مقایسه ایمونوهیستوشیمی بیان CD105 و Snail2 در کارسینوم سلول سنگفرشی و اپی‏تلیوم دیسپلاستیک دهان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه آسیب شناسی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل، ایران.

2 استادیار گروه آسیب شناسی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل، ایران.

3 استادیار گروه جراحی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل، ایران.

4 دانشیار آسیب شناسی دهان، فک و صورت، مرکز تحقیقات بیماری های‏دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران.

5 پزشک عمومی، مرکز تحقیقات بیماری‏های غیر واگیردار کودکان، دانشگاه علوم پزشکی بابل، ایران.

6 دندانپزشک، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل، ایران.

چکیده

مقدمه:CD105 یک گلیکوپروتئین غشایی همودیمریک است که در رگ‏سازی جدید نقش دارد. Snail2 یک فاکتور رونویسی بوده و منجر به اختلال در چسبندگی اپی‏تلیالی می‏گردد. هدف مطالعه حاضر ارزیابی بیان CD105 و Snail2 در اپی‏تلیوم دیسپلاستیک و کارسینوم سلول سنگفرشی دهان بود.
مواد و روش‏ها: در این مطالعه توصیفی-تحلیلی، جمعاً 40 بلوک پارافینه کارسینوم سلول سنگفرشی و اپی‏تلیوم دیسپلاستیک با نشانگر CD105 و Snail2 به روش ایمونوهیستوشیمی رنگ آمیزی شدند. بیان CD105،Snail2 و ارتباط آنها با یکدیگر و نیز فاکتورهای بالینی-پاتولوژیک بررسی شد و نتایج با آنالیزهای آماری t-test، من ویتنی و ANOVA تجزیه و تحلیل شد.
یافته‏ها:میانگین تراکم کلی عروق خونی در کارسینوم سلول سنگفرشی 828/5±73/11 و در اپیتلیوم دیسپلاستیک 892/1±5 بود (001/0P<). تراکم عروق خونی در ناحیه مرکزی تومور 329/4±75/7 و در ناحیه محیطی 26/7±7/15 بود (001/0P<). میانگین تراکم Snail2 در کارسینوم سلول سنگفرشی بیشتر از دیسپلازی اپی‏تلیالی بود (001/0P<). ارتباط معنی‏داری بین سن، جنس، محل ضایعه و درجه تمایز با نشانگر CD105 دیده نشد؛ اما ارتباط مثبتی در بیان Snail2 با درجه تمایز کارسینوم سلول سنگفرشی وجود داشت (007/0=P). در تبدیل دیسپلازی به کارسینوم سلول سنگفرشی با افزایش بیان CD105، افزایش بیان Snail2 مشاهده شد. (76/0r=,001/0>P)
نتیجه گیری: این گونه به نظر می‏رسد که CD105 و Snail2در آغاز کارسینوژنز مؤثرند. ارتباط مستقیم در بیان CD105 و Snail2از نقش آنها در تبدیل ضایعه پیش بدخیم به بدخیمی حمایت می‏کند. Snail2 می‏تواند یکی از عوامل دخیل در پیشرفت سرطان دهان باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Immunohistochemical Comparison of CD105 and Snail2 Expression in Oral Squamous Cell Carcinoma and Dysplastic Epithelium

نویسندگان [English]

  • Safoura Seifi 1
  • Shahriar Shafaee 2
  • Ramin Foroughi 3
  • Ramin Foroughi 4
  • Ali Bijani 5
  • Bahareh Ghaffari 6
1 Assistant Professor, Dept of Oral & Maxillofacial Pathology, School of Dentistry, Babol University of Medical Sciences, Babol, Iran.
2 Assistant Professor, Dept of Pathology, School of Medical, Babol University of Medical Sciences, Babol, Iran.
3 Assistant Professor, Dept of Oral & Maxillofacial Surgery, Babol University of Medical Sciences, Babol, Iran.
4 Associate Professor of Oral & Maxillofacial Pathology, Oral & Maxillofacial Diseases Research Center, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran.
5 General Practitioner, Non Communicable Pediatric Diseases Research Center, Babol University of Medical Sciences, Babol, Iran.
6 Dentist, Dental School, Babol University of Medical Sciences, Babol, Iran.
چکیده [English]

Introduction: CD105 is a cell membrane hemodymeric glycoprotein and the basic marker of neovascularization. Snail2 is a transcription factor and results in impaired epithelial adhesion. The purpose of this study was to compare the expression of CD105 and Snail2 in dysplastic epithelium and oral squamous cell carcinoma (SCC).
Materials & Methods: In this descriptive - analytical study, a total of 40 paraffinized blocks of SCC and dysplastic epithelium were subjected to immunohistochemical staining with CD105 and Snail2. Expression of CD105 and snail2 and their correlation with other and with clinicopathological parameters were evaluated. The data were analyzed by t, Man-Whitney, ANOVA tests.
Results: The mean micro-vessel density with CD105 in SCC and dysplasia were 11.73±5.828 and 5±1.892 respectively (P<0.001). The mean micro vessel density in intra tumoral area was 7.75±4.329 and in peri tumoral area was 15.7±7.26 (P<0.001). Average density of Snail2 in SCC was higher than that of dysplasia (P<0.001). There was no significant relationship between age, sex, tumor location and differentiation grade, and CD105 marker but a positive correlation existed between Snail2 and differentiation grade of SCC (P=0.007). In transformation of dysplasia to squamous cell carcinoma with increase in the expression of CD105, increased expression of Snail2 was observed. (P<0.001, r=0.76)
Conclusion: The results of the present study showed the role of CD105 and Snail2 in the incidence of carcinogenesis. The direct relationship in the expression of CD105 and Snail2 supports the role of them in progression of the premalignant lesion to malignancy. Snail2 can be an effective factor in progression of oral carcinogenesis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Squamous cell carcinoma
  • Dysplasia
  • CD105
  • Snail2
  • immunohistochemistry

مقدمه

سرطان دهان 3-2% کل بدخیمی‏های بدن را تشکیل می‏دهد و کارسینوم سلول سنگفرشی بیش از 90 درصد سرطان‏های حفره دهان را شامل می‏شود. این سرطان دارای درجه بالایی از تهاجم موضعی و متاستاز بوده و باعث افزایش مرگ و میر بیماران مبتلا می‏شود.(1) با وجود پیشرفت‏های درمانی مانند جراحی، کموتراپی و رادیوتراپی‏در دهه‏های اخیر هنوز میزان بقا در بیماران مبتلا بهبودی نیافته است.(2و1) جهت تعیین پیش آگهی سرطان دهان از سیستم TNM و نشانگرهای ایمونوهیستوشیمی استفاده می‏شود. استفاده از Stage در تعیین پیش آگهی با ارزش‏تر از Grade سرطان دهان مطرح شده است.(4و3)

Endoglin (CD105) یک گلیکوپروتئین غشایی همودیمریک با وزن مولکولی تقریباً KD180 است و یک پروتئین فرعی بوده که با گیرنده‏های غشایی خانواده بزرگ TGF-β واکنش می‏دهد. این پروتئین برای تکامل عروق خونی ضروری است. از آن جا که پرولیفراسیون سلول‏های اندوتلیال در بافت تومورال حدود 20 تا 2000 برابر بیشتر از بافت نرمال می‏باشد، بنابراین Endoglin به عنوان مارکر اصلی رگ‏سازی جدید معرفی شده است(5) و در ارزیابی تراکم عروق خونی در ضایعات دهانی به کار می‏رود.(6)

(slug)Snail2 فاکتور رونویسی بوده و دارای انواع Snail 1,2 است که (slug)Snail2 در پرولیفراسیون سلول‏های اپی‏تلیالی در طی ترمیم زخم و مهاجرت سلول‏های عصبی نقش دارد. Slug به عنوان ممانعت‏کننده عملکرد E-cadherin بوده و عملکرد آن مرتبط با روی است و منجر به اختلال در چسبندگی و از دست دادن اتصال دسموزومی می‏گردد. عقیده بر آن است که اعضا خانواده Snail نقش مهمی در افزایش بیان ماتریکس متالوپروتئیناز و تهاجم سرطان دارند.(7) Snail2 (slug) در اثر القای اپی‏تلیوم بر مزانشیم، حفظ عملکرد سلول بنیادی، تمایز فیبروبلاست به میوفیبروبلاست، رگ‏سازی و مقاومت به رادیوشیمی درمانی نقش دارد.(8) اگر چه نقش Snail1 در تومورزایی، متاستاز، رشد و تهاجم تومور شناخته شده است؛ اما در بررسی مقالات، مطالعات کمی در زمینه نقش و عملکرد Snail2 در کارسینوم سلول سنگفرشی صورت گرفته است(8و7) و تا به حال در مطالعه‏ای ارتباط بیان Snail2 (slug) و CD105 در سرطان دهان بررسی نشده است. لذا با توجه به نقش Snail2 (slug) در کاهش بیان نشانگرهای اپی‏تلیالی و ارتباط آن با رگ‏سازی(8و7)، هدف مطالعه حاضر ارزیابی مقایسه‏ای بیان CD105 و Snail2 (slug) در دیسپلازی اپی‏تلیالی و کارسینوم سلول سنگفرشی دهان و ارتباط آنها با یکدیگر و فاکتور‏های بالینی-پاتولوژیک بود.

مواد و روش‏ها

در این مطالعه توصیفی- تحلیلی به روش مقطعی، نمونه‏های بایگانی گروه آسیب شناسی دهان و فک و صورت دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی بابل در سال‏های 91-82 مورد بررسی قرار گرفتند و نمونه‏ها با تشخیص دیسپلازی اپی‏تلیالی و کارسینوم سلول سنگفرشی انتخاب شدند. همچنین جهت تکمیل نمونه‏ها از بایگانی آزمایشگاه آسیب شناسی سایر مراکز آموزشی درمانی (دانشکده دندان پزشکی مشهد) استفاده گردید. جمعاً 40 نمونه بلوک پارافینه انتخاب شد که شامل 20 نمونه کارسینوم سلول سنگفرشی (12 مورد Garde I، 6 مورد Grade II، 2 مورد Grade III) و 20 مورد دیسپلازی اپی‏تلیالی، (10 مورد دیسپلازی اندک، 8 مورد دیسپلازی متوسط و 2 مورد دیسپلازی شدید) بودند.

از پرونده‏های بیماران اطلاعات بالینی شامل سن، جنس و محل ضایعه خارج شد و در جداولی ثبت گردید. نمونه‏های مرتبط با عود ضایعات، خونریزی فراوان، فیکساسیون نامناسب و بیوپسی اینسیژنال از مطالعه خارج شدند. از هر بلوک دو برش تهیه شد که شامل یک برش 4 میکرونی بود که با روش هماتوکسیلین- ائوزین رنگ‏آمیزی شد و مجدداً جهت تاًیید تشخیص و تعیین درجه تمایز بر طبق کتاب Neville(9) مورد بررسی قرار گرفت و یک برش 3 میکرونی که جهت رنگ آمیزی ایمونوهیستوشیمی تهیه شد و به روش Avidin Biotin peroxidase رنگ آمیزی گردید.

ابتدا بافت‏های برش داده شده 18 ساعت در 37 درجه سانتی گراد نگهداری شدند، سپس 20 دقیقه در حرارت 80 درجه سانتی گراد قرار داده، وارد گزیلل سرد شده و به مدت 5 دقیقه بعد از آن در الکل با درجات مختلف (100 درجه 96 درجه 80 درجه 70 درجه) عبور داده شدند و سپس جهت شست‏و‏شو وارد آب مقطر شدند. بافت‏های آبدهی شده جهت بازیافت آنتی‏ژن داخل یک ظرف حاوی بافر سیترات Dako, Denmark)) وارد اتوکلاو بادمای بین 70 تا 80 درجه سانتی گراد و فشار 2 اتمسفر به مدت 10 دقیقه شدند و بعد از خاموش کردن اتوکلاو، نمونه‏ها از آن خارج شدند تا دمای آن‏ها به زیر 50 درجه سانتی گراد برسد. بعداً به مدت 5 دقیقه وارد بافر سیترات شده، سپس از بافر در آورده شدند و بعد از خشک کردن اطراف، زیر و دور بافت با قلم خط کشی شد. دو قطره محلول Dual Endogen Enzyme block روی بافت، به مدت 5 تا 10 دقیقه ریخته شد، سپس در داخل آب مقطر شست و شو داده، در داخل بافر سیترات به مدت 5 دقیقه قرار داده شد و با مورب کردن اسلاید بدون شست و شو، محلول رویی خارج شد و با یک دستمال روی آن به آهستگی خارج شد. یک تا دو قطره آنتی بادی اولیه Anti-Slug polyclonal Antibody Clone (D-19, santa cruz Biotechnology, Incosanta cruz, DAKO, Carpenteria, CA) با رقت    وCD105 (Clone SN6h. Neomarkers, DAKO, DENMARK)) با رقت   به مدت 30 دقیقه روی بافت ریخته شد، سپس نمونه‏ها به مدت 5 دقیقه در دو ظرف بافر فسفات وارد شد. بعد از آن تحت تأثیر آنتی بادی ثانویه (3 دقیقه) کروموژن DAB، هماتوکسیلسین مایرز قرار داده شد و با فسفات شست‏و‏شو داده شد. آبگیری با الکل و گزیلل انجام شد و چسب و لامل زده شد.

 کنترل مثبت، برای CD105، Snail2، کارسینوم مجرایی پستان و کنترل منفی حذف آنتی بادی اولیه و جایگزینی آن با سرم غیرایمونیزه موش بود. همچنین از مخاط نرمال دهان اطراف هیپرکراتوز به عنوان گروه شاهد استفاده شد. رنگ‏پذیری قهوه‏ای غشاء سلول‏های اندوتلیال عروق خونی با نشانگر CD105 مثبت در نظر گرفته شد. عروق خونی با دیواره عضلانی حذف شد و نواحی نکروز، خونریزی واسکلروزه جهت شمارش عروق خونی استفاده نشد. همچنین تک سلول اندوتلیال در شمارش عروق خونی استفاده نگردید و تنها عروق خونی دارای لومن در محاسبه منظور شدند. مطابق روش Weidner و همکاران(10) نواحی با بیشترین تعداد عروق خونی Hot spots انتخاب شد (10x) و متوسط تعداد عروق خونی در 4 فیلد میکروسکوپی (400x) همچنین در نواحی مجاور تومور Intra tumoral و در ناحیه Invasive Front محاسبه به صورت Mean±SD گزارش شد.(5) Invasive tumor front به همان گروه از سلول‏های جدا شده در محل گسترش و پیشرفت تومور (در حاشیه آن) اطلاق می‏گردد.(11)

Snail2 (slug) رنگ پذیری قهوه‏ای هسته سلول اپی‏تلیالی در 10 فیلد میکروسکوپی در 100 سلول ارزیابی شده و میانگین آن به صورت درصد گزارش شد. در صورتی که رنگ پذیری با Slug در بیشتر از 10% سلول‏های اپی‏تلیالی مشاهده می‏شد مثبت و کمتر از 10%، منفی در نظر گرفته می‏شد.(12) برای بررسی بیان Snail2 از Proportion score مقیاس Alred استفاده شد که یک مقیاس نیمه کمی می‏باشد و Scoreبندی آن به صورت ذیل می‏باشد.

Score0= هیچ سلولی رنگ نگرفته است.

Score1= 1% >سلول‏های رنگ گرفته.

Score2= 10%> سلول‏های رنگ گرفته1%

Score3=33%>سلول‏های رنگ گرفته10%

Score4= 66%>سلول‏های رنگ گرفته33%

Score5= سلول‏های رنگ گرفته66%

Score بین 0-2، منفی و Score‏های بالاتر از 2، مثبت در نظر گرفته شد.(13)اطلاعات با استفاده از نرم افزار آماری SPSSبا ویرایش 17 و آزمون‏های آماری تجزیه و تحلیل شد. 05/0P<معنی‏دار تلقی گردید. حجم نمونه با توجه به مقالات مشابه تعیین شد.

لازم به ذکر است نمونه‏ها توسط دو پاتولوژیست با میکروسکوپ نوری Olympus (BX41, Japan) مشاهده گردید. تصاویر مربوط به اسلایدهای میکروسکوپی با دوربین Olympus, DP12, Japan)) و متصل به میکروسکوپ نوری گرفته شده است.

جهت مقایسه بیان CD105 و Snail2 در کارسینوم سلول سنگفرشی و برای مقایسه بیان تراکم عروق خونی با نشانگر CD105 در نواحی داخل تومور و Invasive front آزمون آماری t-test، ANOVA، من ویتنی به کار برده شد.

برای بررسی ارتباط بیان CD105 و Snail2 در درجات مختلف تمایز کارسینوم سلول سنگفرشی و دیسپلازی اپی‏تلیالی و جهت بررسی ارتباط بیان CD105 و Snail2 از ضریب همبستگی پیرسون و اسپیرمن استفاده شد.

یافته‏ها

در این مطالعه، 20 نمونه کارسینوم سلول سنگفرشی وجود داشت که 6 نمونه در جنس مذکر و 14 مورد در جنس مونث با میانگین سنی 588/11±20/69 سال دیده شد. از 20 نمونه دیسپلازی 15 نمونه در جنس مذکر و 5 مورد در جنس مونث با میانگین سنی 964/19±40/52 سال بود. از نظر محل درگیری نتایج در جدول 1 خلاصه شده است.

میانگین تراکم کلی عروق خونی در کارسینوم سلول سنگفرشی دهان 828/5±73/11 و دیسپلازی اپی‏تلیالی 892/1±5 بود. تراکم کلی عروق خونی در کارسینوم سلول سنگفرشی بیشتر از دیسپلازی اپی‏تلیالی بود و اخـتلاف آمـاری مـعنی‏داری مـشاهده شـد (001/0P<).     (جدول 2) (تصاویر 2-1)

 

جدول 1 : توزیع فراوانی محل ضایعه به تفکیک نمونه‏های دیسپلازی اپی‏تلیالی و کارسینوم سلول سنگفرشی دهان

محل ضایعه

دیسپلازی اپی‏تلیالی

(درصد) تعداد

کارسینوم سلول

سنگفرشی دهان

(درصد) تعداد

مخاط باکال

(0/30)6

(0/50)10

زبان

(0/30)6

(0/5)1

ریج آلوئولر

(0/15)3

(0/30)6

وستیبول

(0/10)2

(0/5)1

کام

(0/0)0

(0/5)1

کف دهان

(0/5)1

(0/0)0

لب

(0/10)2

(0/0)0

لثه

(0/0)0

(0/5)1

کل

(0/100) 20

(0/100) 20

 

 


 

تصویر 1 : رنگ آمیزی ایمونوهیستوشیمی با نشانگر CD105در کارسینوم سلول سنگفرشی (Grade I)(X40)

 

 

 

تصویر 2 : رنگ آمیزی ایمونوهیستوشیمی با نشانگر CD105در دیسپلازی متوسط (X10)


جدول 2 : میانگین و انحراف معیار تراکم کلی عروق خونی در دیسپلازی اپی‏تلیالی و کارسینوم سلول سنگفرشی

نوع ضایعه

تراکم کلی عروق خونی (Total MVD)

میانگین تراکم slug

دیسپلازی اپی‏تلیالی

892/1±5

616/0±8/1

کارسینوم سلول سنگفرشی دهان

828/5±73/11

688/0±5/3

نتبجه آزمون

001/0P< ، 38df= ، 91/4t=

001/0P< ، 38df= ، 23/8t=


در مقایسه میانگین تراکم عروق خونی در نواحی داخل تومور وInvasive front در کارسینوم سلول سنگفرشی اختلاف آماری معنی‏داری مشاهده شد به طوری که در ناحیه invasive front تراکم عروق خونی بیشتر از داخل تومور بود (001/0P<) (جدول 3).

در بررسی بیان Snail2 (slug)، در کارسینوم سلول سنگفرشی 12 مورد Score4، 6 مورد Score3 و 2 مورد Score2 داشتند و در دیسپلازی اپی‏تلیالی، 2 مورد Score3 و 12 مورد Score2 را نشان دادند اما 6 مورد Score1 بودند. در مقایسه تراکم Slug در کارسینوم سلول سنگفرشی و دیسپلازی اپی‏تلیالی اختلاف آماری معنی‏داری مشاهده شد؛ به طوری که در کارسینوم سلول سنگفرشی بیشتر از دیسپلازی اپی‏تلیالی بود (001/0P<). (جدول 4) (تصاویر4-3)

میانگین تراکم Snail2 (slug) در کارسینوم سلول سنگفرشی دهان بیشتر از دیسپلازی اپی‏تلیالی بود (001/0P<).

در مقایسه بیان CD105 و درجات مختلف تمایز کارسینوم سلول سنگفرشی، اختلاف آماری معنی‏داری یافت نشد (203/0P=)، اما رابطه معنی‏داری بین بیان Snail2 و درجات مختلف کارسینوم سلول سنگفرشی مشاهده شد (007/0P=)، به طوری که با افزایش درجات تمایز (Grade) بیان Snail2 افزایش یافت.

اختلاف آماری معنی‏داری در بیان CD105 (63/0P=) و Slug2 (36/0P=) با درجات مختلف دیسپلازی یافت نشد (جدول4).

در کارسینوم سلول سنگفرشی 59/0P= و دیسپلازی 98/0P=، ارتباط آماری معنی‏داری بین بیان CD105 با سن و نیز بین کارسینوم سلول سنگفرشی 296/0P= و دیسپلازی 60/0P= جنس و محل ضایعه (90/0P= و 69/0(P= مشاهده نشد.

در کارسینوم سلول سنگفرشی و دیسپلازی اپی‏تلیالی ارتباط آماری معنی‏داری بین Snail2 با سن (45/0P= و 87/0(P=، با جنس مشاهده شد. همچنین بین کارسینوم سلول سنگفرشی 76/0P=  و دیسپلازی اپی تلیالی 81/0P= با محل ضایعه ارتباط معنی‏داری یافت نشد.

ارتباط مستقیم و معنی‏داری در بیان Snail2 و CD105 در پیشرفت پیش بدخیمی به بدخیمی مشاهده شد به طوری که با افزایش بیان CD105، افزایش بیان Snail2 (slug) مشاهده گردید (76/0r= و 001/0P<).

 

 

تصویر 3 : رنگ آمیزی ایمونوهیستوشیمی با نشانگر Snail2(slug)در کارسینوم سلول سنگفرشی (Grade I)(X40) Score4

 

 

تصویر 4 : رنگ آمیزی ایمونوهیستوشیمی با نشانگر Snail2(slug)در دیسپلازی متوسط (X40) (Score3)


جدول 3 : میانگین و انحراف معیار تراکم عروق خونی در نواحی داخل تومور و Invasive frontدر کارسینوم سلول سنگفرشی

نوع ضایعه

Intra tumoral

Invasive front

آزمون

کارسینوم سلول سنگفرشی دهان

329/4±75/7

726/7± 7/15

001/0P< ، 19df= ، 72/7t=

 

 

جدول 4 : ارتباط بیان CD105و Snail2با Grade (درجه تمایز) در کارسینوم سلول سنگفرشی و دیسپلازی اپی‏تلیالی

نوع ضایعه

درجه تمایز

CD105

Slug

کارسینوم سلول سنگفرشی دهان

 

Grade I

460/6±50/13

707/0±5/2

Grade II

 754/1±25/8

753/0±17/3

Grade III

 778/7±50/11

389/0±83/3

P-value

203/0, P= 75/1F=

007/0, P=800/6F=

دیسپلازی اپی‏تلیالی

 

 

 

اندک

 843/0±60/4

516/0±6/1

متوسط

828/2±50/5

756/0±00/2

شدید

 

414/1±00/5

000/0±00/2

P-value

630/0, P=475/0F=

367/0, P=062/1F=

 

 

 


بحث

نتایج مطالعه حاضر نشان‏دهنده بیان بالای Snail2 (slug) و CD105 (Endoglin) در کارسینوم سلول سنگفرشی دهان نسبت به دیسپلازی بوده و به نوعی تأیید‏کننده نقش این نشانگرها در آغاز سرطان و تبدیل ضایعه پیش‏بدخیمی به بدخیمی است. Schimming و همکاران(4) و  Bondar و همکاران(14) بیان بالای CD105 را در کارسینوم سلول سنگفرشی دهان و حنجره نسبت به مخاط نرمال گزارش کردند. Li و همکاران(15) و Margaritescu و همکاران(6) نیز بیان بالای CD105 را در بافت تومورال نسبت به مخاط نرمال بیان کرده و مطرح نمودند که CD105 در فعال‏سازی رگ‏سازی در بافت تومور نقش دارد.

Endoglin گلیکوپروتئین غشایی همودیمریک بوده و برای تکامل عروق خونی ضروری است. این گونه به نظر می‏رسد که پرولیفراسیون سلول‏های اندوتلیال در بافت تومورال بیشتر از بافت نرمال بوده به طوری که با افزایش اندازه تومور نیاز به رگ‏سازی جدید افزایش نشان می‏دهد.(5)

Snail2 (Slug) به عنوان ممانعت‏کننده عملکرد E-cadherin بوده و منجر به اختلال در چسبندگی و از دست دادن اتصال دسموزومی می‏گردد. عقیده بر آن است که اعضا خانواده Snail منجر به افزایش بیان ماتریکس متالوپروتئیناز شده و در اثر القایی اپی‏تلیوم بر مزانشیم مؤثر بوده و منجر به تهاجم، تکثیر سلولی و پیشرفت سرطان می‏گردد.(7) در ارتباط با نقش Snail در سرطان دهان مطالعاتی انجام شده است ولی عملکرد Snail2 شناخته شده نیست.

Katafiasz و همکاران(7) بیان بالای Slug در کارسینوم سلول سنگفرشی را مرتبط با عود آن دانستند، Mendelsohn و همکاران، ارتباط مثبت بیان Snail و متاستاز را گزارش کرده و مطرح نمودند که تومور‏های Snail مثبت دارای پیش آگهی ضعیف بودند.(16)

در مطالعه حاضر در بررسی بیان CD105 و Slug با فاکتورهای بالینی (سن، جنس، محل ضایعه) اختلاف آماری معنی‏داری مشاهده نشد. مطالعه  Schimming و همکاران(4) و نیز Margaritescu و همکاران(6) تأیید‏کننده مطالعه حاضر می‏باشد. اما مطالعه Zvrko و همکاران(17)، رابطه مثبتی در بیان CD105 و سن گزارش نمودند، که در تضاد با نتایج مطالعه مذکور است.

در این مطالعه ارتباط بیان CD105 با درجه تمایز در کارسینوم سلول سنگفرشی و دیسپلازی معنی‏دار نبود. در مطالعه Siar و همکاران(18)، تراکم عروق با نشانگر CD105 در دیسپلازی شدید و متوسط به طور مشخصی بالاتر از دیسپلازی خفیف و مخاط نرمال بود که در تضاد با نتایج مطالعه حاضر است. اگرچه مطالعه مذکور تأییدکننده نقش Snail2 و CD105 در آغاز کارسینوژنز است ولی این که آیا این دو نشانگر در پیشرفت کارسینوژنز نقش دارند یا نه، جای سؤال است.

در این مطالعه این گونه به نظر می‏رسد که Snail علاوه بر آغاز بدخیمی در پیشرفت سرطان نقش داشته باشد به طوری که با افزایش درجه بدخیمی، بیان Snail افزایش نشان می‏دهد و چسبندگی اپی‏تلیالی کاهش یافته و احتمال متاستاز بیشتر می‏شود. نتایج مطالعه ما در توافق با مطالعه Joseph و همکاران(19) بوده و تأیید‏کننده نقش Snail در پیشرفت کارسینوم سلول سنگفرشی است. Uchikado و همکاران(12) بیان E-cadherin و Slug را به عنوان فاکتورهای مستقل در پیش‏آگهی تومور مطرح کردند. Li و همکاران(8) بیان Slug را با Stage تومور مرتبط بیان کرده‏اند و در متاستاز کارسینوم سلول سنگفرشی ریه موثر گزارش کردند. Patel و همکاران(20) نیز Slug را مؤثر در عود و فنوتیپ بدخیمی در کارسینوم سلول سنگفرشی موثر دانسته و این گونه بیان نمودند که افزایش بیان Slug با کاهش مرگ سلولی در سرم همراه بود. اما در مطالعه Jethwa و همکاران(21) ارتباطی بین Snail،  درجه تمایز و مرحله بالینی تومور گزارش نشد.

در مطالعه حاضر به نظر می‏رسد که Snail2 نقش برجسته تری نسبت به CD105 در پیشرفت کارسینوم سلول سنگفرشی داشته باشد؛ ولی بدین معنا نیست که CD105 نقشی در پیشرفت سرطان نداشته باشد. بلکه شاید با بررسی Stage (مرحله بالینی) تومور ارتباط مثبتی در بیان CD105 دیده شود. از محدودیت‏های مطالعه حاضر عدم دسترسی به Stage بالینی تومور بود.

اگرچه مطالعاتی در زمینه بیان Slug و CD105 به طور جداگانه در سرطان‏های سرو گردن وجود دارد(20و19و16و7و4)، اما تاکنون در مطالعه‏ای ارتباط بیان Slug و  CD105 مشاهده نشده است. در مطالعه حاضر ارتباط مثبت و مستقیمی در بیان Slug و CD105 در پیشرفت دیسپلازی به کارسینوم سلول سنگفرشی مشاهده شد، به طوری که با افزایش بیان Slug و کاهش چسبندگی سلول‏ها، افزایش بیان CD105 رؤیت شد. نتایج مطالعه ما در توافق با مطالعاتی است که نقش Snail2 را در رگ‏سازی و مقاومت به شیمی درمانی تأیید کردند.(8)

از آنجا که یک تومور از نظر ساختاری هتروژن می‏باشد، بنابراین تراکم عروق خونی در نواحی مختلف آن متفاوت است. در این مطالعه تراکم عروق خونی در نواحی محیطی بیشتر از نواحی مرکزی در کارسینوم سلول سنگفرشی دهان گزارش شده است. یافته مطالعه حاضر در توافق با نتایج Margaritescu و همکاران(6) بوده که در مطالعه آنها بیشترین تراکم عروق خونی در نقاط Invasive front یافت شد. Schimming و همکاران(4) نیز در مطالعه‏ای بیان داشتند که هرچه از نقاط Invasive front تومور دور می‏شویم بیان Endoglin کاهش می‏یابد که به نوعی تأیید‏کننده نتایج مطالعه حاضر می‏باشد. Eshghyar و همکاران(5) نیز به این نتیجه رسیدند که میانگین تراکم عروق خونی به دست آمده با نشانگر CD105 در هر دو گروه با یا بدون درگیری عقده لنفاوی در Invasive front بالاتر از نواحی داخل توموری می‏باشد. برخی از مطالعات، نقش Invasive front را بررسی کرده و مطرح نمودند که قسمتی از تومور بوده که بیشترین تأثیر در رفتار و نتایج را دارد.(5)

در مطالعه Yu و همکاران(22) در کارسینوم سلول سنگفرشی سر و گردن تراکم عروق لنفی در نواحی مرکزی بیشتر از محیطی گزارش شده و مرتبط با پیش‏آگهی بدتر تومور مطرح شده است. ایشان ارتباطی در تراکم عروق خونی با طول عمر 5 ساله بیماران مطرح نکردند. نتایج مطالعه ما متفاوت‏ از مطالعه Yu و همکاران(22) می‏باشد.

البته به نظر می‏رسد که تراکم عروق خونی در نواحی محیطی و مرکزی بسته به نوع تومور و استرومای آن متفاوت باشد. در مطالعه Chou و همکاران(23)، تفاوت معنی‏داری در تراکم عروق خونی در ناحیه مرکزی و محیطی موکواپیدرموئید کارسینوما یافت نشد. از نتایج مطالعه مذکور حدس زده می شود که نواحی محیطی کارسینوم سلول سنگفرشی فعالیت رگ سازی بیشتری جهت تهاجم از خود نشان می دهد. این گونه می‏توان بیان کرد از آنجا که فرمانده اصلی جهت رگ سازی در ضایعات تومورال، سلول‏های پارانشیم تومور هستند لذا وی‍ژگی‏های این سلول‏ها و ماهیت ژنتیک آنها و ویژگی‏های استروما و فاکتورهای ترشح شده درون آن در تراکم عروق خونی در نواحی مختلف ضایعات موثر باشد.

تفاوت‏هایی در نتایج مطالعه حاضر با تحقیقات دیگر به چشم می‏خورد که به نظر می‏رسد، در ارتباط با CD105، عدم وجود یک روش واحد جهت سنجش تراکم عروق خونی باشد. همچنین تفاوت مشاهده گران، انتخاب Hot spots در روش ایمونوهیستوشیمی، انتخاب بلوک پارافینه و زمان فیکساسیون اولیه نمونه، برش‏های تهیه شده از نمونه‏ها و روش شمارش وجود دارد. این گونه به نظر می‏رسد که سیستم سنجش Slug و درجه بندی آن در مطالعات مختلف، متفاوت باشد. همچنین برخی از مطالعات از روش چشمی و دیگران از کامپیوتر جهت سنجش تراکم نشانگرهای فوق استفاده کردند؛ همچنین ممکن است حجم نمونه بر نتایج نهایی مؤثر باشد.

نتیجه گیری

با توجه به نتایج مطالعه حاضر به نظر می‏رسد که CD105 و Snail2 (slug) درآغاز کارسینوژنز مؤثرند. ارتباط مستقیم در بیان CD105 و Snail2 (slug) از نقش آنها در تبدیل ضایعه پیش بدخیم به بدخیمی حمایت می‏کند. Snail2 می‏تواند یکی از عوامل دخیل در پیشرفت سرطان دهان باشد. بیشترین فعالیت رگ سازی در کارسینوم سلول سنگفرشی در ناحیه Invasive front مشاهده شد.

تشکر و قدردانی

مطالعه حاضر حاصل طرح تحقیقاتی و پایان نامه دانشجو خانم بهاره غفاری به شماره 529 می‏باشد. بدین وسیله از حمایت مادی و معنوی معاون محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی بابل تقدیر و تشکر به عمل می‏آید.

  1. Yu-Jen J, Chia-Der L, Chin-Ho L, Chih-Hsin T, Su-Hua H, Ming-Hsui T, et al. Salivary zinc finger protein 510 as a novel biomarker for detection of oral squamous cell carcinoma early stages. Clin Chimica Acta 2011; 412(15-16): 1357-65.
  2. Yu-Jen J, Chia-Der L, Chin-Ho L, Chao-Hsien CH, Jung-Yie K, Shih-Yin CH, et al. Proteomic identification of salivary transferin as a biomarker for early detection of oral cancer. Analytica Chimica Acta 2010; 681(1-2): 41-8.
  3. Tsantoulis PK, Kastrinakis NG, Tourvas AD, Laskaris G, Gorgoulis G. Advances in biology of oral cancer. Oral Oncol 2007; 43(6): 523-34.
  4. Schimming R, Marme D. Endoglin (CD 105) expression in squamous cell carcinoma of the oral cavity. Head Neck 2002; 24(2): 151-6.
  5. Eshghyar N, Mohammdi N, Rahrotaban S, Motabbary P, Vahedi SM. Endoglin (CD 105) positive microvessel density and it's relationship with lymph node metastasis in squamous cell carcinoma of tongue. Arch Iran Med 2011; 14(4): 276-80.
  6. Margaritescu CL, Simionescu C, Mogoanta L, Badea P, Pirici D, Stepan A, et al. Endoglin (CD 105) and microvessel density in oral squamous cell carcinoma. Rom Morphol Embryol 2008; 49(3): 321-6.
  7. Katafiasz D, Smith LM, Wahl JK 3rd. Slug (snail2) expression in oral squamous cell carcinoma cells results in altered cell-cell adhesion and increased motility. Cell Adh Migr 2011; 5(4): 315-22.
  8. Li R, Zhang D, Cai C, Dong J. The clinical significance of claudin -7 and slug expression in lung squamous cell carcinoma and adenocarcinoma. Zhangguo Fei Aiza Zhi 2011; 14(6): 492-6.
  9. Neville BW, Dam DD, Allen CM, Bouquot JE. Oral and Maxillofacial Pathology. 3rd ed. Philadelphia: W.B. Saunders Co; 2009, P. 409-21.
  10. Weidner N, Semple JP, Welch WR, Folkman J. Tumor angiogenesis and metastasis-- correlation in invasive breast carcinoma. N Engl J Med 1991; 324(1): 1-8.
  11. Sharma M, Sah P, Sharma SS, Radhakrishnan R. Molecular changes in invasive front of oral cancer. Oral Maxillofac Pathol 2013; 17(2): 240-7.
  12. Uchikado Y, Natsugoe S, Okumura H, Setoyama T, Matsumoto M, Ishigami S, et al. Slug expression in the E-cadherin preserved tumors is related to prognosis in patients with esophageal squamous cell carcinoma. Clin Cancer Res 2005; 11(3): 1174-80.
  13. Allred DC, Harvey JM, Berardo M, Clark GM. Prognostic and predictive factors in breast cancer by immunohistochemical analysis. Mod Pathol 1998; 11(2): 155-68.
  14. Bodnar M, Szylberg L, Kaźmierczak W, Marszałek A. Evaluation of micro vessel density (MVD) in laryngeal squamous cell carcinoma. Przegl Lek 2012; 69(10): 726-30.
  15. Li Q, Zhang B, Peng P. Relevance of Endoglin (CD105), VEGF and p53 with invasion metastasis and prognosis of laryngeal carcinoma. Rom J Morphol Embryol 2008; 49(3): 321-6.
  16. Mendelsohn A, Lai CH, Shintaku P, Fishbein M, Brugman K, Elashoff D, et al. Snail as a novel marker for regional metastasis in head and neck squamous cell carcinoma. Am J Otolaryngol 2012: 33(1); 6-13.
  17. Zvrko E, Mikic A, Vuckovic L. Clinicopathologic significance of CD105-assessed microvessel density in glottic laryngeal squamous cell carcinoma. Auris Nasus Larynx 2010; 37(1): 77-83.
  18. Siar CH, Nagatsuka H, Nakano K, Kawakami T. Angiogenic squamous dysplasia like phenomenon in oral epithelial precursor lesion. Eur J Med Res 2009; 14(1): 315-9.
  19. Joseph MJ, Dangi-Garimella S, Shields MA, Diamand ME, Sun L, Koblinski JE, et al. Slug is a downstream mediator of transforming growth factor-beta1-induced matrix metalloproteinase-9 expression and invasion of oral cancer cells. J Cell Biochem 2009; 108(3): 726-36.
  20. Patel K, Kademani A, Gaffney P. Role of slug in head and neck squamous cell carcinoma (HNSCC). Oral Oncol 2013; 49(1): S41.
  21. Jethwa P, Naqvi M, Hardy RG, Hotchin NA, Roberts S, Spychal R. Overexpression of slug is associated with malignant progression of esophageal adeno carcinoma. World J Gastroenterol 2008; 14(7): 1044-52.
  22. Yu M, Liu L, Liang C, Li P, Ma X, Zhang Q, et al. Intratumoral vessel density as prognostic factors in head and neck squamous cell carcinoma:A meta-analysis of literature. Head Neck 2013; 10.
  23. Chou KC, Chang LC, Su HC, Lee SH, Lee HS, Lee JW, et al. Immunohistochemical study of tumor angiogenesis in mucoepidermoid carcinoma. J Med Sci 2005; 25(6): 285-90.