نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت دانشکده دندانپزشکی و مرکز تحقیقات دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد
2 استادیار گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت دانشکده دندانپزشکی و مرکز تحقیقات دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد
3 مربی گروه رادیولوژی دهان، فک و صورت دانشکده دندانپزشکی و مرکز تحقیقات دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد
4 دستیار تخصصی گروه ترمیمی و زیبایی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شیراز
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Mucous retention cyst (MRC) is the most common complication of sinusitis. It rarely causes any sign or symptom. The purpose of this study was to determine the prevalence and some associated risk factors of (MRC) in panoramic view in patients referring to the radiology department of Mashhad dental school.
Materials & Methods: In this study, panoramic radiographs of 707 patients referring to the radiology department of Mashhad dental school were examined for detection of well defined, not corticated, smooth, dome-shaped radiopaque mass in maxillary sinus for one year and mucous retention cyst prevalence and some associated risk factors such as age, sex, site of occurrence, allergy and smoking habit were evaluated. The data were statistically analyzed by chi-square and t-tests.
Results: From 707 patients examined, 36 patients (5.1%) had mucous retention cyst in their maxillary sinuses, 20 patients in right maxillary sinuses (55.6%); 13 patients in left (31.6%) and in 3 patients, MRC were bilateral (8.3%). According to this study, these cysts were most common in the third and Fifth decades. The Fisher’s exact test showed that there was a statistically significant association between allergy and occurrence of MRC (P<0.001).
Conclusion: The results of this study were similar to previous studies. Occurrence of MRC had a statistically significant association with allergy but the association between age, sex, smoking and presence of MRC was not significant.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
کیست موکوسی احتباسی MRC[1] شایع ترین عارضه سینوزیت است که به دنبال انسداد مجاری درناژ غدد مترشحه سروموکوس ایجاد می‌شود. این ضایعه اغلب در سینوس فک بالا اتفاق می‌افتد و عمدتاً فاقد علامت بوده و به طور تصادفی در رادیوگرافی سینوس یافت می‌شود.(1) اگرچه اغلب این کیست‌ها بدون علامت هستند امّا تعداد قابل توجهی از آنها می‌توانند علائمی را همچون احساس پری در سینوس، انسداد بینی (Nasal obstruction) و تخلیه از پشت بینی (Postnasal discharge) ایجاد کنند.(2) در تصاویر رادیوگرافی این کیست به صورت یک توده رادیواپک صاف و گنبدی شکل (Dome-shaped) با حدودی مشخص و فاقد حاشیه کورتیکالی در کف سینوس فک بالا ظاهر می‌شود و از لحاظ اندازه از کوچکتر از cm1 تا در برگیرنده کل سینوس متغیر می‌باشد.(3) این کیست گاهی اوقات دوطرفه بوده و معمولاً شواهدی از افزایش ضخامت مخاط پوشاننده سینوس و یا تغییر در حدود سینوس در رادیوگرافی مشاهده نمیشود.(4) Ohba و همکارانش در سال 1990 دو تکنیک واترز و پانورامیک را از لحاظ کاربرد تشخیصی بیماری‌های سینوس فک بالا با توجه به محل ضایعه مورد مقایسه و بررسی قرار دادند و گزارش کردند که بهترین تکنیک جهت ارزیابی کف سینوس، پانورامیک است و از آنجا که محل شایع کیست احتباسی کف سینوس فک بالا است. بنابراین تکنیک پانورامیک در تشخیص آن بسیار کمککننده می‌باشد.(5) Hoang و همکارانش در سال 2009 یک مورد نادر از کیست احتباسی موکوسی فک بالا را که به دنبال تروما پاره شده و باعث ایجاد Rhinorrehea یک طرفه مشابه تراوش مایع CSF
(Cerebro spinal fluid) شده بود را گزارش کردند. تشخیص قطعی و افتراقی آن توسط تصاویر CT از مغز و سینوس فک بالا داده شد.(6)
Wang و همکارانش در سال 2007 در یک مطالعه 5 ساله بر روی 40 نفر از بیمارانی که در سینوس فک بالای خود کیست احتباسی موکوسی داشتند، به این نتیجه رسیدند که اکثر این کیست‌ها خودبه‌خود پسرفت می‌کنند و یا اینکه به لحاظ اندازه، تغییر واضحی طی گذر زمان ندارند.(7)
Chapeikin و Whyte در سال 2005، اپسیتههای سینوس فک بالا شامل موکوسل وMRC را مورد مقایسه و روش‌های تشخیص را مورد بررسی قرار دادند و دریافتند که بهترین روش تشخیص CT می‌باشد.(8)
Carter و همکارانش در سال 1998، به بررسی عوامل موثر احتمالی در ایجاد کیست احتباسی سینوس فک بالا پرداختند و به این نتیجه رسیدند که در بین موارد مورد بررسی، سابقه آلرژی، سابقه آسم و سابقه استعمال دخانیات مشاهده گردید و این کیست عمدتاً در فصول سرد سال ایجاد می‌شود.(9)
اکثر درمان‌های دندانپزشکی از جمله ارتدنسی، پروتز و جراحی و ... نیازمند ارزیابی رادیوگرافیک قبل از درمان می‌باشد و رادیوگرافی پانورامیک به علّت دوز اندک پرتو و هزینه کم در بیشتر موارد تکنیک انتخابی می‌باشد.
در تکنیک پانورامیک استخوان‌های فک پایین، فک بالا، گونه و هر دو سینوس فک بالا به خوبی قابل بررسی است. با توجه به استفاده زیاد دندانپزشکان از این تکنیک لازم است این گروه با یافته‌های نرمال (لندمارک‌ها) و نماهای مختلف ضایعات پاتولوژیک در این رادیوگرافی آشنا گردند.
مطالعات متعددی در سایر کشورها در مورد شیوع و ریسک فاکتورهای ابتلا به کیست احتباسی سینوس فک بالا به عمل آمده است. با توجه به عدم وجود مطالعه‌ای مشابه در ایران بر آن شدیم تا در این تحقیق موارد مذکور را بررسی نموده و با تکمیل اطلاعات در مورد این ضایعه به تشخیص آن کمک نماییم. هدف این مطالعه بررسی شیوع کیست احتباسی سینوس فک بالا در رادیوگرافی پانورامیک و عوامل مرتبط بر آن بود. از این رو رادیوگرافی پانورامیک بیماران مراجعه کننده به بخش رادیولوژی جهت برسی این ضایعه طی یک سال مورد ارزیابی قرار گرفت.
مواد و روش ها
این مطالعه توصیفی و از نوع مطالعه شیوع بود، که در آن 707 رادیوگرافی پانورامیک مربوط به بیماران مراجعه کننده به بخش رادیولوژی دانشکده دندانپزشکی مشهد طی یکسال (از اردیبهشت 1385 تا اردیبهشت 1386) که به دلایل مختلف تهیه شده بود مورد بررسی قرار گرفت. همة رادیوگرافی‌ها با استفاده از دستگاه پانورامیک پلان‌مکا (PLANMECA 2002 CC) ساخت فنلاند و توسط دستگاه پروسسور اتوماتیک پروتک (PROTEC) تهیه شدند و فاقد خطاهای تکنیکی و تاریکخانه ای بودند.
برای هر بیمار پرسشنامه‌ای جداگانه تکمیل شد که شامل برخی اطلاعات مربوط به هر بیمار شامل سن، جنس، مصرف دخانیات و سابقة آلرژی بود. همة رادیوگرافی‌ها از نظر وجود MRC در سینوس فک بالا توسط دو رادیولوژیست دهان و فک و صورت مورد بررسی قرار گرفت و در صورت حضور این ضایعه محل دقیق آن ثبت شد. معیار تشخیص MRC بر مبنای نمای رادیوگرافی آن بوده که نمایی گنبدی
(dome-shaped) معمولاً در کف سینوس ایجاد می‌کند و فاقد حاشیه اپک کورتیکالی است (تصویر 1). سپس اطلاعات جمع‌آوری شده، کدگذاری و نتایج بدست‌آمده با استفاده از روش های آمار توصیفی، جداول توافقی همراه با آزمون نسبت‌ها Chi-square و t-test، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
تصویر 1 :A و B تصاویر موکوس ریتنشن کیست در سینوس فک بالای سمت چپ دو بیمار
یافته‌ها
از 707 رادیوگرافی پانورامیک (مربوط به بیماران 71-5 سال) که مورد بررسی قرار گرفت 36 مورد کیست احتباسی موکوسی سینوس فک بالا مشاهده شد که 17 مورد آنها (2/47%) مرد با میانگین و انحراف معیار سنّی 2/17±47/35 و 19 مورد آنها (8/52%) زن با میانگین و انحراف معیار سنّی 7/14±26/34 بود.
از بین 36 موکوس ریتنشن کیست سینوس فک بالا 20 مورد (6/55%) در کف سینوس سمت راست، 13 مورد (1/36%) در کف سینوس سمت چپ و 3 مورد (3/8%) به صورت دوطرفه مشاهده شد (نمودار 1).
با توجه به آزمون کای- دو (Chi-square) مشخص شد که بین وجود MRC و جنس مبتلایان ارتباط معنی‌داری وجود نداشت (687/0P=) (جدول 1).
با توجه به آزمون t مستقل (Independent Samples t-test) مشخص شد که بین میانگین سنّی گروه‌های مبتلا به MRC و فاقد MRC اختلاف معنی‌داری وجود نداشت (14/0=P) (جدول 2).
باتوجه به آزمون دقیق فیشر (Fisher's exact test) مشخص گردید که بین وجود MRC و سابقة آلرژی ارتباط معنی‌داری وجود داشت (001/0P<) (جدول 3).
با توجه به آزمون دقیق فیشر (Fisher's exact test) مشخص شد که بین وجود MRC و مصرف دخانیات ارتباط معنی‌داری وجود نداشت (77/0P=) (جدول 4).
نمودار 1 : توزیع فراوانی مکان های ابتلا به کیست احتباسی موکوسی به تفکیک جنس
جدول 1 : توزیع فراوانی وجود MRC در کل بیماران به تفکیک جنس
|
حضور MRC |
جنس |
کل (درصد) تعداد |
|
|
مذکر (درصد) تعداد |
مونث (درصد) تعداد |
||
|
MRC وجود ندارد |
(2/95) 340 |
(6/94) 331 |
(9/94) 671 |
|
MRC وجود دارد |
(8/4) 17 |
(4/5) 19 |
(1/5) 36 |
|
کل |
(0/100) 357 |
(0/100) 350 |
(0/100) 707 |
P=687/0
جدول 2 : توزیع فراوانی بیماران بر حسب سابقه آلرژی و حضور MRC
|
حضور MRC |
تعداد (درصد) |
میانگین سنّی |
انحراف معیار |
|
MRC وجود ندارد |
671 (95) |
95/30 |
370/15 |
|
MRC وجود دارد |
36 (5) |
83/34 |
767/15 |
P=14/0
جدول 3 : فراوانی سابقه آلرژی در بیماران مورد مطالعه
|
سابقه آلرژی |
حضور MRC |
کل (درصد) تعداد |
|
|
MRC وجود ندارد (درصد) تعداد |
MRC وجود دارد (درصد) تعداد |
||
|
آلرژی وجود ندارد |
(0/92) 617 |
(7/16) 6 |
(1/88) 623 |
|
آلرژی وجود دارد |
(0/8) 54 |
(3/83) 30 |
(9/11) 84 |
|
کل |
(0/100) 671 |
(0/100) 36 |
(0/100) 707 |
P<001/0
جدول 4 : فراوانی سابقه مصرف دخانیات در بیماران مورد مطالعه
|
مصرف دخانیات |
حضور MRC |
کل (درصد) تعداد |
|
|
MRC وجود ندارد (درصد) تعداد |
MRC وجود دارد (درصد) تعداد |
||
|
مصرف دخانیات ندارد |
(9/89) 603 |
(9/88) 32 |
(8/89) 635 |
|
مصرف دخانیات دارد |
(1/10) 68 |
(1/11) 4 |
(2/10) 72 |
|
کل |
(0/100) 671 |
(0/100) 36 |
(0/100) 707 |
P=77/0
بحث
در مطالعة حاضر از رادیوگرافی پانورامیک، به عنوان ابزاری جهت ارزیابی وجود کیست احتباسی موکوسی در سینوس فک بالا استفاده نمودیم. مطالعات متعددی(5و1) نشان داده اند که این تکنیک به خصوص برای ارزیابی ضایعات کف سینوس فک بالا نسبت به سایر تکنیک‌های مرسوم نظیر رادیوگرافی واترز ارجحیت دارد. همچنین White و همکارانش رادیوگرافی پانورامیک را بهترین تکنیک جهت ارزیابی کیست احتباسی موکوسی سینوس فک بالا معرفی کردند و آن را به سایر تکنیک‌های داخل دهانی مثل پری‌آپیکال و اکلوزال و تکنیک خارج دهانی واترز ارجح دانستند.(3)
در مطالعه ما شیوع MRC در جمعیت مراجعهکنندگان به بخش رادیولوژی دانشکده دندانپزشکی مشهد 1/5% بود. در حالیکه WOOD و Goaz شیوع این کیست را در جمعیت 2% ذکر کردهاند.(10) امّا Som و همکارانش(11) همچنین Carric (12) شیوع این ضایعه را در جمعیت 10% گزارش کردند. به علاوه در مطالعة Mardinger این نسبت 3/7% گزارش شده است.(13) اختلاف بین نتایج بدست آمده می‌تواند به علّت تفاوت بین تعداد نمونه‌ها باشد.
در تحقیق حاضر بیشترین دهه سنّی ابتلا، دهه سوّم و پنجم زندگی بود. در مطالعة Wood و همکاران(10) همچنین مطالعة Bohay(14) دهة سوّم سنّی را بیشترین دهة ابتلا گزارش کردند، درحالیکه در مطالعة Rupercht بیشترین دهه سنّی درگیری
دهه‌های سوّم و چهارم بود.(1)
از نظر شیوع جنسی، Rupercht و همکاران شیوع کیست احتباسی موکوسی را در 1/3% مردان و 2% زنان گزارش کردند.(1) در مطالعة ما شیوع این ضایعه در مردان و زنان به ترتیب 8/4% و 4/5% بود. در مطالعات Wood و همچنین مطالعه Bohay شیوع جنسی برابر را برای این ضایعه در نظر گرفتند.(14و10) با توجه به این مطالعات می‌توان برای این ضایعه شیوع جنسی برابر را در بین زن و مرد در نظر گرفت.
در تحقیق حاضر 36 موکوس ریتنشن کیست وجود داشت که از میان آنها 20 مورد در کف سینوس فک بالای سمت راست (6/55%) و 13 مورد در کف سینوس فک بالای سمت چپ (1/36%) و 2 مورد به صورت دو طرفه (3/8%) مشاهد شد. در مطالعة Wang و همکاران، 5/52% موارد از ضایعه در کف سینوس فک بالای سمت چپ، 5/42% در سینوس فک بالای سمت راست و 5% موارد به صورت دو طرفه گزارش شد.(7) در مطالعة Ruprecht درگیری سینوس فک بالای سمت چپ کمی بیشتر از سمت راست بود به این ترتیب که 58% موارد درگیری مربوط به سینوس فک بالای سمت چپ بود.(1) حال آنکه در مطالعة Lilly درگیری سینوس فک بالای سمت راست کمی بیشتر (55% موارد) بود.(15) با توجه به نتایج مختلف بدست آمده و مقایسة آنها به نظر می‌رسد که اختلاف قابل توجهی از نظر محل بروز MRC در سینوس سمت راست یا چپ وجود ندارد و نسبت به کل موارد بروز MRC نوع دو طرفة آن شیوع کمتری دارد. همچنین Bohay در مطالعه خود امکان بروز بیش از یک MRC در یک سینوس را نیز مطرح کرده است.(14)
در مطالعه ما فراوانی مصرف دخانیات در بین این 36 مبتلا به MRC تنها 4 مورد (1/11%) بود که در مقایسه با افراد غیر مبتلا به MRC مشخص شد که بین وجود MRC و مصرف دخانیات ارتباط معنی‌داری وجود نداشت. همچنین نتیجه‌ای مشابه مبنی بر عدم ارتباط وجود MRC و مصرف دخانیات در مطالعات Carter نیز بدست آمده است.(9)
در مطالعة ما 3/83% از مبتلایان به MRC سابقة آلرژی داشتند که در مقایسه با افراد غیر مبتلا به MRC ارتباط بین حضور MRC و سابقة آلرژی قویاً تأیید شد امّا Carter ارتباط معنی‌داری بین حضور MRC و سابقة آلرژی نیافت.(9)
همانطور که در ابتدای این مطالعه بیان شد اتیولوژی تشکیل MRC، انسداد مجرای ترشحی غدد مخاطی است حال آنکه چرا این انسداد رخ می‌دهد هنوز مشخص نشده است امّا Armstrong یکی از دلایل احتمالی این انسداد را ترومای ناشی از کشیدن دندان و عفونت‌های دندانی مطرح کرد. او بیماری را گزارش کرد که مبتلا به MRC در کف سینوس فک بالا در مجاورت ریشه دندانی نکروز بود که به دنبال درمان پالپ، این کیست کوچک و علائم بیمار برطرف شد.(16) همچنین در مطالعه ما نیز در یک بیمار، MRC در مجاورت اپکس ریشة باقی مانده بود. با توجه به مطالعه Armstrong این تئوری تایید می‌شود که چنانچه MRC در کف سینوس فک بالا در مجاورت اپکس دندانی غیرزنده درمان نشده یا عفونی باشد، اوّلین اقدام درمانی معالجه ریشه دندان مذکور است.(16)
نتیجه گیری
در این مطالعه نشان داده شد که بین شیوع کیست احتباسی موکوسی و سابقه آلرژی ارتباط قوی وجود داشت. با توجه به تعداد نمونه های اندک ما در این مطالعه (36 مورد) پیشنهاد می‌شود مطالعات بعدی با تعداد نمونه های بیشتر و استفاده از تکنیک های رادیوگرافی دیگر از جمله CT-Scan انجام شود.
تشکر و قدردانی
از همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه جهت تامین و تصویب بودجه این طرح کمال تشکر را داریم.
)