نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار رادیولوژی دهان، فک و صورت، مرکز تحقیقات بیماری های فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد
2 مربی رادیولوژی دهان، فک و صورت، مرکز تحقیقات بیماری های فک و صورت ، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد
3 دانشیار رادیولوژی دهان، فک و صورت، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد
4 دندانپزشک
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Ever-increasing motor vehicle usage and other unpredictable incidents have increased the risk of injury due to trauma. The maxillofacial fractures cause growth defect in some bones and face deformities which may affect people’s life permanently. The aim of this study was to evaluate the incidence, etiology, gender and age of patients with maxillofacial fractures through conventional radiography during two years.
Materials & Methods: In this descriptive study, routine radiographs of 127 patients with maxillofacial trauma referring to radiology department of Mashhad Dental School were evaluated during two years (2008-2010). The number, etiology, type and anatomic site of the fracture as well as gender, age and educational level of the patients were recorded. The data were analyzed using SPSS 15.
Results: A total of 93 out of 127 patients had maxillofacial fractures. The patients with fracture had the age range of 2 to 82 years, including 75 males (mean age 25.83±13.8) and 18 females mean age 20.33±10.7). More fractures were observed in men (80.6%) than women (19.4%). Mandible bone was the most frequent site of fracture (35.5%) in both genders, followed by dentoalveolar fracture (31.2%) and Mandible bone + dentoalveolar fracture (21.5%). Furthermore, the main cause of fractures was vehicle accident (55.9%) followed by falling (26.9%) and assault (10.8%). Multiple fractures occurred 2.7 times more than single fractures. Most fractures occurred in patients with low educational status.
Conclusion:In the present study, fractures were more common in men. The mandible bone was the most prevalent site of fracture. The main cause of fractures was motor vehicle accidents. As the fractures occur more commonly in young adults, improving people’s awareness regarding principal safety measures and personal protection is recommended.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
پیشرفت تکنولوژی وکاربرد روزافزون وسایل نقلیه موتوری و سایر حوادث غیرمترقبه، بشر را در معرض صدمات ناشی از تروماهای مختلف قرار میدهد، به طوری که امروزه شاهد افزایش چشمگیری در میزان آسیبهای فک و صورت هستیم. در مطالعات انجام شده مهمترین علل شکستگی‌های فک و صورت، تصادف با وسایل نقلیه، سقوط، ضرب و جرح و آسیبهای ورزشی بیان شده است.(5-1) مطالعات Singh و همکاران(3) در هندوستان نشان داد که عمدهترین علت صدمات فک و صورت تصادفات جادهای بود و سقوط از ارتفاع در مرتبه بعدی قرار گرفت. بر اساس نتایج این بررسی آسیبهای فک و صورت در مردان شایعتر از زنان و شایعترین محل آسیب دیده، استخوان فک پایین بود. براساس مطالعات Charcanovic و همکاران(6) در برزیل، حوادث دوچرخه سواری علت اصلی شکستگی‌های فک و صورت بیان گردید و شایعترین مکانهای شکستگی، استخوان فک پایین و بینی بود.
شکستگی‌های ناحیه صورت تاثیر زیادی بر شکل، فرم صورت و زیبایی دارد. ایجاد ناهنجاری در رشد بعضی استخوانهای فکین، اختلالات مفصل تمپورومندیبولار و اکلوژن، جابجایی و تحلیل استخوانها، دفورمیتی صورت و از دست رفتن دندانها از عوارض شکستگی‌های فک و صورت میباشد.(7و4و2و1) مطالعهHaug و Foss(8)نشان داد که کودکان به دلیل حجم بالاتر جمجمه نسبت به بدن در مقایسه با بزرگسالان، بیشتر مستعد ترومای کرانیوفاسیال هستند. Chatzistavrouو Basdra(9) در مطالعهای بر روی کودکان یونانی دریافتند که تروماهای فک پائین به علت زمین خوردن و یا حوادث رانندگی باعث شکستگی ناحیه کندیل شده و اختلالات رشدی در صورت و مفصل TMJ
را باعث می‌شود.
ارزیابی کامل رادیوگرافی در ناحیه صورت و فکین به علت آناتومی پیچیده و روی هم افتادگی (Superimposition) ساختمانهای اطراف مشکل بوده و گاهی بسیار گیجکننده و دشوار است، از همین رو تکنیکهای مختلف تصویربرداری جهت بررسی این شکستگیها مورد استفاده قرار میگیرد.(11و10و2) تحقیقات اخیر نشان داده است توموگرافی کامپیوتری با پرتو مخروطی (CBCT) روش تصویربرداری مناسبی برای تشخیص بهتر و دقیقتر شکستگی استخوانهای صورت و جمجمه میباشد،(12و2) در تحقیق حاضر به علت سهولت دسترسی، رادیوگرافی‌های معمول نظیر تصاویر داخل دهانی، پانورامیک، نماهای خلفی- قدامی اسکال، لترال جمجمه و واترزجهت تشخیص شکستگی‌های ماگزیلوفاسیال مورد استفاده قرار گرفت.(4و2و1)
هدف این مطالعه بررسی علل تروماهای فک و صورت، نوع شکستگی، تفاوتهای جنسی و سنی و سطح تحصیلات مراجعین ترومایی به بخش رادیولوژی دانشکده دندانپزشکی مشهد، جهت کمک به تشخیص بهتر، درمان و پیشگیری از عوارض شکستگیها و اتخاذ تدابیر لازم میباشد.
مواد و روشها
در این مطالعه مقطعی– توصیفی، از کل 19435 بیمار مراجعهکننده به بخش رادیولوژی دانشکده دندانپزشکی مشهد طی دو سال (1389 تا 1387)، تصاویر رادیوگرافی کانونشنال 127 بیمار با شکایت تروما به ناحیه فک و صورت به عنوان جامعه پژوهش مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از بررسی رادیوگرافیها و معاینه بیمار شامل تعداد، انواع و علت شکستگیها و همچنین جنس، سن و میزان تحصیلات بیمار در چک لیست ثبت گردید. سپس با نرم افزار SPSS با ویرایش 15 و به کمک آمار توصیفی و تحلیلی پردازش دادهها انجام گردید. تصاویر رادیوگرافیک توسط متخصص رادیولوژی فک و صورت بررسی شد و در صورت مشکوک بودن به شکستگی و اهمیت تشخیص، رادیوگرافی‌های خارج دهانی متداول دیگر استفاده گردید. چنانچه با استفاده از رادیوگرافی‌های متداول تجویزی تشخیص قطعی به دست نمیآمد، نمونه از مطالعه خارج میشد. با توجه به تعداد کم بیماران هر گروه، جهت ارزیابی ارتباط متغیرهای کیفی آزمون دقیق فیشر مورد استفاده قرار گرفت. در همه آزمونها سطح معنیداری 05/0 به عنوان سطح معنیداری در نظر گرفته شد.
یافته ها
در مطالعه حاضر تعداد 127 بیمار با سابقه تروما به ناحیه سر و صورت مورد مطالعه قرار گرفت. از این تعداد 93 بیمار دارای شکستگی بودند (73 درصد). رادیوگرافی‌های مورد بررسی در این مطالعه شامل رادیوگرافی پانورامیک (3/76 درصد)، رادیوگرافی پریآپیکال، واترز، خلفی-قدامی جمجمه (PA skull)، تاون، کالدول و لترال نازال بودند.
در جدول 1 توزیع سنی جمعیت مورد مطالعه و میانگین سنی آنان آمده است. متوسط سنی مردان 83/25 سال و زنان 33/20 سال بود. 6/80 درصد بیماران ترومایی مرد و 4/19 درصد زن بودند. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد میانگین سنی در شکستگی‌های فک پایین و دنتوآلوئولار به ترتیب 76/21 و 31/21 سال و در شکستگی‌های متعدد (فک پایین + اربیت + کمپلکس زایگوما) و نازال به ترتیب 44 و 6/42 سال بود.
در بررسی محل شکستگی، شایعترین مکان شکستگی در هر دو جنس به ترتیب فک پایین و دنتوآلوئول بود. در جنس مذکر استخوان نازال، زایگوما و مجموعه فک پایین + اربیت + کمپلکس زایگوما و در جنس مونث استخوان زایگوما، نازال و مجموعه فک پایین + اربیت + کمپلکس زایگوما به ترتیب کمترین میزان شیوع را نشان دادند. شیوع شکستگی نازال در مردان، 3/5 درصد و در زنان، 5/5 درصد و تقریباً برابر بود. همچنین شیوع شکستگی فک پایین و دنتوآلوئول در زنان (به ترتیب 9/38 و 3/33 درصد) کمی بیشتر از مردان (به ترتیب 7/34 و 7/30 درصد) و شکستگی توام فک پایین و دنتوآلوئول در مردان 36/1 برابر زنان به دست آمد. نتایج آزمون دقیق فیشر نشان داد جنسیت و محل شکستگی مستقل از یکدیگر میباشند (979/0=P و 199/1=2χExact: ) (جدول2).
جدول 1 :توزیع سنیجمعیت مورد مطالعه (بر حسب سال) در دو جنس
|
حداکثر سن |
حداقل سن |
انحراف معیار |
میانگین سن |
تعداد (درصد) |
جنس |
|
83 |
2 |
86/13 |
83/25 |
75 (6/80) |
مذکر |
|
39 |
4 |
7/10 |
33/20 |
18 (4/19) |
مونث |
|
83 |
2 |
43/13 |
76/24 |
93 (0/100) |
کل |
جدول 2:توزیع فراوانی جایگاههای شکستگی به تفکیک جنس
|
محل شکستگی |
جنس(درصد) تعداد |
کل (درصد) تعداد |
|
|
مذکر |
مونث |
||
|
استخوان بینی |
(3/5) 4 |
(5/5) 1 |
(4/5) 5 |
|
فک پایین |
(7/34) 26 |
(9/38) 7 |
(5/35) 33 |
|
دنتوآلوئول |
(7/30) 23 |
(3/33) 6 |
(2/31) 29 |
|
فک پایین و دنتو آلوئول |
)7/22) 17 |
(7/16) 3 |
(5/21) 20 |
|
فک پایین+اربیت+کمپلکس زایگوما |
(6/2) 2 |
(0/0) 0 |
(1/2) 2 |
|
استخوان زایگوما |
(0/4) 3 |
(6/5) 1 |
(3/4) 4 |
|
کل |
(0/100) 75 |
(0/100) 18 |
(0/100) 93 |
جدول 3 : توزیع فراوانی شکستگی‌های منفرد و متعدد بر اساس اتیولوژی
|
تعدد شکستگی |
اتیولوژی (درصد) تعداد |
کل (درصد) تعداد |
||||
|
وسایل نقلیه |
حوادث ورزشی |
ضرب و جرح |
سقوط |
سایر عوامل |
||
|
منفرد |
(0/52)13 |
(0/8) 2 |
(0/12) 3 |
(0/24) 6 |
(0/4) 1 |
(0/100) 25 |
|
متعدد |
(4/57) 39 |
(5/1) 1 |
(3/10) 7 |
(9/27) 19 |
(9/2) 2 |
(0/100) 68 |
|
کل |
(9/55) 52 |
(2/3) 3 |
(8/10) 10 |
(9/26) 25 |
(2/3) 3 |
(0/100) 93 |
نمودار 1 : توزیع فراوانی علل مختلف تروما در افراد مورد مطالعه
بحث
شیوع شکستگیها و علل آنها در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه متفاوت میباشد. بدیهی است عدم تشخیص و درمان به موقع شکستگی‌های صورت میتواند موجبات ناهنجاریهای رشدی، دفورمیتیهای صورتی و از دست رفتن دندانها را فراهم سازد. اگرچه امروزه توموگرافی کامپیوتری با پرتو مخروطی (CBCT) روش تصویربرداری مناسبی برای تشخیص بهتر شکستگی استخوانهای صورت و جمجمه میباشد.(12-10و2) با این حال در این تحقیق به سبب عدم دسترسی به این سیستم تصویربرداری، جهت تشخیص و طرح درمان شکستگی‌های ماگزیلوفاسیال در بیماران ترومایی، رادیوگرافی‌های متداول تجویزی مورد استفاده قرار گرفت.
نتایج مطالعه بر روی تصاویر رادیوگرافی کانونشنال 127 بیمار ترومایی موید آن بود که 27 درصد از بیماران فاقد شکستگی بودند. این یافته بیانگر این مطلب میباشد که مراجعه بیماران با صدمات صورتی حاد و شدید به دانشکده دندانپزشکی کمتر از مراکز پزشکی است. از طرفی برخی شکستگیها در رادیوگرافی‌های متداول تشخیص داده نمیشوند و شاید استفاده از تکنیکهای تصویربرداری اختصاصیتر مانند CBCT یا CT بتواند نتیجه دقیقتری بدهد. تعداد کم بیماران مانع از این شد که بتوانیم روی اطلاعات به دست آمده بررسیهای آماری تحلیلی انجام دهیم لذا یافتهها به صورت توصیفی بیان شد.
بر اساس نتایج این پژوهش متوسط سنی مردان 83/25 سال و زنان 33/20 سال بود که این یافته تقریباً با نتایج اکثر مطالعات مشابهت دارد.(16-13و5) اگرچه مطالعاتی شیوع شکستگی را در افراد جوانتر و متعاقب ضربات حاد صورتی گزارش نموده اند.(18و17) براساس اظهارات Haug و Foss(8) کودکان در مقایسه با بزرگسالان، به دلیل حجم بالاتر جمجمه نسبت به بدن، بیشتر مستعد ترومای کرانیوفاسیال میباشند. این تفاوت میتواند ناشی از عدم مراجعه بیماران با صدمات صورتی حاد به دانشکده دندانپزشکی و همچنین عدم تشخیص شکستگی به علت دسترس نبودن CBCT یا CT در تحقیق ما باشد.
با توجه به نتایج این پژوهش، 6/80 درصد بیماران ترومایی مرد و 4/19 درصد زن بودند (جدول 2). بنابر این در پژوهش ما نسبت بیماران ترومایی مرد بیشتر و حدود 3/4 برابر زنان بوده است که این یافته با نتایج سایر مطالعات مشابه دراین زمینه منطبق میباشد.(21-19و13و5و3) با در نظرگیری فعالیت بیشتر مردان در سطح جامعه و اتیولوژی عمده شکستگیها، تصادفات و حوادث رانندگی، این امر توجیهپذیر است. البته شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هر جامعه میتواند این نسبت را تحت تاثیر قرار دهد. بدیهی است، انتظار میرود امروزه با ایجاد شرایط کاری برای زنان در جوامع رو به رشد و در حال توسعه، این نسبت تغییر یافته و کاهش یابد.
در مطالعه ما شایعترین مکانهای شکستگی در هر دو جنس به ترتیب فک پایین، دنتوآلوئول و شکستگی توام فک پایین و دنتوآلوئول به دست آمد. شکستگی‌های نازال و زایگوما در رده بعدی قرار گرفتند. به طور کلی شایعترین محل شکستگی در این بررسی فک پایین بود. این یافته با نتایج تحقیقات سایر محققین منطبق میباشد.(23و22و19و18و6و3) ولی نتایج برخی تحقیقات روی گروه سنی بزرگسال و با استفاده از تصاویر سی تی اسکن نشاندهنده شیوع بیشتر شکستگی در استخوان نازال، کمپلکس زایگوماتیکو ماگزیلاری و استخوان زایگوما میباشد.(24و17و5و3) که این یافته با نتایج حاصله از مطالعه حاضر مغایرت دارد. استفاده از تصاویر سی تی اسکن در مطالعات فوق و عدم مشاهده برخی شکستگی‌های قسمتهای میانی صورت در رادیوگرافی‌های کانونشنال مورد مطالعه ما، توجیهی برای این اختلاف است. این مطلب موید اهمیت کاربرد تکنیکهای تصویر برداری اختصاصی تر مانند CBCT یا CT به ویژه در تشخیص شکستگی‌های قسمتهای میانی صورت میباشد.
شایعترین علت شکستگی ناحیه فک و صورت در این پژوهش، حوادث رانندگی و تصادفات ناشی از وسایل نقلیه موتوری و در مراتب بعدی سقوط و ضرب و جرح بود. این نتیجه با تحقیقات اپیدمیولوژیکی که در برخی کشورهای آسیایی و جهان سوم انجام شده همخوانی دارد.(19و14و5و3) با این حال مطالعات انجام شده در این زمینه توسط سایر محققین در کشورهایی مانند برزیل، اسپانیا، یونان و استرالیا شایعترین اتیولوژی شکستگیها را سقوط، حوادث ناشی از ورزش به ویژه دوچرخه سواری و اسکی بیان نمودهاند.(24و20و18و16و6) این امر میتواند ناشی از ساختارهای اجتماعی و فرهنگی جوامع توسعه یافته در ارتباط با داشتن آگاهی و دانش این جوامع درخصوص نقش ورزش در سلامتی جسمی و روانی باشد. از آنجایی که حوادث وسایل نقلیه موتوری شایعترین علت شکستگی‌های فک و صورت در این مطالعه بوده است، لذا اهمیت رعایت اصول ایمنی از طریق آموزشهای دورهای و مدون، متناسب با گروه سنی و از طریق مراجع ذیصلاح متذکر میگردد.
با توجه به نتایج مطالعه حاضر، شکستگی های متعدد حدود 72/2 برابر شکستگی‌های منفرد ناحیه فک و صورت از نوع متعدد بودند. عمدهترین اتیولوژی شکستگی‌های ناحیه فک و صورت اعم از منفرد و متعدد نیز مرتبط با آسیب وسایل نقلیه موتوری بودند. سقوط و ضرب و جرح در مراتب بعدی قرار گرفتند. با در نظر گرفتن این که در این بررسی، شکستگی هر دندان و استخوان آن یک شکستگی مجزا در نظر گرفته شد و در بسیاری از موارد شکستگی چندین دندان را درگیر کرده بود لذا شیوع بیشتر شکستگی‌های متعدد نسبت به منفرد قابل توجیه است.
شیوع بیشتر شکستگی به علت حوادث رانندگی در افراد بیسواد و زیر دیپلم (85 درصد) میتواند در رابطه با مسایل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سن پایین این افراد باشد که منجر به عدم اگاهی و آشنایی با قوانین راهنمایی و رانندگی و رعایت اصول ایمنی میگردد.
نتیجه گیری
در این مطالعه شایعترین محل شکستگی در مراجعین ترومایی به بخش رادیولوژی فک و صورت دانشکده دندانپزشکی مشهد در رادیوگرافی‌های متداول، شکستگی فک پایین و عمدهترین علت شکستگی تصادف با وسایل نقلیه موتوری به دست آمد. همچنین پایین بودن میزان شکستگی استخوان نازال نسبت به سایر مطالعات، اهمیت بکارگیری تکنیکهای پیشرفته تصویربرداری مانند CBCT و یا CT را متذکر میسازد.
تشکر و قدردانی
با تقدیر و تشکر از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و دانشکده دندانپزشکی مشهد که ما را در انجام پژوهش حاضر یاری نمودند. این مقاله از پایاننامه دوره دکترای عمومی دندانپزشکی به شماره 2426 در کتابخانه دانشکده دندانپزشکی مشهد استخراج گردیده است.
)