نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 مربی گروه آناتومی و مورفولوژی دندان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دندانپزشکی تهران، ایران
2 عضو هیئت علمی، پژوهشگاه رویان پژوهشکده زیست شناسی و علوم پزشکی تولید مثل جهاددانشگاهی مرکز تحقیقات اپیدمیولوژی باروری گروه اپیدمیولوژی و سلامت باروری تهران، ایران
3 دندانپزشک
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Computer technology has been started since 1960 and the presentation of electronic education in Dental Schools has been initiated since 1980-1990. Considering the importance of practical course in dental morphology and presence of learning problem issues and lack of information in Iranian society, this research was conducted on dental students.
Materials & Methods: This study was conducted on 66 fourth semester dental students consisting of 3 groups of 22 each. Three practical courses (carving of maxillary canines and first premolar and mandibular second premolar), were selected. Each of the topics was taught in two ways: traditional (control) and film (before and after the traditional teaching). At the end of the semester, final assessment and test scores of the practical Dental morphology course were analyzed by generalized estimating equations (GEE) and factors related to learning practical morphology lessons were analyzed using Wald test.
Results: According to the results of the Generalized Estimating Equations, no statistically significant differences among the groups in learning practical lessons of dental morphology were observed in the intervention and control groups (P=0.15 and P=0.3). Wald test showed that the number of children, the economic situation and interest to the dental morphology department was different between the groups (P=0.025, P=0.021, P=0.04). Other variables examined did not have statistically singificant relationship with the learning of the teeth morphology (P>0.05). Finally, among the three techniques implemented traditional method gained the highest score compared to the two other techniques.
Conclusion: Traditional mothels seem to be the most suitable technique as compared to the other 2 mothels.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
یکی از نگرانیها و دغدغههای نظام آموزشی و بهخصوص دندانپزشکان، مسئله یادگیری درس عملی مورفولوژی دندان است.(۴-١) تکنولوژی رایانه برای افزودن دانش از سال ١۹۶۰ بکار برده شده است.(۱) ابداع دوره تحصیلی الکترونیکی در دانشکدههای دندانپزشکی به دنبال مشکلات یادگیری در سالهای ١٩٨٠ و ١٩٩٠ ایجاد شد.(۵) ضعیف بودن تدریس درس مورفولوژی، موجب عدم رغبت دانشجو برای یادگیری، تنزل کیفیت آموزشی و ضرر و زیان برای جامعه و بیماران خواهد شد.
یکی از والاترین پژوهشها در این قسمت پاسخ به این سوال اساسی است که آیا ما قادر خواهیم بود با برنامههای کمک آموزشی رایانهای به دانشجویان دندانپزشکی، آموزش آنها را تامین کنیم یا خیر؟ در مطالعات Nance(1) و Rosenberg(7)دانشجویان احساس کردند میزان یادگیری درس مورفولوژی بدون برنامه کمک آموزشی رایانه، نیازهای تحصیلیشان را توسط معلم شخصی یا تعلیم حضوری بهتر از آموزش رایانهای برآورده ساخته است.مطالعات دیگر پیشنهاد کردند که دانشجویان، تکنولوژی را به عنوان مکملی برای جلسات تعلیم سنتی ترجیح میدهند.(9و8و6و4)وسائل کمک آموزشی ازجمله فیلمها مدتها است که استفاده میشود اما واقعاً این فیلمهای آموزشی تا چه حد موثر هستند؟ از آن جایی که در جامعه ایرانی به طور علمی به این سوال پاسخ داده نشده است، هدف از این مطالعه این بود که تاثیر استفاده از فیلم آموزشی و زمان آن بر میزان یادگیری درس عملی مورفولوژی دندان دانشجویان دندانپزشکی در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران در سال تحصیلی 90-1389 مورد مطالعه قرار گیرد.
مواد و روش ها
در این تحقیق، نمونهها شامل کلیه دانشجویان ترم چهار رشته دندانپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران در سال تحصیلی 90-1389، که تعداد کل آنها بر اساس آخرین لیست تهیه شده از آموزش در زمان انجام تحقیق ۶۶ نفر بود. از روی کوریکولوم درس مورفولوژی عملی دندان، سه مبحث؛ آموزش تراش کانین، پره مولر اول فک بالا و پره مولر دوم فک پایین که از نظر پیچیدگی، ساعت و پیشنیاز یکسان بودند، انتخاب شدند. دانشجویان کلاس برحسب روش آموزشی در سه گروه همسان ٢٢ نفر که از نظر شرایط تحصیلی یکسان بودند، تقسیم گردیدند.
در هر یک از مباحث درسی تدریس سنتی (کنترل) و نمایش فیلم (بعد و قبل از تدریس سنتی) در سه گروه اجرا گردید که روش آن در جدول 1 آمده است.
خصوصیات فردی دانشجویان از نظر سن، جنس، تعداد فرزندان خانواده (<٢، ٢-۵، >۵)، وضعیت اقتصادی (خوب، متوسط، ضعیف) معدل کل دوره تا این مرحله (>۱۶، <۱۶)، میزان علاقه به رشته، میزان علاقه به بخش مورفولوژی دندان، میزان علاقه به برنامههای آموزشی عملی مورفولوژی دندان به کمک رایانه (زیاد، متوسط، کم) و نظر آنها در مورد کیفیت آموزشی کلینیکی در بخش مورفولوژی دندان (خوب، متوسط، ضعیف) بررسی و در فرم اطلاعاتی ثبت شد. لازم به ذکر است پرسشنامه در انتهای طرح توسط دانشجویان تکمیل گردید.
در پایان ترم نمرات درس عملی مورفولوژی دندان، ارزیابی و با آزمون برآورد گر تعمیم یافته و مدل حاشیهای (GEE) Generalized estimating equation بررسی شد. همچنین نقش عوامل مرتبط با میزان یادگیری درس عملی مورفولوژی به کمک آزمون والد آنالیز گردید.
یافتهها
در سال تحصیلی 90-1389 تعداد 66 نفر دانشجوی ترم چهارم بودند که همگی مورد بررسی قرار گرفتند. توزیع دانشجویان بر حسب نظر آنها نسبت به یادگیری درس مورفولوژی دندان به تفکیک عوامل مرتبط در جدول 2 ارائه گردیده است. برطبق این جدول 63/13 درصد در گروه اول و 54/4 درصد در گروه سوم تعداد فرزندان خانواده کمتر از 2 نفر داشتند. 36/86 درصد در سه گروه تعداد فرزندان خانواده بین 2 تا 5 نفر داشتند. همچنین 63/13 درصد در گروه دوم 09/9 درصد در گروه سوم تعداد فرزندان خانواده بیشتر از 5 نفر داشتند.
جدول 2 توزیع فراوانی دانشجویان ترم چهار دندانپزشکی بر حسب نظر آنها نسبت به یادگیری درس مورفولوژی دندان و عوامل مرتبط از لحاظ طبقه بندی اقتصادی را نشان میدهد.
در مبحث میزان علاقه به بخش مورفولوژی عملی دندان، در گروه اول 100 درصد افراد میزان علاقه زیاد، در گروه دوم 63/63 درصد و در گروه سوم 50 درصد افراد علاقه زیاد به این بخش داشتهاند. همچنین 36/36 درصد دانشجویان گروه دوم و 27/27 درصد دانشجویان گروه سوم میزان علاقه متوسط به این بخش داشتند. قابل ذکر است که تنها 72/22 درصد دانشجویان گروه سوم میزان علاقه کم به این بخش داشتند.
جدول 1 : معرفی گروه ها و مراحل انجام مداخله
|
|
مرحله اول (آموزش تراش کانین فک بالا) |
مرحله دوم (آموزش تراش پره مولر اول فک بالا) |
مرحله سوم (آموزش تراش پره مولر دو فک پایین) |
|
گروه 1 |
ابتدا سنتی سپس فیلم |
ابتدا فیلم سپس سنتی |
سنتی |
|
گروه 2 |
ابتدا فیلم سپس سنتی |
سنتی |
ابتدا سنتی سپس فیلم |
|
گروه 3 |
سنتی |
ابتدا سنتی سپس فیلم |
ابتدا فیلم سپس سنتی |
جدول 2 : توزیع فراوانی دانشجویان ترم چهار دندانپزشکی تحت مطالعه بر حسب برخی متغیرهای اندازه گیری شده
|
متغیرها |
گروه اول N=22 |
گروه دوم N=22 |
گروه سوم N=22 |
|
|
(درصد) تعداد |
(درصد) تعداد |
(درصد) تعداد |
||
|
سن |
25-18 30-25 35-30 |
(81/81)18 (63/13)3 (54/4)1 |
(95/45)10 (4/54)12 (0/0)0 |
(9/90)20 (09/9)2 (0/0)0 |
|
جنس |
زن مرد |
(81/81)18 (18/18)4 |
(72/72)17 (27/27)5 |
(27/77)17 (72/22)5 |
|
تعداد فرزندان خانواده |
<٢ ٢-۵ >۵ |
(63/13)3 (36/86)19 (0/0)0 |
(0/0)0 (36/86)19 (63/13)3 |
(54/4)1 (36/86)19 (09/9)2 |
|
وضعیت اقتصادی |
خوب متوسط ضعیف |
(63/63)14 (81/31)7 (54/4)2 |
(77/27)6 (22/72)16 (0/0)0 |
(09/59)13 (36/36)8 (54/4)1 |
|
معدل کل دوره تا این مرحله |
>۱۶ <۱۶ |
(09/59)13 (9/40)9 |
(45/45)10 (54/54)12 |
(54/54)12 (45/45)10 |
|
میزان علاقه به رشته |
زیاد متوسط کم |
(100)22 (0/0)0 (0/0)0 |
(77/27)6 (22/72)16 (0/0)0 |
(18/68)15 (81/31)7 (0/0)0 |
|
میزان علاقه به بخش مورفولوژِی دندان |
زیاد متوسط کم |
(100)22 (0/0)0 (0/0)0 |
(63/63)14 (36/36)8 (0/0)0 |
(50)11 (81/31)7 (72/22)4 |
|
میزان علاقه به برنامههای آموزشی عملی مورفولوژی دندان به کمک رایانه |
زیاد متوسط کم |
(86/36)8 (86/36)8 (18/28)6 |
(09/59)13 (91/49)9 (0/0)0 |
(45/45)10 (81/31)7 (54/4)5 |
|
کیفیت آموزشی کلینیکی در بخش مورفولوژی دندان |
خوب متوسط ضعیف |
(81/81)18 (18/18)4 (0/0)0 |
(72/72)16 (72/22)5 (54/4)1 |
(27/27)6 (45/45)10 (27/27)6 |
با توجه به جدول 3 و 4 و نتایج به دست آمده از معادلات GEE و مقایسه سه گروه تفاوت آماری معنیداری در میزان یادگیری درس عملی مورفولوژی دندان بین سه گروه مشاهده نشد و گروه کنترل و مداخله از نظر آماری نتایج یکسانی داشتند. آنالیز آماری آزمون Wald نشان داد که تفاوت آماری معنیداری از نظر تعداد فرزندان (025/0P=)، سطح وضعیت اقتصادی (021/0P=)، میزان علاقه به بخش عملی مورفولوژی دندان (041/0P=) با میزان یادگیری درس عملی مورفولوژی دندان در گروهها وجود داشت. سایر متغیرهای بررسی شده از لحاظ آماری تفاوت معنیداری را با میزان یادگیری درس عملی مورفولوژی دندان نداشتند. (05/0<P).
در این مطالعه گروه دوم با میانگین نمره 63/1±32/17، بالاترین نمره درس عملی مورفولوژی دندان و بیشترین میانگین نمره (38/17) را تکنیک ابتدا نمایش فیلم سپس تدریس داشته است. در مبحث پره مولر فک بالا زمانی که دانشجویان ابتدا نمایش فیلم سپس تدریس را داشتهاند، بیشترین نتیجه از فیلم بر میزان یادگیری درس عملی مورفولوژی دندان در دانشجویان مشاهده شد. در نهایت بین گروهها و سه تکنیک اجرا شده همچنان روش سنتی بیشترین نمره را نسبت به دو تکنیک اجرا شده داشت. تفاوت در تعداد فرزندان خانواده بین گروه اول در مقایسه با گروه سوم از لحاظ آماری معنیدار بود (011/0P=). تفاوت در تعداد فرزندان بین گروه دوم نسبت به گروه سوم از لحاظ اماری معنیدار نبود (22/0P=). همچنین تفاوت مشاهده شده در تعداد فرزندان بین گروه اول نسبت به گروه دوم نیز از لحاظ آماری معنیدار نبود (23/0P=). تفاوت در وضعیت اقتصادی بین گروه دوم نسبت به گروه سوم از لحاظ آماری معنیدار بود (01/0P=) به طوری که 55/54 درصد دانشجویانی که در گروه دوم نمره درس عملی مورفولوژی دندان آنان بالاتر از میانگین بود، در سطح اقتصادی خوبی قرار داشتند. این وضعیت در گروه سوم، 37/36 درصد گزارش شد. تفاوت وضعیت اقتصادی دانشجویان در گروه اول نسبت به گروه سوم و همچنین گروه اول نسبت به گروه دوم معنیدار نبود (08/0P=). میزان علاقه به بخش مورفولوژی دندان در هر دو گروه اول و گروه دوم نسبت به گروه سوم و همچنین گروه اول نسبت به گروه دوم تفاوت آماری معنیداری را نشان داد. (048/0P= و 044/0P= و 04/0P=). به طوری که 63/63 درصد دانشجویانی که در گروه اول، نمره درس عملی مورفولوژی دندان بالاتر از میانگین داشتهاند، میزان علاقه آنها به بخش عملی مورفولوژی دندان زیاد گزارش شده است. این میزان رضایتمندی به ترتیب در گروه دوم 9/40 درصد و در گروه سوم 37/36 درصد بوده است.
جدول 3 : میزان یادگیری درس عملی مورفولوژی دندان بر حسب گروهها
|
گروه |
تعداد (N) |
میانگین |
انحراف معیار |
|
گروه اول |
٢٢ |
05/17 |
99/2 |
|
گروه دوم |
٢٢ |
32/17 |
63/1 |
|
گروه سوم |
٢٢ |
29/17 |
25/1 |
جدول 4 : توزیع فراوانی دانشجویان ترم چهار دندانپزشکی بر حسب عوامل مرتبط
|
عوامل مرتبط |
نمره یادگیری درس عملی |
P-value گروه اول نسبت به گروه دوم |
P-value گروه اول نسبت به گروه سوم |
P-value گروه دوم نسبت به گروه سوم |
||||||
|
گروه اول تعداد (درصد) |
گروه دوم تعداد(درصد) |
گروه سوم تعداد (درصد) |
||||||||
|
بالای میانگین ۰۵/١۷ |
پایین میانگین ۰۵/١۷ |
بالای میانگین ٣٢/١۷ |
پایین میانگین ٣٢/١۷ |
بالای میانگین ٢۹/١۷ |
پایین میانگین ٢۹/١۷ |
|||||
|
تعداد فرزندان خانواده |
<٢ ٢-۵ >۵ |
(43/21)3 57/78)11 (0/0)0 |
(0/0)0 (100)8 (0/0)0 |
(0/0)0 (3/93)12 (7/7)1 |
(0/0)0 (77/77)7 (22/22)2 |
(88/5)1 (22/88)15 (88/5)1 |
(0/0)0 (80)4 (20)1 |
23/0 |
011/0 |
229/0 |
|
وضعیت اقتصادی |
خوب متوسط ضعیف |
(28/64)9 (57/28)4 (14/7)1 |
(5/62)5 (5/37)3 (0/0)0 |
(3/93)12 (7/7)۱ (0/0)0 |
(55/55)5 (44/44)4 (0/0)0 |
(14/57)8 (71/35)5 (14/7)1 |
(5/62)5 (5/37)3 (0/0)0 |
08/0 |
08/0 |
01/0 |
|
میزان علاقه به بخش مورفولوژِی دندان |
زیاد متوسط کم |
(100)14 (0/0)0 (0/0)0 |
(100)8 (0/0)0 (0/0)0 |
(23/69)9 (67/30)4 (0/0)0 |
(55/55)5 (44/44)4 (0/0)0 |
(57/28)4 (57/28)4 (28/17)2 |
5/37)3 (25)2 (5/37)3 |
04/0 |
044/0 |
048/0 |
بحث
به طور کلی، آموزش عملی درس آناتومی و مورفولوژی دندان یکی از مشکلترین واحدهای عملی دوره دندانپزشکی میباشد، زیرا دانشجویان برای اولین بار با کارهای مجسمهسازی (تراش دندانها بر روی موم یا گچ) روبرو میشوند. از این رو تلاشهای زیادی برای افزایش تجسم سه بعدی دندانها و افزایش مهارتهای حرکتی به منظور تراش دندانها انجام شده است. تحقیق حاضر نشان داد با توجه به نتایج به دست آمده از معادلات GEE (آزمون برآوردگر تعمیم یافته و مدل حاشیهای) و مقایسه سه گروه هیچ تفاوت آماری معنیداری بین سه گروه مشاهده نشد.
در تحقیق Nance و همکاران مقایسه دو تکنیک آموزشی تراش مورفولوژی دندان به کمک موم، به روش CAI(Computer assisting learning) با به کاربردن DVD و روش معمولی لابراتوار در دانشجویان دندانپزشکی تفاوت آماری معنیداری بین دو تکنیک مشاهده نشد. دانشجویانی که از وسایل کمک آموزشی استفاده کردند نمرهای بالاتر از نمره گروه سنتی به دست آوردند.(۱) نتایج این تحقیق تا حدودی مشابه تحقیق حاضر میباشد. در تحقیق آنها دو گروه آموزشی با یکدیگر مقایسه شد و بیشتر دانشجویان در گروهی بودند که فقط تجربه تکنولوژی DVD را داشتند. این در حالی است که در تحقیق حاضر شرایط یکسانی برای گروهها اعمال گردیده و عوامل مرتبط زمان نمایش فیلم بعد یا پس از تدریس سنتی دخیل شده و این امر منحصر به فرد بودن تحقیق حاضر را آشکار میکند.
تحقیق Allen و همکاران دو روش آموزشی آناتومی دندان (CD + لابراتوار و تدریس استاندارد + لابراتوار) ارزیابی شد. همچنین آموزش از طریق سخنرانی به همراه لابراتوار و تاثیر آن بر یادگیری بررسی شد. میانگین نمرات تفاوت معنیداری را نشان نداد و نتایج تحقیق نشانگر این است که آموزش از طریق سخنرانی به خوبی CD بود و همچنین جویدن آدامس در طول سخنرانی سبب بالاتر شدن نمره در امتحانات تشریحی گردید و تاثیر آن معنیدار بود.(۱۵) این تحقیق در دو گروه با تعداد نامساوی افراد و شرایط آموزشی ناهمسان صورت گرفته است در حالی که تحقیق حاضر در سه گروه و با شرایط مساوی نمونهها انجام گرفت.
Jewair و همکاران مقایسه کیفیت و اثر Computer Assisting Learning (CAL) به همراه روشهای آموزشی سنتی و یا غیرسنتی، پرداختند. در گروه کنترل فقط از روشهای سنتی استفاده شد. نتایج نشانگر این بود که روش اجرا شده CAL به تنهایی بر دانشجویان نتیجهای نداشت. بهترین زمان اثر به دست آمده از آن هنگامی است که به همراه روشهای آموزشی سنتی بکار رود. همچنین CAL به اندازه روش سنتی در بهبود بخشیدن دانستهها مؤثر بود.(۹) نتایج به دست آمده از مطالعات در این بازنگری مقدار کمی را شامل شده و شرایط ناهمسان آموزشی در گروهها اجرا گردیده با تحقیق اجرا شده مغایرت دارد. همچنین عوامل مرتبط دخیل نشده است.
Eitner و همکاران به مطالعه مداخله CAL و CAT(Computer Assisted Leshing) بر آموزش طراحی ماگزیلوفاسیال در دانشجویان دندانپزشکی پرداختند. نتایج نشان داد که گروه CAL/CAT نتیجه بهتری با میانگین ٢/٨٩% در مقایسه با گروه تعلیمات معمولی با میانگین ٧۶% به دست آوردند. همچنین آنالیز VAS از آزمون مشاهدهای تفاوت آماری معنیداری را بین دو گروه مطالعه آشکار کرد.(۱۳) این تحقیق در دو گروه با شرایط ناهمسان تعداد نمونهها و مقایسه دانشجویان در دو سال تحصیلی متفاوت صورت گرفت و در هر گروه تنها یک شیوه آموزشی اجرا شد. این در حالی است که در تحقیق حاضر تمام شرایط از لحاظ تعداد نمونهها، سال تحصیلی و تکنیک اجرا شده همسان بود.
Debate و همکاران به مطالعه تاثیر برنامههای آموزشی مبتنی بر شبکه (Web-based) در مراقبین بهداشت دهان و دندان در جلوگیری از اختلالات خوردن پرداختند. Debate و همکاران به مطالعه تاثیر برنامههای آموزشی مبتنی بر شبکه (Web-based) در مراقبین بهداشت دهان و دندان در جلوگیری از اختلالات خوردن پرداختند. نتایج تفاوت معنیدار را در بهبودی در اثر تاثیر فردی (٠٠١/٠P<)، افزایش دانستههای تظاهرات دهانی (٠٠١/٠P<) و افزایش دانستههای طرح درمان (٠٠١/٠P<) و جلوگیری از عوارض جانبی اختلالات خوردن (٠٠١/٠P<)، را نشان داد.(۲۰) این تحقیق در دو گروه از دو رشته آموزشی متفاوت اجرا گردیده است و تنها از یک شیوه آموزشی بهره برده
همچنین در تحقیق Hendricson(۵) که در مورد استفاده از لپ تاپ در آموزش دانشجویان دندانپزشکی انجام شد بیشتر دانشجویان اعتقاد داشتند که این روش نقش اصلی در آموزش را نداشته و تنها نقش کمک آموزشی را دارد.در این تحقیق شرایط برای دانشجویان یکسان نبود و در گروههای مختلف آموزشی بررسی شده است و زحمت حمل لپ تاپ به کلاسها و فقدان تهیج به کار بردن لپ تاپ و نرم افزار به دلیل عدم نیاز اساتید به آن در دوره تعلیم و کیفیت ضعیف برنامه نرم افزار مشاهده میشد، این در حالی است که در تحقیق حاضر شرایط یکسانی برای گروهها برنامه ریزی شده و برنامه کمک آموزشی رایانه از طریق مانیتور بخش برای دانشجویان پخش گردید.
اکثر تحقیقات ارائه شده تاکنون در دو گروه آموزشی اجرا شده است و عوامل مرتبط در آنها دخیل نشده است. در تحقیق حاضر تاثیر زمان اجرای برنامه کمک آموزشی قبل و یا بعد از روش سنتی بررسی گردیده است که در هیچ یک از تحقیقها مشاهده نشده است.
نتیجه گیری
از مطالعه حاضر چنین نتیجه میگیریم که همچنان روش سنتی (آموزش دورمیز) هنوز بهترین روش آموزش آناتومی و مورفولوژی دندان میباشد. و نمایش فیلم قبل از تدریس عملی میتواند تاثیری بر میزان یادگیری درس عملی مورفولوژی دندان در دانشجویان داشته باشد. از نظر عوامل مرتبط تعداد فرزندان خانواده، سطح وضعیت اقتصادی، علاقه به بخش مورفولوژی میتواند بر میزان یادگیری درس عملی مورفولوژی موثر باشد. پس به نحوی میتوان گفت هرچه امکانات و شرایط زندگی مساعدتر باشد افراد نیز در تحصیل موفقتر خواهند بود.
تشکر و قدردانی
از گروه مورفولوژی دندان، معاونت محترم پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دندانپزشکی به خاطر تشخیص ضرورتهای انجام این تحقیق و حمایتهای کم نظیرشان تشکر میشود. تشکر ویژه از دانشجویان نوبت اول سال تحصیلی 91-90 به خاطر کمک در اجرای طرح تقدیم میدارم.
)