نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دندانپزشک، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران
2 استادیار سلامت دهان و دندان اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران
3 دانشیار سلامت دهان و دندان اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Considering the importance of the dentist role in smoking cessation of smoker patients, the aim of this study was to develop a valid and reliable questionnaire for assessment of dentist counseling effect on knowledge, attitude and the smoker's stage of change in dental centers.
Materials & Methods: After literature review, an initial questionnaire containing three demographic questions, 16 phrases that showed a history of tobacco use, 5 phrases for specifying patient's stage in the change cycle, 7 phrases for knowledge assessment, and 27 phrases for attitudes assessment, was designed. To standardize and validate the questionnaire, qualitative assessment was done using an expert panel and quantitative assessment was done using content validity ratio (CVR) and content validity index (CVI). Reliability assessment was done by a test–retest method and use of Cronbach's alpha.
Result: After validity assessment, questions with CVI and CVR less than the limit were corrected and modified. The validation process was repeated until the desired amount of CVR of 0.62 and the CVI greater than 0.79 were obtained. The reliability was confirmed with Cronbach's alpha value greater than 0.7.
Conclusion: This study provided a valid and reliable instrument for assessment of effect of the dentist counselling on knowledge, attitude and the smoker stage of change in dental centers.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
حدود 10 میلیون فرد سیگاری در ایران وجود دارد. میزان مرگ‌ومیر ناشی از استعمال دخانیات نیز در میان این افراد، حدود 70000 نفر در سال تخمین زده شده است. پیش‌بینی میشود در صورتی که الگوی مصرف کنونی به همین صورت تداوم داشته باشد، میزان مرگ‌ومیر ناشی از آن به 200000 نفر در سال 2025 افزایش خواهد یافت.(1)
اعتیاد به انواع مختلف مواد دخانی و از آن جمله سیگار، وابستگی فیزیکی و روحی به این مادة مضر می‌باشد، در نتیجه، برای ترک مصرف آن، شخص باید از سه جنبة روانی، جسمی و اجتماعی اعتیاد رها شود. ترک اعتیاد برای فرد از همان لحظات و دقایق اولیه رهایی تا سال‌های سال موجب جلوگیری از خسارت و ضررهای متعدد می‌گردد.(2) توصیه متخصصین بهداشتی به ترک سیگار اثر مهمی در ترک سیگار در افراد سیگاری دارد. دخالت هر چه بیشتر متخصص باعث افزایش ترک سیگار میشود.(5-3) وظایف دندانپزشکان در ارائه مشاوره‌های ترک سیگار به صورت قابل توجهی مهم بوده و از آنجا که بیش از 50% افراد سیگاری، حداقل یک بار در سال به مطب‌ها و کلینیک‌های دندانپزشکی مراجعه می‌کنند، دندانپزشک عضوی از کادر پزشکی به شمار می‌رود که فرصت ایدهآلی برای پیادهسازی برنامه مشاورهای ترک دخانیات به بیمار خود دارد.(2)
از آن جایی که دندانپزشکان قادر هستند بیماریهای ناشی از تنباکو را تشخیص و درمان نمایند، لذا موقعیت مناسبی برای برقراری ارتباط با بیمار به منظور ترک سیگار دارند. از طرف دیگر، هدف جامعه دندانپزشکی ایجاد بهداشت دهان و دندان مناسب برای جامعه بوده و برای رسیدن به این هدف، دندانپزشک باید به بیمار به صورت کل نگاه کرده و بیمار خود را از جنبههای مضر و سیستمیک مصرف تنباکو آگاه نماید. همچنین، بسیاری از بیماریها و شرایط نامناسب دندانپزشکی مانند بیماریهای پریودنتال، ضایعات مخاطی مرتبط با تنباکو، شکست در درمانهای جراحی یا اعمال دندانپزشکی، ارتباط مستقیم با مصرف تنباکو دارند. پس بیمار حق دارد تا خطرات و ریسکهای ناشی از مصرف تنباکو را از زبان دندانپزشک خود بشنود. دلایل عدم توجه کافی دندانپزشکان نسبت به مصرف دخانیات توسط بیماران شامل وقتگیربودن یا نداشتن صرفه اقتصادی این کار برای آنها گزارش شده است. هدف سازمان سلامت عمومی آمریکا به صورت کلی این است که خدمات مشاورهای ترک سیگار به تمامی بیماران سیگاری در هر یک از ملاقاتهای پزشکی یا دندانپزشکی ارائه شود.(6)
اولین و اساسی‌ترین قدم برای مشاوره ترک سیگار، شناسایی و ارزیابی مصرف دخانیات در بیماران می‌باشد. برای این منظور، فرم‌های تاریخچه سلامت دندانپزشکی باید سؤالاتی دربارة این موضوع داشته باشند.(2)
براساس تئوری Richmond و همکاران(7) مراحل آمادگی برای تغییر شامل ناآماده، مردد، آماده، نگهداری و عود می‌باشد. این مدل برای ایجاد تغییر در رفتارهای زیستی به کار می‌رود. در این مدل شیوههای متفاوت درمانی برای افراد در مراحل مختلف جهت تغییر رفتار نیاز است و با استفاده از این مدل شیوه برخورد، متناسب با مرحله فرد انتخاب میشود. همچنین زمان بیشتری برای گروههای آماده نسبت به گروه ناآماده صرف میشود.
در تحقیقاتی که تاکنون اثر مشاوره ترک سیگار را در محیط دندانپزشکی نشان میدهند از ابزاری که مرحله بیمار در چرخه تغییر و میزان دانش و نگرش را نشان دهد، استفاده نشده است.(8)
تحقیق حاضر با هدف تهیه پرسشنامه دانش، نگرش و تشخیص مرحله بیمار سیگاری در چرخه تغییر در مراکز دندانپزشکی و بررسی روایی صوری و محتوایی و پایایی آن انجام گردیده است.
مواد و روشها
در ابتدا پس از مروری بر مطالعات پیشین، پرسشنامهای حاوی 58 سوال توسط محققان طراحی شد. پرسشنامهای حاوی 3 سؤال دموگرافیک (سن، جنس، میزان تحصیلات)، 16 سوال در مورد تاریخچه مصرف تنباکو (سوالات 1 تا 16)، 5 سوال برای تعیین مرحله تغییر (سوالات 51 تا 55)، 7 سوال برای بررسی دانش (سوالات 17 تا 23) و 27 سوال (سوالات 24 تا 50) برای بررسی نگرش (با مقیاس لیکرت 5 گزینهای شامل کاملاً موافقم، موافقم، نظری ندارم، مخالفم، کاملاً مخالفم با امتیازهای 1-2-3-4-5) طراحی شد.
در مرحله بعد پایایی (Reliability) و روایی محتوایی (Content validity) کمی و کیفی پرسشنامه برای حیطههای دانش، نگرش و مرحله تغییر به صورت زیر مورد بررسی قرار گرفت.
در بررسی روایی صوری از دو روش کمی و کیفی استفاده گردید. تعیین روایی صوری کیفی در یک پانل 10 نفره تخصصی با حضور متخصصین سلامت دهان و دندان (6 نفر)، کنترل دخانیات (2 نفر) و سلامت عمومی (2 نفر) برای یافتن سطح دشواری، میزان عدم تناسب، ابهام عبارات و یا وجود نارسایی در معانی کلمات انجام گرفت که نظرات آنان به صورت تغییراتی جزئی در پرسشنامه اعمال شد.
برای تعیین کمّی روایی صوری، Impact score هر سوال محاسبه شد. ابتدا برای هریک از 55 آیتم ابزار، طیف لیکرتی 5 قسمتی در نظر گرفته شد: امتیاز کاملاً موافقم (امتیاز 5)، موافقم (امتیاز 4)، نظری ندارم (امتیاز 3)، مخالفم (امتیاز 2) و کاملاً مخالفم (امتیاز 1). سپس پرسشنامه جهت تعیین روایی در اختیار 20 بیمار سیگاری قرار گرفت. پس از تکمیل پرسشنامه توسط گروه هدف، با استفاده از فرمول روش تأثیر آیتم، روایی صوری محاسبه شد. (Impact Score=Frequency(%)×Importance)
در بررسی کیفی روایی محتوا از 5 نفر از متخصصین دندانپزشکی درخواست شد پس از مطالعه دقیق ابزار، دیدگاههای اصلاحی خود را به صورت کتبی ارائه نمایند. همچنین تاکید شد که در ارزیابی کیفی روایی محتوا، موارد رعایت دستور زبان، استفاده از کلمات مناسب، اهمیت سوالات، قرارگیری سوالات در جای مناسب خود، زمان تکمیل ابزار طراحی شده را مدنظر قرار دهند.
پس از جمعآوری نظرات متخصصین، تغییرات لازم در ابزار مورد توجه قرار گرفت، سپس برای ارزیابی کمی روایی محتوا و جهت اطمینان از این که مهمترین و صحیحترین محتوا (ضرورت سوال) انتخاب شده است، نسبت روایی محتوا (Content validity ratio) و برای اطمینان از اینکه سوالات ابزار به بهترین نحو جهت اندازهگیری محتوا طراحی شده، از شاخص روایی محتوا (Content validity index) استفاده شد. جهت تعیین روایی محتوایی پرسشنامه، به 14 نفر از متخصصین در رشتههای سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی (6 نفر)، متخصص بیماریهای پریودونتال (2 نفر)، سلامت عمومی (2 نفر)، کنترل دخانیات (2 نفر) و روانشناس (2 نفر) ارسال و از آنان درخواست شد که درخصوص هر یک از 55 سوال ابزار به صورت «ضروری است»، «ضروری نیست ولی مفید است» و «ضرورتی ندارد»، پاسخ دهند. پاسخها براساس فرمول CVR (Content Validity) محاسبه و با جدول Lawshe(9) انطباق داده شد. اعداد بالاتر از 59/0 مورد قبول واقع شد.
پس از تعیین و محاسبه CVR، بررسی CVI (Content Validity Index) بر اساس شاخص روایی محتوای Waltz and Basel(10) صورت گرفت. بدین منظور مجدداً پرسشنامه جهت محاسبه CVI به 15 نفر از متخصصین ذکر شده داده شد و از آنان خواسته شد که در مورد هر یک از 55 سوال، سه معیار زیر را بر اساس طیف لیکرتی چهار قسمتی اظهار نظر نمایند: مربوط بودن، ساده بودن و واضح بودن. (مثلاً 1: غیرمرتبط، 2: تاحدودی مرتبط، 3: مرتبط و 4: کاملاً مرتبط). بدین منظور امتیاز CVI به وسیله مجموع امتیازات موافق برای هر آیتم که رتبه 3 و 4 (بالاترین نمره) کسب کردهاند بر تعداد کل رایدهندگان محاسبه خواهد شد. در این مطالعه با استفاده از فرمول CVI شاخص روایی محتوا محاسبه شد.(11) پذیرش آیتمها براساس نمره CVI بالاتر از 79/0 بود.(11)
پس از ارزیابی روایی، جهت بررسی پایایی پرسشنامه از تست آزمون-آزمون مجدد که نشانگر قابلیت تکرارپذیری یک شاخص است استفاده شد؛ بدین ترتیب بیان میشود که نتایج اندازهگیری یک کمیت در یک نمونه اما در دو زمان مختلف تا چه حد با هم همخوانی دارد.
برای این منظور نسخه روا شده پرسشنامه به بیست بیمار سیگاری داده شد؛ سپس سه هفته بعد از آنها خواسته شد تا مجدداً پرسشنامهها را پر کنند. از روش آلفا–کرونباخ جهت تایید پایایی استفاده شد.(12)
یافته ها
نتایج Impact score حاکی از آن بود که تمامی سوالات به جز سوال 7، نمره مساوی یا بیشتر از 5/1 داشتند، بنابراین در پرسشنامه گنجانده شدند.
نتایج CVI حاکی از آن بود که تمامی سوالات به جز سوال 7 و 17 نمره CVI بالاتر از 79/0 داشتند و لذا مناسب تشخیص داده شدند. سوال 17 نمره CVI بین 79/0 تا 70/0 داشت، که بدان معنی بود که به اصلاح و بازنگری نیاز داشت و سوال 7، نمره CVI کمتر از 70/0 داشت که غیرقابل قبول بود. آیتم نیازمند اصلاح در سوال 17 به صورت «سیگار کشیدن من اثر مخرب روی سلامت دهان و دندان افراد خانوادهام که در معرض دود سیگار هستند، دارد.» اصلاح شد و مقدار CVI از 73/0 به 93/0 ارتقا یافت.
نتایج CVR حاکی از آن بود که تمامی سوالات به جز سوال 7 مساوی یا بزرگتر از عدد جدول Lawshe (62/0) بود. این مطلب حاکی از آن بود که سوالات ضروری و مهم در این ابزار به کار گرفته شده بود.
میزان ICC برای کل پرسشنامه 88/0 به دست آمد که برای بخشهای مختلف پرسشنامه از 68/0 تا 89/0 متغیر بود که در محدوده قابل قبول قرار داشت.(11) میزان ضریب اعتماد با روش آلفای کرونباخ برای بخش دانش 89/0 و برای بخش نگرش 94/0 محاسبه شد. در نهایت با حذف سوال 7، ابزار به صورت پرسشنامهای با 56 سوال آماده شد.
جدول 1 : شاخص روایی محتوای پرسشنامه توسط نسبت روایی محتوا CVR و شاخص روایی محتوا CVI، قبل و بعد از اصلاح و بازنگری سوالات پرسشنامه
|
CVR |
CVI |
سوال |
|
73/0 |
86/0 |
1- آیا شما سیگار می‌کشید؟ |
|
86/0 |
86/0 |
2- اگر نوع دیگردخانیات مثل قلیان یا پیپ نیز استفاده میکنید، نام ببرید. |
|
1 |
86/0 |
3- از چه سنی سیگار کشیدن را شروع کردید؟ |
|
73/0 |
81/0 |
4- اگر سیگار می‌کشید به چه میزان … |
|
86/0 |
93/0 |
5- چه نوع سیگاری می‌کشید؟ |
|
73/0 |
93/0 |
6- چه تعداد سیگار در روز می‌کشید؟ |
|
60/0 |
43/0 |
7- محتوای نیکوتین سیگاری که مصرف میکنید، چقدر است؟ |
|
73/0 |
83/0 |
8- چه مدت بعد از بیدار شدن از خواب شروع به سیگار کشیدن مینماید ؟ |
|
73/0 |
93/0 |
9- آیا پکهای عمیق میزنید؟ |
|
73/0 |
74/0 |
10- آیا صبحها بیشتر از بعد از ظهرها سیگار می‌کشید؟ |
|
86/0 |
86/0 |
11- آیا حتی زمانی که آنقدر بیمار هستید که باید در بستر بمانید به سیگارکشیدن ادامه میدهید؟ |
|
1 |
73/0 |
12- آیا سیگار نکشیدن در مکانهای ممنوع (سینما، وسایل حمل و نقل عمومی و غیره) برای شما مشکل است ؟ |
|
73/0 |
83/0 |
13- آیا شما در حال ترک سیگار هستید؟ |
|
86/0 |
86/0 |
14- تا به حال در طول زندگی سعی کرده‌اید که واقعاً سیگار را ترک کنید، به طوری که حتی در طی 24 ساعت یک پک هم سیگار نکشیده باشید؟ |
|
86/0 |
86/0 |
15- آخرین باری که سعی کردید واقعاً سیگار را ترک کنید به طوری که حتی در طی 24 ساعت یک پک هم نکشیده باشید، کی بود؟ |
|
1 |
86/0 |
16- آیا از اثرات مخرب سیگار بر سلامت دهان و دندان خود آگاهی دارید؟ |
|
86/0 |
73/0 |
17- سیگار کشیدن من باعث اثر مخرب روی سلامت دهان و دندان افراد خانواده ام که در معرض دود سیگار هستند میشود. |
|
1 |
93/0 |
18- سیگار کشیدن من بر روی سلامت عمومی من تأثیر بدی میگذارد. |
|
1 |
86/0 |
19- سیگار کشیدن من بر روی سلامت دهان ودندان من اثر مخرب دارد. |
|
73/0 |
86/0 |
20- سیگار کشیدن من فقط روی سلامتی من تأثیر دارد نه دیگر افراد خانواده ام که در معرض دود آن هستند. |
|
86/0 |
86/0 |
21- قلیان نسبت به سیگار تأثیر کمتری روی سلامت عمومی من دارد. |
|
73/0 |
86/0 |
22- قلیان نسبت به سیگار تأثیر کمتری روی سلامت دهان و دندان من دارد. |
|
86/0 |
81/0 |
23- زیانهای سیگار بیش از منافع آن است. |
|
1 |
81/0 |
24 - مشاوره ترک سیگار توسط دندانپزشک برای من مفید است. |
|
86/0 |
86/0 |
25- علاقهای به ترک سیگار ندارم. |
|
1 |
93/0 |
26- از اینکه سیگاری هستم خوشحالم. |
|
1 |
86/0 |
27-از سیگار کشیدن لذت میبرم. |
|
1 |
93/0 |
28- در جهت ترک سیگار به کمک احتیاج دارم. |
|
86/0 |
86/0 |
29- به ترک سیگار علاقمند هستم. |
|
1 |
93/0 |
30- نگران اثرات سیگار بر روی سلامت خود هستم. |
|
86/0 |
81/0 |
31- ازاینکه دندانپزشکم در مورد مصرف دخانیات از من سوال کندخوشحال میشوم. |
|
1 |
81/0 |
32- از اینکه دندانپزشکم اثر مخربی را که سیگار روی سلامت دهانم گذاشته توضیح دهد خوشحال میشوم. |
|
1 |
86/0 |
33- از اینکه دندانپزشکم اثر ترک دخانیات را بر بهبود وضعیت دهان و دندانم در آینده گوشزد کند خوشحال میشوم. |
|
1 |
86/0 |
34- از اینکه دندانپزشکم نکاتی را در رابطه با ترک دخانیات برایم توصیه نماید خوشحال میشوم. |
|
86/0 |
86/0 |
35- ترجیح میدهم دندانپزشکم تمرکزش بر روی درمان دهان و دندان من باشد تا ارائه توصیههای لازم برای ترک دخانیات. |
|
73/0 |
86/0 |
36- سیگار کشیدن من امر خصوصی و شخصی است و ترجیح میدهم دندانپزشک وارد این حریم شخصی من نشود. |
|
73/0 |
81/0 |
37- ارائه توصیههای ترک دخانیات از وظایف دندانپزشکم نیست. |
|
73/0 |
93/0 |
38- احساس خوبی در مورد صحبت کردن در رابطه با مصرف دخانیات و ترک آن با دندانپزشکم ندارم. |
|
1 |
86/0 |
39- دندانپزشک من باید در مورد مصرف دخانیات از من سوال کند. |
|
1 |
93/0 |
40- دندانپزشک من باید در مورد اثر مخرب سیگار بر سلامت دهان و دندان من توضیح دهد. |
|
1 |
86/0 |
41- اثر ترک دخانیات را بر بهبود وضعیت دهان و دندانم گوشزد نماید. |
|
1 |
81/0 |
42- دندانپزشک من باید نکاتی را در مورد ترک دخانیات به من توصیه نماید. |
|
73/0 |
86/0 |
43- دندانپزشک من باید تمایل مرا برای ترک دخانیات بررسی نماید. |
|
73/0 |
86/0 |
44- دندانپزشک من باید مرا در ترک دخانیات یاری و راهنمایی نماید. |
|
73/0 |
81/0 |
45- دندانپزشک من باید در صورت تمایلم به ترک دخانیات برنامه ترک مرا پیگیری نماید. |
|
86/0 |
86/0 |
46- با وجود آنکه تمایلی به ترک دخانیات در حال حاضر ندارم ولی دندانپزشک من باید در مورد مصرف دخانیات از من سوال کند. |
|
73/0 |
93/0 |
45- با وجود آنکه تمایلی به ترک دخانیات در حال حاضر ندارم ولی دندانپزشک من باید -در مورد ترک دخانیات به من توصیههای لازم را بدهد. |
|
73/0 |
81/0 |
46- با وجود آنکه تمایلی به ترک دخانیات در حال حاضر ندارم ولی دندانپزشک من باید در مورد ارتباط دخانیات با سلامت دهان و دندان من صحبت نماید. |
|
73/0 |
86/0 |
47- با وجود آنکه تمایلی به ترک دخانیات در حال حاضر ندارم ولی دندانپزشک من باید خطرات ناشی از مصرف دخانیات را بیان نماید. |
|
86/0 |
93/0 |
48- با وجود آنکه تمایلی به ترک دخانیات در حال حاضر ندارم ولی دندانپزشک من باید مزایای ترک دخانیات را به من بگوید. |
|
86/0 |
93/0 |
49- با وجود آنکه تمایلی به ترک دخانیات در حال حاضر ندارم ولی دندانپزشک من باید در رابطه با رفع موانع موجود در سر راه ترک دخانیات من صحبت کند. |
|
73/0 |
93/0 |
50- با وجود آنکه تمایلی به ترک دخانیات در حال حاضر ندارم ولی دندانپزشک من باید در هر بار ویزیت مزایای ترک دخانیات را برای من تکرار کند. |
|
86/0 |
86/0 |
51- اگر من بتوانم به شمادر جهت ترک سیگار کمک کنم آیا اکنون آمادگی ترک را دارید ؟ |
|
73/0 |
81/0 |
52- در حال حاضر به ترک دخانیات فکر نمیکنم. |
|
73/0 |
83/0 |
53- مطمئن نیستم که الان آماده ترک کردن باشم. |
|
86/0 |
93/0 |
54- همین الان میخواهم ترک کنم. |
|
1 |
86/0 |
55- واقعاٌ میخواهم ترک کنم اما نمیدانم چگونه؟ |
بحث
این مطالعه ابزار طراحی شده روا و پایا برای ارزیابی مراحل تغییر در دانش و نگرش بیماران سیگاری نسبت به ترک سیگار و اثر آن بر سلامت دهان و دندان بعد از یک مشاوره ساده با دندانپزشک ارائه داد.
مطالعه حاضر، جزء اولین مطالعاتی است که به طراحی ابزاری پایا و روا در تعیین مراحل تغییر در بیماران سیگاری مراجعه کننده به مراکز دندانپزشکی پرداخته است. این پرسشنامه را میتوان قبل و بعد از مشاوره ترک سیگار در مراکز دندانپزشکی به کار برد تا در نهایت اثربخشی مشاوره دندانپزشک در ترک دخانیات با توجه به چرخه تغییر تعیین گردد.
در مطالعه ابن احمدی و همکاران(13) از پرسشنامهای شامل سوالاتی در رابطه با عادات استفاده از دخانیات و تلاش برای ترک آن و سوالاتی بر اساس روش 5A و تعیین نگرش استفاده شد. تفاوت این مطالعه این بود که سوالات پرسشنامه چرخه تغییر را نشان نمیداد و از CVI و CVR برای مشخصات روانشناختی استفاده نکرده بود؛ و تنها از روش پانل خبرگان (Expert panel) و روایی صوری (Face validity) استفاده شده بود.
در مطالعهای که von Garnier و همکاران(14) انجام دادند، از پرسشنامهای برای نشان دادن مرحله انگیزشی ((Motivational stage بیماران سیگاری استفاده شد. ولی از روش CVI و CVR برای مشخصات روانشناختی پرسشنامه استفاده نشده بود.
در مطالعهای که Ramseier و همکاران(15) انجام دادند، از روش 5A همراه با فارموکوتراپی استفاده شد. در این مطالعه از پرسشنامه تاریخچه مصرف دخانیات استفاده شد که شامل 9 سوال بود که تاریخچهای از مصرف تنباکو و مرحله بیمار را در چرخه نشان میداد. ولی از روش CVI و CVR برای بررسی مشخصات روانشناختی استفاده نکرده بود و فاقد هر گونه سوالی در مورد دانش و نگرش بیماران بود.
در مطالعه Al-Shammari و همکاران(16) انجام دادند از پرسشنامهای شامل سوالات دموگرافیک و سوالاتی که میزان دانش بیماران را در مورد اثر سیگار روی سلامت دهان نشان میداد، استفاده شد. این پرسشنامه، ابتدا روی 15 بیمار تست شد و سوالات ناواضح تغییر پیدا کرد. ولی از روش CVI و CVR برای مشخصات روانشناختی استفاده نشده بود و فاقد هر گونه سوالی در مورد نگرش بیماران و مرحله بیماران در چرخه تغییر بود.
مطالعه حاضر، اولین مطالعهای است که از روش CVI و CVR برای روانشناختی کردن پرسشنامهای که مرحله تغییر افراد سیگاری را به دندانپزشک نشان میدهد، استفاده کرده است. این روش، شامل بررسی روایی محتوایی از لحاظ کمی می‌باشد که مکمل روش سابق بررسی روایی محتوایی کیفی می‌باشد. در بسیاری از مطالعات تنها از روش کیفی استفاده شده است و نقطه قوت این مطالعه استفاده از روش ترکیبی کمی - کیفی می‌باشد. محدودیت اصلی این مطالعه عدم بررسی روایی سازه
(Construct validity) است که نیازمند نمونه گیری و انجام تحلیل عاملی جهت تعیین زیر سازههای ابزار می‌باشد که در مراحل آینده و با انجام نمونه گیری به تعداد و روش مناسب، به این مقوله پرداخته خواهد شد.
تشکر و قدردانی
با تقدیر و تشکر از اساتید بخش سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی که ما را درانجام این پژوهش راهنمایی نمودند. در ضمن مقاله برگرفته شده از پایان نامه به شماره ٣٢٠٠ در سال ١٣٩3-١٣٩2 از دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌باشد.
)