تعیین رابطه بین عرض مزیودیستال دندان سانترال فک بالا و فاصله بین مردمک‏ها

مهدوی ایزدی, ظفر; آذان گو خیاوی, حسن; دادپور, یلدا

doi:10.22038/jmds.2010.1203

تعیین رابطه بین عرض مزیودیستال دندان سانترال فک بالا و فاصله بین مردمک‏ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه پروتزهای دندانی، دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی تهران

² دستیار تخصصی گروه پروتزهای دندانی دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد

³ دستیار تخصصی گروه پریودانتیکس دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد

10.22038/jmds.2010.1203

چکیده

مقدمه: تخمین عرض مزیودیستالی دندان سانترال فک بالا بویژه برای ساخت دندان مصنوعی در افراد بی دندان کار مشکلی می‏باشد. در این موارد یکی از راه‏های تعیین اندازه دندان استفاده از شاخص‏های خارج دهانی است. هدف ازاین تحقیق تعیین رابطه عرض مزیودیستالی دندان سانترال فک بالا با اندازه فاصله بین مردمک‏ها، که از ثبات خوبی در طول عمر برخوردار است، بود.
مواد و روش‏ها: در این مطالعه توصیفی-مقطعی در 100 فرد ایرانی (50 مرد و 50 زن با میانگین سنی 3/6±23 سال) عاری از ناهنجاری چشمی و دندانی، اندازه گیری عرض مزیودیستالی سانترال بالا و فاصله بین مردمک‏ها توسط گیج Boley با دقت 1/0 میلیمتر، برای هر فرد
سه مرتبه انجام شده و میانگین آنها به دست آمد. برای ارزیابی ارتباط بین این دو پارامتر یک فرمول ریاضی محاسبه شد و در20 فرد دیگر (10 مرد و 10 زن با میانگین سنی 56/1±8/24 سال) کارایی فرمول جهت تعیین اندازه دندان مورد بررسی قرار گرفت و تفاوت بین اندازه محاسبه شده با اندازه واقعی دندان توسط آزمون آماری Pair t-test مقایسه گردید.
یافته‏ها: در مرحله اول این نتایج حاصل شد: میانگین عرض مزیودیستال دندان سانترال بالا 4/0±6/8 میلی متر و میانگین فاصله بین مردمک‏ها 8/2±1/62 میلیمتر بدست آمد. میزان همبستگی این دو پارامتر (05/0P<) (446/0r=) محاسبه گردید که براساس آن فرمول ریاضی زیر ارائه شد: (y عرض مزیودیستال دندان سانترال فک بالا و x فاصله بین مردمک‏ها می‏باشد.) (مردان x²0002/0 -x 15/0 =Y)
(زنان x²0014/0 -x 22/0 = Y). در مرحله دوم تحقیق این فرمول‏ها در 90% افراد (18 مورد از 20 نفر) با دقت 5/0 میلی‏متر جهت تخمین عرض مزیودیستال دندان سانترال فک بالا صحت داشته و کاربردی بود.
نتیجه گیری: فاصله بین مردمک‏ها به عنوان یک لندمارک مناسب برای تخمین عرض دندان سانترال فک بالا پیشنهاد می‏گردد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Relationship between the Mesiodistal Width of Maxillary Central Incisor and Interpupillary Distance

نویسندگان [English]

Zafar MahdaviIzadi ¹
Hasan AzangooKhiavi ²
Yalda Dadpour ³

¹ Assistant Professor, Dept of Prosthodontics, Dental School, Islamic Azad University, Tehran, Iran

² Postgraduate Student, Dept of Prosthodontics, Dental School, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

³ Postgraduate Student, Dept of Periodontics, Dental School, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

چکیده [English]

Introduction: Estimating the width of maxillary central incisor may be difficult when an artificial tooth is selected for edentulous patients. One of the ways to choose a good size for this tooth is using extra-oral landmarks in face. This study examined the relationship between mesiodistal (MD) width of maxillary central incisor and interpupillary distance (IPD) which is a stable landmark in lifetime.
Materials & Methods: In this descriptive cross sectional study, 100 Iranian subjects (50 males and 50 females, mean age 23±6.3 years) without ocular and dental deformities were selected. The MD width of upper central incisor and IPD were measured three times for each subject using Boley Gauge with 0.1 mm accuracy and then, the mean values were calculated. A mathematic equation to evaluate correlation between MD width of upper central incisor and IPD was calculated and then examined in the other 20 subjects (10 males and 10 females, mean age 24.8±1.56 years) by statistically comparing the difference between calculated and real size of tooth with paired t-test.
Results: In the first stage, these results were obtained: the mean MD width of maxillary central incisor was 8.6±0.4mm and the mean IPD was 62.1±2.8mm. The correlation coefficient between these two parameters was r=0.446 (P<0.05). The calculated equations for this relationship were: (Y=0.15x–0.0002x² in men and Y=0.22x–0.0014x² in women, “y” represents MD width of maxillary central incisor and “x” represents IPD). In the second stage, these equations were applicable in 90% of subjects (18 from 20 subjects) with 0.5mm of accuracy.
Conclusion: IPD is a good landmark for estimating MD width of maxillary central incisor in edentulous patients.

کلیدواژه‌ها [English]

Interpupillary distance (IPD)
mesiodistal width of maxillary central incisor
edentulous patients

اصل مقاله

مقدمه

از دست دادن دندان‏ها در سنین مختلف عمر در بیماران از دیرباز پدیده‏ای شناخته شده بوده است. درمان جایگزینی دندان‏ها توسط پروتز خصوصاً در ناحیه قدامی ریج بی دندانی در ایجاد زیبایی، فانکشن، فونتیک و حفظ پریودنشیوم موجود از اهمیت بالایی برخوردار می‏باشد.

تاکنون محققین زیادی تلاش کرده‏اند که روابطی را میان اجزای صورت پیدا کنند تا با استفاده از آنها بتوان دندان‏های از دست رفته را طوری انتخاب و جایگزین نمود که هماهنگی لازم با دیگر اجزاء صورت برقرار گردد و پروتزها تا حد امکان طبیعی‏تر جلوه کند.^(2و1)

از زمانی که نقاش معروف ایتالیایی (لئوناردو داوینچی) وجود ارتباط میان اجزای صورت را بیان کرد حدود 550 سال می‏گذرد. او این موضوع را با ترسیم خطوط بر روی یک چهره نقاشی شده نشان داد.⁽³⁾

در انتخاب دندان برای ساخت پروتز سه فاکتور اصلی وجود دارد: رنگ، فرم و سایز، که از این میان فاکتور اندازه دندان از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و اغلب بیماران بیشترین حساسیت را در مورد این فاکتور نشان می‏دهند.⁽¹⁾

تعیین اندازه دندان‏های قدامی بالا بخصوص سانترال‏ها به دلیل دارا بودن بیشترین نمای فرونتالی در میان سایر دندان‏ها جهت تامین زیبایی پروتز از اهمیت زیادی برخوردار است.⁽⁴⁾ برای تخمین اندازه آن گروهی از لندمارک‏های صورت مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته‏اند، نظیر فاصله بین دو کندیل، پهنای بای زایگوماتیک⁽⁵⁾، پهنای صورت، پهنای دهان و عرض پره‏های بینی⁽⁶⁾، محیط جمجمه و اندازه گوشه داخلی چشم‏ها.^(8و7) یکی دیگر از لندمارک‏های استفاده شده، فاصله بین مردمک‏ها می‏باشد.^(11و9و5) این فاصله براساس تحقیقات به عمل آمده در 14 سالگی ثابت شده و به حداکثر اندازه خود می‏رسد.⁽¹²⁾ بنابراین می‏توان از آن به عنوان یک شاخص ثابت و تغییرناپذیر در افراد نیازمند به پروتز دندانی جهت تخمین سایز دندان‏ها استفاده کرد. همچنین در مقالات، رابطه همبستگی فاصله بین مردمک‏ها IPD[1] با اندازه عرض مزیودیستال شش دندان قدامی از نمای روبرو⁽⁶⁾ و نیز همبستگی خط بین مردمک با تانژانت لبه انسیزال سانترال‏های بالا⁽¹³⁾ نشان داده شده است. جهت استفاده از لندمارک‏های آناتومیک تفاوت‏های نژادی و جنسیتی باید در نظر گرفته شود.⁽⁵⁾بنابراین استفاده از دانستنی های ارائه شده در تحقیقات مختلف با توجه به ویژگی‏های نژادی جامعه ایرانی ممکن است امکان‏پذیر نباشد و در زمینه انتخاب سایز دندان براساس این لندمارک برای افراد ایرانی تحقیق کمی صورت گرفته یا در دسترس نیست.

هدف از این مطالعه بررسی میزان همبستگی فاصله بین

مردمک‏ها و عرض مزیودیستال دندان سانترال فک بالا در افراد ایرانی بوده که در نهایت بتوانیم با اندازه‏گیری این فاصله به اندازه عرض سانترال بالا که از عناصر مهم در زیبایی پروتز است، دست یابیم.

مواد و روش‏ها

این تحقیق از نوع توصیفی (Descriptive) بوده و در دو مرحله انجام گرفت. در مرحله اول از میان افراد بالای 18 سال که به بخش بینایی‏سنجی بیمارستان فارابی تهران مراجعه کرده بودند، تعداد 100 فرد ایرانی (50 مرد و 50 زن با میانگین سنی 3/6±23 سال) به روش نمونه‏گیری مراجعه مستمر انتخاب شدند و موافقت آنها برای همکاری پس از توجیه طرح گرفته شد. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: شرایط دندانی سالم در ناحیه سانترال‏های فک بالا شامل عدم وجود هرگونه پوسیدگی و ترمیم، بخصوص در نواحی تماس و لبه انسیزال، عدم وجود سایش شدید، کرودینگ، دیاستم و آنومالی مادرزادی و اکتسابی و نیز وضعیت نرمال چشم‏ها شامل عدم وجود سابقه تروما و جراحی، انحراف چشم (استرابیسم) و ناهنجاری‏های مادرزادی و اکتسابی.

سپس فاصله بین مردمک‏ها با ایجاد رفلکس نور در چشم‏ها و اندازه گیری فاصله بین دو نقطه نورانی توسط گیج Boley با دقت 1/0 میلی‏متر ثبت گردید. به این ترتیب که یک قلم نوری (Light pen) از فاصله 40 سانتیمتری روبرو و هم‏سطح با چشم‏ها به مردمک‏ها تابانده می‏شد، حاصل این روش ایجاد 2 نقطه نورانی کوچک و کاملاً واضح در چشم‏ها جهت اندازه‏گیری توسط فرد معاینه‏کننده بود. از آنجا که بیمار به نقطه‏ای در دوردست نگاه می‏کرد (بیش از 6 متر)، فاصله بین مردمک‏ها با بالاترین دقت قابل اندازه‏گیری بود (روش اپتومتری جهت تعیین فاصله PD). عرض مزیودیستال دندان سانترال فک بالا هم توسط گیج Boley با قرار دادن آن در ناحیه تماس بین دندانی دو طرف اندازه گیری شد.

اندازه گیری‏ها (IPD و عرض سانترال) سه بار تکرار شد و میانگین آنها محاسبه گردید. و با توجه به همبستگی بین آنها یک مدل ریاضی پیشنهاد گردید.

در مرحله دوم تحقیق، برای بررسی تجربی مدل ریاضی بدست آمده و کارایی آن 20 نفر ایرانی شامل 10 مرد و 10 زن با میانگین سنی (5/1±8/24 سال) از میان دانشجویان دانشکده دندان پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران که شرایط ورود به مطالعه را داشتند پس از اعلام رضایت آنها، انتخاب شدند. سپس اندازه‏گیری‏ها توسط گیج Boley به همان روش قبلی صورت گرفته و ثبت گردیدند.

مقادیر IPD در مدل ریاضی بدست آمده قرار گرفته و عرض سانترال محاسبه گردید و سپس عدد بدست آمده با اندازه واقعی که در دهان فرد موردنظر اندازه‏گیری شده بود، مقایسه گردید. این مقایسه توسط تست آماری
Paired t-test انجام گرفت.

یافته‏ها

در مرحله اول تحقیق میانگین فاصله بین مردمک‏ها 8/2±1/62 میلی‏متر (مردان mm2/2±5/63 و زنان mm6/2±6/60) و میانگین عرض مزیودیستال دندان سانترال فک بالا 4/0±6/8 میلی متر (مردان mm5/0±6/8 و زنان mm4/0±5/8) محاسبه گردید. براساس نتایج آماری ضریب همبستگی بین فاصله بین مردمک‏ها و عرض مزیودیستال دندان سانترال فک بالا 446/0r= بدست آمد. مدل ریاضی بدست آمده برای دو گروه مردان و زنان بصورت زیر محاسبه گردید (05/0P<).

x²0002/0 -x 15/0 = y : مردان

x²0014/0 -x 22/0 = y : زنان

که y معادل عرض مزیودیستال دندان سانترال فک بالا و x معادل فاصله بین مردمک‏هاست. هم چنین در یک بررسی ساده و با دقت کمتر نسبت IPD و عرض دندان سانترال فک بالا برای مردان 4/7 برای زنان 1/7 بدست آمد.

در مرحله دوم، این مدل ریاضی و کارایی آن مورد ارزیابی قرار گرفت و نتایج نشان داد که در 90 درصد افراد پیش‏بینی عرض مزیودیستال دندان سانترال فک بالا با داشتن اندازه فاصله بین مردمک‏ها با دقت 5/0 میلی‏متر امکان‏پذیر است. نتایج این بررسی در جداول و نمودارهای 1 و 2 نشان داده شده است.

جدول 1 : فراوانی اختلاف اندازه واقعی عرض مزیودیستالی دندان سانترال فک بالا و اندازه محاسبه شده.

فراوانی	تفاوت
فراوانی	mm20/0-0	mm 50/0-21/0	بیشتر از mm 50/0	کل
تعداد	11	7	2	20
درصد	0/55	0/35	0/10	0/100

جدول 2 : مقایسه اندازه واقعی و اندازه محاسبه شده عرض مزیودیستالی دندان سانترال فک بالا- کل افراد

	شاخص
گروه	میانگین mm	انحراف معیار	تعداد	تفاضل mm	P-value
اندازه واقعی MD	56/8	34/0	20	03/0	63/0
اندازه محاسبه شده MD	59/8	18/0	20	03/0	63/0

نمودار 1 : مقایسه اندازه‏های واقعی و محاسبه شده توسط مدل ریاضی

نمودار 2 : خط رگرسیون مدل ریاضی تناسب فاصله بین مردمک‏ها (PD) با عرض مزیودیستال دندان سانترال فک بالا (MD)- کل افراد

بحث

در این تحقیق تعداد 100 نفر ایرانی (50 مرد و 50 زن) مورد بررسی قرار گرفتند و وجود ارتباط معنی‏دار بین فاصله مردمکی و عرض مزیودیستال دندان سانترال فک بالا نشان داده شد. هم چنین در مدل ریاضی برای مردان و زنان به صورت جداگانه ارائه گردید که در مرحله بعد این فرمول قادر بود که در 90 درصد موارد با اختلاف 5/0 میلی‏متر عرض سانترال فک را تخمین بزند. هم چنین نسبت 4/7 و1/7 به ترتیب برای مردان و زنان ایرانی تحت مطالعه بدست آمد. در یک تحقیق در سال 2001 Bindra و همکارانش⁽¹⁰⁾ از فاصله بین مردمکی که توسط خط‏کش بر روی عکس تمام افراد اندازه‏گیری شده بود برای تخمین اندازه سانترال فک بالا استفاده کردند. در مطالعه Hasanreisoglu و همکارانش⁽⁵⁾ در سال 2005 نسبت IPD و عرض دندان سانترال بالا در مردان و زنان به ترتیب 7/7 و 5/7 محاسبه شد. در سال 1984 Cesario و Latta در تحقیقی که بر روی اعضای ارتش ایالات متحده انجام داده بود جهت تعیین رابطه فاصله بین مردمکی و عرض دندان سانترال فک بالا نسبت‏های 5/6 و6/6 را به ترتیب برای مردان و زنان سفید پوست بیان کرد.⁽⁹⁾

وجود اختلاف در مطالعات قبلی با مطالعه حاضر می‏تواند مربوط به اختلاف روش اندازه‏گیری فاصله بین مردمک‏ها باشد. بطوری که در این مطالعه از روش استاندارد اپتومتری در اندازه‏گیری IPD استفاده شد درحالیکه در مطالعات قبلی از خط کش و Boley guage برای اندازه گیری‏ها استفاده شد. هم چنین از دلایل دیگر می‏تواند اختلاف نژادی باشد. در تحقیق حاضر میانگین فاصله بین مردمک‏ها، 1/62 میلی‏متر محاسبه گردید که بسیار نزدیک به میزان بیان شده آن در کتب مرجع چشم‏پزشکی یعنی 5/63 میلی‏متر است⁽¹²⁾ که دقت اندازه‏گیری روشی که ما در این تحقیق بکار برده‏ ایم را نشان می‏دهد. همچنین در یک مطالعه مروری در سال 2006 بیان شد که این مقدار در محدوده 90/57 تا 89/79 میلی‏متر در مقالات مختلف محاسبه گردیده است.⁽⁶⁾

نکته دیگر، تفاوت معنی‏دار IPD در مردان و زنان می‏باشد (05/0P<) که به ترتیب 2/2±5/63 و 6/2±6/60 میلی‏متر محاسبه شدند که این تفاوت معنی‏دار در مقالات اشاره شده نیز بیان شده است.^(9و6) در بعضی مطالعات نیز جهت تخمین اندازه سانترال بالا از لندمارک آناتومیک فاصله گوشه‏های داخلی چشم استفاده شده است.^(8و7) برای اندازه گیری این فاصله از نقاطی استفاده می‏شود که بر روی بافت نرم قرار دارد و متحرک است و با گذشت سن می‏تواند دچار تغییر و عدم ثبات شود در حالی که فاصله بین مردمکی براساس گزارشات در سنین نوجوانی تثبیت شده و تا پایان عمر ثابت باقی می‏ماند، و نقاط مرجع آن برای اندازه‏گیری توسط یک قلم نوری تشکیل می‏شود که این نقاط براحتی در مردمک چشم قابل تشخیص است. از طرفی فاصله این نقاط به راحتی توسط وسیله ساده و دقیقی مانند گیج Boley قابل اندازه‏گیری است. بنابراین می‏تواند به عنوان یک لندمارک قابل اعتماد در تعیین اندازه دندان‏های قدامی فک بالا بکار رود.

در مدل‏های ریاضی بدست آمده عرض مزیودیستال با دقت 90 درصد با اختلاف 5/0 میلی‏متر با اندازه‏گیری IPD قابل پیش‏بینی بود که کاربردی بودن این مدل‏های ریاضی را نشان می‏دهد. با توجه به اینکه اختلاف کمتر از

5/0 میلی‏متر برای تعیین اندازه دندان از لحاظ کلینیکی اشکالی ایجاد نمی‏کند، بنابراین فاصله بین مردمکی در تخمین اولیه عرض سانترال بالا می‏تواند مناسب باشد البته مشخص است که انتخاب دندان برای پروتز باید بر اساس سایر عوامل از قبیل فرم صورت و قوس فکی انجام گیرد.

نتیجه گیری

فاصله بین مردمک‏ها به عنوان یک لندمارک مناسب در جامعه ایرانی برای انتخاب اندازه دندان سانترال فک بالا به همراه سایر شاخص‏ها، پیشنهاد می‏شود.

تشکر و قدردانی

بدین وسیله از ریاست محترم بیمارستان فارابی تهران جناب آقای دکتر محمود جباروند و استاد بزرگوار جناب آقای دکتر جعفر قره چاهی و نیز از دانشجویان دانشکده دندانپزشکی آزاد تهران که در مرحله دوم طرح ما را یاری نمودند صمیمانه تقدیر می گردد.

مراجع

Ejlali M. Treatment of Edentulous Patient. 3^rd ed. Tehran: Nashre Jahad; 1378. P. 362-85. (Persian)
Zarb GA, Bolender CL, Eckert SE, Fenton AH, Jacob RF, Mericske-Stern R. Prosthodontic Treatment for Edentulous Patients: Complete Dentures and Implant-Supported Prostheses. 12^th ed. St. Louis: Mosby Co; 2003. P. 298-307.
Rufenacht CR. Principles of Esthetic Integration. 1^st ed. Germany: Quintessence; 2000. P. 70-6.
Shillinburg HT Jr, Kaplan MJ, Grace SC. Tooth dimensions a comparative study. J South Calif Dent Assoc 1972; 40(9): 830-9.
Hasanreisoglu U, Berksun S, Aras K, Arslan I. An analysis of maxillary anterior teeth: Facial and dental proportions. J Prosthet Dent 2005; 94(6): 530-8.
Gomes VL, Goncalves LC, do Prado CJ, Junior IL, de Lima Lucas B. Correlation between facial measurements and the mesiodistal width of the maxillary anterior teeth. J Esthet Restor Dent 2006; 18(4): 196-205.
Abdullah MA. Inner canthal distance and geometric progression as a predictor of maxillary central incisor width. J Prosthet Dent 2002; 88(1): 16-20.
Al Wazzan KA. The relationship between intercanthal dimension and the widths of maxillary anterior teeth. J Prosthet Dent 2001; 86(6): 608-12.
Cesario VA Jr, Latta GH Jr. Relationship between the mesiodistal width of the maxillary central incisors and interpupillary distance. J Prosthet Dent 1984; 52(5): 641-3.
Bindra B, Basker RM, Besford JN. A study of the use of photographs for denture tooth selection. Int J Prosthodont 2001; 14(2): 173-7.
Rosenstiel SF, Ward DH, Rashid RG. Dentists’ preferences of anterior tooth proportion-a web-based study. J Prosthodont 2000; 9(3): 123-36.
Safir A. Refraction and Clinical Optics. 3^rd ed. USA: Harper and Row; 1980. P. 209-10.
Malafaia FM, Garbossa MF, Neves AC, DA Silva-Concílio LR, Neisser MP. Concurrence between interpupillary line and tangent to the incisal edge of the upper central incisor teeth. J Esthet Restor Dent 2009; 21(5): 318-22.