نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 متخصص بیماریهای دهان، فک و صورت، استادیاردانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران
2 دکترای علوم آزمایشگاهی، آزمایشگاه مرجع رشت، مرکز تحقیقات بیماریهای تکاملی دهان، فک وصورت. دانشگاه علوم پزشکی گیلان. رشت، ایران
3 دکترای آمار حیاتی، استادیارگروه آموزشی آمار، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، رشت، ایران
4 دندانپزشک
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Quarternary ammonium compounds are a group of chemical compounds that are antiseptic and are used to disinfect surfaces and dental devices nowadays. In this study, the antimicrobial effects of disinfectant Disept, Micro10 enzyme and Helvemed forte on dental instruments contaminated with Staphylococcus aurous and Candida albicans were compared.
Materials & Methods: In this experimental study, 88 drills were divided into four equal groups and and using on autoclave, were sterilized. Burs were immersed in Staphylococcus aurous and Candida albicans suspension. Burs contaminated with the microorganisms in group A were placed in the antiseptic solution Helvemed forte, Group B in Micro10 enzyme and Group C in Disept and were them Set in BHI culture environment. Next, the polluted environment was cultivated with candida albicans in sabouro dextrose agar and in SBA for staphylococcus aurous. Group D as controls were cultured without exposure to the disinfectant solution. The data were analyzed usage SPSS software and chi square test. PResults: No microbial growth was observed in the first 3 groups but in group D (control), culture was positive.
Conclusion: Disinfectant Iranian solution Disept at a concentration of 5% is similar to products Micro10 enzyme and Helvemed forte. Disept is cheaper and more available compared to the other products.
کلیدواژهها [English]
مقدمه
در حیطه ارائه خدمات درمانی، انتقال بیماریهای عفونی و به موازات آن پیشگیری از انتقال عفونت یکی از مهمترین جنبههای کاری می باشد. از آن جایی که معالجات دندانپزشکی به طور مستقیم با پراکنده شدن خون و بزاق همراه است، احتمال انتقال عفونت در افراد جامعه را به شدت بالا میبرد و از علل مهم انتشار عوامل بیماریزا که گاهی حتی حیات فرد را به خطر میاندازند محسوب میگردند.(1) هدف از کنترل عفونت در محیطهای دندانپزشکی، جلوگیری از انتقال عفونت از فردی به فرد دیگر است. این برنامه با ارزیابی عوامل خطرساز آغاز و با طراحی و به کارگیری روشهای مناسب حذف آنها پایان مییابد.(2)
معاینه و درمان بیماران متعدد طی یک روز کاری، ایجاد خونریزی حین اعمال دندانپزشکی، گوناگونی روزافزون سوشهای میکروبی و ویروسی و همچنین پیدایش سوشهای مقاوم، لزوم استفاده از ضدعفونیکنندهها و استریل کردن توسط مواد شیمیایی یا استریل کردن حرارتی جهت زدودن آلودگیها را بیش از پیش ضروری میسازد.(4و3)
ترکیبات آمونیوم چهارتایی QAC (Quaternary Ammonium Compounds) درابعاد وسیعی به عنوان ضدعفونی کننده وسائل و تجهیزات پزشکی کاربرد دارند. منابع تحقیقات عمومی نشان میدهند که این ترکیبات خاصیت قارچ کشی، باکتریکشی و ویروسکشی دارند ولی قابلیت کشتن اسپور باکتریها را ندارند.(5) به دلیل عدم توانایی نابودی تمامی میکروارگانیسمهای پاتوژنیک، ترکیبات چهارتایی آمونیوم از سال 1978 از لیست ترکیبات ضدعفونیکننده حذف شدند.(6) نسل جدید این ترکیبات در سالهای دهه 90 تولید و به عنوان ضدعفونیکنندههای مؤثر بر علیه انواع سوشهای میکروبی شناخته شدند. ترکیبات آمونیوم چهارتایی جدید اصولاً برای بهداشت سطوح غیربحرانی مثل کف، اسباب، تجهیزات و دیوارها استفاده میشوند. آمونیومهای چهارتایی در برابر ویروسها مثل نانو ویروسها و مُلتی ویروسها و پلی ویروسها تأثیر بیشتری داشته و در مدت زمان 1 الی 2 دقیقه بر روی باسیل سل خاصیت باکتریوسیدال دارند.(7)
محلولهای Micro10 و Helvemed دو نمونه مطرح از نسل جدید ترکیبات آمونیوم چهارتایی هستند. هر یک از این ترکیبات توسط استانداردهای معتبری از کشورهای مختلف مورد بررسی و آزمایش قرار گرفته و تأیید شدهاند.( 11-8و5)
محلول ضدعفونی کننده Disept که در ایران ساخته میشود، در طبقهبندی آنتی سپتها، به گروه ترکیبات چهارگانه آمونیوم تعلق دارد. میزان تأثیرگذاری آن کاهش حداقل 105 در تمام سویههای میکروبی و کاهش حداقل 104 در سویههای قارچی میباشد. Disept بر روی میکروارگانیسمهایی مانند سود و موناس آئروژینوزا، اشرشیاکلی، استافیلو کوکوس ارئوس، باسیلوس سرئوس، آسپرژیلوس نایجر، کاندیدا آلبیکانس و ویروسها تأثیرگذار میباشد و از بین برنده طیف وسیعی از باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی و انواع ویروسها، قارچها و اسپور باکتریها بوده و در غلظتهای مناسب اثر بسیار سریع و طولانی مدتی روی انواع میکروارگانیسمها دارد. محصول موجود توانایی ضدعفونی کردن وسایل به روش غوطهورسازی را در مدت زمان 5 دقیقه دارا بوده و به روش اسپری کردن برای سطوح کارایی دارد. این ماده ضدعفونی کننده با داشتن مواد Corrosion inhibitor مانع از زنگزدگی لوازم فلزی میگردد.
با توجه به کلونیزاسیون استافیلوکوک طلایی و کاندیداآلبیکانس در حفره دهان و اهمیت عفونتهای متقاطع مرتبط با این میکروارگانیسمها به ویژه در حیطه دندانپزشکی(12)، بررسی میزان اثربخشی محلولهای ضدعفونیکننده بر روی میکروارگانیسمهای مذکور حائز اهمیت میباشد. در میان طیف گسترده مواد ضدعفونیکننده موجود، انتخاب مواد ضدعفونیکننده با اثربخشی وسیع و اثرات جانبی کمتر از نظر دندانپزشکان حائز اهمیت فراوان است. هدف از این مطالعه استفاده از ماده ضدعفونی کننده Disept در جهت ضدعفونی کردن وسایل دندانپزشکی و مقایسه اثرات آن با ترکیبات آمونیومی چهارتایی رایج در بازار بود تا در صورت مطلوب بودن اثرات ضدعفونی کنندگی آن بتوان به عنوان جایگزین محصولات مشابه خارجی در بازار از آن استفاده کرد.
مواد و روشها
در این مطالعه که به صورت آزمایشگاهی انجام شد، 88 فرز مستعمل مورد استفاده قرار گرفت. در ابتدا فرزها به 4 گروه 22 تایی از گروه A تا D تقسیم شدند (3 گروه مورد A و B و C و گروه شاهد D). این تحقیق در محیط آزمایشگاه مرجع زیر نظر استاد مشاور آزمایشگاهی طرح انجام شد.
پیش از شروع کار کلیه فرزهای مورد استفاده برای گروههای مورد A و B و C وگروه شاهد D اتوکلاو شدند. برای جلوگیری از ایجاد خطا پس از انجام مرحله اتوکلاو جهت اطمینان از صحت استریلیزاسیون فرزها، به صورت تصادفی یکی از فرزها در محیط کشت قرار داده شد و برای 24 ساعت در انکوباتور 37 درجه قرار گرفت و سپس به محیط جامد منتقل گردید که عدم رشد میکروب شاهدی برای صحت استریلیزاسیون به وسیله اتوکلاو بود. در مرحله بعد آماده سازی سوسپانسیونهای باکتریایی و قارچی صورت گرفت. در این مرحله ابتدا استافیلوکوک طلایی و کاندیداآلبیکانس در محیط کشت جامد رشد داده شدند. سپس از میکروبهای فوق در محیط کشت مایع (TSB) Tissue soy broth سوسپانسیونی برابر استاندارد نیم مک فارلند (برای استاندارد کردن غلظت تلقیح و دارای ترکیبات اسیدسولفوریک 1% و کلرید باریم 175/1% کدورت ایجادکننده 108×5/1 CFU×ML) تهیه گردید. هر فرز داخل یک لوله در سوسپانسیون فوق گذاشته شد و به مدت 24 ساعت جهت آلودهسازی در انکوباتور 37 درجه قرار گرفت. در مرحله سوم برای انجام ضدعفونی، فرزها از محیطهای کشت خارج شده و به صورت جداگانه در 2 پلیت استریل که یک پلیت مخصوص فرزهای خارج شده از محیطهای استافیلوکوک و یک پلیت مخصوص فرزهای خارج شده از محیطهای کاندیداآلبیکانس بود، قرار گرفتند. سپس 3 ظرف هم اندازه و یکسان، به صورت مجزا از مادههای ضدعفونیکننده موردنظر بر اساس دستور استفاده کارخانه سازنده با ترکیب مشخص شده از ماده ضدعفونیکننده و آب آماده شد، بدین صورت که برای گروه A از ماده Helvemed آبی، برای گروه B از ماده Micro10enzyme و برای گروه C از ماده Disept استفاده شد. در ادامه فرزهای آلوده شده به استافیلوکوک طلایی و کاندیداآلبیکانس در ظرفهای حاوی ماده ضدعفونیکننده به صورت جداگانه قرار گرفتند. پس از گذشت مدت زمانی که برای عمل ضدعفونی کردن توسط کارخانه سازنده برای هر یک از مواد ضدعفونیکننده مشخص شده (مدت زمانی که روی بسته بندی محصول ذکر شده)، فرزهای ضدعفونی شده در هریک از ظرفها توسط پنس استریل از درون ماده ضدعفونیکننده به درون محیط کشتهای استریل منتقل شده و برای مدت زمان 24 ساعت در درون انکوباتور 37 درجه قرار گرفتند. در مرحله آخر که مرحله کشت جامد بود، به وسیله لوپ استریل از محیط مایع نمونه برداری شد و به منظور بررسی وجود کاندیداآلبیکانس و Blood agar برای استافیلوکوک طلایی، نمونهها به محیط کشت جامد سابورو منتقل شدند. سپس محیطهای مذکور در دمای 37 درجه سانتیگراد به مدت زمان 24 ساعت قرار گرفتند. گروه D نیز به عنوان گروه شاهد همراه هر یک از گروههای A و B و C برای تأیید تأثیر مواد ضدعفونیکننده در نظر گرفته شد. فرزهای این گروه درون ماده ضدعفونیکننده قرار داده نشد و تنها از محیط آلوده به محیط کشت استریل منتقل گردید و برای مدت زمان 24 ساعت در درون انکوباتور 37 درجه قرار گرفت تا در مقایسه با محیطهای فرزهای ضدعفونی شده تأثیر ماده ضدعفونیکننده بر روی فرزها مشخص گردد. محیطهای کشت شاهد برای استافیلوکوک طلایی و برای کاندیداآلبیکانس همراه با هر یک از گروههای مورد (A و B و C) جهت تأیید تأثیر مواد ضدعفونیکننده در نظر گرفته شد.
یافتهها
برای اثبات عدم رشد باکتری و قارچ پس از طی مراحل و خروج از محیط مایع در محیط جامد
SBA (Sheep blood agar) برای استافیلوکوک آرئوس و برای کاندیداآلبیکانس محیط Saboro dextrose agar سابکالچر گردید. محیط جامد به انکوباتور منتقل گردید، پس از طی مدت زمان 24 ساعت در محیط جامد هیچ گونه تشکیل کلونی قارچ و باکتری در محیطهای سابورو و SBA مشاهده نگردید و نتیجه کشتها منفی بود. اثربخشی محلولهای ضدعفونیکننده به کار رفته در جدول 1 و نمودار 1 مشخص گردیده است.
در گروه D که گروه شاهد عفونی بود و به صورت مجزا همراه هر یک از گروهها برای مشخص شدن تأثیر ماده ضدعفونیکننده در نظر گرفته شد، نتیجه نهایی کشت میکروبی، مثبت بود.
جدول 1 : بررسی تأثیر محلول Micro 10 enzyme و Helvemed با غلظت 2% و Disept با غلظت 5% بر روی استافیلوکوک طلایی و کاندیدا آلبیکانس (مشاهده رشد کلونی میکروبی : +، عدم مشاهده رشد کلونی میکروبی: - )
سوشهای میکروبیال |
نتیجه بررسی کشتها پس از تماس با Micro 10 enzymes |
نتیجه بررسی کشتها پس از تماس با Helvemed forte |
نتیجه بررسی کشتها پس از تماس با Disept |
نتیجه بررسی کشتها بدون استفاده از ضدعفونی کننده |
استافیلوکوک طلایی |
_ |
_ |
_ |
+ |
کاندیداآلبیکانس |
_ |
_ |
_ |
+ |
نمودار 1 : مقایسه ای تاثیر محلول Micro 10 enzyme با غلظت 2% و Helvemed با غلظت 2% و Disept با غلظت 5% بر روی استافیلوکوک طلایی و کاندیدا آلبیکانس
بحث
عمل ضدعفونی کردن یکی از اصول اولیه و اساسی در جلوگیری از انتقال عفونت باکتریهای بیماریزا به بیماران میباشد. با توجه به اینکه بسیاری از وسایل دندانپزشکی جزو وسایل نیمه بحرانی و غیربحرانی قرار دارند و از طرفی ممکن است در اتوکلاو آسیب ببینند، لذا استفاده از مواد ضدعفونیکننده در وسایل دندانپزشکی، همچنین سطوح یونیت و صندلی دندانپزشکی اهمیت پیدا میکند. بهترین مواد ضدعفونیکننده مواد حد متوسط میباشند که برای ضدعفونی کردن وسایل و سطوح دندانپزشکی مورد استفاده قرار میگیرند. با توجه به اینکه فرزهای دندانپزشکی جزو وسایل دندانپزشکی هستند که بیشتر مورد استفاده قرار میگیرند، معرفی یک ماده ضدمیکروبی موثر، ارزان و قابل دسترس که در زمان کوتاه و با تاثیر زیاد سبب کاهش حجم میکروبی موجود بر روی فرزها شده و در نهایت موجب کاهش احتمال بروز آلودگیهای متقاطع موثر باشد، حائز اهمیت میباشد. لذا در این مطالعه از فرزها جهت بررسی خواص ضدعفونی کنندگی استفاده شد. مطالعات متعددی حاکی از اهمیت کلونیزاسیون استافیلوکوک طلایی و کاندیدا آلبیکانس در حفره دهانی و عفونتهای متقاطع مرتبط با این میکروارگانیسمها در حیطه دندانپزشکی میباشد.(14-12) در این بررسی نیز تمامی نمونهها به سوشهای میکروبی مشخص (استافیلوکوک طلایی و کاندیداآلبیکانس) آلوده شدند.
در این بررسی ضدعفونیکننده Disept در مقایسه با Micro10 enzyme, Helvemed forte پس از آلوده سازی فرزها و ضدعفونی کردن با این محلولها در شرایط یکنواخت دارای تاثیر یکسان شناخته شد. این امر مشابه نتایج مطالعه واحدی و همکاران(15) بوده است. آنها در مطالعات خود فعالیت ضدعفونیکنندگی میکروتن را ارزیابی کرده بودند. علاوه بر این نتایج بررسی ما با مطالعه شرفالدین(16) و عظیمی حسینی(17) و جواهری و همکاران(18) که اثرات ضدعفونیکنندگی ترکیبات آمونیومی چهارتایی در ضدعفونی کردن سطوح را با هم مقایسه کرده بودند، نیز همخوانی دارد.
در مجموع به نظر میرسد که Disept قابلیت ضدعفونی کنندگی مناسبی در مقابل محصولات خارجی مشابه و روتین دارد و از طرف دیگر با استفاده از این ترکیب و ترکیبات مشابه دیگر زمان کمتری در جهت پاکسازی و ضدعفونی کردن صرف میشود. همچنین این ماده که تولید داخل میباشد در مقایسه با محصولات خارجی صرفه اقتصادی دارد و هزینه هر لیتر از ماده Disept یک پنجم ماده Micro10 میباشد و به دلیل دشواری دسترسی به محصولات خارجی استفاده از این ماده برای دندانپزشکان آسانتر است. ماده Disept عوارض اثرات حرارتی اتوکلاو روی توربینها مانند فرسودگی و کوتاه شدن عمر این وسایل را ندارد، با این حال باید در نظر داشت که با استفاده از مواد ضدعفونیکننده فقط سطوح وسایل از آلودگی احتمالی پاک میشود و اتاقک توربین و لولههای آب و هوا که از منابع مهم انتقال آلودگی هستند پاکسازی نمیشوند. از این رو اکثر محققین برای جلوگیری از عفونتهای متقاطع، ایدهآلترین روش پاکسازی سطوح و وسایل را استفاده از مواد ضدعفونی کننده، لوبریکاسیون و اتوکلاو کردن توربینها و هندپیسهای دندانپزشکی بعد از استفاده برای هر بیمار و در فواصل بین بیماران میدانند.
با توجه به اینکه فرز دندانپزشکی جزو وسایلی است که میبایست استریل گردد، استفاده از مواد ضدعفونیکننده بیشتر در مورد سطوح یا قالبهای گرفته شده از دهان بیمار اهمیت دارد. شاید بهتر بود این مطالعه در همین موارد و بر روی ضدعفونی کردن سطوح انجام می شد.
نتیجه گیری
قدرت ضدعفونی کنندگی محلول ایرانی Disept در غلظت 5% مشابه محصولات Micro10 enzyme و Helvemed forte است. Disept نسبت به محصولات خارجی ارزانتر بوده و آسانتر در دسترس دندانپزشکان قرار میگیرد.
تشکر و قدردانی
این مقاله برگرفته از پایان نامه دوره دکتری عمومی دندانپزشکی دکتر مینو باقرنیا به شماره ثبت 1399 در کتابخانه دانشکده دندانپزشکی گیلان میباشد. بدین وسیله از حمایت معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی گیلان و پرسنل، تقدیر و تشکر میگردد.