بررسی رابطه بین استئوپروز و خشکی دهان در زنان یائسه

اربابی کلاتی, فاطمه; محمدی, عباس; قائمی حصاروئیه, سپیده

doi:10.22038/jmds.2015.3639

بررسی رابطه بین استئوپروز و خشکی دهان در زنان یائسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشیار بیماری‏های دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، مرکز تحقیقات بیماری‏های دهان و دندان، دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، ایران

² استادیار رادیولوژی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، مرکز تحقیقات بیماری‏های دهان و دندان، دانشگاه علوم پزشکی زاهدان، ایران

³ دندانپزشک

10.22038/jmds.2015.3639

چکیده

مقدمه: با توجه به اهمیت روزافزون بزاق در غربالگری بیماری‏های گوناگون و لزوم یافتن راه‏های کم خطرتر و کم هزینه تر جهت تشخیص بیماری‏ها، مطالعه حاضر جهت تعیین وجود ارتباط بین خشکی دهان و استئوپروز طراحی شده است.
مواد و روش‏ها:تعداد 26 زن یائسه دارای استوپروز و 27 زن یائسه فاقد استئوپروز وارد این مطالعه مقطعی شدند. پرسشنامه استاندارد مربوط به خشکی دهان برای تمام بیماران تکمیل شد و سپس بزاق غیرتحریکی نمونه‏ها در شرایط و مکان یکسان، با روش Spitting جمع‏آوری گردید. داده‏ها با استفاده از تست‏های t-student و Chi square مورد آنالیز قرار گرفت.
یافته ‏ها: متوسط حجم بزاق غیرتحریکی در بیماران دارای استئوپروز به طور معنی‎‏داری کمتر از بیماران فاقد استئوپروز بود (01/0P= و 5/2t=). احساس خشکی دهان در این گروه بیشتر بود (001/0P<).
نتیجه گیری: به نظر می‏رسد در خانم‏های یائسه بین ابتلا به پوکی استخوان و احساس خشکی دهان رابطه وجود داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Assessment the Relationship between Osteoporosis and Oral Dryness in Postmenopausal Women

نویسندگان [English]

Fateme Arbabi-Kalati ¹
Abbas Mohammadi ²
Sepide Ghaemi Hesaroeeh ³

¹ Associate Professor of Oral Medicine, Oral and Dental Disease Research Center, Zahedan University of Medical Sciences, Zahedan, Iran

² Assistant Professor, Dept of Oral Radiology, Oral and Dental Disease Research Center, Zahedan University of Medical Sciences, Zahedan, Iran

³ Dentist

چکیده [English]

Introduction: Given the increasing importance of saliva screening for various diseases and the seek for less risky and less costly ways to diagnose diseases; this study was designed to determine the relationship between oral dryness and osteoporosis.
Materials & Methods: Twenty six postmenopausal women without osteoporosis and 27 postmenopausal women with osteoporosis were enrolled in this cross sectional study. The standard questionnaire of xerostomia was filled for all patients. Unstimulated saliva samples were collected by spitting method in the same place and same time. Data were analyzed by SPSS software version 18. Independed t test, chi square.
Results: The mean volume of saliva in patients with osteoporosis was significantly lower than patients without the osteoporosis (P=0.01), while dry mouth feeling was higher in this group (P<0.01).
Conclusion: it seems that there is a positive relationship between osteoporosis and oral dryness feeling in postmenopausal women.

کلیدواژه‌ها [English]

Menopause
Xerostomia
Osteoporosis

اصل مقاله

مقدمه

منوپوز یا یائسگی به قطع دائمی تخمک‏گذاری به علت فقدان عملکرد تخمدان اطلاق می‏گردد. سن فیزیولوژیک یائسگی، بین 55-45 سال با متوسط 5/52 می‏باشد.⁽¹⁾ علائم مهم دهانی دوران منوپوزیک، شامل خشکی دهان و سندرم سوزش دهان است.⁽²⁾

بزاق در سلامت دهان نقش مهمی ایفا می‏کند و هر گونه تغییر در میزان یا کیفیت آن، سلامت دهانی و کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار می‏دهد. خشکی دهان یک مساله شایع بین افراد مسن است و عوارض مختلفی مانند درد و کاندیدیازیس ایجاد می‏کند. احساس خشکی دهان دلایل زیادی دارد از اختلالات غدد بزاقی تا عوارض دارویی.⁽³⁾

همراه با پیر شدن جمعیت، استئوپروز یا پوکی استخوان یک مسئله مهم در سلامتی است. از دست رفتن سریع استخوان طی یائسگی دیده می‏شود و زنان بعد از یائسگی، بیشترین ریسک ابتلا به استئوپروز را دارند. کنترل مناسب استئوپروز شامل تشخیص زود هنگام بیماری است که شامل تست‏های گسترده برای ارزیابی مارکرهای سرمی و ادراری، Turn over استخوان برای ارزیابی ریسک شکستن استخوان و ارزیابی پاسخ به درمان است.⁽⁴⁾ شواهد اخیر پیشنهاد می‏کند که استروژن تعادل بین عملکرد استئوبلاست‏ها و استئوکلاست‏ها را حفظ می‏کند. در خانم‏های یائسه به علت کاهش استروژن میزان بقا استئوکلاست‏ها از استئوبلاست‏ها بیشتر می‏شود و در نتیجه بالانس استخوانی منفی ایجاد می‏شود.⁽⁴⁾

از آنجا که بسیاری از زنان مبتلا به خشکی دهان جهت درمان به کلینیک‏های دندان پزشکی مراجعه می‏کنند و مراجعه افراد مسن به کلینیک‏های‏های دندان پزشکی زیاد می‏باشد، ممکن است بتوان با یافتن عوارض دهانی استئوپروز، به تشخیص زود هنگام شروع این بیماری آن درمان مناسب کمک کنیم. در مطالعه‏ای که توسط آقاحسینی و همکاران⁽¹⁾ انجام شد، نشان داده شده است بین خشکی دهان و تراکم استخوانی ارتباط وجود دارد و افراد با خشکی دهان بیشتربه استئوپروز مبتلا هستند. اما توجه به کم بودن مطالعات در این زمینه، تحقیق حاضر جهت تعیین وجود ارتباط بین خشکی دهان و استئوپروز طراحی شده است.

مواد و روش‏ها

در این مطالعه مقطعی، از بین مراجعه کنندگان کلینیک رادیولوژی جهت انجام سنجش تراکم استخوان، تعداد 26 فرد دارای استئوپروز و 27 فرد فاقد استئوپروز انتخاب شدند.

معیار ورود شامل زنان یائسه‏ای بود که سابقه یائسگی آن‏ها بین 5-2 سال باشد و معیارهای خروج شامل مصرف سیگار یا مصرف‏کنندگان هرگونه محصولات تنباکو، اضافه وزن (توده بدنی )، مصرف داروهای مسبب خشکی دهان⁽⁵⁾، وجود بیماری سیستمیک موثر بر غدد بزاقی (مانند دیابت و شوگرن و ...)، کاندیدیازیس دهانی، بهداشت دهانی نامناسب (عمق پاکت بیشتر از 3 میلی‏متر)، کورتون تراپی یا هورمون تراپی و فعالیت بدنی زیاد بود.⁽¹⁾

معیار تعیین استئوپروز بر اساس تراکم استخوان مهره کمری و استخوان لگن بود که هر کدام قابل انجام نبود از مچ دست استفاده می‏شد و به صورت گرم بر سانتی‏متر مربع گزارش می‏گردید. تراکم استخوان بیمار با متوسط میزان تراکم استخوان در سنین جوانی (45-25 سال) مقایسه شد.⁽⁵⁾ بدین ترتیب وجود یا عدم وجود پوکی استخوان توسط پزشک برای بیمار تایید شد و به صورت دارای پوکی استخوان فاقد پوکی استخوان به محقق گزارش شد.

هدف مطالعه برای تمامی شرکت‏کنندگان توضیح داده شد و رضایت‏نامه کتبی جهت شرکت در مطالعه اخذ گردید. سپس از بیماران خواسته شد پرسشنامه استاندارد مربوط به خشکی دهان را تکمیل نمایند (جدول 1) هر کدام از بیماران که حد اقل به 3 پرسش پاسخ مثبت داده بودند، به عنوان بیمار دارای خشکی دهان و بیمارانی که به هیچ کدام از سوالات پاسخ مثبت نداند، به عنوان فاقد خشکی دهان در نظر گرفته می‏شدند.⁽¹⁾ سپس بزاق غیرتحریکی نمونه‏ها در شرایط و مکان یکسان بین ساعت 9-12 صبح جمع‏آوری گردید. از داوطلبین خواسته شد 2 ساعت قبل از جمع‏آوری بزاق از خوردن و آشامیدن خودداری نمایند. نمونه‏های بزاق غیر تحریکی با روش Spitting جمع‏آوری گردید. به این ترتیب که از بیمار خواسته شد در طی 5 دقیقه، هر دقیقه یک بار بزاق جمع‏آوری شده در دهان خود را در لوله ای پلاستیکی که در اختیارش قرار داده شده بود، تخلیه نماید. پس از جمع‏آوری بزاق، میزان جریان آن بر اساس میلی لیتر بر 5 دقیقه محاسبه گردید.

داده ‏ها توسط نرم افزار SPSS با ویرایش 18 و با استفاده از تست‏های t student برای آنالیز دو گروه از نظر سن و حجم بزاق (متغیر کمی) و Chi square برای آنالیز دو گروه از نظر احساس خشکی دهان (متغیر کیفی) مورد آنالیز قرار گرفت.

یافته‏ ها

در مطالعه حاضر تعداد 26 فرد دارای استئوپروز و 27 فرد فاقد استئوپروز مورد بررسی قرار گرفتند. جدول 2 متوسط سن و حجم بزاق افراد دو گروه را نشان می‏دهد. بین سن دو گروه اختلاف آماری معنی‏دار وجود نداشت (06/0P= و 9/1t=). اما متوسط حجم بزاق غیرتحریکی از لحاظ آماری اختلاف معنی‏دار داشت (01/0P= و 32/0t=).

جدول 3 مقایسه دو گروه تحت مطالعه از نظر احساس خشکی دهان را نشان می‏دهد. بررسی آماری نشان داد که دو گروه از لحاظ وجود احساس خشکی دهان اختلاف آماری معنی‏دار داشتند.

جدول 1 : پرسش نامه استاندارد جهت بررسی وجود خشکی دهان

ردیف	سوالات	بله	خیر
1	آیا در زمان خوردن غذا احساس خشکی دهان دارید؟
2	آیا در بلع غذاهای مختلف مشکل دارید؟
3	آیا برای بلع غذا‏های خشک نیاز به نوشیدن آب دارید؟
4	آیا احساس می‏کنید میزان بزاق در دهان شما کم شده است؟
5	آیا در شب یا هنگام بیدار شدن احساس خشکی دهان دارید؟
6	آیا در طی سفر احساس خشکی دهان دارید؟
7	آیا برای بهبود احساس خشکی دهان از جویدن آدامس یا شکلات استفاده می‏کنید؟
8	آیا در طی شب به علت تشنگی از خواب بیدار می‏شوید؟
9	آیا در احساس مزه غذاها مشکل دارید؟
10	آیا احساس سوزش زبان دارید؟

جدول 2 : مقایسه سن و حجم بزاق در دو گروه

P value	فاقد استئوپروز	دارای استئوپروز
06/0P=	5/5 ± 2/52	3/6 ± 1/53	سن (سال)
01/0P=	66/0 ± 8/1	93/0 ± 2/1	حجم بزاق (میلی لیتر در 5 دقیقه)

جدول 3 : توزیع فراوانی افراد تحت مطالعه بر حسب خشکی دهان و استئوپروز

خشکی دهان	استئوپروز
خشکی دهان	دارد	ندارد	P-value Chi square
دارد	22 (5/84)	7 (0/26)	001/0P< (4/18Chi square =)
ندارد	4 (5/15)	20 (0/74)	001/0P< (4/18Chi square =)
کل بیماران	26 (0/100)	27 (0/100)

بحث

احساس خشکی دهان شکایت عمده بسیاری از افراد مسن است که به صورت قوی با یائسگی همراه است اما مکانیسم دقیق این احساس به خوبی مشخص نیست. اندازه گیری میزان جریان بزاق در ارتباط با تغییرات سن و تفاوت‏های جنسی مورد بحث مطالعات مختلفی بوده است. بر اساس یافته‏های موجود، جریان بزاق زنان یائسه سالم با یا بدون علایم خشکی دهان تفاوت آماری معنی‎‏داری با مقادیر حداقل پایه ندارد که با نتایج مطالعه حاضر در یک راستا است.^(7و6و1) در این مطالعه اگرچه بزاق افراد دارای پوکی استخوان کمتر از افراد فاقد این بیماری بود ولی از حداقل پایه بزاق کمتر نبود، بنابراین منطقی به نظر می‏رسد که تغییر در کیفیت بزاق و نه صرفاً کمیت آن باعث شیوع بالاتر احساس خشکی دهان در افراد دارای پوکی استخوان شده است.^(7و6و1)

نتایج مطالعه حاضر نشان داد که افراد دارای استئوپروز بیشتر از زنان فاقد این بیماری احساس خشکی دهان دارند که مشابه نتایج مطالعه آقاحسینی و همکاران می‏باشد.⁽¹⁾

کلسیم جز عناصر ضروری بدن است و به نقش آن در استئوپروز در مقالات پزشکی اشاره شده است. افزایش کلسیم ادرار نشانه تحلیل استخوان و در تشخیص استئوپروز استفاده می‏شود.⁽⁵⁾

در مطالعه دیگری، آقاحسینی و همکاران⁽⁹⁾ نشان دادند که غلظت کلسیم بزاق و آلکالن فسفاتاز سرمی در زنان یائسه دارای احساس خشکی دهان بیشتر از زنان یائسه فاقد خشکی دهان می‏باشد، اما بین غلظت کلسیم سرم تفاوتی وجود ندارد. همچنین ربیعی و همکاران⁽¹⁰⁾ با مقایسه 40 زن یائسه دارای استئوپروز با 40 زن یائسه فاقد استئوپروز، نشان دادند که غلظت کلسیم بزاق افراد دارای استئوپروز بیشتر است که ممکن است نشان دهنده تحلیل استخوان در این افراد باشد. هرچند وی وجود خشکی دهان را بررسی نکرده است ولی شاید بتوان نتیجه گیری کرد که علت احساس خشکی دهان در افراد دارای استئوپروز در این مطالعه احتمال وجود غلظت بالاتر کلسیم باشد که با توجه به اینکه مطالعه‏ای در این مورد صورت نگرفته است نیاز به بررسی بیشتر دارد.

استفاده از بزاق جهت تعیین استئوپروز در مقایسه با استفاده از سرم یا یافته‏های رادیوگرافی، مزایای متعددی دارد از جمله اینکه غیرتهاجمی و بدون درد است و نیاز به افراد آموزش دیده خاص جهت جمع‏آوری بزاق ندارد. بنابراین پیشنهاد می‏شود که در مطالعات آتی رابطه بین ترکیبات بزاق و رابطه آن با پوکی استخوان مورد بررسی قرار گیرد.

نتیجه گیری

به نظر می‏رسد در خانم‏های یائسه بین ابتلا به پوکی استخوان و احساس خشکی دهان رابطه وجود داشته باشد.

تشکر و قدردانی

بدینوسیله از معاونت محترم تحقیقات و فن‏آوری دانشگاه علوم پزشکی زاهدان که حمایت مالی طرح را بر عهده داشته‏اند تقدیر می‏گردد. این مقاله از پایان نامه اینترنی دندانپزشکی با شماره ثبت 6506 مشتق شده است

مراجع

Agha-Hosseini F, MitzaiiDizgah I, Moosavi NM. Relationship of lumbar spine bone mineral density and oral dryness feelingin menopause. Menopause 2011; 18(6): 625-8.
Agha-Hosselni P, MirzaiiDizgah I, Moghaddarn PP, Akrad ZT. Stimulated I vole salivary flow rate and composition -in menopausal women with oral dryness feeling. Oral Dis 2007; 13(3): 320-3.
Mirzaii-Dizgah I, Agha-Hosseini F. Stimulated and unstimulated salivary progesterone in menopausal women with oral dryness feeling. Clin Oral Investing 2011; 15(6): 859-62.
Reddy S, Pratibha R, Karthikeyan H. Oral signs and salivary parameters as indicators of possible osteoporosis and osteopenia in postmenopausal women: Study of 45 subjects. Braze J Oral Sci 2008; 7(24): 1502-6.
Rajai A. Osteoporosis. Research in medicine. 1386; 31(1): 1-5. (Persian)
Bruce D, Rymer J. Symptoms of the menopause. Best Pract Res Clin Obstet Gynaeco 2009; 23(1): 25-32.
Ghezzi EM, Wagner Lange LA, Schork MA, Metter EJ, Baum BJ. Longitudinal influence of age, menopause, hormone replacement therapy, and other medications on parotid flow rates in healthy women. J Gerontol A Biol Sci Med Sci 2000; 55(1): 34-42.
Agha Hosseini F, Mirzai Dizgah I, Moosavi MS. Relationship of serum and saliva calcium, phosphorus and alkaline phosphatase with dry mouth feeling in menopause. Gerodontol 2012; 29 (2): 1092-7.
Rabiei M, Masooleh IS, Leyli EK, Nikoukar LR. Salivary calcium concentration as a screening tool for postmenopausal osteoporosis. Int J Rheum Dis 2013; 16(2): 198-202.