تاثیر تاخیر در زمان اسکن سنسورهای PSP در شرایط مختلف نگهداری بر کیفیت تشخیص انتهای آپکس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، ایران.

2 استادیار گروه اندودانتیکس، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، ایران.

3 استادیار گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، ایران.

4 استادیار گروه ارتودانتیکس، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، ایران.

5 دندانپزشک

6 کارشناس ارشد، اپیدمیولوژیست، دانشگاه علوم پزشکی گیلان، ایران.

چکیده

مقدمه: تصاویر رادیوگرافی با کیفیت پایین، اطلاعات درمانی را مخدوش می‏کند که منجر به تکرار رادیوگرافی و اکسپوژر غیرضروری بیمار می‏شود. لذا بررسی اهمیت زمان اسکن تاخیری و شرایط نگهداری سنسورهای PSP در کیفیت تشخیصی تصویر مهم می‏باشد.
مواد و روش‏ها: در این مطالعه آزمایشگاهی شصت عدد رادیوگرافی دیجیتال با 12 عدد سنسور Digora PSP با سه نوع شرایط نگهداری محیط روشن و پوشش تیره، محیط روشن و پوشش شفاف و محیط تاریک و پوشش تیره و پنج نوع زمان تاخیر در اسکن (فوری، 5، 10، 15 و 20 دقیقه)، تهیه شد. تصاویر با فرمت TIFF به فولدر جدید منتقل و برای سه مشاهده گر به نمایش گذاشته شد. آزمون Kruskal-Wallis برای بررسی آماری با سطح معنی‏داری 05/0 استفاده شد.
یافته‏ها: در بررسی انجام شده، در مقایسه کلی کیفیت تصویر در شرایط مختلف نگهداری سنسورهای PSP اختلاف معنی‏داری برای هیچکدام از مشاهده گران وجود نداشت. ضمناً در مقایسه زمان‏های مختلف اسکن سنسورهای PSP، در شرایط مختلف نگهداری برای هر سه مشاهده‏گر اختلاف معنی‏دار نبود.
نتیجه گیری: اسکن سنسورهای PSP با تاخیر پنج تا بیست دقیقه باعث تاثیر منفی در کیفیت تصویر در تشخیص ناحیه پری‏آپیکال نمی‏شود. پوشش تیره یا روشن و محیط نگهداری تاریک یا روشن در کاهش اثر تاخیر در اسکن و جلوگیری در از دست رفتن سیگنال موثر نبود. نکته مهم دیگر تاثیر آموزش در بهبود درک و تفسیر تصاویر دیجیتال می‏باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Effect of Delayed Scanning of PSP Sensors in Different Storage Conditions on the Diagnostic Quality of Apical Portion

نویسندگان [English]

  • Zahra Dalili 1
  • Mehran Taramsari 2
  • Seiedeh Tahereh Mohtavipour 3
  • Jalil Khademi 4
  • Fatemeh Soleymani 5
  • Fatemeh Salamat 6
1 Professor, Dept of Oral & Maxillofacial Radiology, School of Dentistry, Guilan University of Medical Sciences, Rasht, Iran.
2 Assistant Professor, Dept of Endodontics, School of Dentistry, Guilan University of Medical Sciences, Rasht, Iran.
3 Assistant Professor, Dept of Oral & Maxillofacial Radiology, School of Dentistry, Guilan University of Medical Sciences, Rasht, Iran.
4 Assistant Proffessor, Department of Orthodontics, School of Dentistry, Guilan University of Medical Science, Rasht, Iran
5 Dentist
6 Master of Science, Epidemiologist, Guilan University of Medical Sciences, Rasht, Iran.
چکیده [English]

Introduction: Low quality of radiographic images may disturb crucial information and lead to retaking of the radiograph and unnecessary exposure to patients. Therefore, evaluation of the effect of delayed scanning and storage condition of photostimulable storage phosphor (PSP) sensors in diagnostic quality of digital images seems important.
Materials & Methods: In this in vitro study, 60 radiographic images were obtained by 12 Digora PSP sensors in three storage condition; light room with lucent protective plastic, light space with dark protective plastic, dark space with dark protective plastic, and five various scanning time delay; 0, 5, 10, 15, 20 minutes. Digital radiographic images were exported to the new folder as TIFF format and presented to three observers. Kruskal-Wallis test with level of significance less than 0.05 was used for statistical analysis.
Results: Comparing image quality in different storage conditions of PSP sensors, revealed no significant difference among the observers. There was no significant difference among different delays in scanning times for each observer.
Conclusion: Scanning of PSP sensors with 5 to 20 minutes delay has no negative effect on image quality in diagnosis of apical portion. Black or transparent cover and dark or light storage environments were not effective in reducing the effect of delayed scanning and signal fading. An important point is the influence of training on improvement in perception and interpretation of digital radiography.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dental digital radiography
  • Diagnosis
  • apex
  • tooth

اصل مقاله

مقدمه

تشخیص صحیح ساختارهای دندانی، دقیقاً با کیفیت رادیوگرافی­های دهانی تهیه­ شده مرتبط است. بکارگیری تصاویر رادیوگرافی با کیفیت پایین، اطلاعات تشخیصی را مبهم می­کند و روی طرح درمان اثر می‏گذارد. از سویی دیگر، اگر تمام اطلاعات و جزئیات مفید تشخیصی در تصویر رادیوگرافی با کیفیت پایین حذف یا مبهم شود، ممکن­است منجر به تکرار رادیوگرافی و اکسپوز غیرضروری بیمار شوند. رادیوگرافی دیجیتال به عنوان جایگزین رادیوگرافی مبتنی بر فیلم (Film-based radiography) به دنیای دندانپزشکی معرفی شد. رادیوگرافی دیجیتال چندین مزیت نسبت به رادیوگرافی مبتنی بر فیلم دارد، که شامل افزایش سرعت استفاده، کاهش اکسپوز اشعه، افزایش کیفیت تصویر، حذف پردازش شیمیایی، حذف مواد زائد پرخطر به شکل مواد شیمیایی پروسسینگ و ورقه­های سربی، راحتی بیشتر در نگهداری، بازیافت تصاویر و ایجاد ارتباط می‏باشد. معایب آن شامل زمان اضافه مورد نیاز برای تهیه و اسکن قبل از نمایش نهایی تصویر رادیوگرافی(3-1)، بالا بودن هزینه اولیه نصب سیستم دیجیتال و تمایل طبیعی پلیت­ها به خراشیده­شدن می­باشد.(4-3)

یکی از سنسورهای داخل دهانی موجود Phosphor Storage Plate(PSP) است. در سیستم PSP هرچند پلیت‏ها قبل از نمایش تصویر باید در مدت­زمان کوتاه اسکن شوند، این سیستم دارای مزیت سهولت قرار گرفتن در حفره دهان است و در نتیجه برای بیمار مطلوب­تر است.(2) علاوه بر این، این سیستم با دستگاه­های موقعیت دهنده داخل دهانی موجود سازگارتر است.(5) پلیت­های PSP انرژی اشعه­ ایکس را جذب و ذخیره کرده و سپس این انرژی را به شکل نور فسفرسانس هنگامی که توسط نور دیگر با طول موج مناسب تحریک می­شود آزاد می‏کنند. نور فسفرسانس می­تواند به صورت اندازه­گیری مقدار انرژی اشعه ایکسی که ماده جذب کرده، کمی شود. سیگنال نهایی (ولتاژ) توسط مبدل آنالوگ دیجیتال تبدیل به عدد می­شود و این عدد سایه­ خاکستری تصویر را تعیین می­کند.(3)

PSP­هایی که اکسپوز شده اما اسکن نشدند، ممکن است با گذشت زمان مقداری از اطلاعات خود را از دست بدهند.(6) کاهش کیفیت تصویر با گذشت زمان، به علت کاهش الکترون­ها از مدار با انرژی بالاتراست که به علت نور محیط که از پاکت نشت می­کند ایجاد می­شود. مقدار اطلاعات از دست­­رفته برای مناطق تیره­تر تصویر بیشتر است که منجر به کاهش کنتراست می­شود.(7)

یکی از دلایل کاهش تدریجی کیفیت تصویر در PSP، تداخل زمانی بین اکسپوژر و اسکن است. اگر اجرای پروسه­ اسکن در کلینیک ممکن نباشد.(8)PSP­ها بعد از اکسپوژر باید در محیطی که نور به آن­ها نمی­رسد و تحت رطوبت پایین (60-25%) و در دمای تقریباً 25 درجه سانتیگراد نگهداری شوند.(9)

صفحات فسفری پلیت­ها حساس به نور هستند و بنابراین اکسپوژر به نور محیطی، در دوره بین خروج از کاور و قرارگیری در اسکنر باید حداقل باشد. مدت زمانی که پلیت­ها در طی پروسه­ انتقال در معرض نور محیط قرار می­گیرند، سطح مجاز نور محیط را در اطراف اسکنر تعیین می­کند. اسکنرهایی که در آن­ها پلیت­ها مستقیما در یک شکاف قرار می گیرند، در مقایسه با سیستم­هایی که در آن­ها پلیت­ها قبل از اسکن شدن روی یک غلطک قرار می‏گیرند، می­توانند در نواحی که نور محیط آن­ها بیشتر است استفاده شوند.

مطالعاتی که کیفیت تصویر صفحات فسفر را با فیلم معمولی و سیستم CCD مقایسه می­کنند، کیفیت مشابه یا بهتری را برای Phosphor plate(10) و همچنین دامنه دینامیک وسیع‏تری را به ازای دوز اکسپوژر پایین و قدرت آشکارسازی بالاتر اجزاء با کنتراست پایین را برای PSP گزارش نموده اند.(11و6)

Akdeniz و همکاران(6) پیشنهاد کردند که PSP تا 10 دقیقه بعد از اکسپوژر اسکن شود. اما تاخیر تا 1 ساعت هم اثر محدودی روی تصویر نهفته ذخیره­شده در پلیت دارد. این یافته نسبتاً با یافته­های Martins و همکاران(7) مشابه اما به نوعی با یافته­های Hildbolt و همکاران(12) متفاوت بود. طبق ادعای تولیدکنندگان PSP، آن‏ها 5 دقیقه بعد از تصویربرداری شروع به از­ دست دادن اطلاعات می­کنند و در طی 1 ساعت اولیه نزدیک به 50% اطلاعات تصویر از دست می­رود.(7)

Hild bolt و همکاران(12) دریافتند که 50-25% تصویر Latent ذخیره­شده در PSP در 1 ساعت اول بعد از اکسپوژر از­ دست ­می­رود اگرچه بقیه اطلاعات رادیوگرافیک طی چند روز باقی می­مانند، و میزان نسبی از دست رفتن تصویر با گذر زمان تنزل می­یابد.

Matsuda و همکاران(13) پیشنهاد کردند که اسکن کردن PSP‏های Digora، برای تشخیص دقیق پوسیدگی­های اکلوزال، نباید بیش از 30 دقیقه تاخیر داشته­باشد.

در مطالعه Soğur و همکاران(14) نتایج نشان داد که با تاخیر بیش از 10 دقیقه در اسکن، تغییر معنی‏دار در (Mean gray value) MGV ایجاد می­شود.

اکنون که بیشتر بخش‏های رادیولوژی به سیستم دیجیتال تبدیل شده‏اند، مسئله کیفیت تصویر از ظهور و ثبوت فیلم به شکل پردازش دیجیتالی سنسور تبدیل شده است. مطالعات متعدد عمدتاً متغیرهای زمان اسکن و تعداد اکسپوژر سنسورها را بر روی کیفیت کلی تصویر موثر می‏دانستند. در تحقیق حاضر اثر شرایط نگهداری و زمان اسکن در سنسورهای PSP جدید که تعداد اکسپوژر محدودی داشته‏اند بر روی کیفیت تشخیصی ناحیه آپیکالی ریشه مورد بررسی قرار گرفت.

مواد و روش­ها

در این مطالعه آزمایشگاهی، 16 عدد دندان کشیده‏شده پرمولر تک­ریشه به صورت راندوم به چهار گروه تقسیم شدند. برای شبیه­سازی فضای لیگامان پریودنتال لایه­ نازکی از موم رز بر روی ریشه­ دندان­ها قرار داده شد. سپس دندان­ها در چهار باکس­ آکریلی-گچی که دارای دانسیته­ و الگوی استخوانی مشابه استخوان فک بودند، مانت شدند (تصویر 1-الف و ب) ترکیب مواد مورد استفاده برای ساخت باکس­ها شامل گچ، آکریل، خاک اره با نسبت 3، 2، 2 بود. برای فیکس کردن موقعیت تیوب، از وسیله­ای که موقعیت تیوب و باکس آکریلی-گچی را در وضعیت ثابت قرار می‏داد و به همین منظور قبلاً برای تحقیق دیگری(15) طراحی شده بود استفاده گردید.

12 عدد سنسور PSP(Digora, Helsinki, Finland) که بین 0 تا 20 بار اکسپوز شده ­بودند، به سه گروه چهارتایی تقسیم شدند. سه دسته تصویر تهیه شد که تفاوت این گروه­ها، نوع پوشش و محیط نگهداری بود.

در گروه اول، برای تهیه تصویردر ابتدای کار یکی از گروه­های چهارتایی سنسور انتخاب و Erase شدند و سریعاً در پوشش کاغذی و سپس در پوشش پلاستیکی مشکی متعلق به کارخانه­ Digora(Helsinki, Finland) قرار داد و 5 دقیقه در محیط روشن نگه داشته شدند.(سنسورها بعد از Erase شدن در هر مرحله، به مدت 5 دقیقه در Rest قرار می­­گرفتند و سپس اکسپوز می­شدند. ) در مرحله اکسپوژر هر سنسور به یک قوس اختصاص یافت. همه­ سنسورها در شرایط 0.02sec, 16mA, 60­KVP با دستگاه اشعه ایکس Minray (Soredex, Helsinki, Finland) اکسپوز شدند. سپس به صورت فوری (t0) اسکن شدند و تصاویر در کامپیوتر با فرمت DICOM ذخیره شدند. سپس چهار سنسور در دستگاه خواننده تصویر (Image reader)، Erase شدند و فوراً در پوشش کاغذی و پلاستیکی مشکی قرار داده ­شدند و 5 دقیقه در استراحت قرار گرفتند. سپس همه­ سنسورها اکسپوز شدند و به مدت 5 دقیقه در محیط روشن نگه داشته­شدند و 5 دقیقه پس از اکسپوژر اسکن (t5) و Erase شدند. تصاویر با فرمت DICOM ذخیره شدند. مجدداً همه­ سنسورها Erase شدند و در پوشش کاغذی و سپس در پوشش پلاستیکی مشکی قرار گرفتند. همه­ سنسورها 5 دقیقه در Rest قرار داده شدند. سپس با شرایط اکسپوژر مشابه قبل اکسپوز شدند، در محیط روشن قرار گرفتند و با تاخیر 10 دقیقه (t10) اسکن شدند. تصاویر با فرمت DICOM ذخیره شدند و همه­ سنسورها در در خواننده تصویر، پاک شدند و در پوشش کاغذی و سپس در پوشش پلاستیکی مشکی مارک Digora قرار گرفتند. همه مراحل فوق با تاخیر اسکن 15 دقیقه (t15) و 20 دقیقه (t20) تکرار شدند.

در گروه دوم، تصاویر به روش مشابه گروه اول تهیه و ذخیره شد. با این تفاوت که همه­ سنسورها در پوشش کاغذی و سپس در پوشش شفاف قرار گرفتند. PSP‏های این دو گروه (گروه اول و دوم) در فاصله­ بین اکسپوژر و اسکن و در زمان استراحت در محیط روشن نگهداری شدند.

در گروه سوم، تصاویر به روش مشابه گروه‏های قبل تهیه شد. با این تفاوت که همه­ سنسورها در پوشش تیره قرار گرفتند و در زمان Rest و در فاصله­ زمانی بین اکسپوژر و اسکن در محفظه تاریک نگهداری شدند.

بعد از تهیه­ تصاویر، تصویر t0هرگروه بر اساس نظر یک متخصص رادیولوژی باتجربه­ بیشتر از ده سال و آشنا به تصاویر دیجیتال با تغییر روشنی، سایه خاکستری و تنظیم تیزی تصویر استاندارد و مناسب تنظیم گردید و سپس تصاویر هر گروه از قوس فکی یک در کنار هم قرارگرفته و Brightness و Gray level و Sharpen هر گروه بر اساس تصویر t0 تنظیم شدند. پس از آن تصاویر برای سه فرد ناظر شامل یک اندودنتیست، یک دندانپزشک عمومی، و یک رادیولوژیست فک و صورت نمایش داده­ شد. تصاویر برای نمایش به فرمت TIFF تبدیل شد. نمایش تصاویر روی مانیتور لپ تاپ سونی 14 انجام شد. برای تعیین درجه کیفیت تشخیصی نوک ریشه، تصاویر هر گروه ابتدا به صورت گروهی (تصویر 2) و سپس به صورت جفت با تصویر استاندارد به صورت راندوم نمایش داده ­شد. هیچ محدودیت زمانی برای مشاهده­ تصاویر وجود نداشت؛ ولی مشاهده گران اجازه­ تغییر روشنی ، سایه خاکستری و تنظیم تیزی را نداشتند. ناظرین به کیفیت تشخیصی نوک ریشه یک عدد بین 0 تا 3 نسبت دارند به طوری که 0 "دیده نمی­شود"، 1 "تا حدودی دیده می­شود"، 2 "خوب دیده می­شود" و 3 "ایده آل است" را نشان می داد.

چنین ارزیابی‏هایی برای قوس­های دو و سه و چهار نیز صورت گرفت. سپس اطلاعات حاصل به نرم­افزار SPSS با ویرایش 16 منتقل شد و آزمون ­آماری غیرپارامتریک Kruskal-wallisبر روی نمره مشاهده­گران برای بررسی اثر تاخیر در اسکن PSP در کیفیت تشخیصی نوک ریشه در شرایط نگهداری مختلف انجام شد.

 

 

 

ب

الف
 

تصویر 1 (الف، ب): یک نمونه باکس آکریلی-گچی حاوی دندان‏های مورد مطالعه و محل قرارگیری سنسور

 

 

 

 

تصویر 2 : نمونه‏ای از تصاویر گروهی ارائه شده به مشاهده گران

یافته‏ها

توزیع Score داده­شده به کیفیت تشخیص نوک ریشه توسط مشاهده­گران مختلف در جدول 1 نشان می‏دهد که توافق بین مشاهده گران ضعیف بود. همبستگی بین مشاهده­گر 1 و 3 (یعنی اندونتیست و دندانپزشک عمومی) (46/0=r و01/0P=) در درجه­بندی کیفیت تشخیص نوک ریشه بیشتر از همبستگی بین مشاهده­گر 1 و 2 (اندودنتیست و رادیولوژیست) (24/0=r و 06/0P=) بود.

مقایسه کیفیت تصویر در زمان‏های مختلف تاخیر در اسکن در محیط تاریک و با پوشش تیره، در محیط روشن و با پوشش شفاف و همچنین در شرایط تاخیر در اسکن در محیط روشن و با پوشش تیره از دید هر کدام از مشاهده گران با آزمون Kruskal-wallis در جداول 2 تا 4 و ضمناً مقایسه کیفیت تصاویر در محیط‏های مختلف اسکن در جدول 5 آمده است.


 

 

جدول 1 : Score اختصاصی داده­شده توسط مشاهده­گران به کیفیت تشخیص نوک ریشه

 

 

زمان تاخیر در اسکن چهار سنسور انتخابی

 

 

T0

T5

T10

T15

T20

 

سنسور

4

3

2

1

4

3

2

1

4

3

2

1

4

3

2

1

4

3

2

1

محیط روشن و پوشش

تیره

مشاهده­گر 1

(اندودنتیست)

3

3

3

3

3

3

3

2

2

3

2

2

2

3

2

2

3

3

2

2

مشاهده­گر 2 (رادیولوژیست)

3

1

2

2

3

2

3

1

2

2

3

2

2

0

2

2

2

0

1

1

مشاهده­گر 3

(دندانپزشک عمومی)

2

2

2

2

1

2

2

1

1

2

1

2

1

2

2

1

2

1

1

1

محیط روشن و پوشش شفاف

مشاهده­گر 1

(اندودنتیست)

3

3

3

3

3

3

3

3

3

3

2

3

2

3

2

3

2

3

2

3

مشاهده­گر 2 (رادیولوژیست)

3

2

3

2

3

2

3

1

2

1

2

1

2

1

1

1

2

1

1

1

مشاهده­گر 3

(دندانپزشک عمومی)

2

2

2

2

2

2

2

2

1

2

1

1

2

2

1

1

3

1

1

2

محیط تاریک و پوشش

تیره

مشاهده­گر 1

(اندودنتیست)

2

3

3

3

3

3

3

3

2

2

3

3

2

2

3

2

2

2

3

2

مشاهده­گر 2 (رادیولوژیست)

2

3

3

3

3

2

2

2

1

2

2

1

2

0

1

2

1

1

3

1

مشاهده­گر 3

(دندانپزشک عمومی)

3

3

2

3

2

2

2

2

1

2

2

1

2

1

2

1

2

1

2

2

 

جدول 2 : مقایسه کیفیت تصویر در زمان‏های مختلف تاخیر در اسکن در محیط روشن و با پوشش تیره از دید مشاهده گران

 

مشاهده گر یک

مشاهده گر دو

مشاهده گر سه

زمان تاخیر در اسکن

Median

Mean rank

Median

Mean rank

Median

Mean rank

T0

3

15

2

5/11

2

15

T5

3

5/12

5/2

25/13

5/1

10

T10

2

7

2

25/13

5/1

10

T15

2

5/7

2

9

5/1

10

T20

5/2

10

1

5/5

1

7

 

52/6 *Chi-square =

16/0P-value=

76/5*Chi-square =

22/0P-value=

60/4* Chi-square =

33/0P-value=

*Kruskal-wallis Test

 

 

جدول 3 : مقایسه کیفیت تصاویر در زمان‏های مختلف تاخیر دراسکن در محیط روشن و با پوشش شفاف از دید مشاهده گران

 

مشاهده گر یک

مشاهده گر دو

مشاهده گر سه

زمان تاخیر در اسکن

Median

Mean rank

Median

Mean rank

Median

Mean rank

T0

3

13

5/2

75/15

2

5/13

T5

3

13

5/2

75/13

5/1

5/13

T10

3

5/10

5/1

9

1

38/6

T15

5/2

8

1

7

5/1

75/8

T20

5/2

8

1

7

5/1

38/10

 

07/5 *Chi-square =

28/0P-value=

62/8*Chi-square =

07/0P-value=

86/5*Chi-square =

21/0P-value=

*Kruskal-WallisTest

 

جدول 4 : مقایسه کیفیت تصویر در زمان‏های مختلف تاخیر در اسکن در محیط تاریک و با پوشش تیره از دید مشاهده گران

 

مشاهده گر یک

مشاهده گر دو

مشاهده گر سه

زمان تاخیر در اسکن

Median

Mean rank

Median

Mean rank

Median

Mean rank

T0

3

5/12

3

38/16

3

12/17

T5

3

15

2

12/13

5/2

5/11

T10

5/2

10

5/1

0/8

5/1

25/7

T15

2

5/7

5/1

12/7

5/1

25/7

T20

2

5/7

1

88/7

2

38/9

 

52/6 *Chi-square =

16/0P-value=

41/8*Chi-square =

08/0P-value=

*Chi-square = 02/10

04/0P-value=

*Kruskal-Wallis Test

جدول 5 : مقایسه کیفیت تصویر سنسوردر محیط‏های مختلف نگهداری از دید مشاهده گر ان

 

مشاهده گر یک

مشاهده گر دو

مشاهده گر سه

زمان تاخیر در اسکن

Median

Mean rank

Median

Mean rank

Median

Mean rank

محیط روشن با پوشش تیره

3

50/28

2

10/31

2

40/26

محیط روشن با پوشش شفاف

3

50/34

2

90/28

2

18/30

محیط تاریک با پوشش تیره

3

50/28

2

50/31

2

92/34

 

21/2 *Chi-square =

33/0P-value=

29/0*Chi-square =

86/0P-value=

15/3*Chi-square =

20/0P-value=

                             * Kruskal-Wallis Test

 

 

 

 


بحث

براساس راهنمایی سازندگان Digora PSP، اطلاعات طی 5 دقیقه تاخیر در اسکن شروع به از­ دست رفتن می‏کنند و در نخستین ساعت 50% اطلاعات از دست می‏رود.(7) بنابراین طبیعی است که این فاکتور روی کیفیت تشخیص اجزاء دندانی و از جمله ناحیه­ پری‏آپکس موثر باشد. اما در مطالعه ما نتایج نشان می­دهد که در کیفیت تشخیصی نوک ریشه در شرایط مختلف نگهداری سنسور و در مقایسه­ کلیه زمان­های تاخیری، اختلاف آماری قابل توجه دیده­ نشد.

Akdeniz و همکاران(6) در بررسی اثر سه متغیر زمان اکسپوژر، تاخیر در اسکن و شرایط مختلف نگهداری سنسور روی کیفیت تصاویر دیجیتال نشان دادند که
با افزایش زمان اکسپوژر میزان سایه خاکستری میانگین کاهش می‏یافت، اما با تاخیر در اسکن افزایش یافت. این محققین توصیه کردند که صفحات فسفری طی کمتر از 10 دقیقه اسکن شوند تا با کیفیت­ترین تصویر به دست آید. اگر سنسورها نمی­توانند طی 10 دقیقه اسکن شوند، باید تا زمان اسکن شدن در محیط تاریک نگهداری شوند. نتایج این مطالعه(8) با نتایج مطالعه ما متفاوت است. در ضمن بر اساس نتایج مطالعه­ ما نگهداری صفحات در شرایط خاص الزامی نبوده و بر کیفیت تشخیص تاثیرگذار نبود. یکی از محدودیت­های مطالعه­ Akdeniz و همکاران(6) فاصله طولانی بین زمان­ها (10، 30، 60 دقیقه، 24 ساعت) بود که به نظر می­رسید که تعیین مقدار آستانه تاخیر در اسکن را دچار اشکال می­نمود، لذا ما در مطالعه­ خود از زمان­های کوتاه­تر تاخیر در اسکن استفاده نمودیم. Martins و همکاران(7) بر این باورند که صفحات تصویری را می­توان در صورت نگهداری در پوشش مناسب ظرف 6 ساعت پردازش کرد. آنها ضعیف شدن سیگنال را بین دو سیستم Denoptix و Digora مقایسه کردند و به این نتیجه رسیدند که اگرچه تاخیر اسکن تا 72 ساعت هیچ تفاوتی در Denoptix ایجاد نکرد، اما تاخیر 6 ساعت در Digora Optime کل میزان سایه خاکستری میانگین را کاهش داد که البته این تفاوت از نظر آماری معنی‏دار نبود. در مطالعه­ Bramante و همکاران(16) بین تاخیر در پردازش PSP به صورت فوری، 5 و 60 دقیقه با استفاده از پوشش مات تفاوت معنی­دار وجود داشت. پوشش مات به کار رفته در این مطالعه مشابه پوشش شفاف بکار رفته در مطالعه­ ما است که از این نظر نتایج ما مشابه بود. اما در مطالعه­ ما پوشش‏های تیره ارائه­شده توسط شرکت Soredex با پوشش­های بومی­سازی­شده یکسان بود. در مطالعه­ Bramante و همکاران(16) تفاوت بین 120 دقیقه تاخیر در اسکن و سایر زمان­ها مشاهده شد. تصاویر PSP در پوشش مات پس از قرار گرفتن در معرض اشعه ایکس، کیفیت تصویر خود را تا 120 دقیقه، با اختلاف معنی­داری بین این زمان و سایر زمان­های پردازش حفظ نمودند. که این نتایج با نتایج ما متفاوت بود. Matsuda و همکاران(13) به این نتیجه رسیدند که اسکن کردن Digora PSP برای تشخیص دقیق پوسیدگی­های اکلوزال، نباید بیش از 30 دقیقه تاخیر داشته­باشد. در این مطالعه از تغییرات مقادیر سایه خاکستری استفاده شد که بنظر زمان تاخیر بسیار طولانی را برای تشخیص دقیق پوسیدگی پیشنهاد می­کند.

Soğur و همکاران(14) اثر اسکن تاخیری PSP را روی تشخیص پوسیدگی­های اکلوزال مورد مطالعه قرار دادند و توصیه کردند که اسکن کردن سنسورهای Digora PSP برای تشخیص دقیق پوسیدگی­های اکلوزال نباید بیش از 30 دقیقه تاخیر داشته ­باشد. بر اساس مطالعات Mandic و همکاران(17) افزایش MGV مینا و عاج پس از 30 دقیقه تاخیر در اسکن به ترتیب حدود 2% و 3% بود. با این حال افزایش MGV، زمینه پس از 30 دقیقه تاخیر به میزان 23% بود. اگرچه کاهش جزئی در میزان کنتراست مینا (از 189 تا 184) و عاج (از 164 تا 161) پس از تاخیر 30 دقیقه در اسکن وجود دارد; می­دانیم که مقیاس خاکستری به صورت قابل درکی با روشن بودن پس­زمینه (محو شدن پس زمینه) تغییر می­کند.(18) به علت توهم بینایی به نام «اثر کانتراست زمینه ای» تفاوت در تراکم زمینه، در درک ساختارهای مجاور اثر می­گذارد.(19و17) لذا سایه­ واقعی شیء تغییر می­کند و به عنوان پدیده­ای به نام" مهار جانبی چشم" (Lateral inhibition of the eye) توضیح داده می­شود.(17) بر این اساس، وقتی روشنی زمینه از روشنی هدف (پوسیدگی در مطالعهSoğur ) دور شود، حساسیت چشم این نقصان در هدف را درک می‏کند. بنابراین، ممکن است درک ناظران از پوسیدگی به خاطر سایه روشن­تر زمینه کاهش یابد.(20) در نتیجه دقت تشخیصی، برای تاخیر بیش از 30 دقیقه در اسکن کمتر می­شود.(16) ثابت شد که نسبت سیگنال به نویز (SNR) تصاویر PSP به علت تاخیر در اسکن رو به زوال می‏رود بر این اساس مدت اکسپوژر تصویر نهفته به نور محیط زیاد می­شود.(21)

Melo و همکاران(22) پس از ارزیابی اثر زمان‏های مختلف پاک و اسکن کردن صفحات روی تشخیص پوسیدگی‏های پروگزیمال هیچ اختلاف قابل توجهی را در میزان میزان شدت پیکسل و دقت تشخیصی مشاهده گران گزارش نکردند.

با مقایسه­ نظرات فوق با مطالعه انجام شده مشخص می‏شود که اگرچه در تشخیص پوسیدگی اختلاف کنتراست بین مینا و عاج مدنظر می­باشد اما در مطالعه ما اثرات کلی تاخیر در اسکن در کیفیت تشخیصی ناحیه پری­اپیکال مدنظر بود که در کل حتی بعد از تاخیر 20 دقیقه نیز تعداد مواردی که اصلاً دیده­ نمی­شد، بسیار محدود بود.

در این بررسی در کل در شرایط مختلف نگهداری سنسورها اختلاف آماری قابل توجه وجود نداشت. زمانی که بحث تاخیر در زمان اسکن به وجود می­آید شرایط محیط و پوشش سنسور روی این اختلافات موثر نبود. در مقایسه­ همبستگی بین مشاهده­گران، همبستگی بین دندانپزشک عمومی و اندودنتیست در درجه­بندی بررسی کیفیت تشخیص نوک ریشه بیشتر از همبستگی بین اندودنتیست و رادیولوژیست بود. که می‏تواند تاکید بر نقش تاثیر آموزش در درک تصاویر دیجیتال و دیگری تاثیر درک دیجیتال در تشخیص ­باشد. چراکه هیچکدام از مشاهده­گران دندانپزشک عمومی و اندودنتیست در طول دوره­ آموزش دانشگاهی عمومی و یا تخصصی، با تصاویر دیجیتال آموزش ندیده­ بودند و تنها اطلاعاتی محدود در مورد مفاهیم تئوری در این زمینه داشتند. لازم به ­ذکر است که در بررسی انفرادی Scoring مشاهده­گران با روشن شدن پوشش و تاخیر در اسکن، رتبه بندی رادیولوژیست با نظم بیشتری کاهش می‏یافت.

با توجه با این که رادیوگرافی دیجیتال در مطب­های دندانپزشکی هنوز رایج نشده و اکثر دندانپزشکان به رادیوگرافی معمولی خو گرفته­اند، مشاهده تصاویر دیجیتال با مانیتور برای آنها کمی دشوار است. بنابراین آموزش در بهبود درک و تفسیر تصاویر دیجیتال، در تشخیص موثر می­باشد.  

نتیجه­گیری

اگرچه توصیه می­شود که برای جلوگیری از کاهش کیفیت تصویر، اسکن کردن سنسورهای PSP بدون تاخیر و به­صورت فوری انجام شود، اما اسکن سنسورهای PSP با تاخیر پنج تا بیست دقیقه باعث تاثیر منفی در کیفیت تصویردر تشخیص ناحیه پری آپیکال نمی‏شود. در ضمن شرایط نگهداری و پوشش سنسور نیز در درکیفیت تشخیصی چندان موثر نمی‏باشد.

تشکر و قدردانی

این مقاله منتج از پایان نامه دانشجویی خانم فاطمه سلیمانی به شماره ثبت 1388 که در کتابخانه دانشکده دندانپزشکی گیلان موجود است، می‏باشد. بدینوسیله از آقای پژمان کیانی کارشناس رادیولوژی دانشکده دندانپزشکی گیلان که در تهیه و تنظیم تصاویر دیجیتال همکاری نمودند تشکر می نماییم.

مراجع

  1. Borg E. Some characteristics of solid-state and photo-stimulable phosphor detectors for intra-oral radiography. Swed Dent J Suppl 1999; 139(i-viii): 1-67.
  2. Wenzel A, Frandsen E, Hintze H. Patient discomfort and crosinfection control in bite-wing examinations with a storage phosphor plate and a CCD-based sensor. J Dent 1999; 27(3): 243-6.
  3. White CS, Pharoah JM. Oral Radiology Principles and Interpretation. 6th ed. St. Louis: Mosby Co; 2009. P.
    78- 81.
  4. Kalathingal SM, Shrout MK, Comer C, Brady C. Rating the extent of surface scratches on photostimulable storage phosphor plates in a dental school environment. Dentomaxillofac Radiol 2010; 39(3): 179-83.
  5. Chiu HL, Lin SL, Chen CH. Analysis of photostimulable phosphor plate image artifacts in an oral and maxillofacial radiology department. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2008; 106(5): 749-56.
  6. Akdeniz BG, Gröndahl HG, Kose T. Effect of delayed scanning of storage phosphor plates. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2005; 99(5): 603-7.
  7. Martins MG, Haiter Neto F, Whaites EJ. Analysis of digital images acquired using different phosphor storage plates (PSPs) subjected to varying reading times and storage conditions. Dentomaxillofac Radiol 2003; 32(3): 186-90.
  8. Lopes S, Cruz A, Ferreira R, Bóscolo F, Almedia S. Image quality in partially erased DenOptix storage phosphor plates. Bras Oral Res 2008; 22(1): 78-83.
  9. Martins MG, Whaites EJ, Ambrosano GMB, Haiter Neto F. What happens if you delay scanning Digora phosphor storage plates (PSPs) for up to 4 hours? Dentomaxillofac Radiol 2006; 35(3): 143-6.
  10. Borg E, Attaelmanan A, Grondahl HG. Subjective image quality of solid-state and photostimulable phosphor system for digital intra-oral radiography. Dentomaxillofac Radiol 2000; 29(2): 70-5.
  11. Ferreira RI, Haiter-Neto F, Tabchoury CP, de Paiva GA, Bóscolo FN. Assessment of enamel demineralization using conventional, digital, and digitized radiography. Braz Oral Res 2006; 20(2): 114-9.
  12. Hildebolt CF, Couture RA, Whiting BR. Dental photostimulable phosphor radiography. Dent Clin North Am 2000; 44(2): 273-97.
  13. Matsuda Y, Sur J, Araki K, Okano T. Durability of Digora Optime ® imaging Plates. Oral Radiol 2011; 27(1): 28-34.
  14. Soğur E, Baski BG, Mert A. The effect of delayed scanning of storage phosphor plate on occlusal caries detection. Dentomaxillofac Radiol 2012; 41(4): 309-15.
  15. Mohtavipour ST, Dalili Z, Gheshlaghi Azar N. Direct digital radiography versus conventional radiography for estimation of canal length in curved canals. Imag Sci Dent 2011; 41: 7-10.
  16. Bramante C, Bramante A, de Souza RE, Moraes IG, Bernardineli N, Garcia RB. Evaluation of the effect of processing delays and protective plastic cases on image quality of a photostimulable phosphor plate system. J Appl Oral Sci 2008; 16(5): 350-4.
  17. Mandic L, Grgic S, Kos T. Color appearance models. In: Recent Trends in Multimedia Information Processing - Proceeedings of the 9th International Workshop on Systems, Signals and Image Processing. 1st ed. New Jersey: World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd; 2002. P. 542.
  18. Daffner RH. Visual illusions affecting perception of the roentgen image. Crit Rev Diagn Imaging 1983; 20(2): 79-119.
  19. Daffner RH. Visual illusions in the interpretation of the radiographic image. Curr Probl Diagn Radiol 1989; 18(2): 62-87.
  20. Ware C. Information visualization: Perception for design. 2nd ed. San Francisco: Morgan Kauffmann-Elsevier; 2004. P. 88-94.
  21. Ramamurthy R, Canning CF, Scheetz JP, Farman AG. Impact of ambient lighting intensity and duration on the signal-to-noise ratio of images from photostimulable phosphor plates processed using Den Optix and Scan X systems. Dentomaxillofac Radiol 2004; 33(5): 307-11.
  22. Melo DP, Pontual AA, Almeida SM, Campos PF, Tosoni GM. Alternative erasing times of the DenOptix system plate: Performance on the detection of proximal caries. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2009; 107(1): 122-6.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 16 بهمن 1392
  • تاریخ پذیرش: 16 بهمن 1392

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار