نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه رادیولوژی فک و صورت دانشکده دندانپزشکی و مرکز تحقیقات دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد
2 دندانپزشک
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Dentigerous cyst (DC) is the most common pathologic pericoronal radiolucency and the odontogenic keratocyst (OKC) radiographic features appear as unilocular, multilocular or pericoronal radiolucency. Since OKC is very invasive and has a high recurrence rate and its radiographic features are like dentigerous cyst and bone important lesions such as amelobastoma and mural ameloblastoma, it seems necessary to recognize radiographic features of these two cysts.The aim of this study was to compare panoramic radiographic findings in DC and OKC.
Materials & Methods: In this descriptive (case series) study, 41 panoramic radiographs of 26 patients with DC and 15 patients with OKC, were evaluated by one maxillofacial radiologist as an observer.The radiographic information included persent pericoronal radiolucency , unilocular or multilocular radiolucency, smooth or scalloped periphery, impacted tooth, size and area of cyst, age and sex. Finally, the data were analyzed using Chi-square and T tests statistically.
Results: one case of DC had multiolocular radiolucency, 4 cases of OKC had unilocular pericoronal, 2 cases had multilocular pericoronal, 2 cases had unilocular non-pericoronal radiolucency and 7 cases had non-pericoronal multilocular radiolucency. A significant relationship was detected among the mean age of patients, and mean area of cysts (P<0.05).
Conclusion: Based on the present study, DC was more common in maxillary canine appearing mainly as a pericoronal unilocular pattern, while OKC was more common in mandible appearing mainly as a multilocular pattern.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
کیست دانتی ژور (DC) دومین کیست شایع استخوان فک است که در رادیوگرافی معمولاً به صورت رادیولوسنسی تک حفره ای با حدود مشخص در اطراف تاج دندان رویش نیافته مشاهده می شود. یک یافتة تشخیصی مهم در مورد این کیست اتصال آن به ناحیه CEJ[1] دندان است. در بعضی موارد DC
چند حفره ای (Multilocular) بوده و دارای حدودی
کنگره ای (Scalloped) می باشد.( 2و1) ادونتوژنیک کراتوسیست (OKC) در رادیوگرافی گاهی بصورت یک رادیولوسنسی با حدود مشخص در اطراف تاج دندان رویش نیافته مشاهده می شود که در این صورت از کیست دانتی ژور غیر قابل افتراق است. معمولاً این کیستها بدون ارتباط با دندان بوده و در رادیوگرافی بصورت یک حفرة لوسنت با حدود مشخص و حاشیه کنگره ای و گاهی بزرگ و چند حفره ای نمایان
می شوند.(3و1)
Blanchar و همکارانش در مطالعه خود به توصیف علائم کلینیکی و رادیوگرافیک ادونتوژنیک کراتوسیست پرداختند. در این مطالعه، نماهای رادیوگرافیک OKC متفاوت بوده و شامل رادیولوسنسی تک حفره ای، چندحفره ای و پری کرونال به همراه حاشیه کاملاً مشخص و تحلیل ریشه دندانهای مجاور، جابجایی دندانهای رویش یافته و یا دندانهای نهفته بود.(4)
Tsukamoto و همکارانش یافته های رادیولوژیک کیست دانتی ژور و ادونتوژنیک کراتوسیست مولر سوم فک پائین را ارزیابی کردند. در این مطالعه میانگین اندازة هر دو کیست، وجود حاشیه صاف و کنگره ای و میزان جابجایی دندان مولر سوم در رادیوگرافی پانورامیک بررسی شد.(5)
در مطالعه ای Agust و همکارانش 14 مورد OKC را از نظر اندازه و شکل ضایعه (تک حفره ای و یا چندحفره ای) و نیز سن و جنس مبتلایان بررسی کردند.(6)
Ustuner در سال 2003 دو کیست دانتی ژور دوطرفه را در یک پسر بچه 6 ساله گزارش کردند، این دو کیست در سینوس ماگزیلا بوده و نمای رادیوگرافی چندحفره ای داشتند و هیچ ارتباطی بین این کیستها و سندرم گورلین گلتز وجود نداشت.(7)
از آنجائیکه DC و OKC معمولاً فاقد علائم کلینیکی بوده و گاهی بر حسب تصادف در رادیوگرافی های معمولی کشف می شوند و با توجه به تهاجم زیاد OKC و میزان عود بالای آن و همچنین تشابه نمای رادیوگرافی آن با DC و ضایعات مهم استخوانی مانند آملوبلاستوما و مورال آملوبلاستوما، مطالعه حاضر با هدف بررسی یافته های رادیوگرافی پانورامیک 41 مورد کیست دانتی ژور و ادونتوژنیک کراتوسیست انجام شد.
مواد و روش ها
در این مطالعه Case series، 41 رادیوگرافی پانورامیک مربوط به 26 بیمار مبتلا به کیست
دانتی ژور و 15 بیمار مبتلا به ادونتوژنیک کراتوسیست که در طی 4 سال (82-79) به دانشکده دندانپزشکی مشهد مراجعه کرده و نتیجه بیوپسی آنها در بخش پاتولوژی دانشکده ثبت شده بود مورد بررسی قرار گرفت.
تمام رادیوگرافی ها در بخش رادیولوژی دانشکده دندانپزشکی تهیه شده و فاقد خطاهای تکنیکی و تاریکخانه ای بودند. این رادیوگرافی ها از بخش های رادیولوژی، بیماریهای دهان و جراحی جمع آوری شدند.
اطلاعات مربوط به هر رادیوگرافی شامل: وجود رادیولوسنسی با حاشیه کورتیکالی، رادیولوسنسی
تک حفره ای (پری کرونال- غیر پری کرونال)، رادیولوسنسی چند حفره ای (پری کرونال- غیر پری کرونال)، رادیولوسنی با حاشیه کنگره ای، نوع دندان نهفته، حذف لامینادورای دندانهای مجاور کیست، تحلیل ریشه، جابجایی ریشه دندانهای مجاور کیست بود و اندازه هر کیست بر حسب میلیمتر توسط یک مشاهده گر (دانشجوی سال آخر دندانپزشکی) و زیر نظر یک متخصص رادیولوژی دهان و فک و صورت، بدون اطلاع از نوع کیست، ثبت شد. اندازه کیستها با استفاده از خط کش میلیمتری بصورت حاصلضرب بزرگترین طول و بزرگترین عرض محاسبه گردید. بعلاوه اطلاعات مربوط به سن و جنس بیماران نیز مورد بررسی قرار گرفت. سپس اطلاعات بدست آمده با استفاده از آزمونهای آماری T-student و Chi-square مورد تحلیل قرار گرفتند.
یافته ها
از 41 بیمار مورد بررسی 26 بیمار مبتلا به DC در محدودة سنی 60-7 سال، با میانگین سنی 38/15 سال بودند و بیشتر بیماران در دهة دوم زندگی قرار داشتند، 15 بیمار مبتلا به OKC در محدودة سنی 60-5 سال با میانگین سنی 64/26 سال بودند و بیشتر بیماران در دهة سوم و چهارم زندگی قرار داشتند. آزمون T-student نشان داد که بین میانگین سنی بیماران و دو نوع کیست دانتی ژور و OKC تفاوت معنی داری وجود دارد (003/0=P).
از 26 بیمار مبتلا به DC، 17 نفر (4/65%) مذکر و 9 نفر (6/34%) مؤنث بودند، و از 15 بیمار مبتلا به OKC 9 نفر (60%) مذکر و 6 نفر (40%) مؤنث بودند.
همه کیستهای DC و OKC دارای حدودی مشخص و حاشیه کورتیکالی بودند. در مورد نماهای رادیوگرافی، همه کیستهای دانتی ژور نمای
پری کرونال داشتند در حالیکه در گروه OKC، 6 مورد پری کرونال و 9 مورد غیر پری کرونال بود (نمودار 1).
نمودار 1 : مقایسه نماهای رادیوگرافیک کیست دانتی ژور و ادونتوژنیک کراتوسیست
در بررسی رادیولوسنسی با حاشیة صاف و Scalloped، از 26 مورد DC، 14 مورد (8/53%) و از 15 مورد OKC، فقط 6 مورد (40%) دارای حاشیه کنگره ای بوده و بقیه حاشیه صاف داشتند. طبق آزمون X2 تفاوت معنی داری بین دو کیست از نظر وجود حاشیه صاف و Sclloped مشاهده نشد.
شایعترین دندان نهفته در گروه DC دندان کانین فک بالا و در گروه OKC دندان کانین فک پائین بود (جدول 1). آزمون X2 اختلاف معنی داری بین دو نوع کیست و ناحیهدندانی مبتلا را نشان داد (003/0= P).
نسبت ابتلاء فکین در کیستهای دانتی ژور مورد مطالعه برابر بود در حالیکه از 15 مورد OKC، 14 مورد در فک پائین و فقط یک مورد در فک بالا تشکیل شده بود (جدول 2). آزمون X2 اختلاف معنی داری را بین نوع کیست و ناحیه فکی مبتلا نشان داد (005/0=P).
جدول 1 : مقایسه درصد فراوانی دندانهای نهفته در دو نوع کیست مورد مطالعه
|
نوع کیست |
سایر دندانها |
کانین فک پایین |
کانین فک بالا |
کل |
|
|
کیست دانتی ژور |
تعداد درصد |
13 %50 |
2 %7/7 |
11 %3/42 |
26 %100 |
|
ادنتوژنیک گراتوسیست |
تعداد درصد |
2 %3/33 |
4 %7/66 |
0 %0 |
6 %100 |
|
کل |
تعداد درصد |
15 %9/46 |
6 %8/18 |
11 %4/34 |
32 %100 |
|
نتیجه آزمون=X2 |
|
003/0=P-Value Df=2 87/11=X2 |
|||
جدول 2 : مقایسه فراوانی کیستهای مورد مطالعه در فکین
|
نوع کیست |
فک بالا |
فک پائین |
کل |
|
دانتی ژور |
13 %50 |
13 %50 |
26 %100 |
|
ادنتوژنیک کراتوسیست |
1 %7 |
14 %93 |
15 %100 |
|
کل |
14 %34 |
27 %66 |
41 %100 |
|
Fisher's exact test: P=0.005 |
|||
در بررسی تأثیر کیست بر لامینادورای دندانهای مجاور، فقط 3 مورد DC و OKC باعث حذف لامینادورای دندانهای مجاور شده بود و طبق آزمون X2 تفاوت معنی داری بین نوع کیست و حذف لامینادورا وجود نداشت. همچنین 8 مورد DC و یک مورد OKC باعث جابجایی ریشه دندانهای مجاور شده بود که آزمون X2 اختلاف معنی داری بین دو کیست و جابجایی دندانهای مجاور نشان نداد. در مورد تحلیل ریشه دندانهای مجاور، 9 مورد DC و 3 مورد OKC باعث تحلیل ریشه دندانهای مجاور شده بود که آزمون X2 اختلاف معنی داری بین نوع کیست و تحلیل ریشه دندان مجاور نشان نداد (322/0=P).
میانگین اندازة کیستهای دانتی ژور 03/3± 09/9 سانتی متر مربع و در مورد ادونتوژنیک کراتوسیست
49/6± 98/16 سانتیمتر مربع بود. آزمون T-student تفاوت معنی داری بین میانگین اندازه کیستها در دو گروه DC و OKC نشان داد (02/0= P).
بحث
در مطالعه حاضر اغلب بیماران مبتلا به کیست دانتی ژور در دهة دوم زندگی قرار داشتند و میانگین سنی آنها 38/15 سال بود و اغلب بیماران مبتلا به OKC در دهه های سوم و چهارم زندگی قرار داشتند و متوسط سنی آنها 57/26 سال بود. در حالیکه در مطالعه Tsukamoto (سال 2001) بر روی 44 بیمار مبتلا به DC و 15 بیمار مبتلا به OKC متوسط سن بیماران مبتلا به کیست دانتی ژور 1/12±46 سال و متوسط سن مبتلایان به OKC 7±9/21 سال و به طور کلی میانگین سن بیماران در گروه OKC، 20 سال کمتر از بیماران مبتلا به DC گزارش شده است.(5) در مطالعه Agust بر روی 14 مورد OKC، متوسط سن آنها 22 سال بود.(6)
در مطالعه حاضر بیشتر مبتلایان به کیست
دانتی ژور (17 نفر) و ادونتوژنیک کراتوسیست (9 نفر) را مردان تشکیل می دادند. در مطالعه Ahlfors تعداد مبتلایان به OKC به نسبت 1/2 در گروه مذکر بیشتر بود.(8) در مطالعه Blanchar(4) و Tskukamoto(5) نیز اکثر مبتلایان به DC و OKC را مردان تشکیل
می دادند در حالیکه در بررسی Agust(6) اکثر بیماران مبتلا به OKC زن بودند.
در بررسی حاضر تمام کیستهای دانتی ژور به جز یک مورد (پری کرونال چندحفره ای) نمای رادیولوسنسی پری کرونال تک حفره ای داشتند و در گروه OKC، 6 مورد (40%) نمای پری کرونال داشتند که 4 تای آن پری کرونال تک حفره ای و 2 مورد
پری کرونال چند حفره ای بودند. بعلاوه 9 کیست (60%) رادیولوسنسی غیر پری کرونال داشتند که 2 مورد از آنها تک حفره ای و 7 مورد چند حفره ای بودند. در مطالعات Tskukamoto، Agust و Blancharبه نمای پری کرونال چند حفره ای این دو کیست اشاره نشده است که شاید به دلیل نوع طبقه بندی آنها باشد، چون آنها نماهای رادیوگرافی را فقط به دو گروه
تک حفره ای و چند حفره ای طبقه بندی کرده اند، در حالیکه در کتب رفرنس رادیولوژی و پاتولوژی به وجود این نماها نیز اشاره شده است.(9و2) بعلاوه Scholl و Ustuner مواردی از OKC پری کرونال
چند حفره ای و DC چند حفره ای را نیز گزارش
کرده اند.(10و7)
در مطالعة Tskukamoto، 38 مورد DC دارای حاشیة صاف و 7 مورد دارای حاشیة Scalloped بودند همچنین در گروه OKC بیشتر کیستها (14 مورد) دارای حاشیه کنگره ای بودند در حالیکه در بررسی حاضر 14 مورد DC دارای حاشیه کنگره ای بوده و در گروه OKC بیشتر کیستها (9 مورد) حاشیه صاف داشتند. نتایج مطالعه حاضر از نظر میانگین اندازة کیست DC، OKC با مطالعة Tskukamoto مطابقت داشت. نتایج بررسی بر روی تأثیر دو کیست مورد مطالعه بر ساختمانهای مجاور بدلیل عدم اطلاعات موجود در این زمینه در مطالعات قبلی قابل بحث
نمی باشد.
نتیجه گیری
بررسی حاضر نشان داد که ناحیه کانین فک بالا و کانین فک پائین به ترتیب جایگاه شایعی برای کیست دانتی ژور و ادونتوژنیک کراتوسیست پری کرونال
می باشد. بنابراین توصیه می شود رادیوگرافی بیمارانی که دندان نهفته دارند مورد ارزیابی دقیق تری قرار گیرد.
)