ارتباط بین شاخص توده بدنی و تکامل دندانی در کودکان 15-7 ساله شهر اصفهان-ایران در سال 1387

جوادی نژاد, شهرزاد; کرمی, مریم; هاشم نیا, نجمه

doi:10.22038/jmds.2010.1195

ارتباط بین شاخص توده بدنی و تکامل دندانی در کودکان 15-7 ساله شهر اصفهان-ایران در سال 1387

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه دندانپزشکی کودکان دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آزاداسلامی واحد خوراسگان

² دندانپزشک

10.22038/jmds.2010.1195

چکیده

مقدمه:با افزایش چاقی در بین کودکان لازم است که تاثیر آن بر روی تکامل دندانی بررسی شود. اگر تکامل دندانی در کودکان چاق تسریع شود، این مسئله می‏تواند طرح درمان‏های دندانپزشکی کودکان و ارتودنسی را تحت تاثیر قرار دهد. هدف از مطالعه حاضر بررسی ارتباط بین تکامل دندانی با شاخص توده بدنی (BMI) در کودکان 7 تا 15 ساله شهر اصفهان در سال 1387 بود.
مواد و روش‏ها: در این مـطالعه توصیفی- مقطعی رادیوگرافی‏های پانورامیک 146 نفر شامل 57 پسر و 89 دختـر و برای تعیین سن به روش
دمیرجیان استفاده شد. قد و وزن کودکان اندازه‏گیری برای هر نمونه BMI محاسبه شد. سن تقویمی با کسر کردن تـاریخ تولد از تاریخ انجام
رادیوگرافی به دست آمد. از BMI برای تعیین کودکان چاق و دارای اضافه وزن استفاده شد. تفاوت سن دندانی تخمینی و تقویمی نمونه‏ها براساس جنس و طبقه‏بندی BMI آنالیز شد. آنالیزهای مورد استفاده شامل ANOVA سه راهه و آزمون t بود. جهت تعیین پایایی 10 رادیوگرافی پانورامیک به فاصله دو هفته بررسی و سن دندانی با آزمون آلفا کرونباخ مقایسه شد که ضریب همبستگی 99% بود.
یافته‏ها: میانگین تفاوت بین سن دندانی و تقویمی در کل 78/0 سال بود. میانگین تفاوت بین سن دندانی و تقویمیدر کودکان چاق 3/1، دارای اضافه وزن 6/0 و وزن طبیعی 67/0 سال بود. تکامل دندانی در کودکان چاق تسریع شده بود (014/0P=). در ارزیابی گروه سنی، کودکان چاق در گروه 7 تا 10 سال تفاوت آماری معنی‏داری در تکامل دندانی نشان داد (018/0=P). بین دختران و پسران اختلاف آماری معنی‏داری از نظر میانگین تفاوت بین سن دندانی و تقویمی دیده نشد.
نتیجه گیری: مطالعه حاضر نشان داد که در افراد چاق تکامل دندانی سریع‏تر اتفاق می افتد. درواقع در طرح درمان‏هایی نظیر اصلاح رشدی و کشیدن ترتیبی دندان‏ها، توجه به BMI بیماران نیز می‏تواند در زمان‏بندی درمان موثر باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Association between Body Mass Index and Dental Development in 7-15 Year Old Children in the City of Isfahan-Iran in the Year 2008

نویسندگان [English]

Shahrzad JavadiNejad ¹
Maryam Karami ¹
Najme Hashemnia ²

¹ Assistant Professor, Dept of Pediatric Dentistry, Dental School, Islamic Azad University, Khorasgan branch, Isfahan, Iran

² Dentist

چکیده [English]

Introduction: Due to increasing body mass index (BMI) in children, it is necessary to study the effect of the obesity on dental development. If dental development accelerates in obese children, it can affect some orthodontic and pedodontic treatment plans. The purpose of this study was to determine the relationship between dental development and BMI, gender and sex in 7-15 year old children.
Materials & Methods: In this descriptive cross-sectional study, 146 subjects including 89 females and 57 males (29 obese, 35 overweight and 82 normal weight) were studied. Dental age of subjects was determined using the Demirjian method. Weight and height of the subjects was measured and BMI status was determined for each subjects. Chronological age was calculated by subtracting the birth date from the date on which the radiographs were done for every individual. The BMI was used to distinguish the individuals who were overweight and obese. The difference between chronological and dental age was analyzed regarding BMI, age and gender. T-test and 3-way ANOVA were used to data analysis. To determine intraexaminer reliability, 10 panoramic radiographs were reassessed after 2 weeks and dental age was compared using crombach's alpha (0.99).
Results: The mean difference between chronologic age and dental age was 0.78 years. Mean difference was 1.3 years for obese, 0.6 years for overweight and 0.67 years for normal weight subjects. Dental development was significantly accelerated in obese subjects (P=0.014). When evaluating the age groups, obese 7-10 year old children showed a statistically significant difference in dental development (P=0.018). There was no statistically significant difference between females and males.
Conclusions: Children who were obese had accelerated dental development. In fact when incorporating orthodontic therapies such as growth modification and serial extractions, the timing of intervention may require recalculation to consider body mass index.

کلیدواژه‌ها [English]

dental development
Body mass index

اصل مقاله

مقدمه

چاقی یکی از مشکلات روزافزون در کودکان در اثر تغییر در شیوه زندگی و عادات غذایی است.⁽¹⁾ در ایران نیز چاقی در کودکان روند رو به رشدی را طی می‏کند.⁽²⁾ این امر باعث ایجاد مشکلات متنوعی در کودکان می‏شود. علاوه بر ایجاد بیماری‏هایی نظیر دیابت، فشار خون بالا و بیماری‏های قلبی،⁽³⁾ چاقی می‏تواند باعث تسریع رشد و بلوغ زودرس در دختران شود.⁽⁴⁾ در پسران چاقی می‏تواند زمان بلوغ را تغییر دهد.⁽⁵⁾

تحقیقات اخیر، پیشنهاد می‏کند که کودکان چاق رشد زودتر کرانیوفشیال را تجربه می‏کنند که ممکن است تشخیص، طرح درمان و زمان درمان‏های ارتودنسی را تغییر دهد.^(7و6)

در حقیقت زمانی که درمان‏های ارتودنسی از قبیل اصلاح رشدی^(9و8) و کشیدن ترتیبی دندان‏ها نیاز است ممکن است نه تنها توجه به نژاد و جنس بیمار که توجه به حجم توده بدنی او نیز لازم باشد.

تحقیقات محدودی در مورد ارتباط بین شاخص توده بدنی با تکامل دندانی انجام شده است.

Hilgers نتیجـه گرفت که تـکامل دنـدانی با افـزایش

شاخص توده بدنی تسریع می‏شود و این تسریع تکامل دندانی در کودکان چاق متغیر مهمی در طرح درمان‏های اطفال و ارتودنسی محسوب می‏شود.⁽¹⁰⁾

Eid و همکارانش رابطه تکامل دندانی به روش دمیرجیان را با قد و وزن بررسی کردند. آنها رابطه معنی‏داری بین تکامل دندان‏ها و شاخص توده بدنی نیافتند.⁽¹¹⁾

Neovius در مطالعه خود دریافت که کودکان با شاخص توده بدنی بالاتر تعداد دندان رویش یافته بیشتری داشتند.⁽¹²⁾

به طور معمول برای بررسی چاقی از شاخص توده بدنی استفاده می‏شود. محاسبه آن ساده بوده و اندازه‏گیری آن آسان و غیرتهاجمی است. در کودکان با در نظر گرفتن سن و جنس می‏توان از آن استفاده کرد.⁽¹³⁾ با توجه به گسترش روزافزون چاقی در جامعه ما⁽²⁾ و مطالعات محدودی که در زمینه بررسی ارتباط بین چاقی و امکان تاثیرگذاری آن بر روند تکامل دندانی صورت گرفته است، هدف از تحقیق حاضر این است که نمونه مورد مطالعه ارتباط بین شاخص توده بدنی و تکامل دندانی را بررسی نماید.

مواد و روش‏ها

این تحقیق یک مطالعه توصیفی تحلیلی مقطعی می‏باشد. رادیوگرافی‏های پانورامیک 146 بیمار بصورت تصادفی از مراکز رادیولوژی تخصصی فک و صورت سطح شهر اصفهان در سال 1387 جمع آوری شد. این رادیوگرافی‏ها به مقاصد تشخیصی به درخواست دندانپزشکان سطح شهر تهیه شده بود.

رادیوگرافی‏های پانورامیکی مورد مطالعه قرار می‏گرفتند که دارای خصوصیات زیر باشند:

1- کودک در محدوده سنی 7 تا 15 ساله باشد.

2- کودک فاقد هرگونه بیماری سیستمیک و بیماری رشدی باشد.

3- رادیوگرافی مورد نظر دارای تمامی دندان‏های دائمی یا جوانه دندان‏های دائمی باشد.

4- تاریخ دقیق تهیه رادیوگرافی و تاریخ تولد کودک مشخص باشد.

پس از انجام رادیوگرافی، وزن و قد کودکان در محل رادیولوژی توسط محقق اندازه‏گیری شد. وزن کودکان مورد نظر با استفاده از ترازوی دیجیتالی بدون کفش و لباس‏های سنگین، بر اساس کیلوگرم و با دقت 1/0 کیلوگرم و قد آنها با کمک متر معمولی و بر اساس سانتی‏متر اندازه‏گیری شد.

BMI از طریق فرمول حجم توده بدنی یا فرمول زیر حساب شد.

مقادیر به دست آمده بر روی منحنی‏های اختصاصی WHO system برای سن و جنس منتقل شد. چنانچه کودک در منحنی مربوط به جنس خود بین صدک 85 تا 95 قرار مـی‏گرفت به عـنوان اضافـه وزن و اگر بالاتر از

صدک 95 بود به عنوان چاق محسوب می‏شد.⁽¹³⁾

کودکان مورد مطالعه به 3 گروه 7-9/10، 11-9/12،
13-15 تقسیم شدند.

برای بررسی تکامل دندانی از روش دمیرجیان استفاده شد. سن دندانی از روی رادیوگرافی پانورامیک به دست آمد. رادیوگرافی‏ها به ترتیب روی دستگاه نگاتوسکوپ قرارداده شدند و 7 دندان دائمی سمت چپ فک پایین مورد بررسی قرار گرفتند. تمامی دندان‏ها از تشکیل اولین نقاط آهکی شدن تا بسته شدن انتهای ریشه از A تا H طبقه‏بندی گردیدند.

اساس تقسیمبندی مراحل از A تا H، شکلگیری دندان به وسیله شکلهای قابل تشخیص دندان از آغاز آهکی شدن آنها تا شکل بلوغ نهایی آن میباشد (تصویر 1). هر دندان در هر فرد حتماً از این مراحل تعریف شده عبور میکند.

سپس با توجه به جنسیت فرد برای هر کدام از حروف با استفاده از جداول شاخص خاصی در نظر گرفته شد و از جمع تمامی 8 شاخص یک شاخص بلوغ دندانی برای هر فرد به دست آمد. برای به دست آوردن سن دندانی برای هر جنس به طور جداگانه، از شاخص بلوغ دندانی و جداول روش دمیرجیان استفاده شد.⁽¹⁴⁾ در بررسی پایائی داخل مشاهده‏کنندگان، 10 رادیوگرافی پانورامیک پس از دو هفته مجدداً ارزیابی شد و سنین دندانی توسط آزمون آلفا کرومباخ مقایسه شد. نتیجه به دست آمده 99/0 بود. سن تقویمی هر کودک در زمان تهیه رادیوگرافی، با توجه به تاریخ تولد و تاریخ تهیه رادیوگرافی تعیین شد.

تفاوت بین سن تقویمی و سن دندانی تخمینی بدست آمده از روش دمیرجیان با کسر سن تقویمی از سن دندانی تخمینی به دست آمد. مقادیر مثبت به عنوان تسریع و مقادیر منفی به عنوان تاخیر در تکامل دندانی تلقی شد.

تصویر 1 : مراحل A تا H تکامل دندانی

سپس متغیر وابسته تفاوت بین سن تقویمی و سن تخمینی بدست آمده از روش دمیرجیان، در مقابل متغیر‏های مستقل BMI، و گروه سنی، از طریق آزمون واریانس سه طرفه آنالیز شد. برای مقایسه دو جنس از آزمون t زوج استفاده شد. سطح معنی‏داری 05/0P< در نظر گرفته شد.

یافته‏ها

در این تحقیق تعداد 146 رادیوگرافی پانورامیک (57 پسر و 89 دختر) مورد بررسی قرار گرفت سن تقویمی کودکان مورد مطالعه در محدوده 9/6 الی 9/14 سال قرار داشت و سـن دندانی در مـحدوده 7 الـی 16 سال قـرار

داشت. BMI به دست آمده بین 13 الی 5/31 بود.

82 نفر از نمونه‏ها دارای BMI طبیعی، 35 نفر دارای اضافه وزن و 29 نفر چاق بودند (جدول 1).

در مقایسه سه گروه چاق، وزن طبیعی و اضافه وزن، بدون در نظر گرفتن سن و جنس، گروه چاق تکامل دندانی سریع‏تری را نشان دادند (014/0=P) (جدول 1).

میانگین تفاوت بین سن دندانی و تقویمی برای گروه‏های سنی مختلف محاسبه شد که تنها در گروه سنی 7 تا 9/10 سال تفاوت در مقایسه سه گروه چاق، وزن طبیعی و اضافه وزن، معنی‏دار بود (018/0=P) (جدول 2).

در دختران تفاوت بین سن دنـدانی و تـقویمی در سه

گروه BMI طبیعی، چاق و اضافه وزن معنی‏دار بود (012/0=P) ولی در پسران این تفاوت معنی‏دار نبود (جدول 3).

تفاوت بین سن دندانی و تقویمی در گروه پسران به طور کلی 77/0 سال و در گروه دختران 78/0 سال بود. در آزمون t بعد از مقایسه پسران و دختران از نظر تکامل دندانی، تفاوت معنی‏داری بین این دو گروه یافت نشد.

جدول 1 : میانگین و انحراف معیار تفاوت بین سن دندانی و تقویمی در سه گروه وزن طبیعی، اضافه وزن و چاق

گروه	تعداد	تفاوت بین سن دندانی و تقویمی (انحراف معیار± میانگین)	P-value
طبیعی	82	8/0 ± 67/0	014/0
اضافه وزن	35	6/1 ± 60/0
چاق	29	9/0 ± 30/1
کل	146	08/1 ± 78/0

جدول 2 : میانگین و انحراف معیار تفاوت بین سن دندانی و تقویمی در سه گروه وزن طبیعی،اضافه وزن و چاق بر حسب گروه سنی

گروه سنی (سال)	گروه BMI	تعداد	تفاوت بین سن دندانی و تقویمی (انحراف معیار± میانگین)	P-value
7 تا 9/10	طبیعی	30	8/0 ± 46/0	018/0
	اضافه وزن	15	67/1 ± 82/0
	چاق	12	15/1 ± 6/1
	کل	57	25/1 ± 81/0
11 الی 9/12	طبیعی	27	9/0 ± 81/0	5/0
	اضافه وزن	10	5/1 ± 68/0
	چاق	9	91/0 ± 2/1
	کل	46	07/1 ± 86/0
13 الی 15	طبیعی	25	7/0 ± 7/0	1/0
	اضافه وزن	10	08/1 ± 19/0
	چاق	8	2/0 ± 86/0
	کل	43	82/0 ±65/0

جدول 3 : میانگین و انحراف معیار تفاوت بین سن دندانی و تقویمی درسه گروه وزن طبیعی، چاق و اضافه وزن بر حسب جنس

جنس	گروه	تعداد	تفاوت بین سن دندانی و تقویمی (انحراف معیار± میانگین)	P-value
دختر	طبیعی	47	8/0 ± 67/0	012/0
	چاق	17	3/1 ± 52/0
	اضافه وزن	25	01/1 ± 47/1
	کل	89	10/1 ± 78/0
پسر	طبیعی	35	8/0 ± 67/0	5/0
	چاق	12	75/1 ± 8/0
	اضافه وزن	10	8/0 ± 05/1
	کل	57	05/1 ± 77/0

بحث

روش دمیرجیان در جمعیت‏های مختلف استفاده شده است. در این تحقیق میانگین سن دندانی در کل نمونه‏ها 8/10 سال و میانگین سن تقویمی 2/10 سال بود که نشانگر تخمین بیش از حد سن در این روش می‏باشد. میانگین تفاوت بین سن دندانی و تقویمی برای همه نمونه‏ها 78/0 سال بود. که این یافته باتخمین بیش از حد به دست آمده در مطالعات قبلی مطابقت دارد. تحقیق روی نمونه‏هـایی در انـگلیس⁽¹⁴⁾، تـرکیه⁽¹⁵⁾، عـربستان⁽¹⁶⁾، زلاند نو⁽¹⁷⁾، هلند⁽¹⁸⁾، لهستان⁽¹⁹⁾ و کره⁽²⁰⁾ نیز تخمین بیش از حد را نشان داد که مشابه مطالعه حاضر می‏باشد.

مطالعات انجام شده در ایران حاکی از افزایش شیوع چاقی در کودکان است.⁽²⁾

میانگین تفاوت بین سن دندانی و تقویمیدر گروه چاق 3/1 و در گروه با وزن طبیعی 67/0 و اضافه وزن 6/0 بود. در این مطالعه نمونه‏های چاق به طور معنی داری تکامل سریع‏تری نسبت به گروه با وزن طبیعی و اضافه وزن داشتنـد که این یـافته با نتایج مـطالعه و همکارانـش

تطابق دارد.⁽¹⁰⁾

میانگین تفاوت بین سن دندانی و تقویمی در این مطالعه 98/0 بود که در گروه چاق 53/1 و در گروه با وزن طبیعی 63/0 و اضافه وزن 51/1 بود.

Eid و همکارانش رابطه معنی‏داری بین چاقی و تکامل دندانی نیافتند.⁽¹¹⁾ این تفاوت‏ها می‏تواند مربوط به اختلافات نژادی و همینطور روش‏های متفاوت تفسیر شاخص توده بدنی در این مطالعات باشد.

تفاوت بین سن دندانی و تقویمی در گروه پسران به طور کلی 77/0 سال و در گروه دختران 78/0 سال بود. در بررسی ارتباط سن دندانی و جنس، Teivens و همکارانش دریافتند که دختران تکامل دندانی سریع‏تری در مقایسه با پسران دارند.⁽²¹⁾ Hilgers و همکارانش نیز به چنین نتیجه‏ای دست یافتند.⁽¹⁰⁾ اما در این مطالعه تفاوتی از نظر تکامل دندانی بین دختران و پسران یافت نشد. این اختلاف شاید مربوط به تفاوت نژادی گروه‏های مورد مطالعه باشد.

در مطالـعه حاضر ارتباط بین تـفاوت سن دنـدانـی و

تقویمی با BMI در گروه‏های سنی مختلف بررسی شد. این ارتباط در گروه سنی 9/10-7 سال معنی‏دار بود به طوری که کودکان این گروه تکامل دندانی سریع‏تری داشتند. در مطالعات Nykanen و همکارانش نیز این ارتباط معنی‏دار بود.⁽²²⁾ شاید در تفسیر این یافته بتوان گفت که در این گروه سنی افزایش وزن روند سریع‏تری نسبت به گروه‏های سنی بالاتر دارد. در سنین بالاتر روند افزایش وزن کند شده و به حالت ثبات نزدیک می‏شود.⁽¹³⁾ در مقایسه سه گروه نرمال، چاق و اضافه وزن با در نظر گرفتن جنس دختران در گروه شاخص توده بدنی چاق تسریع تکامل دندانی را با افزایش BMI نشان دادند که شاید بتوان گفت ناشی از جلوتر بودن دختران در رشد کلی بدن و بلوغ زودتر نسبت به پسران باشد. در مقایسه گروه‏های مختلف توده بدنی در پسران تفاوتی بین آنها از نظر تکامل دندانی دیده نشد، که می‏تواند ناشی از کم بودن تعداد آنها باشد.

روش دمیرجیان که در این مطالعه جهت تعیین سن استفاده شد از دقت بالایی برخوردار است و یکی از رایج‏ترین روش‏های مورد استفاده است. ولی این روش بر اساس بررسی کودکان کانادایی فرانسوی پایه‏گذاری شده است که با کودکان ایرانی از لحاظ نژاد، تغذیه و سایر عوامل متفاوت هستند. از طرفی در این مطالعه عوامل اقتصادی اجتماعی لحاظ نشده بود که این عوامل ممکن است در شاخص توده بدنی و تکامل دندانی تاثیرگذار باشند. محدودیت دیگر این مطالعه تعداد کم نمونه در بعضی از گروه‏ها بود.

پیشنهاد می‏شود برای تعمیم نتایج این مقاله، مطالعات بیشتر با حجم نمونه بالاتر که تاثیر عوامل اقتصادی، اجتماعی و نژادی را نیز در تکامل دندانی لحاظ کنند، انجام شود. به علاوه پیشنهاد می‏شود که ارتباط چاقی با زمان تکامل اسکلتی نیز بررسی شود.

نتیجه گیری

نتایج این مطالعه نشان داد کودکان چاق تکامل دندانی سریع‏تری دارند. این مسئله شاید بتواند طرح درمان‏های ارتودنسی نظیر هدایت رشد، کشیدن ترتیبی دندان‏ها و قرار دادن فضانگه‏دار را تحت تاثیر قرار دهد. در واقع در هنگام انجام چنین درمان‏هایی علاوه بر توجه به سن و جنس بیماران، شاخص توده بدنی آنها را نیز می‏توان در نظر گرفت.

تشکر و قدردانی

از معاونت آموزشی و پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان به واسطه تصویب این مطالعه سپاسگزاری و قدردانی می‌گردد.

مراجع

Ogden CL, Flegal KM, Carroll MD. Prevalence and trends in overweight among US children and adolescents, 1999-2000 JAMA 2002; 288(14): 1728-32.
Kelishadi R, Ardalan G, Gheiratmand R, Majdzadeh R, Hosseini M, Gouya MM, et al. Thinness, overweight and obesity in a national sample of Iranian children and adolescents: CASPIAN Study. Child Care Health Dev 2008; 34(1): 44-54.
Gidding SS, Bao W, Srinivasan SR, Berenson GS. Effects of secular trends in obesity on coronary risk factors in children: The Bogalusa Heart Study. J Pediatr 1995; 127(6): 868-74.
Freedman DS, Khan LK, Serdula MK, Dietz WH, Srinivasan SR, Berenson GS. Relation of age at menarche to race, time period, and anthropometric dimensions: The Bogalusa Heart Study. Pediatrics 2002; 110(4): e43.
Slyper AH. Childhood obesity, adipose tissue distribution, and the pediatric practitioner. Pediatrics 1998; 102(1): e4.
Ohrn K, Al-Kahlili B, Huggare J, Forsberg CM, Marcus C, Dahllof G. Craniofacial morphology in obese adolescents. Acta Odontol Scand 2002; 60(4): 193-7.
Silveira AM, Fishman LS, Subtelny JD, Kassebaum DK. Facial growth during adolescence in early, average, and late maturers. Angle Orthod 1992; 62(3): 185-90.
Kopecky GR, Fishman LS. Timing of cervical headgear treatment based on skeletal maturation. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1993; 104(2): 162-9.
Revelo B, Fishman LS. Maturational evaluation of ossification of the midpalatal suture. Am J Orthod Dentofacial Orthop 1994; 105(3): 288-90.
Hilgers KK, Akridge M, Scheetz Jp, Kinane DE. Childhood obesity and dental development. Pediatr Dent 2006; 28(1): 18-22.
Eid RM, Simi R, Friggi MN, Fisberg M. Assessment of dental maturity of brazilian children aged 6 to 14 years using Demirjian's method. Int J Paediatr Dent 2002; 12(6): 423-8.
Neovius MG, Linné YM, Barkeling BS, Rossner SO. Sensitivity and specificity of classification systems for fatness in adolescents. Am J Clin Nutr 2004; 80(3): 597-603.
Demirjian A, Goldstein H. A new system of dental maturity based on seven and four teeth. Ann Hum Biol 1976; 3(5), 411-21.
LiversidgeHM. Dental maturation of 18th and 19th century British children using Demirjian's method. Int J Paediatr Dent 1999; 9(2): 111-5.
Tunc ES, Koyuturk AE. Dental age assessment using Demirjian's method on northern Turkish children. Forensic Sci Int 2008; 175(1): 23-6.
Al-Emran S. Dental age assessment of 8.5 to 17 Year-old Saudi children using Demirjian's method.J Contemp Dent Pract 2008; 9(3): 64-71.
TeMoananui R, Kieser JA, Herbison GP, Liversidge HM. Estimating age in Maori, Pacific Island, and European children from New Zealand. J Forensic Sci 2008; 53(2): 401-4.
Leurs IH, Wattel E, Aartman IH, Etty E, Prahl-Andersen B. Dental age in Dutch children. Eur J Orthod 2005; 27(3): 309-14.
Rózyło-Kalinowska I, Kiworkowa-Raczkowska E, Kalinowski P. Dental age in Central Poland. Forensic Sci Int 2008; 174(2-3): 207-16.
Lee SE, Lee SH, Lee JY, Park HK, Kim YK. Age estimation of Korean children based on dental maturity. Forensic Sci Int 2008; 178(2-3): 125-31.
Teivens A, Mornstad H. A comparison between dental maturity rate in the Swedish and Korean populations using a modified Demirjian method. J Forensic Odontostomatol 2001; 19(2): 31-5.
Nykanen R, Espeland L, Kraal SI, Krogstad O. Validity of the Demirjian method for dental age estimation when applied to Norwegian children. Acta Odontol Scand 1998; 56(4): 238-44.