مقدمه

پوسیدگی دندانی، روندی است که در آن بافت معدنی دندان به مرور زمان بر اثر اسید حاصل از میکروارگانیسمها بر کربوهیدرات‌‌‌­های قابل تخمیر از بین می‌رود.⁽¹⁾ پوسیدگی دندانی، به از بین رفتن نسج دندان، نفوذ میکروارگانیسم ها به پالپ و به دنبال آن درد و ناراحتی و در نهایت از دست رفتن دندان منجر میشود.⁽²⁾

امروزه علیرغم پیشرفت مواد و روش های جدید در علم دندانپزشکی که برای جایگزینی نسج از دست رفته دندان صورت گرفته است، بازیابی عملکرد بافت اولیه و طبیعی امکان پذیر نبوده و پیشگیری، مهمترین روش برای جلوگیری از پوسیدگی دندانی است.⁽³⁾

بزاق با فرآیند رمینرالیزاسیون در کنترل عوامل مؤثر بر پوسیدگی نقش دارد. روزانه حدود 5/0 تا 1 لیتر بزاق، تولید می شود. بزاق حاوی بیش از 99 درصد آب و کمتر از 1 درصد پروتئین و الکترولیت‌هاست.⁽⁴⁾ توانایی خنثی کردن اسید و مقدار کلسیم، فلوراید و فسفر بزاق، اهمیت زیادی در کنترل پوسیدگی دارد. PH بزاق، نشان دهنده غلظت یون هیدروژن محلول در بزاق می باشد. میانگین PH بزاق در زمان استراحت حدود 7/6 تا 4/7 است و پس از مصرف کربوهیدراتها میزان آن کاهش یافته و در محیط اسیدی دمینرالیزاسیون سطح مینا رخ می دهد. PH بزاق به عنوان یک عامل تعیین کننده خطر پوسیدگی در افراد مطرح می‌باشد. در شرایط PH اسیدی، امکان بروز پوسیدگی افزایش می‌یابد.^(6-3)

در مطالعات بسیاری به اثرات پیشگیری­کننده موادی نظیر زایلیتول، دهانشویه حاوی فلوراید، دهانشویه چای سبز، ترکیبات کازئین، فسفوپپتید، آمورفوس کلسیم فسفات (CPP-ACP) و ترکیبات گیاهی اشاره شده است که میتوانند از طریق تأثیر بر PH بزاق به این هدف برسند.^(10-7)

یک مطالعه نشان داد که مصرف چای سبز و چای زنجبیل به طور مشخص، موجب کاهش اسیدیته بزاق
می شود. از این رو مصرف این ترکیبات گیاهی تأثیر مطلوبی بر سلامت دهان و دندان دارد.⁽¹¹⁾ در مطالعه Ahmed و همکاران⁽¹²⁾ نیز مشخص شد، مصرف چای بابونه و چای سبز تأثیر مثبتی در کاهش اسیدیته بزاق و کاهش پوسیدگی دندانی دارد.

امروزه استفاده از گیاهان دارویی (به دلیل عوارض جانبی کمتر نسبت به داروهای شیمیایی) در درمان بسیاری از بیماری‏ها به ویژه بیماری‏های عفونی روند رو به رشدی یافته است.⁽¹³⁾

بابونه را می توان به عنوان یکی از گیاهان دارویی به حساب آورد که به دلیل خواص دارویی بی شمار، مصرف آن رو به افزایش است. گیاه بابونه در سرتاسرجهان بـه عنـوان گیـاه دارویـی مهم، به رسمیت شناخته شده است. مصارف مختلف ایـن گیـاه در صنایع دارویی و غذایی، دلیل ارزش تجاری قابـل توجـه آن در دنیا است. در مطالعات بالینی و تجربی اثرات درمانی در بیماری های دستگاه گوارش و عصبی و خواص ضد التهاب، ضد ویروس، ضد میکروب، آنتی اکسیدان و ضد سرطان، برای این گیاه اثبات شده است و همچنین این گیاه در التیام و بهبود زخم ها مؤثر است.

آنالیزهای آزمایشگاهی و سنجش های داروشناسی نشان داده اند که ترکیبات عمده اسانس بابونه حاوی 27/3 درصد کافور، 24/12 درصد پارا سیمن، 13 درصد سینئول، 5/82 درصد ترپینن، 99/5 درصد کارواکرول و 3/14 درصد بورنئول است.

همچنین عصاره گل های بابونه محتوی فلاوونوئیدها، آپیجنین، کریزین، لوتئولین، کورستین، کومارین ها، آمبلیفرون، اسپیرو اترها، انینسیکلوتر، مواد موسیلاژی، املاح، پلی ساکاریدها، تانن ها و اسیدهای چرب است. مطالعات نشان داده است، اسانس بابونه اثر ضد استرپتوکوک قوی در برابر گونه های مختلف دارد.^(15-13)

زعفران کلاله خشک شده گیاه Crocus stivus L
می باشد. این گیاه به صورت رسمی در لیست داروهای چینی ثبت شده و در طب سنتی چینی برای درمان هماتوم، افسردگی و تشنج به عنوان یک آرام بخش استفاده می شده است. ^(17و16) خواص دارویی متعددی برای زعفران ذکر شده و پتانسیل کاهش ریسک بیماری های مختلفی را دارا
می باشد. عصاره آبی و الکلی آن، محافظت کننده قلب و مقابله کننده با اختلالات نورودژنراتیو هستند. خصوصیات دارویی متعدد زعفران مربوط به اجزای مختلف آن مانند Crocetin و Crocin می باشند. بیش از 150 ماده مختلف، در کلاله زعفران (شامل کاروتنوئیدها و آلدهیدها) وجود دارد.⁽¹⁸⁾

اثرات ضدمیکروبی زعفران در مطالعات متعددی مورد بررسی قرار گرفته است. Senci-Goga و همکاران⁽¹⁶⁾ دریافتند، زعفران می تواند منبع غنی از عوامل آنتی اکسیدان و آنتی میکروبیال باشد.

شواهدی وجود دارد که بابونه و زعفران، سطح استرپتوکوک موتانس در جریان بزاق را به طور چشمگیری کاهش داده و احتمال پوسیدگی را نیز کاهش
می دهند.^(17و14-12)

بر اساس مطالعه Sengul و همکاران⁽¹⁷⁾، عصاره های آبی و الکلی زعفران، بر روی سه میکروب بیماری زای دهان شامل استرپتوکوک موتانس، کاندیداآلبیکنس و لاکتوباسیل دارای اثر ضدمیکروبی بوده و بر روی هر سه میکروب اثر مهاری دارد؛ عصاره های آبی و الکلی زعفران توانایی از بین بردن کاندیدا آلبیکنس را دارند و این اثر ضعیف تر از نیستاتین است.

پوسیدگی دندانی یک بیماری عفونی است که میکروارگانیسم های مختلفی در ایجاد و پیشرفت آن نقش دارند. با توجه به شیوع بالای پوسیدگی، توجه خاص به روش های پیشگیری ضروری است. عوامل اصلی ایجادکننده پوسیدگی شامل میکروارگانیسم ها، مواد قابل تخمیر و میزبان مستعد مثل دندان ها و بزاق می باشد. میکروارگانیسم ها به خصوص استرپتوکوک موتانس در شروع و ایجاد پوسیدگی دندانی نقش مهمی دارد. کاربرد عوامل ضدمیکروبی، آنتی بیوتیک و دهانشویه های آنتی میکروبیال موجود در بازار علی رغم مفید بودن عوارضی نیز دارند.⁽¹⁸⁾ لذا استفاده از یک داروی گیاهی که دارای اثرات ضدمیکروبی بوده و عارضه نیز نداشته باشد، ضروری به نظر می رسد.

مطالعات انجام شده بر روی مصرف دمنوش های گیاهی که عوارض جانبی چندانی ندارد، بسیار محدود بوده و تأثیر برخی دمنوش های گیاهی از جمله بابونه و زعفران بر روی PH بزاق تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته است. از این رو مطالعه حاضر با این هدف طراحی شده است.

مواد و روش ها

این طرح، پس از بررسی و تصویب در کمیته اخلاق با شماره IR.ZAUMS.REC.1398.209 و رعایت کد‌های اخلاقی مصوب کمیته کشوری اخلاق در پژوهش‌های علوم پزشکی، انجام گرفت.

در این مطالعه تحلیلی و کارآزمایی بالینی ساده که به صورت رندوم و دوسو کور انجام گرفت، برای دانشجویان دندانپزشکی 20-30 ساله مذکر سالم، در صورت تمایل به همکاری و پس از اخذ رضایتنامه کتبی آگاهانه، پرسشنامه اطلاعاتی تکمیل شد. روش نمونه گیری، آسان (بر حسب نمونه های در دسترس) بود. حجم نمونه با توجه به مطالعات قبلی تعیین شد.⁽³⁾ معیارهای ورود به مطالعه شامل عدم ابتلا به بیماری سیستمیک، عدم مصرف دارو طی یک ماه گذشته، عدم وجود ژنژیویت، پریودنتیت و پوسیدگی فعال دندانی و دارا بودن وضعیت بهداشت دهانی مناسب بود. ابتدا در مورد روش نمونه گیری به شرکت کنندگان توضیحاتی داده شد. محقق و دانشجو Blind بودند.
(دمنوش های آماده در ظروف درب دار غیر شفاف یکسان (به همراه نی) در اختیار محقق و شرکت کنندگان قرار
می گرفت). برای تهیه هر یک از دمنوش ها ابتدا سه گرم ماده خشک (زعفران یا بابونه شیرازی سحر خیز) را در 150 میلی لیتر آب جوش ریخته (با توجه به بروشور شرکت سازنده) پس از قرار دادن درب ظرف به مدت سه الی پنج دقیقه و فیلتر نمودن آن، دمنوش آماده مصرف می شد. از افراد مورد مطالعه خواسته شد، 90 دقیقه قبل از آزمایش از خوردن و آشامیدن بپرهیزند. نمونه گیری از افراد در ساعت 12-10 صبح انجام گرفت. نمونه گیری بزاق جهت دمنوش بابونه و زعفران، در دو زمان متفاوت صورت گرفت. فاصله زمانی بین مصرف دمنوش بابونه و زعفران 1روز بود.⁽³⁾ برای نمونه‌گیری از هر فرد خواسته ‌شد در روز اول، بزاق غیرتحریکی خود را (در موقعیت نشسته) قبل از مصرف دمنوش، ظرف مدت 3 دقیقه و هر 60 ثانیه از طریق لب پایین درون لوله آزمایش بریزد و نیم ساعت بعد، مجدد 1، 5 و 10 دقیقه⁽⁹⁾ پس از مصرف 150 میلی لیتر دمنوش بابونه بدون شیرین کننده، نمونه گیری در لوله‌های جداگانه صورت گرفت (لوله های آزمایش برای هر فرد از 4-1 شماره گذاری شد) و جهت ارزیابی PH بزاق به آزمایشگاه انتقال داده شد. از داوطلب خواسته ‌شد، مصرف دمنوش بابونه را قطع نماید. در روز دوم از داوطلب خواسته شد، بزاق غیر تحریکی خود را (در موقعیت نشسته) قبل از مصرف دمنوش زعفران، ظرف مدت 3 دقیقه و هر 60 ثانیه از طریق لب پایین درون لوله آزمایش بریزد و نیم ساعت بعد، نمونه گیری مجدد 1، 5 و 10 دقیقه پس از مصرف 150 میلی لیتر دمنوش زعفران بدون شیرین کننده در لوله‌های جداگانه صورت گرفت (لوله های آزمایش از
4-1 شماره گذاری می‌شد) و جهت ارزیابی PH بزاق به آزمایشگاه انتقال داده شد. درآزمایشگاه میزان PH بزاق با دستگاه PH متر دیجیتالی اندازه گیری شد. برای اندازه گیری PH، الکترود دستگاه داخل نمونه جاگذاری شد و PH بزاق به صورت دو رقم اعشار، نشان داده می شد. در مورد هر نمونه برای اطمینان بیشتر، دو بار الکترود در نمونه جاگذاری شد. اطلاعات حاصله در فرم های مخصوص ثبت گردید.

توصیف و تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزار SPSS version 21 و آزمون های آماری Independent samples T-test و Paired samples T-test و ANOVA measurement repeated صورت گرفت. کلیه داده های کمی به صورت میانگین±انحراف معیار ذکر شدند و 05/0p< معنی دار در نظر گرفته شد.

یافته ها

در این مطالعه کارآزمایی بالینی ساده که با هدف بررسی اثر مصرف بابونه و زعفران بر PH بزاق در دانشجویان دانشکده دندانپزشکی زاهدان انجام شد، تعداد30 دانشجوی مصرف کننده زعفران و 30 دانشجوی مصرف کننده بابونه در محدوده سنی 30-20 ساله وارد مطالعه شده و مورد بررسی قرار گرفتند؛ نتایج بدین صورت بود:

در مطالعه حاضر، میانگین PH بزاق قبل از مصرف دمنوش بابونه، معادل 55/0±26/7 و پس از مصرف دمنوش بابونه، معادل 33/0±71/7 بود. بر اساس آزمون آماری Paired samples T-test، میانگین PH بزاق قبل و بعد از مصرف دمنوش بابونه در افراد مورد مطالعه، تفاوت
معنی داری داشت (0001/0=P). (جدول و نمودار 1)

در مطالعه حاضر، میانگین PH بزاق قبل از مصرف دمنوش زعفران، معادل 33/0±54/7 و پس از مصرف دمنوش زعفران، معادل 16/0±87/7 بود که بر اساس آزمون آماری Paired samples T-test، میانگین PH بزاق قبل و بعد از مصرف دمنوش زعفران در افراد مورد مطالعه، تفاوت معنی داری داشت (0001/0=P). (جدول و نمودار 2)

در این مطالعه میانگین PH بزاق در بین مصرف کنندگان دمنوش بابونه و زعفران بعد از 1 دقیقه، به ترتیب معادل 46/0±63/7 و 26/0±87/7 بود. بر اساس آزمون آماری Independent samples T-test میانگین PH بزاق 1 دقیقه بعد از مصرف دمنوش بابونه و زعفران در افراد مورد مطالعه، تفاوت معنی داری داشت )015/0=(P.  

جدول 1 : مقایسه میانگین PH بزاق قبل و بعد از مصرف دمنوش بابونه

1. مربوط به مقایسه میانگین قبل و متوسط سه نوبت بعد از مصرف

جدول 2 : مقایسه میانگین PH بزاق قبل و میانگین سه نوبت بعد از مصرف دمنوش زعفران

1. مربوط به مقایسه میانگین قبل و سه نوبت بعد از مداخله

در این مطالعه، میانگین PH بزاق در بین
مصرف کنندگان دمنوش بابونه و زعفران بعد از 5 دقیقه، به ترتیب معادل 34/0±76/7 و 14/0±89/7 بود. بر اساس آزمون آماری Independent samples T-test میانگین PH بزاق 5 دقیقه بعد از مصرف دمنوش بابونه و زعفران در افراد مورد مطالعه تفاوت معنی داری نداشت )067/0=(P.

نمودار 1 : میانگین PH بزاق در بین مصرف کنندگان دمنوش بابونه

میانگین PH بزاق قبل از مصرف: PH pre

میانگین PH بزاق 1 دقیقه بعد از مصرف: PH 1min

میانگین PH بزاق 5 دقیقه بعد از مصرف: PH 5min

میانگین PH بزاق 10 دقیقه بعد از مصرف: PH 10min

میانگین PH بزاق بعد از 3 نوبت مصرف: PH average

نمودار 2 : میانگین PH بزاق در بین مصرف کنندگان دمنوش زعفران

میانگین PH بزاق قبل از مصرف: PH pre

میانگین PH بزاق 1 دقیقه بعد از مصرف: PH 1min

میانگین PH بزاق 5 دقیقه بعد از مصرف: PH 5min

میانگین PH بزاق 10 دقیقه بعد از مصرف: PH 10min

میانگین PH بزاق بعد از 3 نوبت مصرف: PH average

در این مطالعه، میانگین PH بزاق در بین مصرف کنندگان دمنوش بابونه و زعفران بعد از 10 دقیقه، به ترتیب معادل 37/0±79/7 و 16/0±86/7 بود. بر اساس آزمون آماری Independent samples T-test میانگین PH بزاق،10 دقیقه بعد از مصرف دمنوش بابونه و زعفران در افراد مورد مطالعه، تفاوت معنی داری نداشت )34/0=(P.

در این مطالعه میانگین PH بزاق در بین مصرف کنندگان دمنوش بابونه و زعفران بعد از 3 نوبت، به ترتیب معادل 33/0±71/7 و 16/0±87/7 بود. بر اساس آزمون آماری Independent samples T-test میانگین PH بزاق بعد از 3 نوبت در افراد مورد مطالعه، تفاوت معنی داری داشت )02/0=(P. (جدول3)

جدول 3 : مقایسه میانگینPH بزاق در بین مصرف کنندگان دمنوش بابونه و زعفران بعد از 3 نوبت

نمودار 3 : اثر زمان بر تغییرات PH بزاق پس از مصرف دمنوش در افراد مورد مطالعه

بنابراین Repeated Measurement ANOVA نشان داد که هم در گروه مصرف کننده بابونه و هم در گروه
مصرف کننده زعفران، میزان PH بزاق در طول زمان تغییر می کند (01/0 =P).

بحث

پوسیدگی دندان عامل مهمی در از بین رفتن دندان‌ها و تخریب ساختمان دندانی است، که از دیرباز گریبان گیر انسان بوده است. از عوامل مؤثر در پوسیدگی، تغییرات PH به دنبال مصرف مواد قندی است و هرگونه عاملی که باعث این تغییر شود نیز می‌تواند، در کنترل و پیشگیری از پوسیدگی مؤثر باشد؛ یکی از عوامل مؤثر در کنترل پوسیدگی، مصرف چای و دمنوش های مختلف
می باشد.^(22-19)

در مطالعه حاضر که با هدف مقایسه PH بزاق در مصرف کنندگان دمنوش بابونه و زعفران انجام شد، میانگین PH بزاق در بین مصرف کنندگان بابونه و زعفران 1 دقیقه بعد از مصرف، به ترتیب معادل46/0 ± 63/7 و 26/0±87/7 بود. میانگین PH بزاق در بین مصرف کنندگان دمنوش زعفران به طور بارز، بیشتر از مصرف کنندگان بابونه بود )01/0=(P. با این وجود، میزان PH بزاق، 5 و 10 دقیقه پس از مصرف دمنوش های گیاهی بابونه و زعفران، تفاوت مشخصی نداشت (05/0P<). در پایان PH میانگین سه نوبت پس از مصرف دمنوش، در گروه زعفران بیشتر از گروه بابونه بود.)02/0=(P شایان ذکراست در تمامی دفعات
نمونه گیری، PH بزاق در گروه مصرف کننده زعفران نسبت به بابونه بالاتر بود که نشان دهنده این مطلب است که، زعفران نسبت به بابونه قلیایی تر می باشد و می تواند در کاهش اسیدیته بزاق نقش مؤثرتری داشته باشد. همچنین میانگین PH بزاق پایه شرکت کنندگان در روز دوم نسبت به روز اول مطالعه اندکی بالاتر بود (اختلاف حدود 3/0) که شاید ناشی از تأثیر ماندگار و پایدار مصرف دهانشویه بابونه در روز اول مطالعه باشد. هر چند، برای اثبات این موضوع لازم است مطالعات متعددی در این زمینه صورت گیرد و تغییرات PH بزاق پس از صرف دمنوش های مختلف گیاهی طی 24 تا 48 ساعت آینده (بعد مصرف) مورد بررسی قرار گیرد.

مطالعه کنونی اولین مطالعه ای است که در آن تأثیر دو دمنوش گیاهی زعفران و بابونه بر PH بزاق مورد ارزیابی قرار گرفته است و مطالعه مشابهی در این زمینه صورت نگرفته است. لیکن مطالعاتی در این زمینه در مورد تأثیر انواع چای بر PH بزاق صورت گرفته است؛ به طور مثال نتایج مطالعه Srinidhi و همکاران⁽²¹⁾ نشان داد، PH بزاق پس از مصرف چای سبز (02/0±27/6) به طور بارز بیشتر از PH بزاق پس از مصرف چای سیاه (03/0±13/6) است؛ لذا مصرف هر دو نوع چای موجب قلیایی شدن بزاق
می شود، اما تأثیر چای سبز بیشتر از چای سیاه است. Ravikumar و همکاران⁽¹¹⁾ دریافتند که مصرف
نوشیدنی های گیاهی همچون چای سبز و چای زنجبیل بطور مشخص، موجب کاهش اسیدیته بزاق می شود و در بهبود سلامت دهان و دندان تأثیر بسزایی دارد. Ahmed و همکاران⁽¹²⁾ نیز به اثرات مثبت چای سبز و بابونه در کاهش پوسیدگی دندان از طریق تأثیر برکاهش اسیدیته بزاق، اشاره کرده اند.

 Shirzaiyو همکاران⁽³⁾ نیز، به نتایج مشابهی در زمینه تأثیر چای سبز و سیاه بر افزایش PH بزاق دست یافتند. با مقایسه PH بزاق پس از مصرف چای و دمنوش، این نتیجه حاصل می شود که PH بزاق پس از مصرف دمنوش به میزان بالاتری میرسد، بنابراین بنظر می رسد، مصرف دمنوش های گیاهی با قلیایی کردن بزاق، تأثیر بیشتری در کاهش پوسیدگی دندانی دارد.

با توجه به اینکه چای، رایج ترین نوشیدنی مصرفی در اغلب کشورهای جهان به ویژه ایران می باشد، با اضافه نمودن زعفران یا بابونه به چای می توان، خاصیت قلیایی چای را بهبود بخشید و این امر، تأثیر بیشتری در کاهش پوسیدگی دارد.

مطالعات نشان داده است که زعفران و بابونه علاوه بر خاصیت قلیایی و کاهش اسیدیته بزاق، با تأثیر مهاری بر میکرو ارگانیسم های مولد پوسیدگی نیز، تأثیر بسزایی در کاهش پوسیدگی دندانی دارند.^(18و12)

براساس مطالعه Barani⁽¹⁸⁾، عصاره های آبی و الکلی زعفران بر روی سه میکروب بیماری زای دهان؛ استرپتوکوک موتانس، کاندیداآلبیکنس و لاکتوباسیل دارای اثر ضدمیکروبی بوده و بر روی هر سه میکروب اثر مهاری دارند.

با مقایسه اثر ضدمیکروبی دهان شویه ماتریکا (حاوی عصاره بابونه) و پرسیکا (حاوی عصاره گیاه مسواک) مشخص شد که بابونه، اثر ضدمیکروبی بیشتری دارد و ماتریکا موجب کاهش معنی دار در شمار کل باکتری های موجود پیرامون براکت های ارتودنسی می شود. طبق تحقیقات، بابونه آلمانی باعث تأخیر در تشکیل بیوفیلم
می شود و در نتیجه از التهاب لثه جلوگیری می کند ^(24و23)

دهان‏شویه گیاهی ماتریکا (با نام تجاری کامی سل حاوی عصاره بابونه) در ایران تولید می‌شود و در کشور آلمان نیز استفاده از آن در بیماری‏های پوستی و دهان به رسمیت شناخته شده است.⁽²⁵⁾ خاصیت آنتی باکتریال آن بواسطه ماده بنزابولول فلاونوئید است که ترمیم زخم‌های مخاطی را تسریع می‌کند؛ همچنین دارای اثرات ضدقارچی و ضدویروسی نیزمی باشد.^(27و26)

امروزه استفاده از گیاهان دارویی (به دلیل عوارض جانبی کمتر نسبت به داروهای شیمیایی) در درمان بسیاری از بیماری‏ها به ویژه بیماری‏های عفونی روند رو به رشدی یافته است.^(13و3)

بابونه را می توان به عنوان یکی از گیاهان دارویی به حساب آورد که به دلیل خواص دارویی بی شمار، مصرف آن رو به افزایش است. مطالعات نشان داده است اسانس بابونه، اثر ضد استرپتوکوک در برابر گونه های مختلف دارد.^(29-27) همچنین در بافری نمودن و افزایش جریان بزاق نقش بسزایی دارد.⁽²⁸⁾

 بر اساس مطالعات، دهانشویه حاوی عصاره بابونه در کاهش ویسکوزیته و افزایش جریان بزاق وکاهش علایم خشکی وسوزش دهان نیز بسیار مؤثر است.⁽³⁰⁾ شواهدی وجود دارد که بابونه و زعفران،سطح استرپتوکوک موتانس در جریان بزاق را به طور چشمگیری کاهش داده و احتمال پوسیدگی را نیزکاهش می دهند.^(28و23و18) مطالعه ای دیگر نشان داده است، روغن بابونه تأثیر مهاری بر روی استرپتوکوک موتانس وسانگوییس دارد و مصرف دهانشویه حاوی عصاره بابونه موجب مهار رشد برخی
استرپتوکک های دهانی می شود.⁽²⁸⁾ مطالعات in-vitro نشان داده است که عصاره گیاهی بابونه با غلظت 25 درصد را می توان به عنوان یک ماده آنتی باکتریال و ضد قارچ مورد استفاده قرار داد.⁽³²⁾ نتایج مطالعات حاکی از آن است که مصرف خمیردندان حاوی عصاره زعفران تأثیر شگرفی در بهبود شاخصهای لثه ای در بیماران مبتلا به ژنژیویت دارد.⁽³³⁾ و علایم سندرم سوزش دهان را در بیماران مبتلا به افسردگی بهبود می بخشد؛ همچنین کروسین موجود در زعفران در آپوپتوز سلولهای سرطانی (اسکواموس سل کارسینوما) مؤثر است.^(34و33)

با توجه به اینکه دمنوش های گیاهی بابونه و زعفران علاوه بر کاهش اسیدیته بزاق و افزایش ظرفیت بافرینگ بزاق، خواص آنتی باکتریال قوی دارند و بر روی
باکتری های کاریوژنیک همچون، استرپتوکوک موتانس و لاکتوباسیل اسیدوفیلوس نیز تأثیر مهاری دارند، می توانند جایگزین مناسبی برای نوشیدنی های رایج همچون چای باشند؛ همچنین می توان با اضافه نمودن زعفران به عنوان طعم دهنده به انواع چای علاوه بر خواص دارویی مهم، از خواص ضد پوسیدگی آن نیز بهره جست. در صورت انجام مطالعات مدت دار بر روی مصرف کنندگان مداوم این داروهای گیاهی در مطالعات آتی قطعاً می توان به نتایج امیدبخش و سودمندی در زمینه تأثیر مصرف این گیاهان بر روند پوسیدگی دندان دست یافت.

نتیجه گیری

مطالعه حاضر نشان داد مصرف بابونه و زعفران موجب افزایش بارز PH بزاق می شود و زعفران تأثیر بیشتری در افزایش PH بزاق نسبت به بابونه دارد. به نظر می رسد مصرف دمنوش های گیاهی بابونه و زعفران ریسک ایجاد پوسیدگی دندانی را کاهش می دهند.

تشکر و قدردانی

بدینوسیله از مرکز تحقیقات و فناوری علوم پزشکی زاهدان و مرکز تحقیقات بیماری های دهان و دندان دانشکده دندانپزشکی زاهدان بابت حمایت در پروسه اجرایی و تأمین هزینه های پایان نامه با شماره 9396 تقدیر و تشکر می گردد.