ارزیابی اثر دهان‏شویه کلپوره بر استرپتوکوک موتانس بزاق

خرمیان طوسی, سمیه; منظری توکلی, زهیر; بهرام آبادی نژاد, رضا; زینلی, بهنام

doi:10.22038/jmds.2014.3479

ارزیابی اثر دهان‏شویه کلپوره بر استرپتوکوک موتانس بزاق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه دندانپزشکی کودکان، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، ایران

² دندانپزشک

³ کارشناس گروه میکروب شناسی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، ایران

⁴ کارشناس ارشد علوم کامپیوتر

10.22038/jmds.2014.3479

چکیده

مقدمه: استفاده از گیاهان دارویی از گذشته‌های دور برای درمان انواع بیماری‌ها مورد نظر بوده است. اگرچه در طب سنتی از گیاه کلپوره برای درمان التهاب، روماتیسم وزخم استفاده می‌شود، اما تاکنون تحقیقی در زمینه استفاده از این گیاه در حیطه دندانپزشکی و به عنوان دهان‏شویه انجام نشده است. مطالعه حاضر با هدف ارزیابی اثر دهان‏شویه کلپوره بر استرپتوکوک موتانس که میکروارگانیسم اصلی مسبب پوسیدگی دندان می‌باشد انجام شد.
مواد و روش‌ها: در این مطالعه کارآزمایی بالینی تصادفی متقاطع دو سوکور، 22 دانشجوی دندانپزشکی شرکت کردند و به طور تصادفی به دو گروه مساوی تقسیم شدند. دهان‏شویه کلپوره و دارونما تهیه گردید. سپس میزاناسترپتوکوک موتانس بزاق شرکت‏کنندگان اندازه‌گیری شد. گروه اول بمدت دو هفته دهان‏شویه کلپوره و گروه دوم دهان‏شویه دارونما استفاده کرد. مجدداً از بزاق شرکت‏کنندگان نمونه‌گیری شد. پس از سه هفته دوره Washout و در مرحله دوم مطالعه، گروه اول دهان‏شویه دارونما و گروه دوم دهان‏شویه کلپوره استفاده نمود. در هر گروه، قبل و دو هفته پس از مصرف دهان‏شویه میزاناسترپتوکوک موتانس بزاق تعیین گردید. داده‏ها توسط آزمون‏های آماری Paired t-test و Independent two-sample t-testآنالیزشدند. 05/0P<بهعنوانسطحمعنیداریدرنظرگرفتهشد.
یافته‌ها:دو گروه مورد بررسی از نظر تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانسقبل از مصرف دهان‏شویه اختلاف آماری معنی‌داری با یکدیگر نداشتند (050/0<P). مصرف دهان‏شویه کلپوره در مقایسه با مصرف دهان‏شویه دارونما به طور معنی‌داری باعث کاهش تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس گردید (010/0>P).
نتیجه‌گیری: با در نظر گرفتن محدودیت‏های این مطالعه، دهان‏شویه کلپوره ممکن است بتواند باعث کاهش تعداد استرپتوکوک موتانس بزاق شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Teucrium Polium Mouthwash Effect on Salivary Streptococcus mutans Count

نویسندگان [English]

Somayeh Khoramian Tusi ¹
Zoheir Manzari Tavakoli ²
Reza Bahram Abadi Nejhad ³
Behnam Zeynali ⁴

¹ Assistant Professor, Dept of Pediatric Dentistry, School of Dentistry, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran.

² Dentist

³ .Sc in Microbiology, Dept of Microbiology, School of Medicine, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran.

⁴ Master of Computer Science

چکیده [English]

Introduction: Herbal extracts have been used in disease treatment for many years. Although in traditional medicine, Teucrium polium is used in treatment of inflammatory conditions, rheumatism and ulcers, there are no studies about this herb in dental field as a mouthwash. The aim of thisstudy was to evaluate Teucrium polium mouthwash effect on salivary Streptococcus mutans count as the main microorganism responsible for dental caries.
Materials & Methods: In this crossover double-blind randomized clinical trial, 22 dental students participated and were randomly divided into two equal groups. Teucrium polium and placebo mouthwashes were prepared. The salivary Streptococcus mutans counts were determined in participants. The first group used Teucrium polium and the second group used placebo for two weeks and the salivary samples of both groups were collected again. After a wash out period of three weeks, the first group used placebo and the second group used Teucrium polium. In each group, the salivary counts of Streptococcus mutans were determined before and 2 weeks after the use of mouthwashes. Data were analyzed using paired t-test and independent two-sample t-test. PResults: There was no significant difference between the colony counts before the use of mouthwashes in two groups (P>0.050). Use of Teucrium polium mouthwash significantly decreased the number of Streptococcus mutans colonies in comparsion with the placebo group (P<0.010).
Conclusion: Considering the limitations of this study, Teucrium polium mouthwash may decrease the number of Streptococcus mutans colonies in saliva.

کلیدواژه‌ها [English]

Streptococcus mutans
Mouthwash
teucrium
polium

اصل مقاله

مقدمه

دو بیماری عمده محیط دهان، پوسیدگی دندانی و بیماری‏های لثه می‏باشند که در اثر تجمع میکروارگانیسم‏ها و تشکیل پلاک میکروبی ایجاد می‏شوند. بنابراین اقدام لازم در جهت کاهش یا عدم تجمع پلاک میکروبی می‏تواند به کنترل این دو عارضه کمک نماید. دهان‏شویه‏ها، به عنوان ابزار کمکی و در کنار مهار مکانیکی پلاک، یعنی مسواک زدن و نخ دندان، در کنترل پلاک بالای لثه‏ای و ژنژیویت نقشی مهم دارند.⁽¹⁾دهان‏شویه مطلوب، افزون بر طیف ضدمیکروبی، بایستی دارای مقاومت دارویی کم نیز باشد و در عین حال کمتر موجب از میان رفتن میکروفلور طبیعی دهان گردد.⁽²⁾

دهان‏شویه‌های شیمیایی امروزه به دلیل قدرت ضدباکتریایی مناسب، دوام اثر نسبتاً طولانی و عدم سمیت، کاربرد فراوانی دارند؛ لیکن دارای عوارض گوناگونی هم چون ایجاد رنگیزه‏های دندانی، تغییر حس چشایی، سوزش و خشکی دهان، متفلس شدن لثه و اثرات سیستمیک منفی در صورت بلع می‏باشند.⁽³⁾ به همین دلیل در سال‏های اخیر دهان‏شویه‏های گیاهی مورد توجه قرار

گرفته اند.⁽⁴⁾

در چند سال اخیر گرایش به مصرف داروهای گیاهی و استفاده از این داروها در درمان و پیشگیری از بیماری‏ها در سطح جهان و به خصوص ایران به طور چشم گیری افزایش یافته است.⁽⁴⁾ کلپوره یا Teucrium polium از تیره نعناع و گیاهی علفی و خوشه ای است که جزء گیاهان خوشبو و معطر می‏باشد و حاوی مقادیری تانن، ترپنوئید، ساپونین، فلاونوئید، گلیکوزید-آلفا، استرول، لوکوآنتوسیانین، بتاکاریوفیلن، همولن، کاریوفیلن اکساید، دی ترپنوئید، آسپاراژین و دیترین است که برخی از این ترکیبات اثرات ضدالتهابی دارند.^(7-5) در مطالعات دیگری اثرات ضدتب و ضدباکتری برای کلپوره ذکر شده است.^(9و8)

اگرچه در طب سنتی از گیاه کلپوره برای درمان التهاب، روماتیسم یا زخم استفاده می شود، اما تاکنون تحقیقی در زمینه استفاده از این گیاه در حیطه دندانپزشکی و به عنوان دهان‏شویه انجام نشده است. از آن جایی که این گیاه، خواص بیولوژیک زیادی از جمله خاصیت ضدمیکروبی و ضدالتهابی دارد، مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر عصاره این گیاه به عنوان دهان‏شویه بر استرپتوکوک موتانس که میکروارگانیسم اصلی مسبب پوسیدگی دندان می‏باشد انجام شد.

مواد و روش‏ها

این مطالعه کارآزمایی بالینی متقاطع تصادفی شده دوسوکور (Double-blind randomized clinical trialcrossover) که مسائل اخلاقی آن مورد تصویب کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان با شماره تصویب 937/9/31 قرار گرفته است بر روی 22 دانشجوی دانشکده دندانپزشکی رفسنجان (11 دختر و 11 پسر با میانگین سنی 67/1±14/23 سال) انجام شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل استفاده نکردن از آنتی‌بیوتیک در یک ماه گذشته، بهداشت مطلوب دهان (شاخص پلاک کل دندان‌ها کوچک‌تر یا مساوی 20%) و نداشتن پلاک ارتودنسی بود.

برای تهیه دهان‏شویه کلپوره سرشاخه‌های گل‌دار گیاه پس از تمیزکردن، با آب معمولی سرد و سپس با آب دیونیزه (زلال طب شیمی، تهران، ایران) به خوبی شسته شد و در محل مناسب دور از نور، خشک شد. نمونه خشک شده با آسیاب برقی مدل 1043 (Moulinex, Paris, France) آسیاب شد و از الک با مش 30 (Haver & Boecker, Muenster, Germany) عبور داده شد.

250 گرم از پودر حاصله به مدت 48 ساعت در دو لیتر آب خیسانده شد و سپس با پمپ خلأ مدل 35-A (Eyela, Tokyo, Japan) توسط قیف بوخنر (Isolab, Hannover, Germany) با کاغذ صافی (Munktell, Bavaria, Germany) صاف گردید. عصاره حاصله با روش تقطیر در خلأ به وسیله دستگاه روتاری مدلEV 311-V (Lab Tech, Rome, Italy) در دمای 50 درجه سانتی‌گراد تغلیظ گردید. عصاره تغلیظ شده توسط آون مدل UF-55 (Memmert, Frankfurt, Germany) در دمای 40 درجه سانتی‌گراد به مدت سه روز خشک شد. بازده، عصاره 10% بود. عصاره خشک شده تا زمان انجام آزمایش در دمای 20- درجه سانتی‌گراد در فریزر نگه‌داری گردید.

برای تهیه یک لیتر دهان‏شویه با غلظت 25% از ترکیب مواد زیر استفاده شد:

- یک لیتر آب دیونیزه (زلال طب شیمی)

- دو گرم عصاره کلپوره

- یک گرم پودر شیرین‌کننده مصنوعی آسپارتام 1/0 درصد (Merck, Darmstadt, Germany)

- پنج گرم پودر طعم قهوه 5/0 درصد (Nestle, Netherland, Holland)

- 10 گرم پودر دی سدیم هیدروژن فسفات (Na₂HPo₄) (Merck) و 15 گرم پودر سدیم دی هیدروژن فسفات (NaH₂Po₄) (Merck) به عنوان بافر

غلظت 25% حداکثر غلظتی از دهان‏شویه است که در مطالعه Pilot، طعم قابل‌قبولی داشت و از آن‌جایی که طعم تلخ دهان‏شویه احتمال همکاری شرکت‌کنندگان در تحقیق را کاهش می‌داد، لذا از غلظت 25% که طعم قابل‌ قبولی دارد، استفاده شد.

جهت تهیه دارونما همه مواد به کار رفته در تهیه دهان‏شویه به جز عصاره کلپوره استفاه شد؛ به جای عصاره کلپوره در دارونما از آب مقطر (کالا طب البرز، کرج، ایران) استفاده شد.

دهانشویه تهیه شده در ظروف پلاستیکی مات بسته‌‏بندی شد و برای حفظ Blind بودن آن فقط با برچسب کد دار که محقق آن را میدانست در اختیار داوطلبان قرار گرفت. سعی شد هر فرمول در نزدیک‌ترین زمان مصرف آن تهیه شود تا از بالاترین پایداری دارو و میزان ماده مؤثره اطمینان حاصل شود.

داوطلبان به صورت تصادفی به دو گروه 11 نفری تقسیم شدند و در یک روز، از تمام داوطلبان قبل از مصرف دهان‏شویه نمونه بزاق گرفته شد. مطالعه در دو مرحله انجام شد. در ابتدا جهت تهیه نمونه‌های بزاق از داوطلبان خواسته شد که یک ساعت پیش از نمونه‌گیری غذا و نوشیدنی مصرف نکنند. در ساعت 10 صبح، دو سی‌سی بزاق بدون هیچ تحریکی به روش Spitting (تف کردن)⁽¹⁰⁾در ظرف استریل دردار جمع‌آوری گردید.

نمونه‌های بزاق در محفظه حاوی یخ نگهداری شد و جهت جلوگیری از رشد سایر میکروارگانیسم‌ها حداکثر ظرف مدت یک ساعت جهت شمارش تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس به آزمایشگاه میکروبیولوژی فرستاده شد. سپس به گروه اول دهان‏شویه کلپوره و به گروه دوم دهان‏شویه دارونما داده شد. از داوطلبان خواسته شد روش بهداشتی معمول خود را که پیشتر به کار می‌بردند تغییر ندهند و دهان‏شویه را به مدت دو هفته، دو بار در روز (صبح پس از صبحانه و شب هنگام خواب)، هر بار 15 میلی‌لیتر و به مدت 30 ثانیه در دهان استفاده کنند و تا 30 دقیقه پس از مصرف دهان‏شویه غذا و نوشیدنی مصرف نکرده و دهان خود را شستشو ندهند.⁽¹¹⁾ در پایان مرحله اول (دو هفته پس از مصرف دهان‏شویه) نیز بزاق داوطلبان به روش ذکر شده جمع‌آوری و به آزمایشگاه میکروبیولوژی فرستاده شد. سپس به مدت سه هفته داوطلبان وارد دوره Washout (بدون مصرف دهان‏شویه) شدند تا میزان استرپتوکوک موتانس بزاق به میزان پایه برگردد.^(13-12) بعد از اتمام دوره Washout (شروع مرحله دوم) مجدداً بزاق داوطلبان مطابق روش ذکر شده در یک روز جمع‌آوری و به آزمایشگاه میکروبیولوژی فرستاده شد. در این مرحله به گروه اول دهان‏شویه دارونما و به گروه دوم دهان‏شویه کلپوره داده شد و از داوطلبان خواسته شد بدون تغییر روش بهداشتی، دهان‏شویه را مشابه مرحله اول (به مدت دو هفته، دوبار در روز، هر بار 15 میلی‌لیتر و به مدت 30 ثانیه) استفاده کنند. در پایان مرحله دوم (دو هفته پس از مصرف دهان‏شویه) نیز نمونه‌های بزاق تحت شرایط ذکر شده جمع‌آوری و به آزمایشگاه میکروبیولوژی فرستاده شد.

در آزمایشگاه ابتدا رقت 001/0 با استفاده از نرمال سالین استریل (پارس دارو، تهران، ایران)، از هر یک از نمونه‌ها تهیه شد و سپس نمونه رقیق شده توسط لوپ استاندارد (معادل 01/0 میلی‌لیتر) (لاب ترون، تهران، ایران)، به پلیت‌های حاوی 20 میلی‌لیترTryptone-yeast-cysteine-sucrose-bacitracin Agar .Agar)(TYCSB انتقال داده شد.⁽^15و14)

پلیت‏ها در انکوباتور(Gallenkamp, Munich, Germany) Co₂ با دمای 37 درجه سانتی‌گراد به مدت 48 ساعت قرار داده شدند. پس از تهیه لام از کلونی‌های موجود بر روی محیط کشت، رنگ‏آمیزی گرم انجام شد، سپس کلونی‌های گرم مثبت (کوکسی) انتخاب شده و برای آن‌ها تست کاتالاز انجام ‌شد. در نهایت کوکسی‌های گرم مثبت و کاتالاز منفی تحت تست‌های بیوشیمیایی به مدت 48 ساعت در دمای 37 درجه سانتیگراد انکوبه شدند و کلونی‌هایی که Monitol مثبت،
Vogues-Proskauer (VP) مثبت، Argeninie منفی، Dextran مثبت، Urea منفی، Blie esculin مثبت بودند، کلونی‌های مورد نظر بودند. در نهایت کلونی‌های استرپتوکوک موتانس شمارش گردید و برای هر شرکت‌کننده در ضریب رقت تهیه شده ضرب و تعداد کلونی‌ها در یک میلی‌لیتر بزاق تعیین گردید (CFU/ml).^(17-16)

پس از جـمع‌آوری، اطـلاعات توسط نرم افزار آماری

SPSS با ویرایش 18 مورد تحلیل قرار گرفت. به منظور مقایسه میانگین تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس قبل و بعد از مصرف هر یک از دهان‏شویه‌ها، از آزمون Paired t-test استفاده شد. همچنین به منظور مقایسه میانگین تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس بعد از مصرف دهان‏شویه‌ها در هر یک از مراحل مورد بررسی از آزمون Independent two-sample t-test استفاده گردید. در پایان به منظور مقایسه میانگین تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس بعد از مصرف دهان‏شویه‌های کلپوره و دارونما در طول دوره مطالعه از Crossover analysis استفاده شد. همچنین به منظور ارزیابی اثرات باقی‌مانده (Residual biological effects) دهان‏شویه‌ها تا مرحله پایانی، مقدار Carry-over effect محاسبه گردید.⁽¹⁸⁾ سطح معنی‌دار در آزمون‌ها 05/0 در نظر گرفته شد.

پروتکل اجرای مطالعه در Flow Chart زیر نمایش داده شده است:

یافته‏ها

در طول مطالعه هیچ یک از افراد مورد بررسی، مطالعه را ترک نکردند. همان‌گونه که در جدول 1 مشاهده می‌شود میانگین تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس در یک میلی‌لیتر بزاق قبل از مصرف دهان‏شویه در دو گروه مورد مطالعه اختلاف آماری معنی‌داری نداشت (05/0<P).

همان‌گونه که در جدول 1 مشاهده می‌شود، طبق آزمون آماری t زوجی، دو هفته مصرف دهان‏شویه کلپوره در گروه اول باعث کاهش معنی‌دار در تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس در یک میلی‌لیتر بزاق شد (001/0>P). در حالی که در گروه دوم مصرف دو هفته دهان‏شویه دارونما کاهش معنی‌داری در تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس در یک میلی‌لیتر بزاق ایجاد نکرد (340/0=P). همچنین، طبق آزمون آماری t مستقل، میانگین تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس در یک میلی‌لیتر بزاق دو هفته پس از مصرف دهان‏شویه در گروه اول به‌طور معنی‌داری کمتر از گروه دوم بوده است (001/0=P). نتایج آزمون آماری t مستقل نشان داد که میانگین تغییرات (کاهش) تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس در یک میلی‌لیتر بزاق در دو هفته پس از مصرف دهان‏شویه در گروه اول به طور معنی‌داری بیش از گروه دوم بوده است (001/0>P).

همان‌گونه که در جدول 2 مشاهده می‌شود، طبق آزمون آماری t زوجی، دو هفته مصرف دهان‏شویه دارونما در گروه اول کاهش معنی‌دار در تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس در یک میلی‌لیتر بزاق ایجاد نکرده است (279/0P=). در حالی که مصرف دو هفته دهان‏شویه کلپوره در گروه دوم منجر به کاهش معنی‌داری در تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس در یک میلی‌لیتر بزاق شده است (001/0>P). همچنین طبق آزمون آماری t مستقل، میانگین تغییرات (کاهش) تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس در یک میلی‌لیتر بزاق دو هفته پس از مصرف دهان‏شویه کلپوره به طور معنی‌داری بیش از دهان‏شویه دارونما بوده است (001/0P=).

جدول 1 : میانگین و انحراف معیار تعداد استرپتوکوک موتانس (CFU/ml 10⁶×) و تغییرات آن در مرحله اول

گروه*	تعداد	زمان		P-value	تغییرات
		قبل از مصرف دهان‏شویه	دو هفته پس از مصرف دهان‏شویه
		انحراف معیار ± میانگین	انحراف معیار ± میانگین
یک	11	69/1 ± 24/7	24/1 ± 39/5	001/0>	87/0 ± 85/1
دو	11	28/1 ± 86/7	40/1 ± 68/7	340/0	60/0 ± 18/0
P-value		339/0	001/0	-	001/0>

* در تمام جداول منظور از گروه یک، گروهی است که در مرحله اول دهان‏شویه کلپوره و در مرحله دوم دهان‏شویه دارونما استفاده کرده است و منظور از گروه دو، گروهی است که که در مرحله اول دهان‏شویه دارونما و در مرحله دوم دهان‏شویه کلپوره استفاده کرده است.

همان‌گونه که یافته‏های جدول 3 نشان می‏دهد، بر اساس آنالیز Crossover، مصرف دهان‏شویه کلپوره در مقایسه با مصرف دهان‏شویه دارونما به طور معنی‌داری باعث کاهش تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس در یک میلی‌لیتر بزاق شده است (010/0>P).

یک فاصله اطمینان 95% برای میانگین تغییرات تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس در یک میلی‌لیتر بزاق دهان‏شویه کلپوره نسبت به دهان‏شویه دارونما به صورت (665/0- و 680/1-) محاسبه شد. این یافته حاکی از آن است که میانگین کاهش تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس در اثر مصرف دهان‏شویه کلپوره نسبت به دهان‏شویه دارونما با 95% اطمینان از 680/1- تا 665/0- می‌باشد.

در مطالعه کارآزمایی بالینی حاضر (Cross-over study) به منظور ارزیابی اثر carry over مقدار 442/2|t|= با درجه آزادی 20 (20Degree of freedom; df=) به دست آمد که با 05/0>P>02/0 نشان دهنده آن است که اثر دهان‏شویه کلپوره بر روی تعداد کلونی‌های استرپتوکوک موتانس در یک میلی‌لیتر بزاق تا مرحله دوم باقی مانده است. بدین معنی که دوره Washout به مدت سه هفته برای حذف اثر دهان‏شویه کلپوره استفاده شده در مرحله اول کافی نبوده است!

جدول 2 : میانگین و انحراف معیار تعداد استرپتوکوک موتانس (CFU/ml 10⁶×) و تغییرات آن در مرحله دوم

گروه	زمان		P-value	تغییرات
	پایان دوره Washout	دو هفته پس از مصرف دهان‏شویه
	انحراف معیار ± میانگین	انحراف معیار ± میانگین
یک	41/1 ± 93/6	17/1 ± 67/6	279/0	74/0 ± 25/0
دو	42/1 ± 34/8	98/0 ± 62/6	001/0>	09/1 ± 72/1
P-value	030/0	907/0	-	001/0

جدول 3 : میانگین و انحراف معیار تعداد استرپتوکوک موتانس (CFU/ml 10⁶×) در طول دوره مطالعه

گروه	زمان		مقدار t	P-value
	دو هفته پس از مصرف دهان‏شویه در مرحله اول	دو هفته پس از مصرف دهان‏شویه در مرحله دوم
	انحراف معیار ± میانگین	انحراف معیار ± میانگین
اول	24/1 ± 39/5	17/1 ± 67/6	818/4-	001/0>
دوم	40/1 ± 68/7	98/0 ± 62/6

بحث

امروزه استفاده از دهان‏شویه‌ها به علت بروز بیشتر پوسیدگی‌های دندانی و بیماری‌های پریودنتال در حال گسترش است. از دیدگاه دندانپزشکی، دهان‏شویه مطلوب بایستی خواصی همچون عدم رنگ پذیری دندان‌ها و مخاط، کمترین اثرات توکسیک و مزه مناسب را دارا باشد. با این وجود هنوز دهان‏شویه‌ای که تمام خواص مزبور را دارا باشد وارد بازار نگردیده و تلاش پژوهشگران در ارائه دهان‏شویه‌ای که دارای حداکثر این خواص باشد ادامه دارد.⁽¹⁹⁾ در چند سال اخیر به دلیل دارا بودن خواص طبیعی و عوارض کمتر داروهای گیاهی، گرایش به مصرف این داروها جهت درمان و پیشگیری از بیماری‌ها در سطح جهانی و به خصوص در ایران به طرز چشم گیری افزایش یافته است.⁽²⁰⁾ در مطالعه حاضر اثر دهان‏شویه کلپوره بر استرپتوکوک موتانس بزاق که مهمترین و بیماری‌زاترین میکروارگانیسم پوسیدگی‌زا بوده و در آغاز پوسیدگی نقش اصلی را ایفا می‌کند مورد بررسی قرار گرفت. پیش از شروع هر روشی جهت کاهش تعداد باکتری‏های پوسیدگی زا در حفره دهان، باید تست باکتریایی برای تعیین متغیرهای میکروبیولوژیک انجام شود. نمونه‏های بزاق می‏توانند برای تعیین میزان استرپتوکوک موتانس آزمایش شوند.⁽²¹⁾

تاکنون مطالعه‌ای در مورد اثرات ضدمیکروبی کلپوره به صورت دهان‏شویه انجام نشده است و مطالعه مشابهی موجود نمی‌باشد. بنابراین یافته‌های این مطالعه با یافته‌های مطالعاتی که اثر ضدمیکروبی عصاره کلپوره را بر سایر میکروارگانیسم‌ها بررسی نموده‌اند مقایسه می‌گردد.

یافته‌های حاصل از این مطالعه نشان داد که دهان‏شویه کلپوره در مقایسه با دهان‏شویه دارونما باعث کاهش میزان استرپتوکوک موتانس بزاق می‌شود. همچنین در هیچ یک از بیماران عارضه خاصی مشاهده نشد. Haffajee و همکاران⁽²⁰⁾ دریافتند اگرچه دهان‏شویه‌های گیاهی قدرت ضدمیکروبی کمتری نسبت به کلرهگزیدین دارند ولی اجزاء موجود در دهان‏شویه‌های گیاهی در ممانعت از رشد میکروب‌های دهان مؤثر هستند و می‌توانند در کنترل پلاک دندانی و التهاب لثه مفید باشند

دهان‏شویه‌های ضدمیکروبی به روش‌های گوناگونی اثر خود را ایفا می‌کنند که از آن جمله می‌توان به اتصال دهان‏شویه به دیواره سلولی باکتری و تخریب دیواره اشاره نمود.⁽¹⁹⁾ تشخیص مکانیسم اثر دهان‏شویه کلپوره بر استرپتوکوک موتانس نیاز به مطالعات گسترده‌ای دارد. شاید بتوان علت کاهش استرپتوکوک موتانس را ترکیبات فنلی موجود در کلپوره دانست. Bravo⁽²²⁾ مشاهده نمود که باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی در برابر ترکیبات فنولیک حساس هستند. ترکیبات فنلی در بسیاری از گیاهان وجود دارد و اثر ضدمیکروبی آن‌ها بستگی به محل و تعداد گروه‌های هیدروکسیل روی حلقه فنلی دارد و ادعا شده که ارتباط مستقیمی بین تعداد گروه‌های هیدروکسیل و سمیت آن‌ها روی میکروارگانیسم‌ها موجود می‌باشد. همچنین ادعا شده که اثر ضدمیکروبی این ترکیبات، مهار آنزیمی از طریق واکنش با گروه‌های سولفیدریل یا واکنش‌های غیراختصاصی با پروتئین‌های میکروبی است. یکی از خواص مطلوب ترکیبات فنلی، تحریک ترشح بزاق می‌باشد که از این طریق نیز می‌تواند به کاهش پوسیدگی دندان کمک کند. یکی دیگر از ترکیبات ضدمیکروبی موجود در کلپوره، تانن‌ها می‌باشند. تانن‌ها گروهی از ترکیبات فنلی هستند که اثر ضدمیکروبی وسیعی دارند. اثر ضدمیکروبی این ترکیبات را مربوط به مهار قدرت چسبندگی میکروب و همچنین مهار فعالیت آنزیمی می‌دانند.⁽²³⁾

Autore و همکارانش⁽⁹⁾ با تجزیه عصاره متانولی گیاه کلپوره نشان دادند موادی به نام پولیوموزید، ورباسکوزید، توپولیوزید و یک گلیکوزید به نام فنیل پروپانوئید در این گیاه وجود دارد که دارای خاصیت ضدباکتریایی بوده و بر باکتری‌های شیگلا، استافیلوکوکوس اورئوس، کلبسیلا پنومونیه و انتروباکتر مؤثر می‌باشند. در مطالعه حاضر از عصاره آبی گیاه کلپوره استفاده شد که دارای خاصیت ضدباکتریایی بود.

برخلاف مطالعه حاضر برخی مطالعات اثر ضدباکتریایی ضعیفی برای گیاه کلپوره گزارش کرده‌اند. در مطالعه مصدق و همکاران⁽²⁴⁾ اثر ضدباکتریایی عصاره اتانولی گیاه کلپوره بر باکتری‌های استافیلوکوک، میکروکوکوس لوتئوس و اشرشیاکلی ضعیف بود. همچنین Oganesyan⁽⁵⁾ گزارش کرد که خاصیت ضداستافیلوکوکی گیاه کلپوره ضعیف می‌باشد. اختلاف در گزارشات احتمالاً به دلیل تفاوت در نوع باکتری مورد مطالعه می‌باشد و جای آن دارد که در بررسی‌های آتی ماده یا مواد مؤثره گیاه بر هر باکتری شناسایی شود.

در مطالعاتی که اثرات ضدمیکروبی دهان‏شویه‌ها را بررسی می‌کنند طول دوره Washout معمولاً دو یا سه هفته می‌باشد.^(16و13و12) در این مطالعه نیز دوره Washout سه هفته در نظر گرفته شد ولی میزان استرپتوکوک موتانس بعد از این مدت به میزان پایه برنگشت که نشان‌دهنده اثر ضدباکتریایی قوی دهان‏شویه کلپوره می‌باشد.

از محدودیت‌های مطالعه حاضر می‌توان به طعم نامطلوب دهان‏شویه کلپوره اشاره نمود. علی‌رغم استفاده از شیرین کننده آسپارتام و طعم دهنده قهوه به منظور بهبود طعم تلخ عصاره کلپوره، طعم تلخ کلپوره کاملاً برطرف نگردید که می‌تواند بر میزان مصرف دهان‏شویه توسط داوطلبان و عدم رعایت دستورالعمل مصرف دهان‏شویه اثر بگذارد. به دلیل همکاری دانشجویان دندانپزشکی در کاربرد منظم دهان‏شویه، نتایج قابل اعتماد می‏باشد. همچنین در این مطالعه برای اولین بار از گیاه کلپوره به عنوان دهان‏شویه استفاده شد که از نقاط قوت این مطالعه می‏باشد.

نتیجه‌گیری

با در نظر گرفتن محدودیت‌های این مطالعه، دهان‏شویه کلپوره ممکن است بتواند باعث کاهش تعداد استرپتوکوک موتانس بزاق شود.

تشکر و قدردانی

بدین وسیله از زحمات معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان جهت تأمین هزینه‏های این طرح تقدیر و تشکر می‏گردد.

مراجع

Arweiler NB, Netuschil L, Reich E. Alchohol free mouth rinse solutions to reduce supragingival plaque regrowth and vitality. A controlled clinical study. J Clin Periodontol 2001; 28(2): 168-74.

Moran J, Addy M, Newcombe R. A 4-day plaque regrowth study comparing an essential oil mouth rinse with a triclosan mouth rinse. J Clin Periodontol 1997; 24(9): 636-9.

Perry DA. Plaque control for the periodontal patient. In: Newman MG, Takei HH, Klokkervold PR, Carranza FA. Carranza’s Clinical Periodontology. 10^th ed. Philadelphia: W.B.Saunders Co; 2006. P. 728-48.

Haffajee AD, Yaskell T, Socransky SS. Antimicrobial effectiveness of an herbal mouth rinse compared with an essential oil and a chlorhexidine mouth rinse. J Am Dent Assoc 2008; 139(5): 606-11.

Oganesyan GB, Galstyan AM, Mnatsakanyan VA, Shashkov AS, Agababyan PV. Phenyl propanoid glycosides of teucrium polium. Chem Nat Compd 1991; 27(5): 556-9.

Aburjai T, Hudaib M, Cavrini V. Composition of the essential oil from Jordanian germander (Teucrium polium L.). J Eessent Oil Res 2006; 18(1): 97-9.

Ansari M, Alizadeh AM, Paknejhad M, Khaniki M, Naeimi M. Effect of Teucrium Polium honey on burn wound healing process. JBUMS 2009; 11(3): 1-6. (Persian)

Tarig M, Ageel A, Al-Yahya MA, Mossa JS, al Said MS. Anti-inflammatory activity of teucrium polium. Int J Tissue React 1989; 11(4): 185-8.

Autore G, Capasso F, De Fusco R. Antipyretic and antibacterial actions of Teucrium polium. Pharmacol Res Commun 1984; 16(1): 21-9.

Da Silva NB, Alexandria AK. In vitro antimicrobial activity of mouth washes and herbal products against dental biofilm-forming bacteria. Contemp Clin Dent 2012; 3(3): 302-5.

Azizi A, Fatholahzadeh B, Maleknejad P, Sahmspour A. Evaluation of effects Irsha antiseptic mouthwash on pathogen streptococcus and oral normal micro flora. J Isfahan Dent Sch 2009; 5(1): 24-9. (Persian)

Khosravanifard B, Ghasemi M, Rastegarian H, Sajadi H, Emami H, Amani M. Effect of three different mouthrinses on Mutans streptococci accumulation around orthodontic brackets. J Res Dent Sci 2008; 5(1): 38-46.

Mehta S, Pesapathy S, Joseph M, Tiwari PK, Chawla S. Comparative evaluation of a herbal mouthwash (Freshol) with chlorhexidine on plaque accumulation, gingival inflammation, and salivary Streptococcus mutans growth. J Int Soc Prev Community Dent 2013; 3(1): 25-8.

Wan AK, Seow WK, Walsh LJ, Bird PS. Comparison of five selective media for the growth and enumeration of Streptococcus mutans. Aust Dent J 2002; 47(1): 21-6.

Srinagesh J, Krishnappa P, Somanna SN. Antibacterial efficacy of triphala against oral streptococci: An in vivo study. Indian J Dent Res 2012; 23(5): 696-8.

Moeiny P, Jamei N. Effect of a probiotic yogurt produced in Iran on the salivary counts of Streptococcus mutans. Res Dent Sci 2013; 10(2): 73-82.

Karami M, Mazaheri R, Mesripour M. Comparing the effectiveness of two fluoride mouthrinses on Streptococcus mutans. J Mash Dent Sch 2011; 35(2): 115-22. (Persian)

Rosner B. Fundamentals of Biostatistics. 6^th ed. USA: Thomson; 2006. P. 699-707.

Hashemipour M, Mosavi SA, Honarmand HM, Azizi M, Aghasi H. Comparison of antimicrobial and cytotoxicity of Irsha, Oral B, Biothene, Povidone Iodine, Benzidamine and Camomile mouthwashes with control groups in vitro. J Dent Shiraz Univ Med Sci 2012; 15(2): 456-64. (Persian)

Haffajee AD, Yaskell T, Socransky SS. Antimicrobial effectiveness of an herbal mouthrinse compared with an essential oil and a chlorhexidine mouthrinse. J Am Dent Assoc 2008; 139(5): 606-11.

Ritter AV, Eidson RS, Donovan TE. Dental caries: Etiology, clinical characteristics, risk assessment, and management. In: Heymann HO, Swift EJ, Ritter AV. Sturdevant's Art and Science of Operative Dentistry.
6^th ed. St. Louis: Mosby Co; 2013. P. 41-88.

Bravo L. Polyphenols: Chemistry, dietary sources, metabolism, and nutritional significance. Nutr Rev 1998; 56(11): 317-33.

Sharafati chaleshtori R, Sharafati chaleshtori F, Rafeian koopaee M, Daris F, Ashrafi K. Comparision of the antimicrobial effects etanolic essence of leaf Iranian jipijapa chlorhexidine mouth washes in the Streptococcus mutans and streptococcus sanguis. J Islamic Dent Assoc 2010; 22(4): 211-17. (Persian)

Mosadegh M, Dehmoubed Sharifabadi A, Nasiri P, Esmaeili S, Naghibi F. The study of phytochemical, antifungal and antibacterial effects of Teucrium polium and Cichourium intybus. J Kurdistan Uni Med Sci 2002; 7(5): 1-4. (Persian)