بررسی شیوع سابلوکساسیون مفصل گیجگاهی فکی و عوامل مرتبط با آن در دانش‏ آموزان شهر شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.

2 دانشجوی دندانپزشکی، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران

3 مربی گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.

4 استاد، گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز، شیراز، ایران.

چکیده

مقدمه: اطلاع از شیوع سابلوکساسیون مفصل گیجگاهی فکی و عوامل احتمالی زمینه ساز آن در پیشگیری یا کاهش عوارض ناشی از این پدیده کمک‏کننده خواهد بود. این مطالعه جهت بررسی کلینیکی شیوع و تاثیر عواملی چون سن و جنس بر نحوه بروز سابلوکساسیون مفصل گیجگاهی فکی در دانش‏آموزان شهر شیراز طراحی گردید.
مواد و روش‏ها: این مطالعه مقطعی بر روی 800 دانش‏آموز 18-7 ساله مدارس شهر شیراز که به روش تصادفی انتخاب شده بودند انجام شد. دانش‏آموزان مورد معاینه کلینیکی قرار گرفتند و فرم مربوطه برای آنان تکمیل گردید. تشخیص قطعی سابلوکساسیون براساس احساس پرش ناگهانی و خروج کندیل از حفره مفصلی در هنگام باز کردن دهان صورت می‏پذیرفت. اطلاعات جمع آوری شده به کمک تست
Chi-Square تحلیل گردید.
یافته‏ ها: شیوع سابلوکساسیون در جمعیت مورد مطالعه 1/33 درصد و در دختران 67/1 برابر پسران بوده است. شیوع این پدیده با سن ارتباط معنی‏داری نداشت. همچنین 8/72 درصد از مبتلایان علامت‏دار بودند. شایع ترین علامت در آنان درد عضله تمپورالیس در هنگام لمس بود.
نتیجه گیری: شیوع سابلوکساسیون  یک پدیده شایع در جمعیت دانشآموزی شیراز میباشد.دختران  استعداد بیشتری برای بروز این عارضه دارند . شیوع سابلوکساسیون  با سن ارتباطی ندارد اما علائم آن  با افزایش سن افزایش می یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Temporomandibular Joint Subluxation Prevalence and Related Factors in Shiraz Students

نویسندگان [English]

  • Abdol-aziz Haghnegahdar 1
  • Mehrnoosh Tadayon 2
  • Ali Dehghani 3
  • Leila Khojastepour 4
1 Assistant Professor, Department of Oral & Maxillofacial Radiology, School of Dentistry, Shiraz University of Medical Sciences, Shiraz, Iran.
2 Undergraduate Student, Student Research Committee, School of Dentistry, Shiraz University of Medical Sciences, Shiraz, Iran.
3 Instructor of Dental Public Health, School of Dentistry, Shiraz University of Medical Sciences, Shiraz, Iran.
4 Professor, Department of Oral & Maxillofacial Radiology, School of Dentistry, Shiraz University of Medical Sciences, Shiraz, Iran.
چکیده [English]

Introduction: Knowledge about incidence of subluxation of temporomandibular joint (TMJ) and related probable predisposing factors can help in preventing or decreasing its sequella. This study was designed to clinically evaluate the incidence and the effect of factors such as age and sex on the expression of TMJ subluxation among students in Shiraz, Iran.
Materials & Methods: This cross-sectional study was performed on 800 randomly selected students, aging from 7 to 18 years old in Shiraz. The students were examined clinically and an examination sheet completed. Final diagnosis of subluxation was based on sudden jerky movement and exit of condyle from glenoid fossa upon mouth opening. Data were analyzed with Chi-Square test.
Result: The incidence of subluxation in studied population was 33.1% and 1.67 times more prevalent in the female than the male students. The incidence was not meaningfully related to age. Also 72.8% of involved cases were symptomatic. Tenderness in Temporalis muscle was the most prevalent symptom.
Conclusion: Subluxation is a common finding among school children of Shiraz.Girls are more prone to develop subluxation. The incidence of subluxation was not related to the age. The, related symptoms, however will increase by age.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Subluxation
  • Joint Hypermobility
  • Prevalence
  • Temporomandibular joint

مقدمه

مفصل گیجگاهی فکی یا Temporomandibular joint (TMJ)، یکی از پرکارترین و مهمترین مفاصل در بدن انسان می‏باشد که از کندیل، حفره مندیبولار، برجستگی مفصلی (Articular eminence) و دیسک بینابینی تشکیل شده است.(1)

در هنگام باز کردن مندیبل، کندیل متحمل حرکتی پیچیده می‏شود. این حرکت شامل دو بخش حرکت چرخشی و حرکت انتقالی می‏باشد(3و2) که در حرکت چرخشی، کندیل معمولاً 5-2 میلی‏متر به سمت خلف و در حرکت انتقالی، 8-5 میلی‏متربه سمت قدام می‏رود.(2) در حرکت چرخشی، سطح فوقانی کندیل در مقابل سطح تحتانی دیسک چرخش نموده و در حرکت انتقالی، کندیل به سمت پایین و جلو حرکت می‏کند و همزمان دیسک را هم با خود به طرف جلو حرکت می‏دهد به شکلی که بخش نازک میانی دیسک بین تحدب سر کندیل و برجستگی مفصلی قرارمی‏گیرد.(3) در اکثر افراد، در حالت حداکثر بازشدگی دهان، کندیل به سمت پایین و جلو تا حدود قله برجستگی پیش می‏رود و در زمان بسته شدن مندیبل، دیسک با کندیل به داخل حفره مندیبولار برمی‏گردد.(4)

احتمال بروز ناهنجاری‏های گوناگونی در مفصل گیجگاهی فکی از جمله آنومالی‏های تکاملی TMJ، ساب لوکساسیون (Subluxation)، اختلالات نسج نرم، ریمودلینگ، آرتریت، تروما و تومورها وجود دارد. این ناهنجاری‏ها عوارضی همچون ایجاد آسیمتری در صورت، درد و تورم، اشکال در جفت کردن دندان‏ها، گرفتگی و اسپاسم عضلانی را به همراه دارند که نهایتاً منجر به بروز مشکلاتی در زندگی روزمره فرد می‏شود و حتی با تداوم این وضعیت احتمال درگیری‏های روانی همچون افسردگی یا تداخل در روند طبیعی زندگی شخص وجود دارد.(2)

 Subluxationعبارت است از جابجایی بیشتر از حد کندیل نسبت به گلنوئید فوسا در هنگام باز شدن دهان، به این معنی که کندیل در زمان باز شدن کامل دهان مسافتی بیش از 5 میلی‏متر جلوی برجستگی مفصلی قرار می‏گیرد. این موقعیت به تفاوت‏های آناتومیک شکل حفره مفصلی ارتباط دارد و یک پاتولوژی خاص محسوب نمی‏شود. احتمال ایجاد Subluxation در فردی که برجستگی مفصلی وی شیب خلفی تند و کوتاهی داشته باشد و قسمت قدامی دارای یک شیب مسطح طولانی باشد بیشتر است. علت بروز Subluxation این است که دیسک حداکثر چرخش خود را روی کندیل، قبل از آن که حرکت انتقالی کامل مجموعه کندیل- دیسک صورت گرفته باشد، انجام داده(5) و حرکت آخر کندیل موجب پرش سریع ناگهانی آن از روی دیسک به سمت جلو می‏گردد(6و5) خالی شدن گلنوئید فوسا در نتیجه خروج کامل کندیل باعث ایجاد یک فرورفتگی چشمگیر و قابل توجه در ناحیه اطراف گوش می‏شود. این حرکت ناگهانی کندیل معمولاً با احساس یک ضربه خفیف و ایجاد یک صدای خفه که دقیقاً به عنوان یک صدای مفصلی (Click) شناخته نمی‏شود همراه است. همچنین فرد نوعی احساس قفل شدگی در زمان حداکثر باز شدن دهان را گزارش می‏دهد. هرچند که این افراد غالباً قادرند فک خود را به حالت قبلی باز گردانند، اما اکثراً از وجود درد و ناراحتی در زمان وقوع این حالت شکایت دارند.(5)

در مطالعه Ogren و همکاران(7) و Kavuncu و همکاران(8) نشان داده شد که حرکت بیش از حد مفاصل در بدن، چه به صورت جنرالیزه و چه به صورت لوکالیزه در TMJ، می‏تواند عاملی برای اختلال دیسک و بروز بیماری‏های گیجگاهی فکی یا Temporomandibular disease (TMD) باشد. مطالعهAdair و Hechf(9) نشان داد کودکانی که مبتلا به حرکت بیش از حد مفاصل به صورت جنرالیزه بودند، تمایل بیشتری برای بروز TMD نسبت به افراد سالم داشتند. این روند همچنین به عنوان یک فاکتور کمکی در ایجاد استئوآرتریت یا التهاب مفصل در نظر گرفته می‏شود.(10) Huddleston(6) با بررسی Subluxation علامت‏دار در جمعیت کودکان و نوجوانان هلند اعلام کرد شیوع آن در دختران این رده‏های سنی 8/13 درصد و در پسران معادل 2/8 درصد می‏باشد. وی هم چنین به تاثیر نژاد و میزان باز شدن دهان بر ایجاد علائم در این افراد تاکید کرده است.

تنها درمان قطعی Subluxation ها جراحی و تغییر فرممفصل می‏باشد به نحوی که سراشیبی و تندی خلفی برجستگی مفصلی را متعادل نموده و موجب کاهش میزان چرخش خلفی دیسک بر روی کندیل طی حرکت انتقالی کامل می‏گردد.(11و5) اخیراً تکنیک‏های پیوند استخوانی نیز مورد بررسی قرار گرفته که طی آن نتایج خوبی حاصل شده است.(11)Prolotherapy یا اصلاح تکثیر سلولی به وسیله دکستروز 10 درصد به تازگی مورد بررسی قرار گرفته است که علاوه بر سادگی تکنیک، کم خطر بودن و عوارض جانبی محدود، اثرات درمانی مفیدی داشته است و تکنیک تزریق آن مورد پذیرش بیماران می‏باشد.(12) در اکثر موارد عمل جراحی نسبت به علائم محدود تجربه شده توسط بیمار روشی تهاجمی به نظر می‏آید، بنابراین بیشتر تلاش‏ها باید به سمت درمان‏های حمایتی برای محدود کردن مشکل یا حداقل کاهش علائم تا حد قابل تحمل برای بیمار، پیش رود.(5)

با توجه به احتمال تاثیر قابل توجه Subluxation در بروز انواع Tmd(5و4) توانایی تشخیص و امکان کنترل عوارض احتمالی آن توسط پزشکان در کاهش مشکلات مفصل گیجگاهی فکی موثر خواهد بود.(13) از آنجا که ساز و کارهای موثر بر پدیده Subluxation به درستی شناخته نشده(6) و در عین حال شیوع آن در جوامع مختلف معین نگردیده است، در این تحقیق سعی شد که ضمن تعیین میزان شیوع این پدیده در جمعیت مورد مطالعه تاثیر احتمالی عواملی نظیر سن و جنسیت در ایجاد علائم کلینیکی آن بررسی گردد.

مواد وروش‏ها

در این مطالعه مقطعی، جامعه دانش‏آموزان 18-7 ساله شهر شیراز مورد بررسی قرار گرفتند. مجموعاً 800 دانش‏آموز دختر و پسر، از هر مقطع به تعداد مساوی، از 4 ناحیه آموزشی (از هر ناحیه 6 مدرسه) به صورت تصادفی انتخاب شدند. جمع آوری اطلاعات از طریق تکمیل فرم معاینه‏ای مشتمل بر اطلاعات دموگرافیک، 5 سوال در مورد تاریخچه و 6 سوال در مورد معاینه مفصل گیجگاهی-فکی صورت گرفت که در صورت مثبت بودن ابتلای فرد به سابلوکساسیون؛ 9 سوال دیگر فرم معاینه تکمیل می‏گردید. فرم معاینه مذکور با تکیه بر فرم استاندارد مورد استفاده در معاینات دندانپزشکی دانش‏آموزان و با استفاده از مطالب مندرج در منابع موجود توسط مجریان طرح تدوین شده و سپس جهت رفع نواقص در اختیار پنج تن از اساتید دانشگاه صاحب نظر در زمینه مشکلات مفصل گیجگاهی فکی قرار داده شد. پس از اعمال نظرات اصلاحی، فرم معاینه نهایی معین و مورد استفاده قرار گرفت.

معیار ورود به مطالعه، تمایل به همکاری دانش‏آموزان دختر و پسر مشغول به تحصیل در مقاطع مختلف تحصیلی (اول ابتدایی تا پیش دانشگاهی) بود و افرادی که سابقه ناهنجاری‏های تکاملی و بیماری‏های استخوانی داشتند و یا تحت عمل جراحی فکین قرار گرفته بودند و همچنین دانش‏آموزانی که تمایل به همکاری نداشتند از مطالعه خارج شدند. این فرم‏ها با مراجعه مستقیم مجری طرح به مدارس مربوطه به همراهی تیم معاینات دندانپزشکی دانش‏آموزی و به صورت رو در رو و انجام معاینات لازم تکمیل شد. قبل از معاینه توضیح مختصری راجع به روند کار به افراد ارائه می‏شد و در صورت ابتلای فرد به این پدیده صرف نظر از یک طرفه یا دو طرفه بودن، نکات لازمه جهت درمان و آگاهی بیشتر به آنان ارائه می‏شد.

تشخیص وجود سابلوکساسیون بر اساس معاینات کلینیکی (بدون استفاده از رادیوگرافی) انجام می‏پذیرفت. یک دانشجوی سال آخر دندانپزشکی به عنوان معاینه‏کننده به مدت یک ماه در زمینه مشکلات مفصل گیجگاهی فکی و معاینات مربوطه آموزش دیده و تسلط وی در تشخیص موارد سابلوکساسیون توسط اساتید مربوطه تایید گردید. تشخیص سابلوکساسیون به صورت معاینه مستقیم و با استفاده از دست و گوشی پزشکی بر اساس معیارهای سه گانه میزان حداکثر باز شدن دهان به میلی‏متر، رویت و لمس حرکت ناگهانی و خروج کندیل از فوسای گلنوئید و شنیدن صدای مفصلی صورت می‏گرفت. حداقل معیار اصلی در یک فرد به عنوان ابتلا در این تشخیص، خروج کندیل از گلنوئید فوسا در هنگام باز شدن دهان بود. همچنین مسیر حرکتی باز شدن مندیبل به سه گروه مستقیم، دارای انحراف به یک سمت و S مانند تقسیم بندی می‏شد. لازم به توضیح است که در مورد دانش‏آموزان دوره ابتدایی حضور مادران در هنگام معاینه جهت افزایش دقت و صحت معاینات و تاریخچه اخذ شده الزامی بود. جهت رعایت اخلاق و حفظ اطلاعات شخصی نیازی به نوشتن نام نبود و اطلاعات به صورت محرمانه جمع آوری و حفظ گردید.

در نهایت داده‏های مربوط مندرج در فرم معاینه وارد برنامه SPSS با ویرایش 17 وارد شدند. به منظور بررسی رابطه بین متغیرهای کیفی و رخداد سابلوکساسیون از آزمون Chi-Square و نسبت شانس (OR) Odds ratio همراه با فاصله اطمینان 95 درصد بر اساس تحلیل تک متغیره و همچنین رگرسیون لوجستیک استفاده شد. به منظور توصیف متغیرهای کیفی از فراوانی و درصد و برای متغیرهای کمی از شاخص‏های میانگین و انحراف استفاده شد. مقدار 05/0>P در این مطالعه از لحاظ آماری معنی‏دار در نظر گرفته شد.

یافته‏ها

در این مطالعه، 800 دانش‏آموز شامل 400 دانش‏آموز دختر و 400 دانش‏آموز پسر، با حداقل سن 7 سال و حداکثر 18 سال و میانگین سنی 5/12 سال شرکت داشتند. یافته‏های حاصل از بررسی شیوع و عوامل مرتبط با سابلوکساسیون مفصل گیجگاهی فکی در کودکان و نوجوانان شهر شیراز نشان داد که شیوع این پدیده در افراد مورد مطالعه 265 نفر یا 1/33 درصد بود که در این میان شیوع آن در دختران 7/38 درصد و در پسران 5/27 درصد بود که نشان می‏دهد که شانس زنان برای ابتلا به سابلوکساسیون 67/1 برابر مردان می‏باشد (001/0=P و 67/1=OR).

بین سن (بر اساس سه گروه سنی) و رخداد سابلوکساسیون رابطه معنی‏داری وجود نداشت و شانس گروه‏های سنی 15-13 سال و 18-16 سال نسبت به گروه سنی 12-7 سال برای داشتن سابلوکساسیون مشابه بود (658/0=P، 01/1=1OR و 18/1=2OR). شیوع سابلوکساسیون در جمعیت مورد مطالعه با توجه به گروه‏های سنی در جدول 1 خلاصه شده است.

براساس مدل رگرسیون لجستیک، به طور مشابهی متغیر جنس (001/0=P و 70/1=OR)، رابطه معنی‏داری با بروز سابلوکساسیون داشت و سایر متغیرها همچون سن 15-13 سال (770/0=P و 94/0=OR) و 18-16 سال (127/0=P و 37/1=OR)، بیماری سیستمیک (649/0=P و 85/0=OR)، سابقه تصادفات (157/1=P و 15/1=OR) و وجود عادات دهانی در فرد (939/0=P و 93/0=OR) نیز رابطه معنی‏داری با بروز پدیده سابلوکساسیون نداشتند (جدول 2).


 

جدول 1 : توزیع فراوانی افراد تحت مطالعه بر حسب برخی از متغیرهای مورد بررسی به تفکیک وجود یا عدم وجود سابلوکساسیون

تعداد کل

سابلوکساسیون

(CI 95%)OR

P*

 

ندارد

دارد

 

 

جنس

مرد

(6/49)397

(5/72)288

(5/27)109

1

001/0

زن

(4/50)403

(3/61)247

(7/38)156

(24/2-23/1)67/1

سن

12-7 سال

(8/51)414

(6/69)288

(4/30)126

1

658/0

15-13 سال

(0/24)192

(3/69)133

(7/30)59

(47/1-70/0)01/1

18-16 سال

(2/24)194

(0/66)128

(0/34)66

(70/1-82/0)18/1

بیماری سیستمیک

ندارد

(1/94)753

(9/66)504

(1/33)249

1

890/0

دارد

(87/5)47

(0/66)31

(0/34)16

(94/1-56/0)04/1

سابقه تصادفات رانندگی

ندارد

(0/28)224

(7/27)62

(3/72)162

1

663/0

دارد

(12/5)41

(4/24)10

(6/75)31

(56/2-54/0)18/1

عادات دهانی

ندارد

(7/35)286

(8/66)191

(2/33)95

1

785/0

دارد

(1/40)321

(7/65)211

(3/34)110

(46/1-74/0)04/1

کلیک

ندارد

(6/61)493

(6/69)343

(4/30)150

1

001/0

دارد

(8/13)111

(2/53)59

(8/46)52

(06/3-32/1)01/2

در جدول فوق مقادیر تعداد (درصد) ارائه شده اند.

*آزمون Chi-Square

جدول 2 : نتایج رگرسیون لجیستیک برای بررسی رابطه متغیرها با رخداد سابلوکساسیون

 

β

خطای استاندارد(SE)

(CI 95%)OR

P

جنس

مرد

553/0

157/0

1

001/0

زن

(31/2-25/1)70/1

 

سن

12-7 سال

 

 

1

 

15-13 سال

059/0-

201/0

(39/1-63/0)94/0

770/0

18-16 سال

317/0

207/0

(06/2-91/0)37/1

127/0

بیماری سیستمیک

ندارد

158/0-

346/0

1

649/0

دارد

(68/1-43/0)85/0

سابقه تصادفات رانندگی

ندارد

146/0

219/0

1

505/0

دارد

(77/1-75/0)15/1

عادات دهانی

ندارد

063/0-

174/0

1

719/0

دارد

(32/1-66/0)93/0

کلیک

ندارد

542/0

196/0

1

006/0

دارد

(52/2-17/1)72/1

 

 


8/72 درصد افراد مبتلا به سابلوکساسیون حداقل یک علامت کلینیکی مربوطه را نشان می‏دادند. علائم همراه با سابلوکساسیون شامل صدای مفصلی، درد در هنگام باز کردن دهان، درد در لمس مفصل گیجگاهی فکی، درد در لمس عضلات و  سردرد  مکرر بود که پراکنش این علائم در بیماران در جدول 3 ثبت گردیده است.


 

 

جدول 3 : شیوع عوارض سابلوکساسیون

درصد

تعداد

عوارض

3/34

91

درد در لمس عضله تمپورالیس

8/32

87

درد در لمس مفصل گیجگاهی فکی

5/32

86

سردرد مکرر

8/23

63

درد در لمس عضله SCM

4/23

62

درد در لمس گوش

3/22

59

درد در هنگام باز کردن دهان

0/20

53

درد در لمس عضله ماستر

 


شیوع سابلوکساسیون با وجود بیماری‏های سیستمیک (890/0=P و 04/1=OR) و یا سابقه تصادفات (663/0=P و 18/1=OR) و یا وجود عادات دهانی در فرد (785/0=P و 04/1=OR) رابطه معنی‏داری نشان نداد.

میانگین میزان حداکثر باز شدن دهان در افراد با سابلوکساسیون (62/0±8/44 میلی‏متر) به طور معنی‏داری از این مقدار در گروه بدون سابلوکساسیون (59/0±9/40 میلی‏متر) بیشتر بود (001/0>P).

14 درصد از افراد مبتلا به سابلوکساسیون صدای مفصلی در سایر مفاصل بدن داشتند و 2/13 درصد درد در سایر مفاصل بدن را گزارش دادند.

بروز علائم در مبتلایان به سابلوکساسیون با وجود عادات دهانی (001/0>P و 32/3=OR) و سن (001/0>P، 74/2=1OR و 71/14=2OR) رابطه معناداری داشت اما با جنسیت فرد (195/0=P و 69/0=OR) ارتباطی نداشت و با افزایش سن، شیوع علائم گسترش پیدا کرد به طوری که میزان آن در دسته بندی سنی 12-7 سال 3/56 درصد، 15-13 سال 78 درصد و 18-16 سال 95 درصد گزارش شد (جدول 4).

بر اساس مدل رگرسیون لجستیک، متغیر سن (053/0=1P، 001/0>2P، 26/2=1OR و 49/11=2OR) به طور مشابهی رابطه معنی‏داری با بروز علائم داشت؛ اما متغیر عادات دهانی با کنترل سایر متغیرها رابطه معنی‏داری را برخلاف حالت تک متغیره نشان نداد (094/0=P و 74/1=OR). متغیر جنس نیز همچون حالت تک متغیره (175/0=P و 65/0=OR) رابطه معنی‏داری داشت (جدول 5).

شیوع علائم در کسانی که عادات دهانی داشتند، به طور معنی‏داری بیشتر بود، بدین معنی که شانس علامت‏دار بودن سابلوکساسیون افراد با حداقل یک عادت دهانی 32/3 برابر افراد بدون سابقه عادت دهانی بود. عمده این عادات دهانی عبارت بودند از جویدن آدامس (7/49 درصد)، مکیدن لب (6/31 درصد)، دندان قروچه (1/18 درصد) و مکیدن انگشت (7/4 درصد).


 

 

جدول 4 : توزیع فراوانی افراد دارای سابلوکساسیون بر حسب برخی از متغیرهای مورد بررسی به تفکیک وجود یا عدم وجود علائم

تعدادکل

علائم

(CI 95%)OR

P*

ندارد

دارد

جنس

مرد

(1/41)109

(9/22)25

(1/77)84

1

195/0

زن

(8/58)156

(1/30)47

(9/69)109

(21/1-39/0)69/0

سن

12-7 سال

(5/47)126

(7/43)55

(3/56)71

1

001/0>

15-13 سال

(2/22)59

(0/22)13

(0/78)46

(57/5-34/1)74/2

18-16 سال

(1/30)80

(0/5)4

(0/95)76

(7/42-07/5)71/14

عادات دهانی

ندارد

(0/40)106

(5/41)44

(5/58)62

1

001/0>

 

دارد

(0/60)159

(6/17)28

(4/82)131

(82/5-89/1)32/3

در جدول فوق مقادیر تعداد (درصد) ارائه شده اند.

*آزمون Chi-Square

 

جدول 5 : نتایج مدل رگرسیون لجستیک برای بررسی رابطه متغیرها با علائم سابلوکساسیون

 

 

β

خطای استاندارد(SE)

(CI 95%)OR

P

جنس

مرد

423/0-

312/0

1

175/0

زن

(20/1-35/0)65/0

سن

12-7 سال

 

 

1

 

15-13 سال

764/0

395/0

(65/4-09/1)26/2

048/0

18-16 سال

44/2

566/0

(82/34-79/3)49/11

001/0>

عادات دهانی

ندارد

559/0

334/0

1

094/0

دارد

(36/3-90/0)74/1

                 

 

 

 


بحث

مفصل گیجگاهی فکی به عنوان یکی از پرکارترین و پیچیده‏ترین مفاصل بدن شناخته می‏شود که احتمال ایجاد عوارض و ناهنجاری‏های گوناگونی درآن وجود دارد. از جمله این مشکلات می‏توان به Hypermobility joint یا بیش‏حرکتی مفصلی اشاره کرد که در این عارضه اجزای تشکیل‏دهنده مفصل در مقیاسی بیشتر از حد استاندارد جابجایی دارند. سابلوکساسیون به نوعی از بیش حرکتی مفصل گیجگاهی فکی اطلاق می‏شود که در آن کندیل حین باز شدن دهان از حفره مفصلی خارج شده و به طور موقت در جلوی برجستگی مفصلی گیر می‏افتد. در این حالت به خاطر افزایش میزان حرکت مفصل، میزان باز شدن دهان فرد بیشتر از حد طبیعی می‏باشد.(14) برخی از محققین معتقدند که این افزایش میزان حرکت در تمام حرکات فکی غیر از پیشگرایی (Protrusion) قابل مشاهده است.(15) سابلوکساسیون مفصل گیجگاهی فکی می‏تواند بدون علامت و یا با علائمی از جمله درد در مفصل و عضلات جونده، صدای مفصلی و قفل شدگی دهان همراه باشد.(16و7) شاید سابلوکساسیون مفصل گیجگاهی فکی به خودی خود و در صورتی که تنها محدود به افزایش دامنه حرکتی مفصل فکی و فک باشد مشکل ساز نگردد اما متاسفانه این عارضه غیر از درد ممکن است عواقبی همچون ایجاد ناهنجاری‏های مفصل گیجگاهی فکی (TMD) را در پی داشته باشد. امروزه سابلوکساسیون مفاصل به عنوان یک عامل زمینه‏ای برای TMD و ایجاد صدای مفصلی و قفل شدگی مزمن دهان در نظر گرفته می‏شود(15و7) شیوع این پدیده در جمعیت به علت بی‏علامت بودن برخی از موارد یا عدم آگاهی افراد از علائم آن مشخص نشده است و این وضعیت ممکن است باعث ایجاد عوارض جدی در افراد به علت شناسایی نشدن این پدیده و از دست رفتن زمان گردد. لذا این مطالعه در جمعیت دانش‏آموزان شهر شیراز به منظور تعیین شیوع پدیده سابلوکساسیون و علائم همراه انجام گردید. بر اساس یافته‏های این پژوهش، شیوع سابلوکساسیون در جمعیت دانش‏آموزی مونث مورد مطالعه 7/38 درصد و در جمعیت دانش‏آموزی مذکر 5/27 درصد بوده است که در کل می‏توان رقم شیوع این پدیده در جمعیت دانش‏آموزی مورد مطالعه را حدود 1/33 درصد برآورد نمود. از آنجا که هیچ مطالعه منتشر شده مشابهی جهت بررسی شیوع این پدیده در جمعیت‏های دیگر یافت نشد، امکان مقایسه نتایج این مطالعه وجود ندارد. Huddleston(6) شیوع سابلوکساسیون علامت‏دار را در کودکان و نوجوانان مونث هلندی 8/13 درصد و در کودکان و نوجوانان مذکر هلندی 2/8 درصد اعلام کرد. این رقم در جمعیت مونث مورد مطالعه ایرانی 27 درصد و در پسران 2/21 درصد بوده است. این اختلاف قابل توجه غیر از مسائل نژادی و فرهنگی و بهداشتی ممکن است به تلقی افراد شرکت‏کننده از تعریف علائم و شدت آن بستگی داشته باشد. در مطالعه حاضر میانگین حداکثر میزان باز شدن دهان در افراد سالم 59/0±9/40 میلی‏متر و در افراد دارای سابلوکساسیون 62/0±8/44 میلی‏متر بوده است. برخی کتب مرجع میزان باز شدن دهان را حداقل 40 میلی‏متر ذکر نموده و مقادیر کمتر آن را به عنوان محدودیت در باز کردن دهان در نظر می‏گیرند.(5) با توجه به این که تحقیقات حاضر در کودکان و نوجوانان صورت پذیرفته است و نیز با توجه به اختلافات نژادی و آناتومیک، می‏توان مقادیر به دست آمده را به عنوان مقادیر نرمال جامعه مورد مطالعه در نظر گرفت.

شایع‏ترین علائمی که در جمعیت مورد مطالعه مشاهده شد، درد عضلات تمپورالیس در هنگام لمس بود. بسیاری از بیماران مبتلا در زمان مراجعه به پزشک درد عضلات را به عنوان شکایت اصلی خود مطرح می‏کنند در حالی که به وجود صدا در مفصل خود، قبل از شروع درد اذعان دارند، بدین معنی که صدای کلیک در مفصل را که به تدریج متوجه آن شده‏اند عادی یا به خاطر استفاده از غذاهای سفت می‏دانند. در کتب مرجع دندانپزشکی صدای مفصلی حاصل از سابلوکساسیون را به عنوان یک کلیک مفصلی ندانسته‏اند.(5) کلیک به عنوان یک علامت عمومی در ناراحتی‏های مفصلی در نظر گرفته می‏شود و وجود آن صرفاً منحصر به سابلوکساسیون نیست. در این مطالعه صدای کلیک تقریباً در نیمی از افراد معاینه شده مشاهده یا سابقه ای از وجود آن ذکر شد که نشان دهنده ارتباط معنی‏داری بین وجود صدای مفصلی و وجود سابلوکساسیون در افراد می‏باشد (001/0=P).

بروز پدیده سابلوکساسیون در مفصل گیجگاهی فکی، با سن ارتباطی ندارد. این عدم ارتباط می‏تواند دال بر این واقعیت باشد که ابتلا به سابلوکساسیون مفصل گیجگاهی فکی احتمالا زمینه‏های ارثی و تکاملی داشته و ارتباطی با اثرات محیطی و گذر زمان ندارد. به بیان دیگر در صورتی که فرد زمینه ارثی و تکاملی برای سابلوکساسیون مفصل گیجگاهی فکی داشته باشد، از اوایل زندگی می‏توان زمینه‏های این عارضه را در وی مشاهده کرد و تعداد مبتلایان به سابلوکساسیون در افراد مسن‏تر جامعه افزایش یا کاهش خاصی را نشان نمی‏دهد. اما آنچه که تحت تاثیر گذشت زمان قرار می‏گیرد بروز علائم ناشی از سابلوکساسیون در افراد مبتلا می‏باشد. با گذشت زمان و تحت تاثیر عوامل محیطی به تدریج افراد بیشتری از این مبتلایان درگیر علائم ناخوشایند سابلوکساسیون می‏شوند. وجود استرس‏ها، ضربات فیزیکی و عواملی از این قبیل می‏تواند در بروز علائم موثر باشد و افرادی که خود را از این پارامترها دور نگه دارند، علیرغم ابتلا به سابلوکساسیون مفصلی با احتمال بالاتری از تحمل درد و دیگر علائم این عارضه در امان خواهند بود. بر اساس جدول 4، 95 درصد افراد بالای 15 سال مبتلا به سابلوکساسیون حداقل یکی از علائم آن را تجربه کرده‏اند؛ در حالی که این رقم در مبتلایان زیر 12 سال معادل 3/56 درصد بوده است. آگاهی از این روند می‏تواند به کنترل مشکلات مفصلی حاصل از سابلوکساسیون کمک کند. در صورت شناسایی نوجوانان مبتلا به سابلوکساسیون از طریق پایش‏های بهداشتی در مدارس و ارائه آموزش‏های لازم در جهت کنترل استرس و حفاظت فیزیکی و کاهش بار کاری مفصل فکی (مانند عدم استفاده از آدامس) تا حدود زیادی از بروز علائم آزاردهنده سابلوکساسیون در افراد در آینده جلوگیری خواهد شد.

در این مطالعه حداکثر سن افراد شرکت‏کننده 18 سال بود و سنین بالاتر مورد بررسی قرار نگرفته است. با در نظر گرفتن روند افزایش علائم در سنین بالاتر، انتظار می‏رود که افراد مبتلا به سابلوکساسیون در دوران جوانی و میانسالی تقریباً همگی حداقل در دوره‏هایی درد یا دیگر علائم آن را تجربه کنند.

بنا به تجربیات نویسندگان و با توجه به سن بیماران مراجعه‏کننده جهت درمان این مشکلات به نظر می‏رسد این مشکلات در دهه بعد از بلوغ که با استرس‏ها و اختصاصات روحی و فیزیکی همراه است به اوج می‏رسند. با گذر از دوره بحرانی پس از بلوغ احتمالاً بیماران به طور نسبی از این علائم رهایی می‏یابند و در صورت بررسی افراد در سنین بعد از میانسالی احتمالاً با شیوع کمتری از علائم سابلوکساسیون مفصل گیجگاهی فکی مواجه خواهیم شد.

در حالت تک متغیره داشتن عادات دهانی رابطه مستقیمی با بروز علائم سابلوکساسیون داشت. اما در مدل رگرسیون لجستیک رابطه معنی‏داری مشاهده نشد. این امر احتمالا به دلیل اثر مداخله‏گرایانه سن می‏باشد زیرا شیوع عادات دهانی با افزایش سن، افزایش می‏یافت که در مدل رگرسیون لجستیک با کنترل اثر سن، این اثر حذف گردید و عادات دهانی دیگر رابطه معنی‏داری نداشت.

نتیجه گیری

سابلوکساسیون در جمعیت مورد مطالعه معادل یافت شایعی می‏باشد و دختران شانس بالاتری جهت ابتلا به این عارضه دارند. هرچند بروز این عارضه با سن افراد ارتباطی نداشت، اما با بالا رفتن سن، شیوع علائم مربوط به آن افزایش می‏یابد)

تشکر و قدردانی

این مقاله از پایان نامه دوره دکترای عمومی دندانپزشکی خانم مهرنوش تدین دانشجوی دانشکده دندانپزشکی واحد بین‏الملل دانشگاه علوم پزشکی شیراز به شماره 8794107 استخراج گردیده است و مراحل آماری آن توسط دکتر مهرداد وثوق در مرکز توسعه پژوهش دانشکده دندانپزشکی انجام گرفته که بدین وسیله قدردانی می‏گردد. هزینه‏های مربوط به طرح از سوی واحد بین‏الملل دانشگاه علوم پزشکی شیراز پرداخت گردیده است.

 

فرم ضمیمه 1

 

الف: بیوگرافی:

کد نمونه:

سن: ........      جنس: ...........             مقطع تحصیلی:..................

قد: .........      وزن: ............

ب: تاریخچه:

1- تاریخچه بیماری‏های سیستمیک: ................................

2- سابقه صدمات تصادفات رانندگی و ورزشی: ..............

3- سابقه شرکت در ورزش‏های خشن و رزمی: .............

4- سابقه وجود عادات دهانی شامل:

 جویدن آدامس یا ناخن ¨دندان قروچه ¨

 مکیدن لب ¨ مکیدن انگشت ¨

دیگر عادات ....................................

5- سابقه درد در ناحیه مفصل گیجگاهی یا گوش:

خیر ¨ بلی ¨

ج: معاینه مفصل گیجگاهی فکی:

1- میزان حداکثر باز شدن دهان به میلی‏متر: ..................

2- نحوه باز شدن دهان: مستقیم ¨

دارای انحراف ¨        ¨ S Shape

3- آیا در حین باز کردن دهان، صدای مفصلی شنیده می‏شود؟

خیر¨                        بلی ¨

4-آیا در حین باز کردن دهان صدای مفصلی قابل شنیدن توسط گوشی وجود دارد؟خیر¨                     بلی ¨

5- آیا در حین باز کردن دهان حرکت ناگهانی و پرشی کندیل در جلوی گوش قابل رویت است؟

خیر¨                        بلی ¨

6- آیا بیمار مشکوک به Subluxation مفصل گیجگاهی فکی می‏باشد؟ خیر¨                    بلی ¨

د: بقیه فرم معاینه در صورت مثبت بودن سوال شماره 6 تکمیل گردد:

1-      آیا باز شدن دهان با احساس درد همراه است؟

خیر¨                        بلی ¨

2-      وجود درد در لمس، در ناحیه مفصل گیجگاهی؟

خیر¨                        بلی ¨

3-      وجود درد در لمس ناحیه سوراخ گوش؟

خیر¨                        بلی ¨

4-      دردناک بودن عضله تمپورالیس در لمس؟

خیر¨                        بلی ¨

5-      دردناک بودن عضلات ماستر در لمس؟

خیر¨                        بلی ¨

6-      دردناک بودن عضلات SCM در لمس؟

خیر¨                        بلی ¨

7-      آیا بیمار سابقه سردرد‏های مکرر دارد (بیش از یک بار در هفته)؟

خیر¨                        بلی ¨

8-      آیا مفاصل دیگر بیمار هم دچار صدای مفصلی می‏باشند (مانند زانو) ؟ خیر¨                بلی ¨

9-      آیا مفاصل دیگر بیمار هم دچار درد می‏باشند؟

خیر¨                        بلی ¨

  1. Singh B, Singh R. Temporomandibular joint-anatomy and movement disorders. IJIRS 2013; 2(6).
  2. White SC, Pharoah MJ. Oral Radiology: Principles and Interpretation. 6th ed. St. Louis: Mosby Co; 2014. P. 530-60.
  3. Mapelli A, Galante D, Lovecchio N, Sforza C, Ferrario VF. Translation and rotation movements of the mandible during mouth opening and closing. Clin Anat 2009; 22(3): 311-8.
  4. Sforza C, Tartaglia GM, Lovecchio N, Ugolini A, Monteverdi R, Giannì AB,et al. Mandibular movements at maximum mouth opening and EMG activity of masticatory and neck muscles in patients rehabilitated after a mandibular condyle fracture. J Craniomaxillofac Surg 2009; 37(6): 327-33.
  5. Okeson JP. Management oftemporomandibular disorders and occlusion. 7th ed. St. Louis: Mosby Elsevier; 2013. P. 332-6.
  6. Huddleston SJ, Lobbezoo F, Onland-Moret NC, Naeije M. Anterior disc displacement with reduction and symptomatic hypermobility in the human temporomandibular joint: prevalence rates and risk factors in children and teenagers. J Orofac Pain 2006; 21(1): 55-62.
  7. Ögren M, Fältmars C, Lund B, Holmlund A. Hypermobility and trauma as etiologic factors in patients with disc derangements of the temporomandibular joint. Int J Oral Maxillofac Surg 2012; 41(9): 1046-50.
  8. Kavuncu V, Sahin S, Kamanli A, Karan A, Aksoy C. The role of systemic hypermobility and condylar hypermobility in temporomandibular joint dysfunction syndrome. Rheumatol. Int 2006; 26(3): 257-60.
  9. Adair SM, Hecht C. Association of generalized joint hypermobility with history, signs, and symptoms of temporomandibular joint dysfunction in children. Pediatr Dent 1993; 15: 323.
  10. Dijkstra P, De Bont L, De Leeuw R, Stegenga B, Boering G. Temporomandibular joint osteoarthrosis and temporomandibular joint hypermobility. Cranio 1993; 11(4): 268-75.
  11. Medra A, Mahrous A. Glenotemporal osteotomy and bone grafting in the management of chronic recurrent dislocation and hypermobility of the temporomandibular joint. Br J Oral Maxillofac Surg 2008; 46(2): 119-22.
  12. Refai H, Altahhan O, Elsharkawy R. The efficacy of dextrose prolotherapy for temporomandibularjoint hypermobility: A preliminary prospective, randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. J Maxillofac Oral Surg 2011; 69(12): 2962-70.
  13. Seçkin Ü, Tur BS, Yılmaz Ö, Yağcı İ, Bodur H, Arasıl T. The prevalence of joint hypermobility among high school students. Rheumatol Int 2005; 25(4): 260-3.
  14. Kalaykova S, Naeije M, Huddleston SJ, Lobbezoo F. Occupational differentiation in dentistry. Hypermobility of the temporomandibular joint and condylar position at maximal mouth opening. Ned Tijdschr Tandheelkd 2006; 113(10): 391-6.
  15. Pasinato F, Souza JA, Corrêa ECR, Silva AMTd. Temporomandibular disorder and generalized joint hypermobility: Application of diagnostic criteria. Braz J Otorhinolaryngol 2011; 77(4): 418-25.
  16. Koray O, Küçük B, Edebeoglu B. Etiology of temporomandibular disorder pain. J Orofac Pain 2009; 21(3): 89-94.