای کاربردی کردن نتایج پایان‏نامه‏ها درکشور و ارائه موضوعات متناسب با نیاز کشور به دانشگاه‏ها باشد.(19)

در مطالعه حاضر، درخصوص میزان تاثیر انجام یک پروژه تحقیقاتی مشترک توسط دانشجویان در سال‏های آغازین تحصیل، بر کیفیت پایان‏نامه، فارغ‏التحصیلان این اثر را بسیار زیاد و دانشجویان و اساتید نیز زیاد ارزیابی کردند، و تفاوت معنی‏داری بین این نظرات وجود نداشت. در مطالعه‏ای بیان شده است که ایجاد یک پروژه تحقیقاتی در سال چهارم، باعث افزایش مهارت‏های پژوهشی شده و می‏تواند جایگزین مفید و مناسبی برای پایان‏نامه‏های اجباری باشد.(20)

درخصوص توافق با اختیاری کردن واحد پایان‏نامه، فارغ‏التحصیلان و دانشجویان به میزان زیاد با این امر موافق بودند ولی اساتید میزان موافقتشان متوسط بود و این تفاوت با هر دو گروه دانشجویان و فارغ‏التحصیلان معنی‏دار بود (01/0P=). که این امر می‏تواند نشان‏دهنده ناخرسندی دانشجویان از پایان‏نامه باشد. تفاوت نظر اساتید با دانشجویان و فارغ‎‏‏التحصیلان در این زمینه می‏تواند مربوط نحوه نگرش و برداشت متفاوت از ضرورت واحد پایان‏نامه در هر گروه باشد. فشار سیستم برای تولید مقاله توسط اساتید، آنها را ناگزیر به استفاده از دانشجویان در جهت افزایش تعداد مقالات با استفاده از پایان‏نامه‏های زودبازده و سهل‏الوصول می‏کند که امکان چاپ هم داشته باشند. در حالی که دانشجویان تمایل بیشتری برای گذراندن این واحد و فارغ‎‏‏التحصیل شدن دارند.

در مورد اختیاری کردن واحد پایان‏نامه، پیشنهاداتی درخصوص اختیاری نمودن واحد پایان‏نامه نیز مطرح شده است.(21)

 همین طور بیان شده است که گذراندن این گونه دروس برای فارغ‏التحصیلانی ضرورت دارد که پس از فراغت از تحصیل به کارهای دانشگاهی و تحقیقاتی می‏پردازند.(18) گذراندن پایان‏نامه به عنوان جزیی از آموزش پزشکی، تاریخچه‏ای طولانی ندارد و در کشورهای مختلف از جنبه یک وظیفه آموزشی برای دانشجو، شرایط یکسان نیست. برای مثال در انگلستان گذراندن پایان‏نامه برای پزشک عمومی اجباری نیست و در صورت گذراندن آن مدرک دکترای حرفه‏ای پزشکی به فرد اعطا می شود.(8) در استرالیا نیز گذراندن دوره تحقیقی اجباری نیست.(9) در آمریکا وضعیت ناهمگون است ولی گذراندن پایان‏نامه در اکثر دانشکده‏ها اجباری نیست.(10) در کشور آلمان، همانند ایران و برخلاف سایر کشورهای اروپایی، برای اخذ درجه دکتری در طب، انجام یک کار پژوهشی در قالب پایان‏نامه، اجباری است. هرچند اکثر دانشجویان و اعضای هیئت علمی، پژوهش را چه در زمینه علوم پایه و چه در پزشکی بالینی در آماده‏سازی دانشجو برای طبابت مفید می­دانند، ولی تعداد مقالات چاپ شده در مجلات پزشکی، با توجه به جمعیت و تعداد دانشجویان پزشکی، در مقایسه با کشورهای کوچکی مانند سوئد، دانمارک، فنلاند و هلند که در آن کشورها انجام پایان‏نامه اختیاری است، کمتر است.(22)

در تحقیق ما، فارغ‏التحصیلان به صورت متوسط از مطالب پایان‏نامه‏های دیگر در نگارش پایان‏نامه خود استفاده کردند. در مطالعه نخعی، کپی گرفتن برخی مطالب پایان‏نامه از سایر منابع، حدود 58% بیان شد. بنابراین اگر این یافته‏ها به کل کشور قابل تعمیم باشد می‏توان آن را به عنوان مشکل اخلاقی و البته پژوهشی تلقی نمود، نتایج این مطالعه ما را به سمت پژوهش‏ها و نیز تعمق بیشتر پیرامون گذراندن اجباری پایان‏نامه و راه‏های جایگزین آن جلب می‏نماید.(23) از آن جائی که در مورد پایان‏نامه‏های پژوهشی و تحقیقاتی هزینه و وقت بسیاری صرف می‏شود، بایستی از نتایج و پیشنهادات ارائه شده در این زمینه استفاده بهینه شود. با توجه به نتایج مطالعه حاضر، میزان استفاده از پایان‏نامه‏های موجود در کتابخانه توسط فارغ‏التحصیلان، کم (74/0±88/1) و توسط اساتید، متوسط بود (96/0±27/2) ولی این تفاوت معنی‏دار نبود. بهتر است اساتید هر گروه آموزشی بعد از تدریس هر موضوع، دانشجویان را ترغیب به تحقیق در پایان‏نامه‏های دارای همان موضوع مشابه کنند یا این که بعد از اتمام تدریس در پایان کلاس چند مورد از کارهای تحقیقاتی مشابه صورت گرفته در دانشکده را بیان کنند.

بنابراین اگرچه انجام دادن پژوهش در دوره پزشکی عمومی و آشنا نمودن اجباری دانشجو با روش­ها و فرایند تحقیق در ظاهر کاری بسیار جذاب و موثر به نظر می‏رسد، لیکن موفقیت آن کاملاً وابسته به کیفیت منابع علمی، همکاری سازمانی، دسترسی به اساتید راهنمای مجرب و راهنمایی و روند اجرایی مناسب است. به نظر می‏رسد بیشترین تاثیر در بهبود این روند با بازبینی قوانین، ایجاد تشکیلات سازمانی حمایت‏کننده به صورت فعال و جدی و مدیریت هدفمند موضوعات و فعالیت‏ها در این واحد، ایجاد خواهد شد.

نتیجه گیری و پیشنهادات

با توجه به صرف زمان، هزینه و توان ارزشمند‏ترین نیروهای جامعه به مدت طولانی در انجام واحد پایان نامه و عدم بازدهی کافی و متناسب با این هزینه، به نظر می‏رسد تجدیدنظر و بازاندیشی در مورد مدیریت کلان این واحد ضروری است.

تشکر و قدردانی

این مقاله حاصل حمایت معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد از پایان‏نامه دانشجویی به شماره 2241 می‌باشد که بدینوسیله تقدیر و تشکر می‏گردد.

مراجع

  1. Mir Samadi M, Chehrei A, Bagher Zadeh A. An investigation of methodological format preparation of theses by medical students of Iran University of Medical Sciences and Health Services, 1999. J Iran Univ Med Sci 2003; 9(32):741-50. (Persian)
  2. Davami M, Moeni L, Rafei M. Review of the principles of medical graduate’s theses writhing of Arak University of Medical Science during 1994-2000. Arak Med Uni J 2001; 4(3): 23-31. (Persian)
  3. Snaith ML. Do you need to write a thesis? Ann Rheum Dis 1991; 50(1): 61-2.
  4. Sobhani A, Pooramezan M, Zaker Naghibi SA. Examination of observed principles in scientific writing of research dissertations of medical students. Journal of Guilan University of Medical Scinces 1998; 7(25): 1-8. (Persian)
  5. Kabra SK, Verma IC. Thesis during MD: Must or bust. Indian J Pediatr 2007; 74(9): 868-9.
  6. Collins J, Meyer R, Dawson JR. Getting residents involved in research a challenge in the area of managed care. Acad Med 1999; 74(14): 1155-7.
  7. Cursiefen C, Altunbas A. Should all medical students do research during their studies? Med Educ 1995; 29(3): 254-8.
  8. Williams WO. A survey of doctorates by thesis among general practitioners in British issues from 1973 to 1988. Br J Gen Pract 1990; 40(341): 491-4.
  9. Strasser RP. Mini research projects for GP trainees. Med Teach 1993; 15(1): 77-81.
  10. Hillman BJ. Research and research training in academic radiology departments. A survey of department chairmen. Invest Radiol 1990; 25(5): 587-90.
  11. Asefzadeh S, Kalantari Z. Evaluation of the dissertations of graduates from Qazvin University of Medical Scinces. Journal of Guilan University of Medical Scinces 1998; 7(25): 16-22. (Persian)
  12. Khalili M, Fallah R. Evaluation of dentistry graduate theses in Qazvin University of Medical Sciences. Journal of Guilan University of Medical Scinces 2004; 8(1): 10-8. (Persian)
  13. Jafari F, Tabibian F, Fatemi T. Structure and characteristics of postgraduate dissertations of Isfahan University of Medical Sciences (1989-1999). Iranian J Med Educ 2003, 3(9): 16-22. (Persian)
  14. Rezaeian M, Salem Z, Dehghan S, Sayadi A, Iranmanesh F. Critical appraisal of the submitted theses by medical students of Rafsanjan Medical School during 1993-2003. Strides in Development of Medical Education 2005; 2(2): 72-9. (Persian)
  15. Borghei A, Rabie M, Ester Abadi S, Abtahi A. Structure of medical dissertations in Golestan University of Medical Sciences (1996 to 2005). Strides in Development of Medical Education 2007; 4(2): 108-15. (Persian)
  16. Jafari M, Pournourmohammadi S, Ghazavi M. Needing to "Research Methodology" as a course or workshop at University of Medical Sciences? Iranian Journal of Medical Hypothesis and Ideas 2009; 3(17): 72-8. (Persian)
  17. Radafshar G, Sobhani A, Sadehg F. Survey the attitudes towards thesis writing process among students of Guilan University of Medical Science. Journal of Guilan University of Medical Scinces 2010; 19(74): 86-97. (Persian)
  18. Changiz T, Adibi P, Hosseini M, Tootoonchi M. Viewpoints of supervisors about the problems in the process of dissertations for general medicine program. Iranian J Med Educ 2003; 9(1): 24-32. (Persian)
  19. Support plan of doctoral dissertations. 2010; [2 screens] Available at: http://www.lorestaniec.ir/main/barname-sazman/ hemaiat.php. Accessed October 12, 2010.
  20. Fisherman WH. Student research projects and thesis: Should they be a requirement for medical school graduation? Heart Dis 2001; 3(3): 140-4.
  21. Thesis mandatory. 2009; [4 screens] Available at: http://www.hamseda.ir/fa. Accessed Mar 18, 2009.
  22. Kolahi A, Farsar A, Molavi Nojoomi M, Kolahi S, Malek Afzali H. Comparison of dissertations quality of medical students in the academic years of 1991-92 and 1998-99. A study on 14 medical schools in Iran. Hakim Res J 2003; 6(2): 11-7. (Persian)
  23. Nakhaei N, Nik Pour H. Investigation of medical students' opinions on research fraud in thesis and its frequency. Strides in Development of Medical Education 2005; 2(1): 10-7. (Persian)

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 08 اردیبهشت 1392
  • تاریخ پذیرش: 08 اردیبهشت 1392

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار