بررسی میزان انحراف از مسیر ایجاد شده در دندان‏های درمان ریشه شده توسط دانشجویان دندانپزشکی مشهد در سال تحصیلی 1391

مرادی, سعید; قره چاهی, مریم

doi:10.22038/jmds.2014.2210

بررسی میزان انحراف از مسیر ایجاد شده در دندان‏های درمان ریشه شده توسط دانشجویان دندانپزشکی مشهد در سال تحصیلی 1391

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استاد اندودانتیکس، مرکز تحقیقات مواد دندانی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران

² استادیار اندودانتیکس، مرکز تحقیقات مواد دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران

10.22038/jmds.2014.2210

چکیده

مقدمه: هدف از انجام این مطالعه بررسی میزان انحراف از مسیر کانال در دندان‏های درمان ریشه شده توسط دانشجویان دندانپزشکی مشهد در سال تحصیلی 1391 بود.

------------------------------------------------------
# مولف ‏مسؤول، نشانی: بابل، داشکده دندانپزشکی، گروه اندودانتیکس. تلفن: 09111114964
E-mail: madani_z@yahoo.com

مواد و روش‏ها: 400 پرونده از 895 پرونده بایگانی شده در بخش درمان ریشه دانشکده دندانپزشکی مشهد در سال 1391 توسط دو نفر از اساتید بخش مورد ارزیابی قرار گرفتند. رادیوگرافی‏ها از لحاظ وجود لج و جابه‏جایی آپیکال فورامن با بزرگنمایی ×2 و نگاتوسکوپ بررسی شدند. سپس داده‏ها گردآوری شده و با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون Chi-Square بررسی گردیدند (05/0α=).
یافته‏ها: در 1/25% دندان‏های فک بالا و 3/23 درصد دندان‏های فک پایین لج دیده شد که از لحاظ آماری تفاوت معنی‏داری نداشتند (674/0P=). همچنین تفاوتی در توزیع لج بین دندان‏های قدامی، پرمولر، و مولر وجود نداشت (996/0P=). جابه‏جایی آپیکال فورامن در 6/12 درصد دندان‏های فک بالا و 8/23 درصد دندان‏های فک پایین مشاهده شد که تفاوت معنی‏دار بود (003/0P=). جابه‏جایی آپیکال فورامن در 3/7 درصد دندان‏های قدامی، 6/9 درصد دندان‏های پرمولر و 29 درصد مولرها رخ داد که به طور معنی‏داری در دندان‏های مولر بیشتر بود (001/0P=). جابه‏جایی آپیکال فورامن در دندان‏های درمان ریشه شده توسط دانشجویان سال پنجم به طور معنی‏داری بیشتر بود (019/0P=).
نتیجه گیری: میزان انحراف از مسیر کانال در دندان‏های درمان ریشه شده توسط دانشجویان، 3/42 درصد بود، که می‏توان با افزایش انجام درمان ریشه روی دندان‏های کشیده شده و تاکید بیشتر بر روش فایلینگ کران داون و Modified passive step back، این میزان را به حداقل رساند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Evaluation of Canal Deviation in Endodontically Treated Teeth by Mashhad Dental Students from April 2012 till April 2013

نویسندگان [English]

Saeed Moradi ¹
Maryam Gharechahi ²

¹ Professor of Endodontics, Dental Materials Research Center, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran.

² Assistant Professor of Endodontics, Dental Material Research Center, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran.

چکیده [English]

Introduction: The purpose of this study was to evaluate the deviation of root canal path in endodontically treated teeth by Mashhad dental students from April 2012 till April 2013.
Materials & Methods: A total of 400 records from 895 dental patient records archived in dental school endodontic department between April 2012 and April 2013 were evaluated by two endodontic staffs. The radiographs were then examined for existence of ledge and deviation of apical foramen using a lens with magnification of X2 and an X-ray viewer. Finally, the results were analyzed using SPSS (SPSS Inc., Chicago, IL, USA) and chi-square test (α=0.05).
Results: Ledge was observed in 25.1% of maxillary and 23.3% of mandibullar teeth that the difference was not statistically significant (P=0.674). Also there was no difference in the distribution of ledge among anterior, premolar, and molar teeth (P=0.996). Apical foramen deviation was seen in 12.6% of maxillary and 23.8% of mandibullar teeth and the difference was significant (P=0.003). This finding was significantly greater in molar teeth (29%) compared to 7.3% in anterior teeth and 9.6% in premolars (P=0.000). Apical foramen deviation was significantly greater in teeth treated by 5^th year student (P=0.019).
Conclusion: The canal deviation rate in teeth treated by dental students was 42.3%. By increasing the practice of root canal treatment by dental students on extracted teeth and greater emphasis on crown down and modified passive step back filing methods, this rate could be minimized.

کلیدواژه‌ها [English]

Root canal treatment
Canal instrumentation
Apical foramen deviation
Ledge
Dental students

اصل مقاله

مقدمه

هدف اصلی درمان ریشه دندان‏ها، پاک‏سازی کانال و سیل کامل آن می‏باشد. پاک‏سازی سیستم کانال ریشه شامل اینسترومنت نمودن مکانیکال به همراه شستشوی شیمیایی است که عموماً موجب حذف عمده میکروارگانیسم‏های کانال، دبری‏های نکروتیک و عاج عفونی می‏گردد.⁽¹⁾ متأسفانه مراحل پاک‏سازی و شکل‏دهی کانال خصوصاً در موارد کانال‏های خمیده همیشه بدون مشکل نیست. مشکل‏ترین ناحیه به منظور تمیزسازی در سیستم کانال، ناحیه آپیکال می‏باشد. اینسترومنت‏ها تمایل به صاف نمودن کانال‏های خمیده داشته و موجب ایجاد لج و ترانسپورت می گردند که یکی از شایع ترین اتفاقات نامطلوب حین کار درمان ریشه می‏باشد.⁽²⁾ تهیه حفره دسترسی در امتداد خط مستقیم، از پیش خمیده نمودن فایل‏ها، و استفاده غیرفعال (Passive) آنها از راه کارهایی است که می تواند موجب جلوگیری از این رخداد شود.⁽³⁾ ایجاد مسیر جدید نسبت به کانال اصلی توسط فایل‏های غیرمنعطف موجب می شود که اینسترومنت کردن، ضدعفونی نمودن و پر کردن کانال در ناحیه آپیکال به طور ناقص انجام شود که در اغلب موارد موجب ایجاد بیماری پری آپیکال و نیز شکست درمان می‏گردد.⁽⁴⁾

روش عمده‏ای که هنوز هم در دانشکده‏های دندانپزشکی سراسر دنیا به منظور آماده سازی و پاکسازی کانال ریشه دندان‏ها آموزش داده می‏شود، روش
Passive Step Back است؛ اما مطالعات انجام شده شیوع حوادث حین درمان ایجاد شده توسط این روش را متفاوت گزارش نموده‏اند. Green⁽⁵⁾ میزان شیوع لج را 46 درصد و Kapalas⁽⁶⁾ 5/51 درصد گزارش نمودند. در حالی که K-fir⁽⁷⁾ و همکاران شیوع ترانسپورت کانال را 24 درصد گزارش نمودند. یکی دیگر از خطاهای حین درمان ریشه Zipping است که شیوع آن از 5/4 تا 80 درصد توسط محققین مختلف گزارش شده است.^(9و8)

در بخش درمان ریشه دانشکده دندانپزشکی مشهد نیز روش Passive Step Back به عنوان روش فایلینگ کلاسیک آموزش داده می‏شود و هر مرحله کار عملی دانشجو توسط اساتید بخش مورد ارزیابی قرار می گیرد. اما با تمام تلاش‏های انجام شده و آموزش‏های لازم، مواردی از عدم حفظ شکل کانال دیده می‏شود.

مطالعه حاضر با هدف بررسی درمان ریشه انجام شده توسط دانشجویان عمومی در بخش درمان ریشه دانشکده دندانپزشکی مشهد از نظر میزان حفظ انحنای کانال در دندان‏های قدامی و خلفی در سال 1391 انجام پذیرفت.

مواد و روش‏ها

در مطالعه ای مقطعی و گذشته نگر، 895 پرونده درمان ریشه انجام شده توسط دانشجویان عمومی در بخش اندودانتیکس مشهد مورد ارزیابی قرار گرفت که از این بین 630 پرونده دارای شرایط لازم برای ورود به مطالعه بودند. پرونده‏ها یعنی باید دارای رادیوگرافی اولیه، اندازه‏گیری، مسترکن و آبچوریشن بوده و دارای کیفیت لازم بوده تا اطلاعات روشنی در مورد دندان مربوطه، شکل ریشه‏ها، نحوه شکل‏دهی و پاکسازی و پرکردگی آن به مشاهده‏گرها ارائه می‏نمودند. پرونده‏هایی که کیفیت رادیوگرافی نامطلوب داشتند، یا درمان ریشه ناقص بود از مطالعه خارج شدند. حداقل حجم نمونه برای برآورد نسبت موارد حفظ انحنای کانال با دقت 05/0 در سطح اطمینان 95 درصد، برابر با 400 نمونه بود. نحوه انتخاب این تعداد پرونده از بین 630 پرونده موجود، به صورت تصادفی سیستماتیک بود. از بین 400 پرونده، 207 مورد مربوط به فک بالا و 193 مورد مربوط به فک پائین بود. همچنین 186 مورد آنها دندان مولر، 104 مورد دندان پرمولر و 110 مورد دندان‏های قدامی بودند. همچنین پرونده‏ها، باید از استراتژی استاندارد درمان در بخش درمان ریشه دانشکده دندانپزشکی مشهد تبعیت می‏نمودند. به این ترتیب که تکنیک ایزولیشن در تمام موارد، استفاده از رابردم بود و طول کارکرد با استفاده از رادیوگرافی تعیین شده بود و تمام دندان‏ها با فایل‏های K-file استینلس استیل با تقارب 02/0 و روش Passive Step Back اینسترومنت گردیده بودند. همچنین آبچوریشن دندان‏ها با تکنیک لترال با استفاده از گوتاپرکا و سیلر AH-26 انجام شده بود و دندان‏ها با پانسمان موقت ترمیم شده بود. نظارت کلینیکی عملکرد دانشجویان توسط اساتید بخش (با میانگین نسبت استاد به دانشجو 1 به 5) و یک دانشجو تخصصی انجام گردیده بود.

رادیوگرافی‏های پرونده‏ها توسط دو نفر از اساتید بخش با استفاده از ذره‏بین با بزرگنمایی (2×) و نگاتوسکوپ بررسی گردید. نتایج باهمدیگر مقایسه می‏شد و در صورتی که توافق بین دو بررس وجود نداشت، از نفر سوم درخواست می‏شد که رادیوگرافی را بررسی نماید.

رادیوگرافی‏ها از لحاظ میزان حفظ انحنای کانال بررسی گردیدند. همچنین مواردی که طول اندازه‏گیری مناسب تعیین نشده بود و رادیوگرافی مجدد برای تایید طول گرفته نشده بود، ثبت می‏گردید.

مواردی که رادیوگرافی مسترکن و آبچوریشن کوتاه‏تر از طول کارکردبود و گوتاپرکا از مسیر کانال تبعیت ننموده بود به عنوان لج در نظر گرفته می‏شد. در مواردی که ترنسپورت آپیکالی به لیگامان پریودنتال رسیده بود و ریشه پرفوره گردیده بود به عنوان موارد جابه‏جایی آپیکال فورامن در نظر گرفته شد. همچنین به این نکته نیز باید توجه نمود که از آنجا که در بخش درمان ریشه دانشکده دندانپزشکی مشهد تمام مراحل عملی کار اندودانتیکس دانشجویان زیر نظر اساتید بخش و تایید آنها انجام می‏شود، مواردی که رادیوگرافی مسترکن و آبچوریشن کوتاه‏تر از ایده‏آل بود ولی در بعد مزیودیستال انحراف از مسیر دیده نمی‏شد، لج در بعد باکولینگوال در نظر گرفته می‏شد، زیرا کوتاه بودن مسترکن توسط استاد بخش چک می‏گردد و در صورتی که دبری آپیکال پک شده باشد، اصلاح می‏شود.

برای تجزیه و تحلیل داده‏ها از نرم افزار SPSS استفاده شد و آنالیز آماری داده‏ها توسط آزمون Chi-square انجام گردید. سطح معنی‏داری در آزمون ها 05/0 در نظر گرفته شد.

یافته‏ ها

از بین 400 دندان درمان ریشه شده، 207 مورد (75/51 درصد) مربوط به فک بالا و 193 مورد (25/48 درصد) مربوط به فک پایین بود. در مجموع، وقوع لج و جابه‏جایی آپیکال فورامن به ترتیب 3/24 درصد (97 مورد) و 18 درصد (72 مورد) بود. لج در 52 مورد از 207 دندان فک بالا (1/25 درصد) و 45 مورد از 193 دندان فک پایین (3/23 درصد) دیده شد که از لحاظ آماری تفاوت معنی داری نداشتند (674/0=P). توزیع لج در دندان‏ها از لحاظ موقعیت قرار گیری آنها در فکین (قدامی، پرمولر، مولر)، تفاوت آماری معنی‏داری نداشت (996/0=P).

جابه‏جایی آپیکال فورامن کانال در 26 دندان از 207 دندان فک بالا (6/12 درصد) و 46 دندان از 193 دندان فک پایین (8/23 درصد) مشاهده گردید که این توزیع از لحاظ آماری معنی دار بود (003/0=P). برخلاف لج، وقوع جابه‏جایی آپیکال فورامن با موقعیت قرارگیری دندان‏ها در فک رابطه معنی‏داری با هم داشتند ‌(000/0=P) به این ترتیب که در دندان‏های قدامی 3/7 درصد، در دندان‏های پرمولر، 6/9 درصد و در مولر‏ها در 29 درصد موارد رخ داده بود (جداول 1و2).

از بین 400 پرونده درمان ریشه شده، 200 مورد توسط دانشجویان سال پنجم و 200 مورد توسط دانشجویان سال ششم انجام شده بود. در24 درصد (48 پرونده از 200 پرونده) موارد انجام شده توسط دانشجویان سال پنجم و 5/24 درصد (49 پرونده از 200 پرونده) درمان ریشه‏های انجام شده توسط دانشجویان سال ششم لج دیده شد که مشابه یکدیگر بود (907/0=P). اما وقوع جابه‏جایی آپیکال فورامن در 5/22 درصد از پرونده‏های انجام شده توسط دانشجویان سال پنجم و 5/13 درصد از دانشجویان سال ششم دیده شد که تفاوت از لحاظ آماری معنی‏دار بود (019/0=P) (جدول 3).

همچنین بیشترین میزان انحراف از مسیر کانال در دندان‏های مولر اول فک پایین و کانال مزیوباکال رخ داد. کمترین میزان انحراف از مسیر کانال در دندان‏های سانترال فک بالا دیده شد. در بین دندان‏های مولر، کمترین میزان انحراف از مسیر در کانال‏های پالاتال و دیستال مشاهده گردید.

مواردی که طول اندازه‏گیری مناسب تعیین نشده بود و اختلاف با طول ایده‏آل بیش از یک میلیمتر بود و رادیوگرافی تاییدی نیز گرفته نشده بود، 3/8 درصد تعیین گردید. تفاوت آماری معنی‏داری در بین دندان‏های فک پایین و فک بالا، دندان‏های قدامی، پرمولر و مولر، و نیز بین دانشجویان سال پنجم و ششم در رابطه با دقت تعیین طول وجود نداشت.

جدول 1 : توزیع فراوانی انحراف از مسیر کانال ریشه در دندان‏های فک بالا و پایین به تفکیک لج و جابه‏جایی آپیکال فورامن

نتیجه آزمون کای دو	کل		قوس فکی				خطا
	کل		فک پایین (193 n=)		فک بالا (207n=)
	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد
18/0=²χ 674/0P=	3/24	97	3/23	45	1/25	52	لج
0/8=²χ 003/0P=	0/18	72	8/23	46	6/12	26	جابه‏جایی آپیکال فورامن

جدول 2 : توزیع فراوانی انحراف از مسیر ریشه در دندان‏های قدامی، پرمولر، و مولر به تفکیک لج و جابه‏جایی آپیکال فورامن

نتیجه آزمون کای دو	کل		موقعیت دندان در فکین						خطا
	کل		مولر(186n=)		پرمولر(104n=)		قدامی(110n=)
	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد
008/0=²χ 996/0 P=	3/24	97	2/24	45	0/24	25	5/24	27	لج
867/28=²χ 001/0 P<	0/18	72	0/29	54	6/9	10	3/7	8	جابه‏جایی آپیکال فورامن

جدول 3 : توزیع فراوانی انحراف از مسیر ایجادشده در دندان‏های درمان ریشه شده توسط دانشجویان سال پنجم و ششم به تفکیک لج و جابه‏جایی آپیکال فورامن

نتیجه آزمون کای دو	کل		دانشجو				خطا
	کل		سال ششم (200n=)		سال پنجم (200n=)
	درصد	تعداد	درصد	تعداد	درصد	تعداد
014/0=²χ 907/0 P=	3/24	97	5/24	49	0/24	48	لج
49/5=²χ 019/0 P=	0/18	72	5/13	27	5/22	45	جابه‏جایی آپیکال فورامن

بحث

مطالعه حاضر، وضعیت حفظ انحنای کانال دندان‏های درمان ریشه شده توسط دانشجویان دندانپزشکی مشهد در سال 1391 را بررسی نمود. بررسی‏ها براساس مقایسه رادیوگرافی اندازه گیری و آبچوریشن انجام شد و نشان داد که لج در 3/24 درصد و جابه‏جایی آپیکال فورامن در 18 درصد موارد درمان شده وجود داشت.

شروع انحراف از مسیر اولیه کانال و مستقیم شدن آن اصطلاحاً لج نامیده می‏شود و ادامه این صاف شدن کانال موجب ترانسپورت کانال می‏گردد و در صورتی که فورامن آپیکال را جابه‏جا نماید و به لیگامان پریودنتال راه یابد، منجر به پرفوره شدن آپیکال می‏گردد. لج و ترانسپورت موجب می‏شود که اینسترومنتیشن، ضدعفونی کردن و آبچوریشن کانال به طور ناقص انجام شده و گاهی موارد منجر به بیماری پری آپیکال و شکست درمان گردد.⁽¹⁰⁾

Eleftheriadis و همکاران⁽¹¹⁾ گزارش نمودند که 25 درصد دندان‏های درمان شده توسط دانشجویان عمومی دچار لج شدند که انسیدانس گزارش شده مشابه مطالعه حاضر بود. Stadler و همکاران⁽¹²⁾ انسیدانس ایجاد لج در دندان‏های درمان ریشه شده توسط دانشجویان سال آخر دندانپزشکی را 10 درصد گزارش نمودند که کمتر از مطالعه حاضر بود. این در حالی بود که Greene و همکاران⁽⁵⁾ شیوع لج را 46 درصد بیان نمودند و در صورتی که انحنای کانال بیش از 20 درجه بود این میزان به طور چشمگیری افزایش می‏یافت. Kapalas و همکاران⁽⁶⁾ نشان دادند که 52 درصد کانال‏هایی که توسط دانشجویان دندان پزشکی اینسترومنت شده بودند دچار لج شدند؛ در حالی که وقوع لج در دندان‏های درمان ریشه شده توسط متخصصین درمان ریشه 33 درصد در درمان ریشه معمولی و 41 درصد در موارد درمان مجدد بود. وحید و همکاران⁽¹³⁾ میزان انحراف از مسیر کانال را در دندان‏های درمان ریشه شده با روش استپ بک توسط دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه تهران ارزیابی نمودند. طبق گزارش آنها انحراف از مسیر کانال در ریشه مزیال مولر اول فک پایین 61/5 درصد و در ریشه مزیوباکال مولر اول بالا 52/4 درصد بود. انسیدانس گزارش شده برای لج در این مطالعات همگی بیشتر از مطالعه حاضر بودند. باید توجه داشت که در مطالعات فوق میزان جابه‏جایی فورامن آپیکال در نظر گرفته نشده بود و در واقع موارد ترانسپورت و نیز پرفوراسیون آپیکال را، لج‏های عمیق شده در نظر گرفته بودند که در مطالعه حاضر مجموع این دو خطای روی داده 3/42 درصد بود. علاوه براین موضوع، در مطالعه حاضر روشی که دانشجویان در بخش درمان ریشه دانشکده دندانپزشکی مشهد آموزش داده می‏شدند روش Passive Step Back بود در صورتی که در مطالعه Kapalas ⁽⁶⁾ و وحید⁽¹³⁾ از روش فایلینگ Step Back استفاده نموده بودندکه می‏تواند یکی از دلایل بالاتر بودن انسیدانس لج در مطالعه آنها باشد. نشان داده شده است که روش Passive Step Back و تکنیک Balance Force دو روش فایلینگ موثر در کاهش انسیدانس وقوع لج و ترانسپورت می‏باشند.^(15و14) Xu و همکاران⁽¹⁶⁾ نشان دادند که بیشترین انسیدانس وقوع لج توسط روش Step Back و نیز فایل دستی می‏باشد. Zmener و همکاران⁽¹⁷⁾ گزارش کردند که کمترین انسیدانس وقوع لج مربوط به فایل‏های Flex-R و Tri-file و بیشترین انسیدانس مربوط به فایل‏های K-file و Flexofile بود.

در مطالعه حاضر دانشجویان سال پنجم و ششم از لحاظ توانایی حفظ انحنای کانال بررسی شدند و طبق این مطالعه مشاهده شد که میزان ایجاد لج توسط دو گروه دانشجو مشابه یکدیگر بود؛ اما میزان جابه‏جایی آپیکال فورامن و ترانسپورت به طور معنی‏داری در بین دانشجویان سال پنجم بیشتر بود. این مساله می‏تواند به کسب توانایی بیشتر دانشجویان سال ششم در انجام درمان ریشه دندان‏های مولر مربوط باشد و از آنجا که اولین درمان ریشه دندان‏های مولر در سال پنجم برنامه‏ریزی شده است، به علت تجربه کلینیکی کمتر، خطاهای ایجاد شده توسط دانشجویان سال پنجم زیادتر می‏باشد. اما در مطالعه وحید⁽¹³⁾ تفاوتی بین دانشجویان اندو 3 عملی و اندو 4 عملی در حفظ انحنای کانال وجود نداشت و درصد ایجاد انحراف از مسیر کانال در هر دو گروه بالا بود.

در این مطالعه مشاهده گردید که جابه‏جایی آپیکال فورامن و وقوع آپیکال پرفوراسیون در دندان‏های مندیبول تقریباً دو برابر دندان‏های ماگزیلا بود و این متغیر به طور معنی‏داری در دندان‏های مولر بیشتر از دندان‏های قدامی و پرمولر دیده شد. این یافته‏ها می‏تواند مربوط به آناتومی پیچیده‏تر و ریشه‏های انحنادار در مولرهای فک پایین باشد. وحید و همکاران⁽¹³⁾ نیز مشابه مطالعه حاضر، میزان انحراف از مسیر کانال را در مولرهای فک پایین بیشتر از مولرهای فک بالا گزارش نمودند. Kapalas و همکاران⁽⁶⁾ درمان ریشه انجام شده در مولرهای فک بالا و فک پایین توسط دانشجویان را بررسی نمودند و براساس مطالعه آنها، بیشترین میزان وقوع لج در دندان مولر دوم چپ فک پایین دیده شد. همچنین آنها گزارش نمودند که بیشترین میزان وقوع لج به ترتیب در کانال‏های مزیوباکال، مزیولینگوال و دیستوباکال دیده می‏شود. Eleftheriadis⁽¹¹⁾ نیز انسیدانس بالاتر وقوع لج را در مولرها نسبت به دندان‏های قدامی و پرمولرها گزارش نمود. طبق مطالعه آنها بیشترین میزان لج در مولر دوم سمت چپ فک پایین رخ داد. اما Nag و همکاران⁽⁹⁾ در مطالعه‏ای نشان دادند که انسیدانس لج، ترانسپورت و زیپ شدن آپیکال در ارتباط با مورفولوژی کانال نمی‏باشد.

براساس مطالعات انجام شده، مهم‏ترین فاکتور تعیین‏کننده در انسیدانس وقوع لج و ترانسپورت، انحنای کانال می‏باشد.^(15و6و5) از دیگر علل ایجادکننده لج و ترانسپورت در کانال می‏توان به شکل حفره دسترسی ناکافی، اشتباه در تشخیص جهت کانال، اشتباه در تعیین طول کارکرد، استفاده از فایل شماره بالا از جنس استینلس استیل بدون از پیش خمیده نمودن در کانال انحنادار، عدم استفاده از شستشودهنده در کانال، پک شدن دبری در ناحیه آپیکال کانال، استفاده بیش از حد از چلیتورها، و استفاده بیش از حد از حرکت ریمینگ در طول کارکرد اشاره نمود.⁽⁶⁾

دانشجویان عمومی در بخش درمان ریشه دانشکده دندانپزشکی مشهد، مجاز به کارکردن دندان‏های با انحنای شدید نیستند و تا جای ممکن باید دندان‏های ساده و کانال‏های مستقیم را کار نمایند. در مطالعه حاضر دیده شد که در 3/8 درصد موارد رادیوگرافی تعیین طول کارکرد، طول مناسب نداشت و رادیوگرافی مجدد تأیید طول نیز گرفته نشده بود که این مساله می‏تواند یکی از علل ایجادکننده لج و ترانسپورت در کانال باشد.

از محدودیت‏های این مطالعه می‏توان به این مسأله اشاره نمود که در بخش درمان ریشه دانشکده دندانپزشکی مشهد، دانشجویان رادیوگرافی‏های حین کار خود را توسط XCP تهیه نمی‏نمایند و این موجب می شود که زاویه رادیوگرافی‏ها با هم دیگر یکسان نباشد و ممکن است که در بررسی میزان حفظ انحنای کانال خطاهایی رخ دهد. همچنین باید توجه شود که بررسی جابه‏جایی آپیکال فورامن توسط CBCT دقیق‏تر از رادیوگرافی پری‏آپیکال می‏باشد^(19و18) ولی با توجه به اینکه به طور معمول برای درمان ریشه، CBCT درخواست نمی‏شود، در این مطالعه از رادیوگرافی پری آپیکال استفاده شد. برای ارزیابی دقیق‏تر می‏توان همانند مطالعات انجام شده^(22-20) در این زمینه، مطالعه‏ای آینده نگر طراحی نمود و از CBCT استفاده کرد.

نتیجه گیری

با احتساب مجموع لج و جابه‏جایی آپیکال فورامن، در این مطالعه مشاهده گردید که میزان حفظ انحنای کانال در درمان ریشه‏های انجام شده توسط دانشجویان دندانپزشکی مشهد در سال 1391، 7/57 درصد بود. هرچند این میزان نسبت به سایر مطالعات^(13و6) بالاتر است اما تمام تلاش‏ها باید به این نکته معطوف شود که این میزان به حداقل ممکن برسد. در این راستا شاید افزایش تعداد درمان ریشه‏های انجام پذیرفته برروی دندان‏های کشیده شده قبل از شروع کار کلینیکی دانشجویان، تاکید بیشتر بر روش‏های فایلینگ کراون دادن و Modified passive step back، و استفاده از فایل‏های انعطاف پذیرتر مفید به نـظر برسد.

تشکر و قدردانی

این طرح با پشتیبانی معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام گردیده است، که به این وسیله، مراتب سپاس پژوهشگران ابراز می‏گردد.

مراجع

Schilder H. Cleaning and shaping the root canal. Dent Clin North Am 1974; 18(2): 269-96.
Lenntine FN. A study of torsional and angular deflection of endodontic files and reamers. J Endod 1979; 5(6): 181-91.
Harris WE. A simplified method of treatment for endodontic perforations. J Endod 1976; 2(5): 126-34.
Jafarzadeh H, Abbott PV. Ledge formation: Review of a great challenge in endodontics. J Endod 2007; 33(10): 1155-62.
Green KJ, Krell KV. Clinical factors associated with ledged canals in maxillary and mandibular molars. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1990; 70(4): 490-7.
Kapalas A, Lambrianidis T. Factors associated with root canal ledging during instrumentation. Endod Dent Traumatol 2000; 16(5): 229-31.
K-Fir A, Rosenberg E; Zuckerman O, Tamse A. Comparison of procedural errors resulting during root canal preparation completed by senior dental students in patients using an “8- step method” versus, serial step- back technique. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2004; 97(6): 745-8.
AL- Omari MAO, Dumme RG, New Combe RG. Comparison of six files to prepare simulated root canals, part 2. Int Endod J 1992; 25(2): 67-81.
Nagy CD, Bartha K, Bernath M. The effect of root canal morphology on canal shape following instrumentation using different techniques. Int Endod J 1997; 30(2): 133-40.
Cohen S, Burns RC. Pathways of the pulp. 10^th ed. St. Louis: Mosby Co; 2011: P. 242-52.
Eleftheriadis GI, Lambrianidis TP. Technical quality of root canal treatment and detection of iatrogenic errors in an undergraduate dental clinic. Int Endod J 2005; 38(10): 725-34.
Stadler LE, Wennberg A, Olgart L. Instrumentation of the curved root canal using filing or reaming technique-A clinical study of technical complications. Swed Dent J 1986; 10(1-2): 37-43.
Vahid A, Noroozi Sh, Golestan B. Evaluation of canal curvature preservation in molar teeth prepared at Endodontic Department of Dental School, during a five years period (2000-2004). Journal of Dentistry Tehran University of Medical Sciences 2005; 18(3): 31-7. (Persian)
Ingle JI, Bakland LK. Endodontics. 6^th ed. London: BC Decker Inc. 2008; P. 482-9.
Walton RE, Torabinejad M. Principles and Practice of Endodontics. 3^rd ed. Philadelphia: W.B.Saunders Co; 2002: P. 222-4.
Xu Q, Lin JQ, Chen H, Wei X. Clinical evaluation of Nickel-titanium rotary instruments Hero 642 in root canal preparation. Shanghai Kou Qiang Yi Xue 2005; 14(1): 2-5.
Zmener O, Marrero G. Effectiveness of different endodontic files for preparing curved root canals: A scanning electron microscopic study. Endod Dent Traumatol 1992; 8(3): 99-103.
Kim S. Endodontic application of cone-beam computed tomography in South Korea. J Endod 2012; 38(2): 153-7.
Özer SY. Comparison of root canal transportation induced by three rotary systems with noncutting tips using computed tomography. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2011; 111(2): 244-50.
Cheng L, Zhang R, Yu X, Tian Y, Wang H, Zheng G, et al. A comparative analysis of periapical radiography and cone-beam computerized tomography for the evaluation of endodontic obturation length. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2011; 112(3): 383-9.
van der Sluis LW, Wu MK, Wesselink PR. An evaluation of the quality of root fillings in mandibular incisors and maxillary and mandibular canines using different methodologies. J Dent 2005; 33(8): 683-8.
Huybrechts B, Bud M, Bergmans L, Lambrechts P, Jacobs R. Void detection in root fillings using intraoral analogue, intraoral digital and cone beam CT images. Int Endod J 2009; 42(8): 675-85.