ارزیابی کمی و کیفی سینوس ماگزیلا در تصاویر توموگرافی کامپیوتری با اشعه مخروطی (CBCT)در جمعیتی از شمال کشور

نیک پور, علیرضا; عابسی, فریدا; خفری, ثریا

doi:10.22038/jmds.2023.23620

ارزیابی کمی و کیفی سینوس ماگزیلا در تصاویر توموگرافی کامپیوتری با اشعه مخروطی (CBCT)در جمعیتی از شمال کشور

نویسندگان

¹ دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی بابل ، بابل، ایران

² مرکز تحقیقات مواد دندانی، پژوهشکده سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بابل، بابل، ایران،

³ گروه امار زیستی و اپیدمیولوژی، دانشگاه علوم پزشکی بابل، بابل، ایران

10.22038/jmds.2023.23620

چکیده

چکیده
مقدمه: آپلازی و هیپوپلازی سینوس فک بالا شرایط نادری هستند که می توانند علائمی مانند سردرد و تغییر صدا ایجاد کنند. اکثر بیماران بدون علامت هستند..هدف از مطالعه حاضر ارزیابی کمی و کیفی سینوس ماگزیلا در تصاویر CBCT در جمعیتی از شمال کشور بود.
مواد و روش ها: مطالعه توصیفی، تحلیلی حاضر، شامل 997 نمونه ی CBCT از سینوس ماگزیلا بود.زمانی که حداکثر قطر افقی یا عمودی سینوس ماگزیلا کمتر از نصف حداکثر قطر اوربیت همان سمت باشد MSHخفیف در نظر گرفته شد. و زمانی که حداکثر قطر عمودی یا افقی سینوس ماگزیلا کمتر از نیمی از حداکثر قطر اوربیت همان سمت بود و به همراه بزرگ شدن اوربیت همان سمت و Uncinate طبیعی یا هیپوپلاستیک MSH متوسط در نظر گرفته شد حداکثر قطر عمودی و افقی سینوس ماگزیلا کمتر از نیمی از حداکثر قطر اوربیت همان سمت بود در صورت مشاهده Cleft Like Sinus ،با یا بدون تراکم بافت نرم آپلازی Uncinate و بزرگ شدن اوربیت همان سمت ، MSH شدید در نظر گرفته شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 26 مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.
یافته ها: : از 997 نمونه بررسی شده در مطالعه، 42 نمونه از نظر کمی و کیفی دارای هیپوپلازی سینوس مشاهده شد (2/4%). از 42 مورد هیپوپلازی مشاهده شده 25 نمونه یک طرفه و 17 نمونه دوطرفه بودند.میان جنسیت و گروه سنی با هیپوپلازی سینوس ماگزیلا ارتباط آماری معناداری مشاهده نشد.
نتیجه گیری: نتایج نشان داد که فراوانی هیپوپلازی سینوس در زنان شایع تر بوده و بیشتر هیپوپلازی های سینوس ماگزیلا مشاهده شده از نوع خفیف به همراه Uncinate طبیعی بوده است. لذا به دندانپزشکان پیشنهاد می شود که قبل از انجام جراحی ایمپلنت، موقعیت و وضعیت سینوس ماگزیلاری را مورد ارزیابی قرار دهند

کلیدواژه‌ها

کلمات کلیدی: هیپوپلازی سینوس/ سینوس ماگزیلاری/ CBCT

عنوان مقاله [English]

Quantitative and the quality of the maxillary sinus in cone-beam computed tomography (CBCT) images in a population of northern Iran

نویسندگان [English]

Alireza Nikpour ¹
Farida Abesi ²
Sorayya khafri ³

¹ Babol University of medical sciences,Babol,Iran

² 4. Dental Material Research Center, health Research Institute, Babol University Of Medical Sciences, Babol, Iran

³ Department of Epidemiology and Biostatistics, School of Public Health,Babol University of Medical Sciences,Babol.Iran

چکیده [English]

Background: Aplasia and hypoplasia of the maxillary sinus are rare conditions that can cause symptoms such as headache and voice change. Most patients are asymptomatic, the purpose of this study is to evaluate quantitatively and the quality of the maxillary sinus in CBCT images was in a population from the north of the country.Materials and Methods: The current descriptive study was an analysis that included 997 CBCT samples of the maxillary sinus. When the maximum horizontal or vertical diameter of the maxillary sinus is less than half the maximum diameter of the orbit on the same side, mild MSH. And when the maximum vertical or horizontal diameter of the maxillary sinus was less than half of the maximum diameter of the orbit on the same side and with the enlargement of the orbit on the same side, moderate MSH and the maximum vertical and horizontal diameter of the maxillary sinus was less than half of the maximum diameter of the orbit on the same side, severe MSH were defined Finally, the data was statistically analyzed using SPSS version 26 software.Results: Out of 997 samples examined in the study, 42 samples were qualitatively and quantitatively found to have sinus hypoplasia (4.2%). Conclusion: Out of 997 samples examined in the study, 42 samples were qualitatively and quantitatively found to have sinus hypoplasia. Of the 42 hypoplasia cases, 25 were unilateral and 17 were bilateral. There was no statistically significant relationship between gender and age group with maxillary sinus hypoplasia.

کلیدواژه‌ها [English]

Keywords: Hypoplasia/ maxillary sinus/ CBCT

اصل مقاله

مقدمه
سینوس ماگزیلاری بزرگترین سینوس پارانازال بوده که به مئاتوس میانی تخلیه می شود و حجم زیادی از ناحیه ماگزیلا را اشغال می کند. به طور طبیعی در ناحیه پرمولر تا مولر دیده می شود ولی تنوع آناتومیکی وسیعی وجود دارد که در نمای رادیوگرافی مشاهده می شود. ⁽¹⁾ این سینوس هرمی شکل بوده به طوری که قاعده آن توسط دیواره طرفی حفره بینی تشکیل شده و نوک آن به سمت زائده زایگوما قرار گرفته است. سقف سینوس، آن را از اوربیت جدا نموده و کف آن توسط زائده آلوئولار استخوان ماگزیلا و کام سخت تشکیل شده است. در سمت قدام، کانین فوسا قرار دارد که سینوس را از گونه جدا می کند و در سمت خلف هم فضای اینفراتمپورال و پتریگوماگزیلاری فوسا موجود

هستند. این سینوس می تواند تنوعات آناتومیک مختلفی از جمله پنومانیزاسیون، هیپوپلازی، سپتای آنترال،

اگزوستوزیس و تنوعاتی در مکان شریان ها داشته
باشد.⁽¹⁾.بزرگترین سینوس پارانازال ، در هفته 10 تا 12 بارداری شروع به تکامل می کند و حفره در هفته 16 بارداری قابل شناسایی است. هنگام تولد ، حجم سینوس فک بالا 8-6 میلی متر است و با رشد حفره بینی ،حجم استخوان آلوئولار و زایگوماتیک افزایش می یابد. هیپوپلازی سینوس ماگزیلا Maxillary Sinus Hypoplasia (MSH) یک وضعیت بالینی نسبتاً نادر است ⁽²⁾^. میزان بروز هیپوپلازی سینوس ماگزیلاری، بین 5/1 تا 10 درصد است.^(4و3) . این ابنورمالیته در اثر آسیب به مرکز رشد

ماگزیلا ایجاد میشود که سبب ایجاد ماگزیلای کوچک و در نهایت سینوس هیپوپلاستیک می شود، بطوریکه حجم سینوس ماگزیلا کاهش می یابد.⁽⁴⁾ هیپوپلازی سینوس ماگزیلاری در 7/1% موارد یکطرفه و در 2/7% موارد، دوطرفه دیده میشود .^(5و4) در نمای رادیوگرافیک (Plain images) سینوس درگیر کوچکتر از اندازه نرمال می باشد که می تواند به علت حجم بالای استخوان های اطراف باشد.⁽⁵⁾ در دیواره های سینوس درگیر نمای Inward bowing پیدا می کند.⁽⁵⁾ در نمای کرونال CT اسکن، در سینوس هیپوپلاستیک، کف اوربیت به سمت لترال شیب بیشتری نسبت به طرف نرمال پیدا
می‌کند. در این زمینه طبقه بندی نیز انجام شده است که سینوس هیپوپلاستیک و اوربیت در تصاویر CT و CBCT مقایسه شده اند.^(8-6) به عنوان مثال Bolger ، هیپوپلازی سینوس را در سال 1990 که به سه درجه خفیف، متوسط وشدید طبقه بندی کرده است.⁽⁸⁾ سینوس هیپوپلاستیک
می‌تواند در بیماری های تکاملی یا سندرمیک مانند سندروم تیریچر کولین، ، دیس اوستوزیس مندیبلو فاسیال،تالاسمی ماژور، دیسپلازی فرونتونازال، اوستئوپتروز ،

Pyknodysostosis و بیماری پاژت دیده شود.⁽⁴⁾ بسیاری از بیماران با آپلازی یا هیپوپلازی سینوس هستند ماگزیلاری، بدون علامت و بی اطلاع از شرایط خود هستند و در رادیوگرافی های معمول شناسایی می شوند.⁽³⁾ هیپوپلازی می تواند سبب سردرد مزمن ، درد صورت و مشکلات صدا شود، اما ممکن است بدون علامت باشد ^(10و9) . در حال حاضر ، توموگرافی کامپیوتری با استفاده از پرتو مخروطی (CBCT) به طور گسترده ای در تصویربرداری تشخیصی از ناحیه سر و گردن استفاده می شود ، اگرچه این یک روش رادیولوژیک نسبتاً جدید است. به دنبال بازسازی ، نمایش و تفسیر CBCT سریع است وروش آن برای تصویربرداری از کودکان و بزرگسالان ایده آل است ⁽¹¹⁾.تصاویر CBCT از کیفیت مناسبی برای مشاهده و بررسی موقعیت سینوس های ماگزیلاری برخوردارند. هم چنین طرح درمان های جراحی دقیق و با جزئیات ، بعد از بررسی CBCT آسان تر پایه ریزی می‌شوند. از آنجایی که مطالعات اندکی بر روی هیپوپلازی سینوس به وسیله CBCT انجام گرفته، هدف از این مطالعه، بررسی میزان فراوانی سینوس هیپوپلاستیک در تصاویر CBCT در جمعیتی از شمال کشور بود .

مواد و روش ها

مطالعه توصیفی- تحلیلی حاضر، در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی بابل ارزیابی و با کد اخلاقی IR.MUBABOL.HRI.REC.1401.113 به تأیید رسید.جامعه مورد مطالعه شامل تصاویر رادیوگرافی CBCT بیماران مراجعه کننده به کلینیک خصوصی رادیولوژی فک و صورت شهرستان بابل بود. معیار ورود به مطالعه شامل تصاویر رادیوگرافی بود که سینوس ماگزیلاری تا کف اربیت در field of view قرار داشت. زمانی که حداکثر قطر افقی یا عمودی سینوس ماگزیلاری کمتر از نصف حداکثر قطر اوربیت همان سمت بود،MSHخفیف در نظر گرفته شد. زمانی که حداکثر قطر عمودی یا افقی سینوس ماگزیلاری کمتر از نیمی از حداکثر قطر اوربیت همان سمت ، به همراه بزرگ شدن اوربیت همان سمت بود ، MSH متوسط در نظر گرفته شد. در صورت مشاهده Cleft Like Sinus ، با یا بدون تراکم بافت نرم ، آپلازی Uncinate و بزرگ شدن اوربیت همان سمت ، MSH شدید در نظر گرفته شد. لازم بذکر است این طبقه بندی از مطالعه Sirikçi⁽¹²⁾ استفاده شد. در این مطالعه سینوس هیپوپلاستیک به دو روش کمی و کیفی بررسی شد، که روش کیفی آن همان روش Bolger ⁽⁸⁾ بود که اندکی تغییر داده شده بود. تصاویر CBCT به دست آمده از یک مرکز تخصصی رادیولوژی فک و صورت در شهر بابل بود که توسط یک رادیولوژیست به صورت گذشته نگر مورد ارزیابی قرار گرفت . برای جلوگیری از خطای داده ها ، 10 % رادیوگرافی ها یک ماه بعد تکرار شد.تمام تصاویر مربوط به مقاطع کرونال و استئوم، سپتوم و سلول های هالر در هر سینوس فک بالا با توجه به
گروه های دارای و بدون MSH ارزیابی و ثبت شد .در نهایت داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 20 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته‌ها

در مطالعه حاضر، 997 نمونه CBCT سینوس ماگزیلا مورد ارزیابی قرار گرفت که شامل 601 نفر از زنان و 396 نفر از مردان بود. افراد مورد بررسی در مطالعه، به 4 گروه سنی تقسیم بندی شدند:

425 نفر (6/42%) مربوط به گروه سنی 18 تا 31 سال، 343 نفر (4/34%) از گروه سنی 32 تا 45 سال،158 نفر(8/15%) مربوط به گروه سنی59-46 سال و 71 نفر (1/7%) مربوط به گروه سنی بالای 60 سال بودند. از 997 نمونه بررسی شده در مطالعه، 42 نمونه از نظر کمی و کیفی دارای هیپوپلازی سینوس بودند (2/4%). از 42 مورد هیپوپلازی بدست آمده، 25 مورد یک طرفه (5/59%) و 17 مورد دو طرفه (5/40%) بوده است. در مقایسه ی میان جنس و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا دریافتیم که5/59% مربوط به زنان و 5/40% مربوط به مردان بود که از نظر آماری میان جنس و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا ارتباط معناداری مشاهده نشد (جدول 1).

در مقایسه ی میان گروه سنی و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا مشاهده شد که 1/38% ، مربوط به گروه سنی 31-18 سال و 31% مربوط به گروه سنی45-32 سال، 4/21% مربوط به گروه سنی 59-46 سال و 5/9%، مربوط به گروه سنی بالای 60 سال بود که از نظر آماری میان گروه سنی و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا ارتباط معناداری مشاهده نشد (05/0P>) (جدول 2).

در مقایسه‌ی میانگین اندازه گیری های کمی سینوس و
اوربیت در گروه افراد مبتلا به هیپوپلازی سینوس ماگزیلا و افراد سالم دریافتیم که میان اندازه های افقی و عمودی سینوس ماگزیلا در دو سمت چپ و راست اختلاف آماری معناداری وجود داشت (001/0p≤) ( جدول 3).

جدول1: مقایسه هیپوپلازی سینوس ماگزیلا برحسب جنس

جنس	هیپوپلازی دارد		هیپوپلازی ندارد		P-value
	هیپوپلازی دارد		هیپوپلازی ندارد		519/0
	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد
زن	25	5/59	576	3/60
مرد	17	5/40	379	7/39
مجموع	42	100	955	100

جدول 2: مقایسه هیپوپلازی سینوس ماگزیلا برحسب گروه سنی

گروه سنی	هیپوپلازی دارد		هیپوپلازی ندارد		P-value
گروه سنی	فراوانی	درصد	فراوانی	درصد	285/0
31-18 سال	16	1/38	409	8/42
45-32 سال	13	31	330	6/34
59-46 سال	9	4/21	149	6/15
60سال به بالا	4	5/9	67	7
مجموع	42	100	955	100

جدول 3: مقایسه اندازه ی کمی سینوس و اوربیت به تفکیک فراوانی هیپوپلازی سینوس ماگزیلا

اندازه گیری کمی	هیپوپلازی سینوس ندارد		هیپوپلازی سینوس دارد		P-value^*
اندازه گیری کمی	*تعداد* (درصد)	میانگین ± انحراف معیار میلی متر	*تعداد* (درصد)	میانگین ± انحراف معیار میلی متر	P-value^*
اندازه ی افقی اوربیت سمت چپ	(8/95)955	6/2±4/32	(2/4)42	3/2±2/30	197/0
اندازه ی عمودی اوربیت سمت چپ	(8/95)955	6/11±3/36	(2/4)42	8/2±9/37	756/0
اندازه ی افقی سینوس ماگزیلا سمت چپ	(8/95)955	9/3±7/23	(2/4)42	1/4±1/17	00/0
اندازه ی عمودی سینوس ماگزیلا سمت چپ	(8/95)955	9/4±1/31	(2/4)42	5/6±5/22	002/0
اندازه ی افقی اوربیت سمت راست	(8/95)955	4/10±6/32	(2/4)42	4/2±6/33	064/0
اندازه ی عمودی اوربیت سمت راست	(8/95)955	4/11±8/35	(2/4)42	7/2±4/37	08/0
اندازه ی افقی سینوس ماگزیلا سمت راست	(8/95)955	9/3±2/24	(2/4)42	1/5±8/16	04/0
اندازه ی عمودی سینوس ماگزیلا سمت راست	(8/95)955	8/4±7/30	(2/4)42	5±4/22	004/0

^*آزمون کای دو

بحث

احتمال هیپوپلازی سینوس ماگزیلا کمتر از سینوس های اسفنوئید و فرونتال است که می تواند اکتسابی یا مادرزادی باشد. ⁽¹⁴⁾ CT روش ایده آل برای تشخیص موارد هیپوپلازی سینوس است، اما CBCT علاوه برنیاز به دوز تابش کمتر، مزایای CT را نیز دارد. ^(18-15) تشخیص ناهنجاری های سینوس، برای جلوگیری از عوارض احتمالی در طی جراحی سینوس و آسیب احتمالی به اوربیت حائز

اهمیت است. ⁽¹⁹⁾در مطالعه حاضر 997 نمونه CBCT سینوس ماگزیلا مورد ارزیابی قرار گرفت که شامل 601 نفر از زنان و 396 نفر از مردان بود. از 997 نمونه بررسی شده

در مطالعه، 42 نمونه از نظر کمی و کیفی دارای هیپوپلازی سینوس تشخیص داده شد و شیوع هیپوپلازی سینوس ماگزیلا 2/4% گزارش شد. مطالعه ی Erdem و همکاران⁽⁹⁾، شیوع هیپوپلازی سینوس ماگزیلا را 4/6% گزارش کرد.تفاوت در میزان شیوع
می تواند به جمعیت مورد مطالعه مرتبط باشد: هیپوپلازی سینوس ماگزیلاری بیماران مبتلا به بیماری های گوش و حلق و بینی، بیماران علامت دار موارد بیشتری گزارش شده است. ⁽²⁰⁾ در مطالعه ی Lana و همکاران ⁽²¹⁾ شیوع هیپوپلازی سینوس ماگزیلا ، 8/4% گزارش شد که به نتایج مطالعه ی حاضر نزدیک بود.

در مقایسه ی میان جنس و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا دریافتیم که5/59% مربوط به زنان و 5/40% مربوط به مردان بود که از نظر آماری میان جنس و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا ارتباط معناداری مشاهده نشد .در نتایج مطالعه ی Sheikhi و همکاران ⁽¹⁶⁾و Dalili وهمکاران ⁽¹⁷⁾گزارش شد که شیوع هیپوپلازی سینوس در زنان بیشتر از مردان بود، اما ارتباط آماری معناداری میان جنس و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا وجود نداشت که با نتایج مطالعه حاضر مشابهت داشت. همچنین نتایج مطالعه ی Dedeoğlu و همکارانش ⁽⁷⁾ نیز با نتایج مطالعه ی حاضر هم راستا بود.

در بررسی فراوانی تایپ هیپوپلازی سینوس، مشخص شد که 5/71%، تایپ 1 ،4/21 % تایپ 2 و 1/7%
تایپ 3 بود. نتایج مطالعات Erdem و همکاران ⁽⁹⁾ ، Anbiaee و همکاران ⁽²⁰⁾ و همچنین Sirikçi و
همکاران ⁽¹²⁾ نشان دادند که بیشترین نوع هیپوپلازی سینوس از نوع خفیف با Uncinate نرمال بود که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت داشت. نتایج مطالعه ی Ozcan و همکاران⁽²²⁾ نیز مشخص کرد که MSH خفیف (تایپ1 ) شدیدترین است^. نتایج مطالعه ی Tasar و همکاران ⁽²³⁾ نیز فراوانی تایپ1 هیپوپلازی سینوس ماگزیلا را بیشتر گزارش کرد .

در مقایسه‌ی میان جنس هیپوپلازی سینوس ماگزیلا دریافتیم که از نظر آماری میان گروه سنی و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا ارتباط معناداری مشاهده نشد که با نتایج مطالعه Erdem و همکارانش ⁽⁹⁾هم سو بود. در مطالعه Dedeoğlu و همکارانش ⁽⁷⁾ نیز ارتباط آماری معناداری میان گروه سنی و هیپوپلازی سینوس ماگزیلا مشاهده نشد.

در رابطه با یک طرفه و یا دوطرفه بودن هیپوپلازی سینوس ماگزیلا دریافتیم که از 42 مورد هیپوپلازی بدست آمده، 25 مورد یک طرفه (5/59%) و 17 مورد دو طرفه (5/40%) بود. Anbiaee و همکاران ⁽²⁰⁾ و همچنین Sirikçi و همکاران ⁽¹²⁾ نیز دریافتند که هیپوپلازی سینوس یک طرفه بیشتر از دو طرفه بود که با نتایج مطالعه حاضر مشابهت داشتند.

نتیجه گیری:

بر اساس نتایج مطالعه حاضر، فراوانی هیپوپلازی سینوس در زنان شایع تر بود و بیشتر هیپوپلازی های سینوس ماگزیلا مشاهده شده از نوع خفیف به همراه Uncinate طبیعی بودند. در مقایسه ی یک طرفه ویا دوطرفه بودن هیپوپلازی سینوس ماگزیلا مشاهده شد که بیشتر
نمونه ها از نوع یکطرفه بوده است. با توجه به تنوعات آناتومیک سینوس ماگزیلاری ، اطلاع داشتن از مقادیر ابعادی سینوس و مقایسه ی آن در جوامع مختلف می تواند اطلاعات ارزشمندی در اختیارمان قرار دهد .

تشکر و قدردانی:

این مقاله برگرفته از پایان نامه دانشجویی دانشکده دندانپزشکی به شماره 1033، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی، درمانی بابل می باشد.

مراجع

1. Ali IK, Sansare K, Karjodkar FR, Vanga K, Salve P, Pawar AM. Cone-beam computed tomography analysis of accessory maxillary ostium and Haller cells: Prevalence and clinical significance. Imaging Sci Dent 2017;47(1):33-7
2. Thiagarajan B, Narashiman S. Hypoplasia of all paranasal sinuses: A case series and literature review. Otolaryngol Online J 2012; 2(2):20–25.
3. Jafari-Pozve N, Sheikhi M, Ataie-Khorasgani M, Jafari-Pozve S. Aplasia and hypoplasia of the maxillary sinus: A case series. Dent Res J 2014; 11(5):615-7.
4. Peter M.Som,Hugh D.Curtin.Head and Neack Imaging: Elsevier Health Sciences;5th ed(1). 2011: 126.
5. White SC, Pharoah MJ. White and Pharoah's Oral Radiology E-Book: Principles and Interpretation: Elsevier Health Sciences; 8th ed. 2019:541-43.
6. Alsufyani N, El-Hakim H, Major P. Prevalence of maxillary sinus hypoplasia and association with variations in the sinonasal complex: a cone beam CT study. Clin Oral Investig. 2021; 25(9):5463-5471.
7. Dedeoğlu N, Burak Duman S. Clinical significance of maxillary sinus hypoplasia in dentistry: A CBCT study. Journal of Dent Med Probl 2020; 57(2):149–6.
8. Bolger WE, Woodruff WW, Morehead J et-al. Maxillary sinus hypoplasia: classification and description of associated uncinate process hypoplasia. Otolaryngol Head Neck Surg 1990; 103 (5): 759-65.
9. Erdem T, Aktas D, Erdem G, Miman MC, Ozturan O. Maxillary sinus hypoplasia. Rhinology 2002; 40:150-3.
10. Contemporary oral and maxillofacial surgery. In: Hupp JR, Ellis E, Tucker MR, editors. 5^th St. Louis: Mosby Elsevier; 2008: 515-20.
11. Demirel O, Kaya E, Üçok CÖ. Evaluation of mastoid pneumatization using cone beam computed tomography. Oral Radiol 2014; 30:92–97.
12. Sirikçi A, Bayazit Y, Gümüsburun E, Bayram M, Kanlikana M. A new approach to the classification of maxillary sinus hypoplasia with relevant clinical implications. Surg Radiol Anat 2000;22(5-6):243-7.
13. John GP, Joy TE, Mathew J, Kumar VR. Applications of cone beam computed tomography for a prosthodontist. J Indian Prosthodont Soc 2016;16(1):3-7.
14. Bassiouny A, Newlands WJ, Ali H, Zaki Y. Maxillary sinus hypoplasia and superior orbital fissure asymmetry. Laryngoscope 1982;92(4):441-8.
15. Larheim TA, Westesson PL. Maxillofacial imaging. Berlin: Springer. 2006: 267.
16. Sheikhi M, Mosavat F, Ahmadi A. Assessing the anatomical variations of lingual foramen and its bony canals with CBCT taken from 102 patients in Isfahan. Dent Res J 2012;9:S45-51.
17. Dalili Z, Mahjoub P, Sigaroudi AK. Comparison between cone beam computed tomography and panoramic radiography in the assessment of the relationship between the mandibular canal and impacted class C mandibular third molars. Dent Res J2011;8:203-10.
18. Dalili Z, Khaki N, Kia SJ, Salamat F. Assessing joint space and condylar position in the people with normal function of temporomandibular joint with cone-beam computed tomography. Dent Res J 2012;9:607-12.
19. Wake M, Shankar L, Hawke M, Takeno S. Maxillary sinus hypoplasia, embryology, and radiology. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 1993;119(12):1353-7.
20. Anbiaee N, Khodabakhsh R, Bagherpour A. Relationship between anatomical variations of sinonasal area and maxillary sinus pneumatization. Iran J Otorhin 2019;31(105):229.
21. Pelinsari Lana J, Moura Rodrigues Carneiro P, de Carvalho Machado V, Eduardo Alencar de Souza P, Ricardo Manzi F, Campolina Rebello Horta M. Anatomic variations and lesions of the maxillary sinus detected in cone beam computed tomography for dental implants. Clin Oral Implant Res 2012;23(12):1398-403.
22. Ozcan KM, Hizli O, Sarisoy ZA, Ulusoy H, Yildirim G. Coexistence of frontal sinus hypoplasia with maxillary sinus hypoplasia: a radiological study. Eur Arch Otorhinolaryngol 2018;275:931-5.
23. Tasar M, Cankal F, Bozlar U, Hidir Y, Saglam M, Ors F. Bilateral maxillary sinus hypoplasia and aplasia: Radiological and clinical findings. Dentomaxillofac Radiol 2007;36(7):412-5.