نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار اندودانتیکس، مرکز تحقیقات مواد دندانی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل
2 استادیار رادیولوژی دهان، فک و صورت، مرکز تحقیقات مواد دندانی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل
3 دندانپزشک
4 استادیار گروه آمار حیاتی، گروه پزشکی اجتماعی، دانشگاه علوم پزشکی بابل
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Lack of knowledge about root canal anatomy can cause mistakes in diagnosis, treatment planning and failure of treatment. Mandibular canine is usually single-rooted it may have two roots or more root canals. The purpose of this study was evaluating the number of root and root-canals of mandibular canine using digital radiography with different angles and comparing it with clearing method.
Materials & Methods: This study was a diagnostic test. Two hundred human mandibular canine teeth were studied. Digital radiography of the teeth from mesiodistal, bacculingual and 200 mesial views were prepared. Radiographic evaluation was down by two observers (An oral radiologist and an endodontist) separately. Then dental clearing was performed. Data analysis was done using SPSS.Ver.17 software and statistical tests of MC Nemar. PResults: Out of 200 cases of mandibular canine teeth, six teeth had two roots. In clearing method 183 teeth (91.5%) had single-canal and 17 cases (8.5 %) had two canals, and 3 teeth were type II and 8 teeth were type III. Digital x-ray results in bacculingual view showed that 198 teeth (99%) were single-canal and 2 cases (1%) were two-canal, which showed a significant difference compared to the results of clearing method (P>0.001). Findings of digital radiography in mesiodistal view showed that 180 teeth (90%) were single-canal and 20 teeth (10%) had two canals, which were not different from those of clearing method (P=0.25). In 200 mesial view, 192 teeth (96%) were single-canal and 8 teeth (4%) had two canals, which were different from those of clearing method (P=0.012).
Conclusion: Despite the low prevalence of anatomical variations in mandibular canine in this in vitro study, due to the lack of significant difference of radiographic mesiodistal views compared to that of clearing technique, CBCT modality is recommended for obtaining fast and complete diagnosis of unusual root canal.
کلیدواژهها [English]
مقدمه
هدف اصلی در درمان ریشه تمیز نمودن بیومکانیکی حفره پالپ و مجرای ریشه و آماده نمودن این فضا جهت پذیرش مواد پرکننده و به دنبال آن ایجاد سیل کامل ناحیه آپیکال و کرونال در سه بعد به منظور قطع ارتباط فضای داخلی دندان با بافتهای اطراف آن میباشد.(1) در آناتومی بدن انسان شکل حفره پالپ دندان، یکی از پیچیدهترین قسمتها است. از کارهای ابتدایی که در سال 1925 توسط Hess و Zurcher انجام پذیرفت تا پژوهشهای اخیر گویای پیچیدگیهای تشریح کانال ریشهها است. وجود یک ریشه با یک کانال متقارب و یک فورامن اپیکال بیشتر یک استثنا است تا اینکه قانون باشد.(2) بنابراین عدم آگاهی از آناتومی و فرم کانال ریشه میتواند موجب بروز اشتباهاتی در تشخیص و طرح درمان گردیده و کل فرایند درمان را با شکست مواجه نمایند. از طرفی رادیوگرافی به عنوان یکی از ابزارهای تشخیص در اعمال اندودنتیک دارای محدودیتهایی به دلیل دو بعدی بودن آن میباشد. جهت رسیدن به این مقصود از روشهای مختلفی برای بررسی مورفولوژی کانالها استفاده شده است که به طور کلی در دو دسته آزمایشگاهی و بالینی قرار میگیرند. روشهای بالینی شامل رادیوگرافی از دندان بیمار پس از گذاشتن فایل در کانالها یا پر کردن آن میباشد. اما روشهای آزمایشگاهی دارای تنوع بیشتری است. روشهایی همچون شفافسازی (Clearing)، تهیه مقاطع عرضی، تزریق ماده حاجب در داخل تعداد کانالها در هر ریشه و نحوه ارتباط آنها با یک دیگر و گرفتن قالب از کانال و مطالعه توسط SEM اشاره کرد.(1)
در مواردی که دندان کانین مورد درمان ریشه قرار میگیرد مثل قرار گرفتن در معرض ترومای ناشی از اکلوژن، پایه برای Overdenture، در موارد نهفتگی و آوردن آن به قوس دندانی(4و3) و Rampanent Caries نیاز به شناخت آناتومیکی کامل آن میباشد. همچنین دندان کانین فک پایین معمولاً تک ریشه است و طبق مطالعات انجام شده در 7/1% تا 2/6% موارد دو ریشه میباشد و 6/10% دارای دو کانال یا بیشتر میباشد.(5) Pecora و همکارانش در سال 1993، در مطالعهای به بررسی آناتومی داخلی، تعداد کانالها و سایز دندان کانین فک پایین انسان پرداختند. نتایج نشان داد که 3/98% دندانها تکریشهاند که 9/93 آنها تک کانال، 9/4% آنها دارای دوکانال و یک فورامن و 2/1% موارد نیز دو کانال با دو فورامن بودند. میزان دندانهای دو ریشهای 7/1% بود.(6) وزیری و همکارانش در سال 2008 در مطالعهای به بررسی دندان کانین فک پایین در جمعیت ایرانیان پرداختند. در این مطالعه 100 دندان دائمی کانین فک پایین مورد بررسی قرار گرفت. تعداد 88% دندانها تک کانال بودند و 12% دندانها دارای دو کانال بودند.(7) لذا یافت نشدن کانال دوم و انجام نشدن درمان ریشه این کانال باعث شکست در درمان ریشه دندان میشود.
مطالعات محدودی در مورد تاثیر زوایا در تعیین تعداد کانال انجام شده است. به عنوان مثال در مطالعه He و همکارانش که بر روی دندانهای قدامی و پره مولر انجام دادند به این نتیجه رسیدند که زوایای مختلف در پلن افقی (0،20،30) مزیالی یا دیستالی به کلینیسین در تشخیص و درمان کانالهای متعدد کمک کننده است(8) و در مطالعه Yoshioka و همکارانش در مقایسه بین بررسی تعدد کانال از طریق رادیوگرافی پری اپیکال (بعد باکولینگوال) و روش شفاف سازی به این نتیجه رسیدند که تفاوت معنیداری بین این دو روش وجود ندارد و تنگ شدن ناگهانی کانال را به عنوان یک معیار خوب جهت وجود چندریشهای بودن اعلام نمودند.(9) بنابراین هدف از مطالعه حاضر بررسی تعداد ریشه و کانال آنها با استفاده از رادیوگرافی دیجیتال در زوایای مختلف باکولینگوال و 20 درجه مزیالی (همانند شرایط کلینیکی) و مزیودیستال و مقایسه آن با روش شفافسازی است، میباشد.
مواد و روشها
مطالعه بر روی 200 دندان کشیده شده کانین فک پایین انسان که از مراکز درمانی و مطبهای دندانپزشکی جمعآوری شدند انجام شد. سن، جنسیت افراد و علت کشیدن دندان مورد بررسی قرار نگرفتند. تمامی دندانها سالم و فاقد شکستگی و یا تحلیل در ناحیه آپکس دندان بودند. بافتهای نرم متصل به دندان کاملاً برداشته شدند و با استفاده از سدیم هیپوکلریت 5/2% به مدت یک هفته ضدعفونی شدند. سپس دندانها درون فرمالین 10% قرار گرفتند. به کمک قلم جرمگیری، جرمهای موجود در سطح ریشه و طوق دندان برداشته شدند. سپس دندان کانین فک پایین از نظر تعداد ریشه مورد مشاهده بصری قرار گرفت.
در مرحله بعد دندانها در بلوکهای مومی تثبیت گردید و به منظور تقلید بافت نرم برای ایجاد اشعه پراکنده و تضعیف اشعه بین بلوک و منبع اشعه یک صفحه Plexy glass به ضخامت 24 میلیمتر قرار داده شدند. رادیوگرافیها از نمای مزیودیستالی، باکولینگوالی و با زاویه 20 درجه مزیالی از نمای باکولینگوالی برای هر دندان کانین، در یک وسیله ثابت کننده به طوری که موقعیت تیوب و دندان در هر اکسپوز ثابت باشد، انجام شدند.
از هر بلوک با استفاده از رادیوگرافیهای دیجیتال، گیرنده CCD (Dixi3, Planmeca, Finland) با مشخصات Pixel size=19-38µm و Spatial resolution=13-26Lp/mm با شرایط 60KVP, 8mA و زمان اکسپوز 08/0 ثانیه رادیوگرافی به عمل آمد.
جهت گرفتن رادیوگرافی یک صفحه مدرج که به عنوان نقاله کاغذی استفاده میشد بر روی سطحی که موازی با سطح افق بود، قرار داده شد به طوری که این صفحه توانایی نشان دادن 5 درجه را دارا بود و از یک مقوای بریده شده به شکل مستطیل به عنوان Marker (نشانگر) که بر روی Head tube دستگاه نصب شده بود و میزان Shift را روی صفحه مدرج را نشان میداد استفاده شد و کلیه رادیوگرافیها در شرایط استاندارد با زاویه عمودی 5- درجه تهیه شد. به این صورت که برای هر دندان رادیوگرافی در سه نمای باکولینگوال، مزیودیستال و 20 درجه مزیالی باکولینگوال گرفته شد. تصاویر CCD مستقیماً در کامپیوتر پردازش و سپس نمایش داده شدند.
ارزیابی رادیوگرافی: به هر یک از تصاویر دیجیتال یک کد داده شدند. یک متخصص رادیولوژی فک، دهان و صورت و یک متخصص درمان ریشه به عنوان مشاهده گر تصاویر را با هم در یک جلسه بررسی کرده و یک نظر واحد را اعلام نمودند. جهت کاهش خطا مشاهدهگرها دوباره تصاویر را دو هفته بعد مشاهده کردند. تصاویر دیجیتال در فضای کاملاً تاریک یک به یک و به صورت تصادفی از قبل تعیین شده روی صفحه نمایشگر 19 اینچ Samsung Sync Master SN 1943 با Resolution بالا و بدون محدودیت زمانی به نمایش گذاشته شدند.سپس برای مراحل شفاف دندانها(1) با فرز فیشور الماسی توربین (D&Z, Diamaned, Germany) جهت ورود به مینای دندان از سطح لینگوال دندان اقدام به تهیه حفره دسترسی گردید. بعد از این که حفره دسترسی مورد قبول تهیه شد، دندانها به بطریهای حاوی الکل صنعتی منتقل شدند دندانهای آماده شده به منظور پاکسازی نهایی از بقایای جرم یا دبریهای ریز روی سطح دندان و همچنین انحلال نسبی بقایای بافتی پالپ، به مدت 24 ساعت در محلول سدیم هیپوکلریت 25/5 درصد خانگی قرار داده شدند و سپس به مدت 2 ساعت در زیر آب جاری با فشار شسته شدند. سپس دندانها برای مدتی کوتاه بر روی کاغذخشککن و در فضای آزمایشگاه قرار گرفتند و بعد از آن جهت دکلسیفیکاسیون به ظروف شیشهای دردار حاوی اسیدنیتریک 5 درصد (Merck, Darmstadt, Germany) منتقل و به مدت 72 ساعت در این محلول نگهداری شدند. جهت جلوگیری از رسوب اسید و املاح و یکنواخت بودن اسید در تمام قسمتها، ظرف حاوی اسید نیتریک 5 درصد و دندانها هر روز در سه نوبت هم زده و اسید هر 24 ساعت یک بار تعویض شدند. سپس نمونهها از ظرف حاوی اسیدنیتریک 5 درصد خارج و جهت حذف اسید و املاح به مدت 4 ساعت به طور کامل در آب جاری شسته شدند. سپس دندانها را جهت دهیدراتاسیون به ترتیب در الکل 80 درجه به مدت 12 ساعت و 90 درجه به مدت یک ساعت و 100 درجه به مدت یک ساعت قرار داده شدند. سپس جهت شفافسازی نمونهها در متیل سالیسیلات 99-100 درصد (Merck , Darmstadt, Germany) با چگالی 18/1 کیلوگرم به مدت 2 ساعت قرار داده شدند. پس از این که دندانها کاملاً شفاف و شیشهای (Clear) شدند جوهر پلیکان به آرامی از ناحیه حفره دسترسی تهیه شده با استفاده از سرنگ یک بار مصرف به داخل دندان هدایت شدند. کانالهای رنگ شده از لحاظ تعداد و نوع کانالها بـراسـاس تـقسیم بـندی Vertucci(10) با اسـتفاده ازمیکروسکوپ نوری بررسی شدند.
آنالیز داده ها با استفاده از نرمافزار SPSS با ویرایش 17 و MC Nemar انجام شده و 05/0>P معنیدار تلقی شد.
یافته ها
نتایج بررسیهای حاصل از شفافسازی نشان داد که 183 دندان (5/91%) تک کانال و 17 مورد (5/8%) دو کانال که 3 دندان نوع III و 8 دندان نوع II بودند و همچنین در هیچ کدام از دندانهای مورد بررسی نوع IV مشاهده نگردید (جدول 1) (تصویر 1).
در این مطالعه از 200 دندان کانین فک پایین مورد بررسی 6 مورد، دو ریشه بودند که در بررسی رادیوگرافی از نمای باکولینگوال 1 دندان، از نمای مزیودیستال 6 دندان و از نمای 20 درجه مزیالی 6 دندان، دو ریشه تشخیص داده شدند (تصویر 2).
نتایج رادیوگرافی دیجیتال از نظر تعداد کانال در نمای باکولینگوال نشان داد که 198 دندان (99%) تک کانال و 2 مورد (1%) دو کانال بودند. همچنین در یافتههای رادیوگرافی دیجیتال از نمای مزیودیستال 180 دندان (90%) تک کانال و 20 دندان (10%) دو کانال، همچنین از نمای 20 درجه مزیالی 192 دندان (96%) تک کانال و 8 دندان (4%) دو کانال بودند (جدول 1).
از 198 دندان که به وسیله رادیوگرافی دیجیتال در نمای باکولینگوال تک کانال تشخیص داده شدند در روش شفافسازی مشخص گردید که 15 دندان دو کانال هستند. همچنین 2 مورد که در این نما به وسیله رادیوگرافی دیجیتال دو کانال تشخیص داده شد به وسیله شفافسازی تائید گردید. مقایسه نتایج حاصل از رادیوگرافی دیجتال از نمای باکولینگوال و یافتههای حاصل از روش شفافسازی در مورد تعداد کانال تفاوت معنیداری را نشان میدهد که شفافسازی تعداد دو کانال را بیشتر مشخص میکند (001/0>P) (جدول 2).
بررسی رادیوگرافی دیجیتال از نمای مزیودیستال 180 دندان را تک کانال تشخیصی داده که روش شفافسازی نیز این یافته را تائید کرد ولی از 20 دندانی که در این نما به وسیله رادیوگرافی دیجیتال دو کانال تشخیص داده شده بود، در روش شفافسازی مشخص گردید که 3 دندان دو کانال نبوده و تک کانال بودند. مقایسه نتایج رادیوگرافی دیجیتال از نمای مزیودیستال و یافتههای حاصل از روش شفافسازی از نظر تعداد کانال تفاوت آماری معنیداری نشان نمیدهد (25/0P=).
در نمای 20 درجه مزیالی رادیوگرافی دیجیتال 192 دندان تک کانال تشخیص داده شدند که در نتیجه شفافسازی 9 مورد از انها دو کانال بودند، همچنین از 8 دندانی که در این نما از رادیوگرافی دیجیتال دو کانال دیده شدند 8 مورد در روش شفافسازی نیز تایید گردید. مقایسه نتایج رادیوگرافی دیجیتال از نمای 20 درجه مزیالی و یافتههای حاصل از روش شفافسازی از نظر تعداد کانال تفاوت آماری معنیداری داشت (012/0P=).
رادیوگرافی دیجیتال از نمای مزیودیستال که از 20 دندان دو کانال، 4 دندان نوع III و 10 دندان نوع II، در هیچکدام از دندانهای مورد بررسی نوع IV مشاهده نگردید (تصویر 3و4). مقایسه نتایج رادیوگرافی دیجیتال از نمای مزیودیستال و یافتههای حاصل از روش شفافسازی از نظر نوع کانال ریشه تفاوت آماری معنیداری نشان نداد (15/0P=).
جدول 1 : نتایج رادیوگرافی دیجیتال و روش شفافسازی
روش و نمای رادیوگرافی |
تک کانال |
دو کانال |
رادیوگرافی دیجیتال با کولینگوال |
198 دندان 99% |
2 دندان 1% |
رادیوگرافی دیجیتال مزیودیستال |
180 دندان 90% |
20 دندان 10% |
رادیوگرافی دیجیتال 20 درجه مزیالی |
192 دندان 96% |
8 دندان 4% |
شفافسازی |
183 دندان 5/91% |
17 دندان 5/8 % |
جدول 2 : مقایسه نتایج رادیوگرافی دیجیتال از نماهای مختلف و یافتههای شفافسازی
نمای رادیوگرافی |
||||
جهت تابش |
تعداد کانال |
شفافسازی |
نتیجه آزمون مک نیمار |
|
یک کانال (درصد) تعداد |
دو کانال (درصد) تعداد |
|||
باکولینگوال |
یک کانال |
(5/91)183 |
(5/7)15 |
001/0< |
دو کانال |
(0/0)0 |
(0/1)2 |
||
مزیودیستال |
یک کانال |
(0/90)180 |
(0/0)0 |
25/0 |
دو کانال |
(5/1)3 |
(5/8)17 |
||
20درجه |
یک کانال |
(5/91)183 |
(5/4)9 |
012/0 |
دو کانال |
(0/0)0 |
(0/4)8 |
تصویر 1 : دندانهای کانین فک پایین بعد از شفافسازی (A) Type I(B) Type II,,(C) type III و دو ریشه مجزا (D)
تصویر 3 : رادیوگرافی دندان کانین دو کانال (Type II) فک پایین در سه نمای باکولینگوال (A)، 20 درجه مزیالی (B) و مزیودیستالی (C)
تصویر 2 : رادیوگرافی دندان کانین دو ریشه فک پایین در سه نمای باکولینگوال (A)، 20 درجه مزیالی (B) و مزیودیستالی (C)
تصویر 4 : رادیوگرافی دندان کانین دوکانال (Type III) فک پایین در سه نمای باکولینگوال (A), 20 درجه مزیالی (B) و مزیودیستالی (C)
بحث
در این مطالعه از روش شفافسازی دندانی استفاده شد و با نتایج حاصل از بررسی رادیوگرافیک درنماهای مختلف از دندان کانین فک پایین از نظر تعداد ریشه، کانال و همچنین نوع کانالهای یافت شده مورد مقایسه گردیدو تاکنون مطالعهای مشابه با موضوع فوق که با سه زاویه مختلف (مزیودیستال، باکولینگوال، 20 درجه مزیالی) انجام نشده است.
در این مطالعه نمای رادیوگرافی 20 درجه مزیالی در بررسی تعداد ریشه کمککننده بوده که میتوان نتیجه گرفت که این نما ارزش تشخیصی در بررسی تعداد ریشه در شرایط کلینیکی را دارد و همچنین در این مطالعه در نمای مزیودیستالی تعداد ریشهها کاملاً تشخیص داده شد که این موافق مطالعه Versiani و همکارانش(11) است ولی آنها از توموگرافی در نمای مزیودیستال برای بررسی آناتومیک دندان کانین فک پایین استفاده کردند.
در مطالعه ما تعداد کانین دو ریشه 3 درصد بود ولی مطالعات دیگر بین 1 تا 5 درصد کانین دو ریشه را گزارش میکنند.(12)
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که در نماهای رادیوگرافی انجام شده تنها نمای مزیودیستال تفاوت معنیداری با یافتههای شفافسازی نداشت (05/0<P). چون در نمای مزیودیستال به علت عدم سوپرایمپوز شدن کانالها دید بهتری برای کلینیسین وجود دارد که این اهمیت رادیوگرافی با نمای مزیودیستال برای مطالعات تحقیقاتی In vitro میباشد. در مورد زوایا هنوز بسیاری از کلینیسینها اعتقاد دارند که بین نمای 20 درجه مزیالی و نمای مزیودیستالی تفاوتی وجود ندارد در حالی که با این تحقیق In vitro به طور کامل نشان داده شد که این تفاوت بسیار محسوس می باشد که جهت تعمیم به نمای کلینیک نمای جایگزین مزیودیستالی همان استفاده از CBCT میباشد.
در این مطالعه برای نزدیکی به شرایط کلینیکی نمای باکولینگوال و نمای 20 درجه مزیالی نیز در نظر گرفته شد که این دو نما تفاوت معنیداری در تعداد کانال با روش شفافسازی داشتند ولی نتایج در نمای 20 درجه مزیالی نسبت به نمای باکولینگوالی شباهت بیشتری به نتایج حاصل از شفافسازی داشت که این اهمیت جستجو برای کانالهای اضافی با استفاده از رادیوگرافی در نماهای مختلف را نشان میدهد که موافق مطالعه Hanan و همکارانش(13) و Nandini و همکارانش(14) و صفی و همکارانش(2) میباشد که عنوان کردند که رادیوگرافی جهت تشخیص آناتومی کانالها باید از نماهای مختلف صورت پذیرد و جهت یافتن کانالهای اضافی تلاش گردد. Heو همکارانش که بر روی دندانهای قدامی و پرهمولر انجام دادند به این نتیجه رسیدند که زوایای مختلف در پلن افقی (0،20،30) مزیالی یا دیستالی به کلینیسین در تشخیص ودرمان کانالهای متعدد کمککننده است.(8)
همچنین در این مطالعه نمای باکولینگوال تفاوت معنیداری با روش شفافسازی از نظر تعداد کانال دارد که مخالف با Yoshioka و همکارانش است به طوری که آنها اظهار کردند که تفاوت معنیداری بین نمای باکولینگوال و شفافسازی از نظر تعدد کانال وجود ندارد.(9) که به علت آن که، آنها در مطالعه شان از دندان پره مولر و تنگ شدن ناگهانی کانال را به عنوان یک معیار اصلی دال بر متعدد بودن کانال دانستند و نوع کانال و تعدد ریشه را مدنظر نداشتند.
یافتههای مطالعه حاضر در شفافسازی نشان میدهد 5/91% (183 دندان) از دندانهای مورد مطالعه تک کانال و 5/8 % (17 دندان) دو کانال میباشند. در مطالعه وزیری و همکارانش 100 دندان کانین فک پایین در جمعیت ایرانیان مورد بررسی قرار گرفت که 88% درصد دندانها تک کانال 7 که با نتایج مطالعه ما توافق نسبی دارد که ممکن است علت این تفاوت اندک تفاوت در روش مطالعه حاضر می باشد. در مطالعه وزیری و همکارانش از 12% دندانهایی که دارای دو کانال بودند 5 دندان نوع II و 7 دندان نوع III که نتایج حاصل با این مطالعه تفاوت داشت که میتوان علت این تفاوت را تفاوت نظر مشاهدهگرها، روشهای متفاوت ارزیابی و منطقه دانست.
احتمال وجود دو کانال در دندان کانین فک پایین در مطالعات Pineda(15)، Green(16)، Vertucci(17) و Zaatar(18) به ترتیب 5/13، 18، 20 و صفر درصد، عنوان گردیده است همچنین در مطالعه وزیری و همکارانش 5/16 درصد بوده است 7 و در مطالعه حاضر 5/8 درصد از دندانهای کانین فک پایین دو کانال بودند. که شاید بتوان علت این تفاوت را به تاثیرگذار بودن عواملی چون تفاوتهای نژادی، روش پژوهش (درون دهان و خارج دهان) و روش ارزیابی (پرتونگاری، برش و سایش، قالبگیری و تزریق رنگ و شفافسازی) بر تعداد و اشکال کانالها و همچنین به حجم نمونهها و مورد مطالعه نیز دانست.
در مطالعه ما کانال نوع IV مشاهده نشد که مشابه با مطالعه şkan بود(19) ولی در مطالعه Pineda 5 درصد(15) Green 3 درصد(16) و Vertucci6 درصد بود.(17)
براساس نتایج به دست آمده از این مطالعه، تفاوت قابل ملاحظهای میان مطالعه به روش شفافسازی و رادیوگرافی دیجیتال وجود دارد که میتواند ناشی از نوع تحقیق و یا دقت بالاتر مطالعات آزمایشگاهی نسبت به مطالعات کلینیکی باشد.
اگرچه شایعترین آناتومی کانین فک پایین، تک ریشه و تک کانال بودن آن است اما کلینیسین بایستی احتمال تنوعات آناتومیکی در دندان و همچنین جستجو برای کانال دوم و یا دو ریشه بودن دندان را مدنظر داشته باشد. جهت تعمیم دادن این مطالعه به کلینیک، تکنیک CBCT پیشنهاد میشود به طوری که Neelakantan و همکارانش در مورد مقایسه بین CBCTو شفافسازی به این نتیجه رسیدند که تفاوت معنیداری بین این دو تکنیک دیده نمیشود و میتوان از CBCT برای مورفولوژی کانال استفاده نمود.(20) CBCT علیرغم مزایایی چون تصویر سه بعدی که هم برای تشخیص اولیه و هم طرح درمان مفید است محدودیتی همچون افزایش دوز بیمار و هزینه بالا به همراه دارد.
نتیجه گیری
با توجه به مطالعه حاضر نماهای رادیوگرافی باکولینگوال و 20 درجه مزیالی باکولینگوال که (در شرایط کلینیکی) انجام میشود در یافتن کانالهای اضافی دندان کانین فک پایین کمککننده میباشند ولی کافی نیست. بنابراین علیرغم شیوع کم تنوعات آناتومیکی در دندان کانین، با توجه به وجود ارتباط معنیدار نمای رادیوگرافیک مزیودیستال با روش شفافسازی، جهت حصول اطلاعات سریع و کامل در تشخیص تعداد کانال ریشه غیرمعمول دندان کانین تکنیک CBCT توصیه میشود.
تشکر و قدردانی
این مقاله منتج از پایان نامه خانم دکتر فاطمه تاجیک به شماره 448 دانشکده دندانپزشکی بابل میباشد. همچنین از همکاری مرکز تحقیقات مواد دندانی دانشکده دندانپزشکی بابل و دانشگاه علوم پزشکی بابل که حمایت مالی را برای انجام این پژوهش فراهم نمودند، تقدیر و تشکر میگردد.