نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه اندودانتیکس، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
2 استاد گروه اندودانتیکس، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
3 دندانپزشک، مشهد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Successful endodontics training is the integration of students' skills and knowledge as the basis for mastery and competence in the work. Therefore, they can perform satisfactory non-surgical endodontic treatment on single-rooted and multi-rooted teeth. The present study aimed to determine the results and evaluate the success rate of endodontic treatment to improve the outcome of treatment conducted by general students of Mashhad Dental School in 2011-2012.
Materials & Methods: A total of 70 records of treated patients were reviewed by students, and they were recalled for follow-up. The success of endodontic treatment was firstly assessed based on clinical criteria and then based on radiographic criteria in one of three groups: success, failure, and unknown. Other factors including age, gender, tooth area, jaw, post-restoration, causes of inappropriate treatment, and student’s educational level that could affect success were also assessed.
Results: In the present study, 74.3%, 20%, and 5.7% of treatments were successful, failed, and unknown, respectively. Twelve (17.1%) teeth were extracted. The highest success rate was observed in health restoration and it was clinically significant (P=0.076). Age, gender, type of teeth, and jaw also had no significant effect on treatment outcome (P> 0.05). Only a significant association was observed between students' courses and the success rate of treatment (P <0.05). Also, the highest success rate was seen in proper root canal treatment and health restoration (96.4%), but there was no statistically significant association (P=0.448).
Conclusion: The success rate of the 70 endodontic treatments performed by undergraduate students from Mashhad dental school was 74.3%. Proper restoration after root canal therapy is a factor affecting the treatment results.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
از نقطه نظر اقتصاد سلامت، درمان ریشه ی مرسوم یک درمان بسیار مقرون به صرفه به عنوان خط اول مداخله جهت افزایش عمر یک دندان با ضایعه پری اپیکال است.(1)
درمان ریشه (Root canal treatment) به عنوان ترکیبی از آماده سازی مکانیکی سیستم کانال ریشه، دبریدمان شیمیایی و پرکردن آن با مواد خنثی است تا سلامت بافت های پری رادیکولار بازگردد.(2) بنابراین، هدف اصلی درمان ریشه جلوگیری یا درمان بیماری پری اپیکال است(3) و پر کردن کانال برای جلوگیری از عفونت مجدد سیستم کانال ریشه و اجازه به روند ترمیم پری اپکس است.(4) از آن جایی که ضایعات پری اپیکال درنتیجه یک برهم کنش بین باکتری ها (و محصولات آن ها) و دفاع میزبان ایجاد می شوند، واضح است که جلوگیری یا رفع کردن فرآیند بیماری، وابسته به جلوگیری یا پایان دادن این برهم کنش است.(1) اما در بعضی موارد به علت پیچیدگی سیستم های کانال ریشه نظیر کانال های فرعی و آناتومی های غیرشایع، عدم کفایت وسایل و روش های پرکردگی موجود و نشت ترمیم های دائمی، حذف کامل باکتری ها از سیستم های کانال ریشه انجام پذیر نیست.(5و3)
مهم ترین ریسک فاکتور پریودنتیت اپیکال بعد از درمان، کیفیت ناکافی درمان اندودنتیک قبلی است(8-6) و در واقع میزان موفقیت درمان اندودانتیک بستگی به این دارد که دندانپزشک چقدر در رسیدن به اهداف بیان شده موثر عمل کند.(9)
موفقیت درمان ریشه به طور کلی براساس آنالیزی از یافته های رادیوگرافیک و حضور یا عدم حضور علاِئم بالینی در دندان درمان شده در زمان فالوآپ ارزیابی می شود.(11و10) مطالعات زیادی بر اهمیت پیگیری رادیوگرافیک و بالینی برای تشخیص موفقیت یا شکست درمان تاکید می کند.(15-12)
با توجه به این که تاکنون نتایج درمان های اندودانتیک دانشجویان دوره عمومی دانشکده دندانپزشکی مشهد در سال های اخیر انجام نشده است، لذا هدف این مطالعه تعیین نتایج درمان و بررسی میزان موفقیت و شناسایی عوامل مرتبط با عدم موفقیت درمان ریشه در دندان های درمان شده در فاصله زمانی سال های 1391 تا 1395 در بخش دانشجویی دانشکده دندانپزشکی مشهد بود.
مواد و روش ها
مطالعه حاضر در دانشکده دندانپزشکی مشهد بخش دانشجویان عمومی درمان ریشه انجام شد و از نوع توصیفی مقطعی بود.
در این مطالعه ابتدا پرونده بیمارانی که در طی سال های 1391 تا 1395، در بخش درمان ریشه درمان شده بودند، مورد بررسی قرار گرفت. در صورتی که کیفیت رادیوگرافی موجود در پرونده بیمار مناسب نبود، به طوری که امکان بررسی وضعیت پری اپیکال دندان وجود نداشت، این بیمار از مطالعه حذف می شد. در غیر این صورت، در صورتی که رادیوگرافی کیفیت مناسب داشت (شکل 1)، با بیماران تماس گرفته می شد و از آن ها درخواست می گردید جهت کنترل وضعیت درمان ریشه انجام شده و هم چنین معاینه و بررسی وضعیت سلامت دهان و دندان به بخش درمان ریشه دانشکده دندانپزشکی مراجعه نمایند. پس از مراجعه بیمار، ضرورت کنترل دندان درمان ریشه شده برای ایشان توضیح داده می شد و در صورت موافقت و تمایل بیماران، معاینات بالینی و رادیوگرافیک صورت می گرفت.
ابتدا پرونده جدید مراجعین دانشکده دندانپزشکی مشهد برای این بیماران تکمیل می گردید و معاینه دهان و دندان صورت می گرفت و مشکلات دندانی نیازمند درمان در پرونده ثبت می شد. سپس فرمی (ضمیمه 1) جهت بررسی دندانی که سابقه درمان ریشه در بخش عمومی درمان ریشه را داشت، تکمیل می گردید. این فرم شامل مشخصات بیمار، شماره دندان، واحد دانشجوی درمانگر و همچنین اطلاعات حاصل از معاینه بالینی و رادیوگرافی دندان مورد نظر و همچنین ترمیم دندان بود. در ابتدا وجود دندان در محل بررسی می شد. در صورت خارج شدن دندان، این مورد ثبت می شد و بیمار جهت انجام درمان های مورد نیاز به بخش های دیگر ارجاع می شد. موارد دندان کشیده شده به عنوان شکست درمان در نظر گرفته می شد.
در صورت وجود دندان، معاینه بالینی صورت می گرفت. در معاینه بالینی وجود سینوس ترکت، تورم و شواهدی از تخریب بافت نرم مانند نقایص قابل پروب شدن در ارتباط با دندان بررسی می شد و در صورت وجود هرکدام از این موارد، در فرم ثبت می گردید و مورد به عنوان شکست در نظر گرفته می شد.
سپس بررسی رادیوگرافی پری اپیکال از دندان مورد نظر انجام گردید، که با استفاده از فیلم E-Speed Kodak carestream و روش نیمساز صورت می گرفت. کلیه دندان ها (از جمله دندان ها با ریشه ها یا کانال های متعدد) با استفاده از نمای مستقیم بررسی شدند.
براساس یافته های رادیوگرافی، نتایج هر درمان به صورت موفقیت، شکست یا موارد غیرقابل ارزیابی به صورت زیر تقسیم بندی شد:
موفقیت رادیوگرافیک: فقدان ضایعه رادیوگرافیک در پری اپیکال. به این معنا که ضایعات تحلیلی موجود درزمان درمان، بهبود پیدا کرده باشد یا اگر در زمان درمان ضایعه ای وجود نداشته باشد، ضایعه ای تشکیل نشود (شکل 2).
شکست رادیوگرافیک: تداوم یا تشکیل ضایعه رادیوگرافیک. به ویژه اینکه یک ضایعه رادیولوسنت بزرگترشده یا اینکه پس از درمان تشکیل شده باشد (شکل 3).
موارد غیرقابل ارزیابی: در صورتی که سایز ضایعه پری آپیکال تغییری پیدا نکرده باشد و یا کوچکتر شده باشد ولی از بین نرفته باشد و دندان بدون علامت بوده و فانکشنال باشد.(16) (شکل 4)
در دندان های چند ریشه، ریشه ای که نامطلوب ترین نتیجه را داشت، به عنوان نتیجه نهایی برای دندان ثبت گردید. در ضمن مواردی که درمان انجام شده توسط دانشجو سبب حادثه حین درمان (مانند پرفوریشن) و ارجاع بیمار به بخش تخصصی شده بود، نیز ثبت گردید.
بررسی های رادیوگرافیک توسط دو نفر اندودانتیست انجام شد و در صورت عدم توافق، اندودانتیست سوم، نظر نهایی را می داد.
علاوه بر این، نوع درمان ترمیمی انجام شده (ترمیم یا روکش) و همچنین موفقیت ترمیم این دندان ها نیز ارزیابی شد. ترمیم رضایت بخش، ترمیم بدون مشکل مارجینال، تغییررنگ یا پوسیدگی راجعه با فقدان تاریخچه جداشدن سمان در نظر گرفته می شد. براساس یافته های بالینی و رادیوگرافیکی ترمیم هردندان در یکی از این گروه ها قرار گرفت:
۱-ترمیم مناسب ۲-ترمیم با پوسیدگی راجعه ۳-ترمیم نامناسب ۴-ترمیم نشده
در نهایت در صورت وجود هریک از فاکتورهای عدم موفقیت بالینی یا رادیوگرافیک، درمان مورد نظر شکست خورده و در صورت وجود همه فاکتورهای موفقیت، درمان مورد نظر موفق محسوب گردید.
توصیف داده ها با استفاده از جداول و نمودارهای مناسب آماری جهت بیان شاخص های پراکندگی و گرایش به مرکز و فراوانی های نسبی و مطلق انجام شد و در تحلیل داده ها از آزمون های دقیق فیشر و آنالیز واریانس یک عاملی استفاده شد. سطح معنی داری در آزمون های آماری برابر ۵ درصد در نظر گرفته شد.
شکل 1 : رادیوگرافی پس از درمان دندان پرمولر دوم راست مندیبل
شکل 2 : موفقیت درمان در سنترال اینسایزور راست مندیبل
سمت چپ: رادیوگرافی پس از درمان دندان با افزایش فضای لیگامان پریودنتال و کاهش تراکم استخوان در اطراف اپکس
سمت راست: رادیوگرافی فالوآپ پس از 4 سال، بهبودی کامل ضایعه، ترمیم سالم و در فانکشن، ارزیابی وضعیت درمان: مناسب
شکل 3 : شکست درمان در دندان های کانین و پرمولر اول مندیبل
سمت چپ: رادیوگرافی پس از درمان دندان با ضایعه ای رادیولوسنت در اطراف اپکس، سمت راست: رادیوگرافی فالوآپ پس از 4 سال: بزرگترشدن ضایعه، ترمیم سالم و در فانکشن، سیل ناکافی، ارزیابی وضعیت درمان: نامناسب
شکل 4 : نتیجه غیرقابل ارزیابی درمان در دندان مولر اول راست مندیبل، سمت چپ: رادیوگرافی پس از درمان دندان با ضایعه ای در اطراف اپکس، سمت راست: رادیوگرافی فالوآپ پس از 3 سال، ترمیم سالم و در فانکشن، سیل ناکافی، ارزیابی وضعیت درمان: نامناسب
یافته ها
در این مطالعه گذشته نگر 70 پرونده از مراجعین به بخش اندودانتیکس دانشکده دندانپزشکی مشهد مربوط به سال های 1391 تا 1395 که اطلاعات آنها به طور کامل ثبت شده بودند و درمان آن ها توسط دانشجویان عمومی دندانپزشکی انجام شده بود، از نظر متغیرهای موفقیت یا شکست درمان و متغیرهای زیر مجموعه آن ها بررسی شدند. بر اساس بررسی پرونده ها، مشخص گردید این پرونده ها مربوط به 24 مرد (3/34 درصد) و 46 زن (7/65 درصد) با میانگین سنی 64/13±51/42 سال و دامنه سنی 15 تا 75 سال بود. 26 مورد (1/37 درصد) درمان ها مربوط به دندان های قدامی، 21 مورد (30 درصد) دندان های پرمولر و 23 مورد (9/32 درصد) دندان های مولر بودند. 43 مورد (4/61 درصد) درمان ها در فک بالا و 27 مورد (6/38 درصد) در فک پایین انجام شده بودند. 11 مورد (7/15 درصد) درمان ها در درس اندودانتیکس عملی 1، 28 مورد (40 درصد) درمان ها در درس اندودانتیکس عملی 2، 17 مورد (3/24 درصد) درمان ها در درس اندودانتیکس عملی 3 و 14 مورد (20 درصد) درمان ها در درس اندودانتیکس عملی 4 انجام شده بود.
از 70 دندان مورد بررسی، 12 دندان (1/17 درصد) خارج شده بودند که جزو موارد شکست در نظر گرفته شدند و 58 دندان (9/82 درصد) وجود داشت. در معاینه بالینی 58 دندان باقیمانده، هیچ علائمی از نظر معیارهای بالینی شکست درمان (آبسه، سینوس ترکت و نقائص پریودنتال) مشاهده نشد. بر اساس معیارهای رادیوگرافیک در 58 دندان باقیمانده، 2 مورد (8/2 درصد) شکست درمان، 4 مورد (7/5 درصد) وضعیت غیرقابل ارزیابی و 52 مورد (3/74 درصد) موفقیت درمان مشاهده شد.
در مجموع از 70 مورد، 52 مورد (3/74 درصد) دندان ها درمان موفقیت آمیز، 14 مورد (20 درصد) دندان ها شکست و 4 مورد (7/5 درصد) دندان ها وضعیت درمان غیرقابل ارزیابی بود.
موفقیت درمان در مردان و زنان تفاوت آماری معنی داری نداشت (539/0P=) (جدول1) از نظر سن نیز ارتباط آماری معنی داری با یکدیگر نداشتند (231/0P=) (جدول 2)
همچنین میزان موفقیت در نواحی قدامی، پرمولر و مولر تفاوت معنی داری نداشت (355/0P=). نتایج درمان در فک های بالا و پایین نیز از نظر آماری معنی دار نبود (096/0P=) اما به طور کلی ارتباط نتایج درمان در چهار گروه دانشجویی اندودانتیکس عملی از نظر آماری معنی دار بود (023/0P=) (جدول 3).
در بررسی قابلیت بازسازی تاج (ترمیم دندان، بازسازی با کراون، عدم ترمیم دندان)، نوع ترمیم دندان ارتباط معنی داری با نتایج درمان نداشت (076/0P=) (جدول 4).
|
جدول 1 : توزیع فراوانی نتیجه درمان بر حسب جنس |
|||||||
|
|
جنس |
نتیجه درمان |
کل |
||||
|
|
موفقیت |
شکست |
غیرقابل ارزیابی |
||||
|
|
زن |
(6/69)32 |
(9/23)23 |
(5/6)3 |
(0/100)46 |
||
|
|
مرد |
(3/83)20 |
(5/12)3 |
(2/4)1 |
(0/100)24 |
||
|
|
کل |
(3/74)52 |
(0/20)14 |
(7/5)4 |
(0/100)70 |
||
|
|
نتیجه آزمون دقیق فیشر |
|
539/0P= |
||||
*داده ها به وسیله (درصد) تعداد توصیف شدند
|
جدول 2 : مقایسه میانگین سن در گروههای با نتایج درمان متفاوت |
||||||
|
نتیجه درمان |
داده |
میانگین |
انحراف معیار |
کمترین |
بیشترین |
نتیجه آزمون آنالیز واریانس یک عاملی |
|
موفق |
52 |
23/41 |
27/14 |
15 |
75 |
50/1F= 231/0P= |
|
شکست |
14 |
07/48 |
21/11 |
18 |
66 |
|
|
غیرقابل ارزیابی |
4 |
75/39 |
43/9 |
29 |
52 |
|
|
جدول 3 : توزیع فراوانی نتیجه درمان بر حسب ناحیه، فک و واحد دانشجو |
||||||
|
متغیر |
موفقیت |
شکست |
غیرقابل ارزیابی |
کل |
نتیجه آزمون دقیق فیشر |
|
|
ناحیه |
قدام |
(1/73)19 |
(2/19)5 |
(7/7)2 |
(0/100)26 |
355/0P= |
|
پرمولر |
(9/61)13 |
(6/28)6 |
(5/9)2 |
(0/100)21 |
||
|
مولر |
(0/87)20 |
(0/13)3 |
(0/0)0 |
(0/100)23 |
||
|
فک |
فک بالا |
(4/67)29 |
(9/27)12 |
(7/4)2 |
(0/100)43 |
096/0P= |
|
فک پایین |
(2/85)23 |
(4/7)2 |
(4/7)2 |
(0/100)27 |
||
|
واحد دانشجو |
اندودانتیکس1 |
(7/72)8 |
(2/18)2 |
(1/9)1 |
(0/100)11 |
023/0P= |
|
اندودانتیکس2 |
(9/67)19 |
(1/32)9 |
(0/0)0 |
(0/100)28 |
||
|
اندودانتیکس3 |
(4/82)14 |
(6/17)3 |
(0/0)0 |
(0/100)17 |
||
|
اندودانتیکس4 |
(6/78)11 |
(0/0)0 |
(4/21)3 |
(0/100)14 |
||
|
کل |
(3/74)52 |
(20)14 |
(7/5)4 |
(0/100)70 |
|
|
|
جدول 4 : توزیع فراوانی نتیجه درمان بر حسب قابلیت بازسازی تاج و کیفیت ترمیم تاج |
||||||
|
متغیر |
موفقیت |
شکست |
غیرقابل ارزیابی |
کل |
نتیجه آزمون دقیق فیشر |
|
|
قابلیت بازسازی تاج |
ترمیم |
(9/91)34 |
(0/0)0 |
(1/8)3 |
(0/100)37 |
076/0P= |
|
کراون |
(5/89)17 |
(3/5)1 |
(3/5)1 |
(0/100)19 |
||
|
عدم ترمیم |
(0/50)1 |
(0/50)1 |
(0/0)0 |
(0/100)2 |
||
|
کیفیت ترمیم تاج
|
ترمیم سالم و در فانکشن |
(2/93)41 |
(3/2)1 |
(5/4)2 |
(0/100)44 |
107/0P= |
|
شکستگی یا افتادن ترمیم |
(80)4 |
(0/0)0 |
(0/20)1 |
(0/100)5 |
||
|
عود پوسیدگی |
(7/85)6 |
(0/0)0 |
(3/14)1 |
(0/100)7 |
||
|
عدم ترمیم |
(0/50)1 |
(0/50)1 |
(0/0)0 |
(0/100)2 |
||
|
کل |
(7/89)52 |
(4/3)2 |
(9/6)4 |
(0/100)58 |
|
|
در بررسی ارتباط نتایج درمان با کیفیت ترمیم تاج (ترمیم سالم و در فانکشن، شکستگی ترمیم، عود پوسیدگی و عدم ترمیم دندان)، ارتباط آماری معنی داری وجود نداشت (106/0P=) (جدول 5).
ارتباط نتایج درمان با درمان های مناسب و نامناسب اندودانتیک نیز از نظر آماری معنی دار نبود (355/0P=) (جدول 6).
ارتباط بین نتایج درمان و خطاهای درمان در جدول 7 آورده شده است. خطای حین رستوریشن و پرکردگی Over به دلیل فراوانی صفر، در جدول آورده نشدند.
|
جدول 5 : توزیع فراوانی نتیجه درمان بر حسب قابلیت بازسازی تاج و کیفیت ترمیم تاج |
||||||
|
متغیر |
موفقیت |
شکست |
غیرقابل ارزیابی |
کل |
نتیجه آزمون دقیق فیشر |
|
|
قابلیت بازسازی تاج |
ترمیم |
(9/91)34 |
(0)0 |
(1/8)3 |
(0/100)37 |
076/0P= |
|
کراون |
(5/89)17 |
(3/5)1 |
(3/5)1 |
(0/100)19 |
||
|
عدم ترمیم |
(0/50)1 |
(0/50)1 |
(0/0)0 |
(0/100)2 |
||
|
کیفیت ترمیم تاج
|
ترمیم سالم و در فانکشن |
(2/93)41 |
(3/2)1 |
(5/4)2 |
(0/100)44 |
107/0P= |
|
شکستگی یا افتادن ترمیم |
(0/80)4 |
(0/0)0 |
(0/20)1 |
(0/100)5 |
||
|
عود پوسیدگی |
(7/85)6 |
(0)0 |
(3/14)1 |
(0/100)7 |
||
|
عدم ترمیم |
(0/50)1 |
(0/50)1 |
(0/0)0 |
(0/100)2 |
||
|
کل |
(7/89)52 |
(4/3)2 |
(9/6)4 |
(0/100)58 |
|
|
|
جدول 6 : توزیع فراوانی نتیجه درمان بر حسب ارزیابی وضعیت درمان ریشه |
||||||
|
متغیر |
موفقیت |
شکست |
غیرقابل ارزیابی |
کل |
نتیجه آزمون دقیق فیشر |
|
|
ارزیابی وضعیت درمان ریشه |
مناسب |
(8/93)30 |
(0/0)0 |
(3/6)2 |
(0/100)32 |
355/0P= |
|
نامناسب |
(6/84)22 |
(7/7)2 |
(7/7)2 |
(0/100)26 |
||
|
کل |
(7/89)52 |
(4/3)2 |
(9/6)4 |
(0/100)58 |
|
|
|
جدول 7 : توزیع فراوانی نتیجه درمان بر حسب پرکردگی Under و سیل نامناسب و خطای حین آماده سازی |
||||||
|
متغیر |
موفقیت |
شکست |
غیرقابل ارزیابی |
کل |
نتیجه آزمون دقیق فیشر |
|
|
پرکردگی Under |
خیر |
(9/88)48 |
(7/3)2 |
(4/7)4 |
(0/100)54 |
00/1P= |
|
بلی |
(0/100)4 |
(0/0)0 |
(0/0)0 |
(0/100)4 |
||
|
سیل نامناسب |
خیر |
(0/93)40 |
(3/2)1 |
(7/4)2 |
(0/100)42 |
194/0P= |
|
بلی |
(0/80)12 |
(7/6)1 |
(3/13)2 |
(0/100)15 |
||
|
خطای حین آماده سازی |
خیر |
(6/90)48 |
(9/1)1 |
(5/7)4 |
(0/100)53 |
196/0P= |
|
بلی |
(0/80)4 |
(0/20)1 |
(0/0)0 |
(0/100)5 |
||
|
کل |
(7/89)52 |
(4/3)2 |
(9/6)4 |
(0/100)58 |
|
|
در نمودار 1، تعداد و درصد نتیجه درمان ریشه بر حسب ترمیم تاج به تفکیک ارزیابی درمان ریشه های مناسب و نامناسب آورده شده است. همان گونه که مشاهده می گردد بیشترین میزان موفقیت در درمان ریشه مناسب و ترمیم تاج سالم دیده شد (4/96 درصد). میزان موفقیت در درمان ریشه مناسب با ترمیم ناقص (شکستگی یا افتادن ترمیم، عود پوسیدگی، عدم ترمیم) 75 درصد بود. در درمان ریشه های نامناسب، درصد موفقیت درمان در ترمیم سالم 5/87 درصد و در ترمیم ناقص 80 درصد بود، هرچند که این ارتباط از نظر آماری معنی دار نبود.
|
جدول 8 : توزیع فراوانی نتیجه درمان ریشه بر حسب ترمیم تاج به تفکیک ارزیابی درمان های مناسب و نامناسب |
||||||
|
ارزیابی درمان ریشه |
ترمیم تاج |
موفقیت |
شکست |
غیرقابل ارزیابی |
کل |
نتیجه آزمون دقیق فیشر |
|
مناسب |
سالم |
(4/96)27 |
(0/0)0 |
(6/3)1 |
(0/100)28 |
448/0P= |
|
ناقص |
(75)3 |
(0/0)0 |
(25)1 |
(0/100)4 |
||
|
کل |
(8/93)30 |
(0/0)0 |
(3/6)2 |
(0/100)32 |
||
|
نامناسب |
سالم |
(5/87)14 |
(3/6)1 |
(3/6)1 |
(0/100)16 |
00/1P= |
|
ناقص |
(80)8 |
(0/10)1 |
(0/10)1 |
(0/100)10 |
||
|
کل |
(6/84)22 |
(7/7)2 |
(7/7)2 |
(0/100)26 |
||
مقدار توافق دو اندودنتیست بر اساس شاخص کاپا برابر 73/0 بدست آمد که از نظر آماری معنی دار بود (001/0P<) و نشان دهنده توافق خوب بین دو ارزیاب بود.
بحث
در مطالعه حاضر نتایج درمان های ریشه غیرجراحی انجام شده توسط دانشجویان دانشکده دندانپزشکی مشهد با استفاده از تکنیک های تشخیصی رادیوگرافی و معاینه بالینی ارزیابی شد. این بررسی به شناخت عواملی که منجر به نتایج نامطلوب درمان می شود کمک نموده و با تلاش جهت رفع این مشکلات می تواند سبب بهبود میزان موفقیت درمان های ریشه انجام شده توسط دانشجویان در دانشکده گردد.
در مطالعه حاضر میزان موفقیت درمان، 3/74 درصد بود. در مطالعه Benenati و همکاران(17) در 894 مورد درمان شده توسط دانشجویان، میزان موفقیت درمان 05/91 درصد بود، که در آن مطالعه تشخیص وضعیت رادیوگرافیک درمان توسط دپارتمان اندودانتیکس انجام شد و زمان فالوآپ بین 6 ماه تا 7 سال بود. در مطالعه ای آینده نگر در فالوآپ یک ساله، توسط Davies و همکاران(18)، میزان موفقیت درمان، 93 درصد حاصل شد. در این مطالعه تعدادی از آنها توسط متخصصین و تعدادی توسط دانشجویان انجام شده بود. در مطالعه ای دیگر توسط De Quadros و همکاران(19) در برزیل، 579 درمان ریشه توسط دانشجویان سال آخر انجام گرفت و در فالوآپ یک و سه ساله، میزان موفقیت درمان براساس موقعیت پالپ در زمان درمان، بین 83 تا 96 درصد ارزیابی شد. در مطالعه متاآنالیز توسط Kang و همکاران(20)، میزان موفقیت درمان اندودانتیکس غیر جراحی 80 درصد به دست آمد. این مقادیر از میزان موفقیت درمان در مطالعه حاضر بیشتر بود. از دلایل آن می توان به بیشتر بودن تعداد موارد دندان درمان شده در مطالعه های ذکرشده، متفاوت بودن مهارت دانشجویان واحدهای مختلف و دندانپزشکان، متفاوت بودن معیارهای تشخیصی و روش ها و تفاوت در زمان فالوآپ اشاره کرد.
در مطالعه Morenoو همکاران(7) میزان موفقیت درمان 61 درصد اعلام شد که پایین تر از مطالعه حاضر بود. Santos و همکاران(21) نیز در مطالعه ای بر روی میزان موفقیت درمان ریشه توسط دانشجویان دوره عمومی، به میزان موفقیت 87/71 درصد رسیدند که بسیار به درصد میزان موفقیت مطالعه حاضر نزدیک می باشد.
به طور کلی بین نتیجه درمان و جنس از نظر آماری ارتباط معنی داری وجود نداشت که این یافته با نتایج حاصل از برخی دیگر از مطالعات(24-22و17) یکسان است.
سن بیمار نیز در میزان موفقیت درمان ریشه تاثیر معناداری نداشت که این یافته موافق با یافته های مطالعات مشابه همانند(25و24و17) است. آنها نیز نشان دادند که سن فاکتوری تاثیرگذار در موفقیت درمان نیست. در مطالعه Ingle و همکاران(24) بیشتر بیماران بین 10 تا 39 سال سن داشتند. در مطالعه Benenati و Khajotia(17) سن بیماران در زمان درمان بین 40 تا 50 سال بود، در حالی که در مطالعه حاضر، میانگین سنی بیماران پیگیری شده 64/13±51/42 سال بود.
در مقاله حاضر میزان موفقیت درمان با فک بالا یا پایین، ارتباط معناداری نداشت که مشابه برخی دیگر(28-26) می باشد. گرچه Seltzer و همکاران(15) به نتیجه متفاوتی دست یافتند که بیان می کرد در فک بالا میزان شکست بیشتری از فک پایین رخ می دهد. در مطالعه حاضر نیز میزان موفقیت در فک پایین بیشتر از فک بالا بود که علت می تواند پیچیدگی های بیشتر در درمان ریشه دندان های فک بالا به خصوص مولر و پرمولر باشد، هرچند که این اختلاف معنی دار نبود.
فاکتور دیگری که در میزان موفقیت درمان ریشه تاثیر دارد کیفیت ترمیم تاجی است. در مطالعه Ingle و همکاران(24) نشان داده شد، یک رستوریشن خوب بعد درمان ریشه در مقایسه با یک درمان ریشه خوب باعث موفقیت در موارد بیشتری می شود (80 درصد درمقابل 7/75 درصد) و رستوریشن ضعیف هم در مقایسه با درمان ریشه ضعیف، بیشتر منجر به التهاب پری رادیکولار می شود (2/30 درصد در مقابل 6/48 درصد). در مطالعه حاضر نیز اگرچه بین نتیجه درمان و قابلیت بازسازی تاج ارتباط آماری معناداری وجود نداشت (07/0P=) ولی با توجه به اینکه Pبین 05/0 و 1/0 می باشد، از نظر بالینی معنی دار است. به این معنی که دندان های بدون ترمیم احتمال اینکه شکست درمان ریشه در آنها مشاهده شود بیشتر از دندانهای دارای ترمیم می باشد. ولی تفاوتی بین بازسازی تاج دندان با کراون یا ترمیم دندان وجود نداشت.
در مطالعه Jokinen و همکاران(25) به طور معنی داری دندان های کراون شده نسبت به کراون نشده میزان موفقیت کمتری داشتند که ممکن است به دلیل آسیب به پرکردگی کانال های ریشه هنگام آماده سازی دندان جهت پست و یا ایجاد اکلوژن تروماتیک باشد. در مطالعات دیگری(30و29) هم میزان شیوع پریودنتیت پری اپیکال بیشتری در دندان های دارای پست گزارش شده بود. گرچه Moreno و همکاران(7) تفاوت معنی داری بین دندان های دارای پست یا بدون پست پیدا نکردند که این نتیجه موافق با یافته مطالعه حاضر است. بنابراین طبق نتایج این مطالعه به نظر نمی آید که وجود پست و کراون تاثیر چندانی بر میزان موفقیت درمان ریشه داشته باشد.
در مطالعه حاضر، ارتباط نتایج درمان با درمان های مناسب و نامناسب اندودنتیک نیز از نظر آماری معنی دار نبود (355/0P=). در 4 موردی که در آن ها طول پرکردگی کوتاه تر از وضعیت ایده آل بود، در همه موارد موفقیت درمان مشاهده شد. در 15 مورد نیز که سیل نامناسب مشاهده شد، 80 درصد موارد موفقیت مشاهده گردید. در مطالعه Goulart و همکاران(21)، از 9 مورد ناموفق، 5 مورد دارای پرکردگی ناکافی (پرکردگی under یا تراکم نامناسب) بودند. چرا که پرکردگی ناکافی از دلایل مهم شکست در درمان ریشه می باشد(31) و حتی اگر تمام مراحل قبلی به طور دقیقی انجام شده باشند، بدون یک پرکردگی مناسب و دارای سیل کافی، شانس شکست درمان ریشه بالا می رود.(32) گرچه در مطالعه حاضر، ارتباط معناداری بین نتیجه درمان و این موارد وجود نداشت.
قابل ذکر است که رادیوگرافی پری اپیکال تا حدودی از ارزش تشخیصی ناکاملی مخصوصا برای طبقه بندی کیفیت درمان و رستوریشن و وجود ضایعات پری اپیکال، برخوردار است(34و33) CBCT تا حدودی می تواند محدودیت های این رادیوگرافی را رفع و میزان بیشتری از ضایعات را آشکار کند؛(36و35) همان طور که مطالعه Davies و همکاران(18) میزان موفقیت را با استفاده از فیلم پری اپیکال 93 درصد و با استفاده از CBCT، 77 درصد نشان داد. با این وجود رادیوگرافی پری اپیکال هنوز هم به عنوان مناسب ترین راه تشخیصی به طور روتین به کار می رود و امکان مقایسه نتایج با یافته های مطالعات دیگر را نیز به ما می دهد.
به طور کلی، با وجود تمام محدودیت ها، این مطالعه تا حدودی قابل اعتماد بودن درمان های اندودانتیک اولیه توسط دانشجویان دوره عمومی دندانپزشکی را نشان می دهد؛ گرچه مرور برنامه های درسی پری کلینیک جهت بهبود کیفیت درمان های ریشه انجام شده توسط دانشجویان مورد نیاز است. مطالعات بیشتری با حجم نمونه بیشتر پیشنهاد می شود. هم چنین فالوآپ های طولانی تر برای ضایعات بزرگتر و پروگنوز طولانی مدت درمان های اندودنتیک لازم است.
نتیجه گیری
میزان موفقیت درمان ریشه توسط دانشجویان دوره عمومی دانشکده دندانپزشکی مشهد در سال های 1395-1391 در مطالعه حاضر با استفاده از معیارهای رادیوگرافی و بالینی، 3/74 درصد به دست آمد و نشان داده شد که سن، جنس، ناحیه دندان، فک و نوع قابلیت بازسازی تاج تاثیر به سزایی بر میزان موفقیت درمان ریشه غیرجراحی ندارد ولی یک رستوریشن خوب بعد از درمان ریشه برای موفقیت آن مورد نیاز است. با این وجود واحد درسی دانشجویان که به نوعی نشان دهنده میزان مهارت فرد است می تواند تاثیر برجسته ای بر میزان موفقیت درمان داشته باشد.
تشکر و قدردانی
از معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد جهت تامین مالی و در دسترس قراردادن امکانات لازم کمال تشکر را داریم. از جناب آقای عبدالله جوان کارشناس محترم آمار نیز کمال تشکر جهت کمک در این مقاله را داریم. این مقاله برگرفته از پایان نامه با کد 980141 می باشد.
ضمیمه شماره 1:
نام بیمار: سن: جنس: شماره دندان: واحد دانشجو: تلفن:
وجود دندان o دندان کشیده شده o
قابلیت بازسازی تاج
ترمیم o کراون o
علائم کلینیکی
فیستول o تورم o نقص پریودنتال o سالم o
علائم رادیوگرافیک
کوچکترشدن ضایعه o بزرگترشدن ضایعه o
عدم تغییر سایز ضایعه o به وجود آمدن ضایعه o
حفظ سلامت پری اپیکال o
ترمیم تاج
ترمیم سالم و در فانکشن o شکستگی یا افتادن ترمیم o
عود پوسیدگی o عدم ترمیم o
ارزیابی وضعیت درمان
مناسب o
نامناسب o شامل:
پرکردگی Over o پرکردگی Under o
سیل ناکافی o خطای حین آماده سازی o
خطای حین رستوریشن o
)