نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار، گروه اندودانتیکس، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
2 دندانپزشک، مشهد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Digital radiography seems necessary for overcoming educational problems and archiving radiographs taken from patients; nonetheless, the views of students and professors about this issue have been less studied. Therefore, the present study aimed to investigate the satisfaction of professors and students with the use of conventional and digital radiography in the Endodontics Department of Mashhad Dental School.
Materials and Methods: This study was conducted on the professors of the Department of Root Therapy and 155 Dental Students in Mashhad. The research tool consisted of two researcher-made questionnaires. The first questionnaire was about the quality of the root therapy that was completed by the professors. The second questionnaire was about students' satisfaction with the use of digital and conventional radiography in the endodontics section. The information was recorded, and the data were then compared using Chi-square and Fisher tests.
Results: The findings of this study demonstrated that from professors' point of view, digital imaging in dentistry had better quality, shorter time, and less error, and professors' satisfaction was significantly higher. Moreover, students had a more positive opinion of digital imaging in terms of quality, less time, less error, and less student congestion. Finally, students were more satisfied with digital imaging (P=0.05).
Conclusion: As evidenced by the obtained results, it can be concluded that digital radiography improved the education and satisfaction of both groups of students and professors.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
در حال‌حاضر در اکثر بخش‌های رادیولوژی دهان و فک و صورت و بخش های درمانی دانشکده‌های دندانپزشکی سراسر کشور از سیستم‌های ظهور و ثبوت برای تهیه رادیوگرافی از بیماران استفاده می‌شود. در این سیستم امکان بایگانی کلیشه‌ها بسیار اندک و مشکل می‌باشد.(2و1) همچنین اگر کیفیت ظهور و ثبوت در حد مطلوب نباشد، علاوه بر اختلال در درمان بیمار، در روند آموزشی نیز اختلال ایجاد می‌شود. همچنین دستیاران و دانشجویان برای دیدن یک کلیشه و استفاده از توضیحات اساتید در مورد آن کلیشه باید همگی هم‌زمان بر روی یک نگاتوسکوپ جمع شوند، که عملاً برای همه‌ی افراد حاضر در آن بخش، بهره‌مندی از آموزش اساتید با این روش امکان‌پذیر نمی‌باشد.(3) با توجه به پاندمی Covid 19 و لزوم فاصله گذاری اجتماعی، ضرورت رادیوگرافی دیجیتال بیش از پیش احساس می‌گردد. رادیوگرافی دیجیتال برای غلبه بر مشکلات آموزشی و همچنین بایگانی رادیوگرافی‌های گرفته شده از بیماران ضروری به نظر می‌رسد و از نظر اقتصادی و زمانی مقرون به صرفه‌ترمی‌باشد.(3)
ظهور تصویر برداری دیجیتال باعث انقلابی در علم رادیولوژی شده است.(1) چندین عامل وجود دارد که موجب تغییر جهت سیستم‌های تصویربرداری از سمت فیلم و داروی ظهور و ثبوت به سمت روش دیجیتال شده است و تمایل دندان‌پزشکان را به سیستم دیجیتال سوق داده است.(4) آثار مخرب ظهور و ثبوت ناکافی فیلم بر کیفیت تشخیص و دشواری نگهداری محلول‌های شیمیایی، مشکلاتی کاملاً مستند در رادیولوژی دندانپزشکی می‌باشند. تصویربرداری دیجیتال، ظهور و ثبوت با استفاده از مواد شیمیایی را حذف می‌کند. مواد زائد خطرناک ناشی از پسماندهای شیمیایی داروهای ظهور و ثبوت و همچنین ورقه سربی، در سیستم‌های دیجیتال حذف می‌شوند.(1) به علاوه کاهش میزان تابش اشعه به بیمار و امکان تغییر دانسیته و کنتراست بعد از تهیه رادیوگرافی بر میزان محبوبیت سیستم‌های دیجیتال افزوده است.(2و1)
با استفاده از رادیوگرافی دیجیتال و سیستم آرشیو کردن و انتقال تصاویر (Picture Archiving And Communication System; PACS) ضمن حل مشکلات سیستم کانونشنال می‌توان از مزایای آموزشی آن نیز بهره برد. به‌عبارتی با امکان آرشیو تصاویر، مشکل افت کیفیت و نیز تجمع دانشجویان بر روی نگاتوسکوپ حل می‌شود، همچنین امکان تکثیر و استفاده از تصاویر در سرورهای متعدد وجود دارد.(5)
کاربرد رادیوگرافی دیجیتال داخل دهانی در درمان‌های اندودانتیکس می‌تواند شامل شناسایی ضایعات پری‌اپیکال، بررسی ارزیابی طول کانال ریشه و شناخت آناتومی کانال ریشه باشد. مطالعات در زمینه برتری رادیوگرافی دیجیتال بر سیستم کانونشنال در کاربردهای اندودانتیکس نتایج متفاوتی را نشان می‌دهد.(11-6)
تاکنون مطالعه‌ای در زمینه تأثیر استفاده از رادیوگرافی دیجیتال بر بهبود آموزش دانشجویان دندانپزشکی در بخش اندودانتیکس و میزان رضایت‌مندی دانشجویان از این سیستم انجام نشده است. با توجه به اینکه بخش اندودانتیکس دانشکده دندانپزشکی مشهد از سال 1397 مجهز به سیستم رادیوگرافی دیجیتال شده است، در این مطالعه میزان رضایت‌مندی دانشجویان و تأثیر آن بر بهبود سیستم آموزشی بررسی شده است. امید است نتایج حاصل از این مطالعه در انتخاب روش برتر آموزشی جهت دانشجویان دندانپزشکی راه‌گشا باشد.
مواد و روش‌ها
این پژوهش با هدف مقایسه استفاده از رادیوگرافی کانونشنال و دیجیتال برکیفیت آموزش و میزان رضایت دانشجویان عمومی در بخش اندودانتیکس دانشکده دندانپزشکی مشهد انجام شد و در کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی مشهد با کد IR.MUMS.DENTISTERY.REC.1400.05 مصوب گردید.
گروه هدف شامل اساتید بخش اندودانتیکس مشهد و دانشجویانی بود که واحد اندودانتیکس عملی 1و2و3 را در بخش اندودانتیکس دانشکده‌ی دندانپزشکی مشهد گذرانده بودند و در زمینه رادیوگرافی‌های داخل دهانی آموزش لازم را دیده بودند و کار روی بیمار انجام داده بودند تا بتوانند سئوالات مرتبط با رادیوگرافی کانونشنال و دیجیتال را با دقت پاسخ بدهند.
ابزار پژوهش شامل دو پرسش‌نامه خود ساخته بود. پرسش‌نامه اول مربوط به کیفیت آموزشی درمان ریشه با استفاده از رادیوگرافی‌های کانونشنال و دیجیتال در بخش اندودانتیکس و شامل 11 سئوال پنج گزینه‌ای بود (جدول 1) و توسط اساتید بخش اندودانتیکس مشهد تکمیل شد. پرسش‌نامه دوم مربوط به رضایت‌مندی دانشجویان از انجام درمان‌های اندودانتیکس با استفاده از رادیوگرافی‌های دیجیتال و کانونشنال در بخش اندودانتیکس بود که شامل 9 سئوال ۵ گزینه ای بود (جدول 2) و توسط دانشجویان تکمیل و بر اساس اینکه آنها در بخش از کدام نوع رادیوگرافی استفاده کرده بودند، ارزیابی شد. در این پژوهش چک لیست‌ها بدون نام، آدرس و شماره تلفن بود و اطلاعات محرمانه تلقی شد. معیار خروج افراد به این‌صورت بود که کسانی که پرسش‌نامه را پاسخ ندادند، به مطالعه وارد نشدند.
پس از پاسخ دهی اساتید و دانشجویان جهت تسهیل فرآیند نمره دهی و ارزیابی به گزینه های "خیلی بهتر شده" تا "خیلی بدتر شده" به ترتیب نمرات 5 تا 1 داده شد.
روایی صوری این پرسش‌نامه‌ها توسط اساتید بخش اندودانتیکس دانشکده دندانپزشکی مشهد بررسی شد. همبستگی درونی سئوالات با استفاده از آلفای کرونباخ و پایایی پاسخ‌ها در طول زمان با استفاده از روش آزمون-باز آزمون، بررسی شد. در پایان جواب‌های به دست آمده، با استفاده از آزمون‌های تی مستقل یا یوی من ویتنی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای بررسی روایی پرسش‌نامه ها از شاخص های CVR و CVI استفاده شد که برای پرسش‌نامه اساتید به ترتیب برابر 89/0و 93/0 و برای پرسش‌نامه دانشجویان به ترتیب برابر 87/0 و 91/0 بدست آمد. در مورد پایایی پرسش‌نامه‌ها، شاخص ICC برای پرسش‌نامه دانشجویان و اساتید به ترتیب برابر 94/0 و 97/0 بدست آمد. بنابراین روایی و پایایی پرسش‌نامه‌ها مورد تأیید بود. سازگاری درونی سئوالات پرسش‌نامه‌های اساتید و دانشجویان با استفاده از آلفای کرونباخ به ترتیب برابر 83/0 و 78/0 بدست آمد..
در تجزیه و تحلیل داده ها ابتدا نرمال بودن داده ها با استفاده از آزمون یک نمونه ای Kolmogorov-Smirnov با اصلاح Lilliefors مورد بررسی قرار گرفت که با تأیید نرمال بودن از روش های پارامتری مناسب مانند آزمون t-student استفاده شد و در صورت نرمال نبودن از آزمون من ویتنی استفاده شد. در تحلیل داده‌های با مقیاس اسمی از آزمون کای دو استفاده شد و در مواردی که بیش از 20% فراوانی های مورد انتظار جداول، کمتر از 5 بود (Cochran) از آزمون دقیق فیشر استفاده شد. جهت بررسی توام نتایج از مدل‌های خطی استفاده شد. سطح معنی داری آزمون ها کمتر از 5% در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
تعداد اساتید و دانشجویان شرکت کننده به ترتیب 12 و 155 نفر بود. بنابراین نتایج به تفکیک اساتید و دانشجویان به شرح ذیل می‌باشد:
پرسش‌نامه مختص اساتید حاوی 11 سئوال بود که بعد از تکمیل کردن آنها توسط اساتید، سئوالات و پاسخهای آنها در جدول 1 آورده شده است. همان‌گونه که مشاهده می‌گردد برای هیچ یک از سئوالات، گزینه "خیلی بدتر شده" تیک نخورده بود. در توصیف پاسخ‌ها فقط به نظرات مثبت (گزینه‌های بهتر شده و خیلی بهتر شده) و منفی (گزینه‌های بدتر شده و خیلی بدتر شده) اشاره شده است و از توضیح نظرات ممتنع (گزینه‌ی تغییری نکرده) اجتناب شده است. میانگین نمره کل پرسش‌نامه، بر اساس جمع نمرات بدست آمده از همه سئوالات تقسیم بر تعداد سئوالات محاسبه شد که انحراف معیار±میانگین آن 39/0±23/4 بود و دامنه تغییرات آن بین 64/3 تا 82/4 بود. با توجه به نمرات داده شده به گزینه‌های پرسش‌نامه، میانگین نمره کل، بین حالت‌های "بهتر شده" و "خیلی بهتر شده" قرار گرفت.
پرسش‌نامه دانشجویان، حاوی 9 سئوال بود که بعد از تکمیل کردن آنها توسط دانشجویان، سئوالات و پاسخهای آنها در جدول 2 و نمودار 1 آورده شده‌است. همان‌گونه که مشاهده می‌گردد دانشجویان در دو گروه قرار داشتند: گروه دیجیتال شامل 80 نفر و گروه کانونشنال شامل 75 نفر. در توصیف پاسخ‌ها به نظرات مثبت (زیاد و بسیار زیاد) و منفی (کم و بسیار کم) اشاره شده است. در همه سئوالات رتبه‌های با اسکور بالاتر در رادیوگرافی دیجیتال نسبت به رادیوگرافی کانونشنال بالاتر بود و از نظر آماری اختلاف معنی داری بین دو نوع رادیوگرافی وجود داشت (برای همه مقایسه‌ها 05/0P<). میانگین نمره رضایت‌مندی از کل پرسش‌نامه، بر اساس جمع نمرات بدست آمده از همه سئوالات تقسیم بر تعداد سئوالات محاسبه شد که در گروه کانونشنال، انحراف معیار±میانگین آن 46/0±74/2 بود و دامنه تغییرات آن بین 56/1 تا 56/3 و در گروه دیجیتال، انحراف معیار±میانگین آن 55/0±87/3 بود و دامنه تغییرات آن بین 22/2 تا 78/4 بود. متوسط رضایت‌مندی در گروه دیجیتال نسبت به گروه کانونشنال از نظر آماری به‌طور معنی‌داری بیشتر بود (001/0P<). با توجه به نمرات داده شده به گزینه‌های پرسش‌نامه، میانگین رضایت‌مندی در گروه کانونشنال بین حالت‌های "کم" و "متوسط" قرار گرفت؛ اما میانگین رضایت‌مندی در گروه دیجیتال بین حالت‌های "متوسط" و "زیاد" قرار گرفت. با رند کردن اعداد، میانگین رضایت‌مندی، در گروه دیجیتال در حالت "زیاد" و در گروه کانونشنال در حالت " متوسط" قرار گرفت (جدول 3 و نمودار 2).
جدول 1 : توزیع فراوانی پاسخهای اساتید به سئوالات
|
خیلی بدتر شده |
بدتر شده |
تغییری نکرده |
بهتر شده |
خیلی بهتر شده |
سئوال |
|
(0/0)0 |
(3/8)1 |
(0/25)3 |
(3/33)4 |
(3/33)4 |
1) کیفیت رادیوگرافی دیجیتال نسبت به کانونشنال برای تشخیص بیماری پالپ و پری‌اپیکال چگونه است؟ |
|
(0/0)0 |
(3/8)1 |
(7/66)8 |
(0/25)3 |
(0/0)0 |
2) کیفیت رادیوگرافی دیجیتال نسبت به کانونشنال برای تشخیص آناتومی کانال و ریشه‌ها و لندمارک‌های آناتومیک چگونه است؟ |
|
(0/0)0 |
(3/8)1 |
(3/8)1 |
(0/50)6 |
(3/33)4 |
3) کیفیت رادیوگرافی دیجیتال نسبت به کانونشنال برای تعیین طول کارکرد وکن نهایی چگونه است؟ |
|
(0/0)0 |
(3/8)1 |
(3/33)4 |
(0/25)3 |
(3/33)4 |
4) کیفیت رادیوگرافی دیجیتال نسبت به کانونشنال برای تأیید آبچوریشن کانال چگونه است؟ |
|
(0/0)0 |
(0/0)0 |
(3/8)1 |
(0/25)3 |
(7/66)8 |
5) زمان صرف شده برای تهیه رادیوگرافی در روش دیجیتال نسبت به کانونشنال توسط دانشجویان چگونه است؟ |
|
(0/0)0 |
(0/0)0 |
(7/16)2 |
(0/25)3 |
(3/58)7 |
6) رعایت کنترل عفونت در رادیوگرافی دیجیتال نسبت به کانونشنال چگونه است؟ |
|
(0/0)0 |
(3/8)1 |
(3/8)1 |
(7/41)5 |
(7/41)5 |
7) میزان تکرار رادیوگرافی‌ها به دلیل خطاهای ظهور و ثبوت در رادیوگرافی دیجیتال نسبت به کانونشنال چگونه است؟ |
|
(0/0)0 |
(0/0)0 |
(0/0)0 |
(0/0)0 |
(0/00)12 |
8) قابلیت آرشیو تصاویر در رادیوگرافی دیجیتال نسبت به کانونشنال چگونه است؟ |
|
(0/0)0 |
(3/8)1 |
(3/33)4 |
(7/41)5 |
(7/16)2 |
9) ازدحام دانشجویان برای پاسخ اساتید در رادیوگرافی دیجیتال نسبت به کانونشنال چگونه است؟ |
|
(0/0)0 |
(0/0)0 |
(0/0)0 |
(7/41)5 |
(3/58)7 |
10) سرعت نمره دهی و ارزیابی عملکرد دانشجویان در رادیوگرافی دیجیتال نسبت به کانونشنال چگونه است؟ |
|
(0/0)0 |
(0/0)0 |
(7/16)2 |
(7/41)5 |
(7/41)5 |
11) توانایی استاد برای توجیه و توضیح نکات علمی در رادیوگرافی دیجیتال نسبت به کانونشنال چگونه است؟ |
جدول 2 : توزیع فراوانی پاسخهای دانشجویان به سئوالات
|
نتیجه آزمون من ویتنی |
بسیار کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
بسیار زیاد |
گروه |
سئوال |
|
73/8=Z 001/0>P |
(7/6)5 |
(48)36 |
(7/10)8 |
(3/29)22 |
(3/5)4 |
کانونشنال |
1) تا چه میزان ازکیفیت رادیوگرافی برای تشخیص بیماری پالپ و پری‌اپیکال رضایت داشتید ؟ |
|
(3/1)1 |
(5/12)10 |
(0/0)0 |
(3/66)53 |
(20)16 |
دیجیتال |
||
|
29/6=Z 001/0>P |
(0)0 |
(7/26)20 |
(7/10)8 |
(0/60)45 |
(7/2)2 |
کانونشنال |
2) تا چه میزان از کیفیت رادیوگرافی برای تعیین طول کارکرد وکن نهایی رضایت داشتید؟ |
|
(3/1)1 |
(8/3)3 |
(3/1)1 |
(0/55)44 |
(8/38)31 |
دیجیتال |
||
|
64/5=Z 001/0>P |
(0/0)0 |
(3/21)16 |
(0/8)6 |
(0/68)51 |
(7/2)2 |
کانونشنال |
3) تا چه میزان ازکیفیت رادیوگرافی برای تأیید آبچوریشن کانال رضایت داشتید ؟ |
|
(3/1)1 |
(8/3)3 |
(5/2)2 |
(0/55)44 |
(5/37)30 |
دیجیتال |
||
|
Z=4.60 001/0>P |
(0/0)0 |
(0/20)15 |
(7/6)5 |
(0/72)54 |
(3/1)1 |
کانونشنال |
4) تا چه میزان از زمان صرف شده برای تهیه رادیوگرافی رضایت داشتید ؟ |
|
(0/0)0 |
(3/6)5 |
(3/11)9 |
(8/43)35 |
(8/38)31 |
دیجیتال |
||
|
86/8=Z 001/0>P |
(0/40)30 |
(3/53)40 |
(0/0)0 |
(7/6)5 |
(0/0)0 |
کانونشنال |
5) تا چه میزان از تعداد رادیوگرافی هایی که به دلیل خطاهای ظهور و ثبوت یا مشکلات سنسور مجبور به تکرار بودید رضایت داشتید ؟ |
|
(8/3)3 |
(8/13)11 |
(3/16)13 |
(5/42)34 |
(8/23)19 |
دیجیتال |
||
|
83/6=Z 001/0>P |
(7/22)17 |
(7/58)44 |
(0/4)3 |
(7/14)11 |
(0/0)0 |
کانونشنال |
6) تا چه میزان از زمان صرف شده و ازدحام دانشجویان و معطل شدن آنها برای پاسخ اساتید رضایت داشتید ؟ |
|
(5/7)6 |
(3/16)13 |
(3/11)9 |
(8/43)35 |
(3/21)17 |
دیجیتال |
||
|
26/5=Z 001/0>P |
(3/33)25 |
(7/50)38 |
(3/5)4 |
(7/10)8 |
(0/0)0 |
کانونشنال |
7) تا چه میزان از اندازه فیلم رادیوگرافی وقرار دادن سنسور PSP در درمان بیمار رضایت داشتید؟ |
|
(0/10)8 |
(5/37)30 |
(3/6)5 |
(5/42)34 |
(8/3)3 |
دیجیتال |
||
|
10/3=Z 002/0=P |
(3/9)7 |
(7/18)14 |
(7/18)14 |
(7/50)38 |
(7/2)2 |
کانونشنال |
8) تا چه میزان از کنترل عفونت در تهیه رادیوگرافی رضایت داشتید ؟ |
|
(8/3)3 |
(5/17)14 |
(3/6)5 |
(5/52)42 |
(0/20)16 |
دیجیتال |
||
|
73/8=Z 001/0>P |
(7/22)17 |
(7/38)29 |
(3/5)4 |
(0/32)24 |
(3/1)1 |
کانونشنال |
9) تا چه میزان از دسترسی سریع و بررسی مجدد رادیوگرافی های قبلی حین درمان رضایت داشتید؟ |
|
(0/0)0 |
(8/3)3 |
(3/6)5 |
(0/35)28 |
(0/55)44 |
دیجیتال |
نمودار 1 : میانگین رتبه ای نمره رضایت‌مندی در رادیوگرافی‌های دیجیتال و معمولی به تفکیک سئوالات
جدول 3 : مقایسه میانگین نمره رضایت مندی در گروه‌های دیجیتال و معمولی
|
رادیوگرافی |
تعداد |
انحراف معیار±میانگین |
(دامنه میان چارکی) میانه |
دامنه (بیشترین کمترین) |
نتیجه آزمون من ویتنی |
|
|
کانونشنال |
75 |
74/2±46/0 |
(6/0)8/2 |
56/3 |
56/1 |
54/9=Z 001/0>P |
|
دیجیتال |
80 |
87/3±55/0 |
(9/0)0/4 |
78/4 |
22/2 |
|
نمودار 2 : میانگین و فاصله اطمینان 95 درصد نمره رضایت‌مندی به تفکیک رادیوگرافی دیجیتال و کانونشنال
بحث
رادیوگرافی سنتی حدود 120 سال است که در دندانپزشکی دوام داشته است. قطعاً این رادیوگرافی قادر به فراهم کردن اطلاعات تشخیصی ارزشمندی است.(12) از زمان ظهور رادیوگرافی دیجیتال تحولی در علم رادیولوژی، درمان بیماران و تشخیص بیماری‌ها به وجود آمده‌است.(5) رادیوگرافی دیجیتال علاوه بر کاهش دوز جذبی بیماران مزایای متعددی مانند کاهش فاصله زمانی بین تابش اشعه و تشکیل تصویر، امکان تابش‌های متعدد از زوایای مختلف افقی و عمودی بدون جابجا کردن موقعیت سنسور، امکان تکثیر تصاویر به تعداد دلخواه بدون کاهش کیفیت تصویر، امکان‌دست‌کاری تصاویر رادیوگرافی، دسترسی، ذخیره و انتقال آسان تصاویر را فراهم کرده است، که این مزایا باعث انجام مطالعات متفاوتی در رابطه با کیفیت تصاویر در سیستم دیجیتال در مقایسه با سیستم کانونشنال شده است.(13و12)
بعضی مؤلفان کیفیت تصاویر فیلم‌های رادیوگرافی را با سیستم‌های Charge-Coupled Devices (CCD) و بعضی با سیستم PSP (Phosphor Storage Plates) قابل مقایسه می‌دانند.(13) بعضی‌دیگر برتری سیستم Storage Phosphor Plates را نسبت به رادیوگرافی کانونشنال و سیستم CCD بیان کردند.(14)
از دیگر مزایای سیستم دیجیتال توانایی بایگانی و انتقال تصاویر با استفاده از سیستم PACS می‌باشد، که می‌توان از این امکانات علاوه بر اهداف درمانی در راستای اهداف آموزشی نیز بهره برد.(15)
در مطالعه‌ی حاضر سیستم دیجیتال در زمینه آموزش دانشجویان از نظر کاهش میزان تکرار به دلیل خطاهای ناشی ازپروسسینگ، کیفیت تشخیصی رادیوگرافی‌های حاصله از لحاظ آناتومی نرمال و ضایعات پاتولوژیک دندانی و استخوانی، سرعت عمل پردازش، قدرت تغییر کیفیت و تغییرات دانسیته و کنتراست، امکان آرشیو تصاویر، امکان کنترل عفونت، امکان بررسی مجدد رادیوگرافی‌های قبلی، قراردهی راحت سنسور در دهان بیمار و کاهش تأثیر ازدحام دانشجویان بر روی آموزش نسبت به روش کانونشنال برتری نشان‌داد. در زمینة آموزشی، در مطالعات Redfern و همکاران(16) و Mullins و همکاران(17) تأثیر سیستم آرشیو کردن و انتقال تصاویر PACS بر روی دستیاران رادیولوژی نتایج مثبتی را نشان داد ولی در مورد تأثیر این سیستم‌ها از نظر آموزشی بر‌روی دانشجویان دندانپزشکی عمومی و همچنین استفاده از نرم‌افزارهای کمک‌آموزشی و ارائه آن مطالعات اندکی وجود دارد.
Zitzmann و همکاران(18) یک مطالعه مرور سیستماتیک تحت عنوان آموزش دیجیتال در دانشجویان عمومی رشته دندانپزشکی انجام دادند. این مطالعه نشان داد دیجیتالی شدن، پتانسیل بزرگی جهت متحول کردن آموزش دندانپزشکی و توانمندسازی دندان‌پزشکان دارا می‌باشد. امکانات بیشتر در آموزش‌های مجازی تعاملی-شهودی یک تجربه‌ی آموزشی معنادار و لذت بخش را به صورت تمام وقت فراهم می‌کند. تکنولوژی واقعیت افزوده و مجازی به احتمال زیاد نقش برتری را در آینده‌ی آموزش دندانپزشکی بازی خواهد کرد.(18) هر چند نوع مطالعه مذکور صرفاً بر آموزش دیجیتالی بوده و در مطالعه ما به صورت اختصاصی به رادیوگرافی دیجیتالی پرداخته است، اما نتایج هر دو مطالعه کاملاً تأیید کننده یکدیگر بوده و نشان می‌دهد که در دندانپزشکی دیجیتالی شدن به صورت معناداری سبب بهبود کیفیت آموزش و کاهش زمان یادگیری شده و به مراتب سبب بهبود روند آموزشی در دانشجویان دندانپزشکی می‌شود.
در مطالعه ای که توسط Kratz و همکاران(19) با هدف بررسی تأثیر رادیوگرافی دیجیتال بر تشخیص و آموزش دانشجویان انجام شد، آموزش و یادگیری با رادیوگرافی دیجیتال به مراتب بهتر از روش رادیوگرافی کانونشنال بود. هر چند طراحی مطالعه مذکور مشابه با مطالعه ما نمی‌باشد، اما مشابه با مطالعه حاضر مشخص شد که رادیوگرافی دیجیتال در آموزش و سرعت عمل آموزشی دارای نتایج بهتری می‌باشد که باید به عنوان روش موثر آموزشی در دانشکده های دندانپزشکی مورد بررسی قرار گیرد.
افتخار و همکاران(20) مطالعه‌ای را تحت عنوان بررسی مقایسه ای تأثیر روش نوین استفاده از رادیوگرافی دیجیتال و روش کانونشنال بر میزان بهبود کیفیت آموزش اصول تشخیصی رادیوگرافی فک و صورت در دانشکده‌ی دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی اهواز به انجام رساندند. در آنالیز پرسش‌نامه‌های سیستم دیجیتال، در مواردی مانند کاهش تکرار، کیفیت تشخیصی، قدرت تغییر دانسیته و کنتراست، نسبت به سیستم کانونشنال اختلاف معناداری را نشان داد ولی در مواردی مانند زمان رسیدن‌گرافی‌دست بیمار و زمان‌نوشتن‌گزارش اختلاف معناداری نشان نداد. برای ارزیابی نرم افزار آموزشی از دانشجویان امتحان گرفته شد و نتایج اختلاف معناداری را نشان داد. با‌توجه به نتایج به دست آمده، سیستم دیجیتال و سیستم آرشیو‌کردن و انتقال تصاویر‌در ارتقای آموزشی و درمانی مؤثر بوده است. همچنین استفاده از نرم افزارهای آموزشی تأثیر به سزایی در‌افزایش یادگیری دانشجویان‌دارد.(20) هر چند نوع طراحی مطالعه مذکور مشابه با مطالعه ما نمی‌باشد، اما یافته‌های به‌دست آمده در خصوص افزایش رضایت و بهبود کیفیت آموزشی به دنبال دیجیتالی کردن رادیوگرافی، کاملاً مشابه با یافته‌های مطالعه ما می‌باشد. در مطالعه حاضر نیز مشخص شد که هم از لحاظ اساتید و هم از لحاظ دانشجویان، رادیوگرافی دیجیتال سبب بهبود کیفیت آموزشی شده بود.
نتیجه گیری
یافته های مطالعه حاضر نشان داد که از لحاظ اساتید، تصویر برداری دیجیتال در دندانپزشکی دارای کیفیت بهتر، زمان کوتاه تر و خطای کمتر بود و رضایت اساتید به صورت معناداری بیشتر بود. دانشجویان نیز رضایت بیشتری در خصوص تصویربرداری دیجیتال داشتند. بنابراین می‌توان دریافت که رادیوگرافی دیجیتال سبب بهبود آموزش و رضایت هر دو گروه دانشجویان و اساتید شده بود.
تشکر و قدردانی
این مقاله برگرفته از پایان نامه شماره 991992 می باشد که با پشتیبانی معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام گردیده است. به این وسیله، مراتب سپاس پژوهشگران ابراز می گردد.
Radiol Endod 2005; 99(4):499-504.
)