مقایسه غلظت و مدت ماندگاری فلوراید بزاق پس از استفاده از وارنیش و ژل فلوراید

کرمی نوگورانی, مریم; گودرزیان, مزدک

doi:10.22038/jmds.2010.1192

مقایسه غلظت و مدت ماندگاری فلوراید بزاق پس از استفاده از وارنیش و ژل فلوراید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه دندانپزشکی کودکان دانشکده دندانپزشکی دانشگاه آزاد خوراسگان

² دندانپزشک

10.22038/jmds.2010.1192

چکیده

مقدمه: از آنجایی که وارنیش فلوراید نسبت به ژل به جهت فوائدی از جمله راحتی استفاده به خصوص در کودکان خردسال و صرفه جویی در زمان، مورد استقبال روزافزون دندانپزشکان قرار گرفته است، این تحقیق با هدف مقایسه طول مدت ماندگاری و میزان غلظت فلوراید بزاق پس از استفاده از وارنیش و ژل فلوراید انجام شد.
مواد و روش‏ها: این مطالعه کارآزمائی بالینی که مسائل اخلاقی آن مورد تایید و تصویب کمیته اخلاق معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد خوراسگان رسیده است، با همکاری ده نوجوان پسر 12-14 ساله که به طور تصادفی و با کسب رضایت انتخاب شدند، انجام شد. میزان فلوراید بزاق در چهار مرحله قبل از درمان، 30 دقیقه بعد از درمان، 7 و 10 ساعت بعد از فلورایدتراپی با ژل و با فاصله دو هفته استراحت با وارنیش فلوراید، با استفاده از تکنیک الکترود انتخابی اندازه‌گیری شد. نتایج با استفاده از آنالیز آماری واریانس با مشاهدات تکراری، آزمون آماری t مستقل و زوجی مورد ارزیابی قرار گرفت.
یافته‏ها:30 دقیقه و هفت ساعت پس از استفاده از وارنیش غلظت فلوراید بزاق به طور معنی‌داری بیش از حد پایه بود. در حالی که 10 ساعت بعد میزان غلظت فلوراید بزاق به حد پایه رسید. در گروه ژل افزایش میزان غلظت فلوراید بزاق فقط 30 دقیقه پس از استفاده به طور معنی‌داری زیادتر از حد پایه بود ولی 7 و 10 ساعت بعد مجدداً به حد غلظت پایه رسید. مقایسه دو گروه نشان داد که در زمان‏های 30 دقیقه و 7 ساعت پس از درمان، غلظت فلوراید به طور معنی‌داری در گروه وارنیش بیشتر از ژل بود.
نتیجه گیری: فلوراید بزاق پس از فلورایدتراپی توسط وارنیش هم به لحاظ میزان و هم به لحاظ دوام به طور معنی‏داری بیشتر از ژل بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparison of the Concentration and Longevity of the Salivary Fluoride after Fluoride Therapy with the Varnish and the Gel

نویسندگان [English]

Maryam KaramiNogorani ¹
Mazdak Goodarzian ²

¹ Assistant Professor, Dept of Pediatric Dentistry, Dental School, Islamic Azad University Khorasgan Branch, Isfahan, Iran

² Dentist

چکیده [English]

Introduction: Since compared to the fluoride gel, the fluoride varnish has received an increasing dentists’ attention, due to some additional advantages including simple application especially in young children and less chair time, this study was done to compare the fluoride varnish and gel in terms of salivary concentration and longevity.
Materials & Methods:This clinical trial, approved by Islamic Azad University Khorasgan University of Medical Sciences, was conducted with the participation of 10 randomly selected ten 12-14 year old volunteer boys. The salivary fluoride concentration was measured four times, before, after 30 minutes, seven and ten hours after fluoride therapy with gel and after a two-week interval with fluoride varnish, using fluoride ion selective electrode method. The data were statistically analyzed using Repeated Measure ANOVA, t and Paired-t tests.
Results: Thirty minutes and seven hours after fluoride therapy with varnish, salivary fluoride concentrations were significantly higher than that of the base. However, after 10 hours, it reached to the base level. On the other hand, in the gel group, the salivary fluoride concentration was significantly higher than that of the base only after 30 minutes of treatment and after seven and ten hours it reached to the base level again. Comparing the two groups, the fluoride concentration of saliva was significantly higher in varnish group than in gel group after 30 minutes and 7 hours of treatment.
Conclusion: Salivary fluoride concentration after fluoride therapy with the varnish is significantly higher than fluoride therapy with the gel not only in terms of the quantity but also in terms of the longevity.

کلیدواژه‌ها [English]

Fluoride therapy
fluoride varnish
fluoride gel

اصل مقاله

مقدمه

استفاده از ژل و وارنیش فلوراید دو روش متداول فلورایدتراپی در مطب می‏باشد. ترکیبات مختلفی از فلوراید می‏تواند به صورت ژل درآید که یکی از مشهورترین آنها APF است. سیستم‏های APF، اصولاً مرکب از مخلوط‏های اسیدی هیدروفلوریک و اسیدفسفریک با غلظت‏های 23/1% فلوراید و 98/0% اسیدفسفریک با PH 3 تا 5/3 و عوامل طعم‏دهنده، رنگ‏دهنده، شیرین‏کننده و غلیظ‏کننده هستند. این سیستم‏ها وقتی که در ظروف پلاستیکی ذخیره و نگهداری می‏شوند، حداقل به مدت 2 سال از نظر شیمیایی پایدار هستند، اما بعد از چندین ماه نگهداری ممکن است کاهش در ویسکوزیته ژل‏ها ایجاد شود.⁽¹⁾ وارنیش‏های حاوی فلوراید بیش از 40 سال است که به صورت گسترده در اروپا و سایر نقاط جهان استفاده می‏شود اما تا سال 1994 در ایالات متحده مورد استفاده قرار نگرفت. اولین وارنیش فلوراید در اروپا در سال 1964 به نام Duraphatمعرفی شد که حاوی 5% سدیم فلوراید بود. در ایالات متحده این محصول Duraflur نامیده شد.⁽¹⁾ مطالعات نشان می‏دهد که استفاده از وارنیش به دلایلی از جمله راحتی استفاده به خصوص در کودکان خردسال و ناتوان، صرفه جوئی در زمان و جلوگیری از بلع فلوراید مورد استقبال روزافزون دندانپزشکان قرار گرفته است.^(8-2)Skold و همکاران استفاده از وارنیش فلوراید را در مواقعی که امکان برقراری ایزولاسیون کامل نباشد مانند درمان در مدارس توصیه نمودند و نشان دادند که استفاده از وارنیش در یک طرح 3 ساله، نتایج بهتری در کاهش پوسیدگی‏های پروگزیمالی دارد و از نظر اقتصادی نیز به صرفه می‏باشد.⁽⁴⁾ Miller عنوان نمود در صورتی که مشخص شود که کودکی نیاز به استفاده از فلورایدتراپی موضعی دارد استفاده از وارنیش فلوراید تنها انتخاب جهت کودکان 6-0 سال و افراد بزرگتری که به هر دلیل چه از نظر همکاری و چه موارد دیگر نیاز به توجه خاص دارند، می باشد.⁽⁵⁾

نتایج مطالعه Peterson نشان داد که اثر فلوراید موضعی به طور مستقیم با مدت زمانی که در تماس با مینا قرار می‏گیرد ارتباط دارد. زمان طولانی تماس، مقدار فلوراید جذب شده توسط مینا را افزایش می‏دهد. همچنین منجر به افزایش تشکیل هیدروکسی آپاتایت فلوراید و کاهش حلالیت مینا در برابر اسید می‏شود.⁽⁹⁾ در حالی که مطالعه Villena و همکاران نشان داد که افزایش زمان تماس ژل فلوراید APF از یک دقیقه به چهار دقیقه تاثیری در افزایش جذب فلوراید یا افزایش تاثیر رمینرالیزاسیون مینائی ندارد.⁽¹⁰⁾ لذا این تحقیق با هدف مقایسه غلظت و مدت ماندگاری فلوراید بزاق پس از استفاده از وارنیش و ژل فلوراید انجام شد.

مواد و روش‏ها

این مطالعه کارآزمائی بالینی که مسائل اخلاقی آن مورد تایید و تصویب کمیته اخلاق معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد خوراسگان رسیده است، با همکاری ده دانش آموز 12-14 ساله سالم و فاقد پوسیدگی Rampant یک مدرسه راهنمائی پسرانه که به طور تصادفی و با کسب رضایت انتخاب شدند، انجام شد. میزان فلوراید بزاق در چهار مرحله قبل از درمان، 30 دقیقه بعد از درمان، 7 و 10 ساعت بعد از فلورایدتراپی با ژل و پس از دو هفته استراحت با وارنیش فلوراید اندازه‌گیری شد. از شرکت‏کنندگان در تحقیق خواسته شد که نیم ساعت قبل و بعد از نمونه‌گیری چیزی نخورند، ننوشند و بعد از انجام درمان نیز تا پایان ده ساعت اول مسواک نزنند و از دهان شویه فلوراید استفاده نکنند.

برای هماهنگی بیشتر شرایط در هر دو مرحله، مطالعه حدود ساعت 11 صبح انجام شد. در مرحله اول جهت فلورایدتراپی از ژل فلوراید Topex محتوی APF 23/1% با PH حدوداً 5/3 (Sultan Chemists ,Englewood NJ USA) استفاده شد. براساس دستور‌العمل شرکت تولیدکننده، به طور هم‏زمان دندان‏های دو فک که قبلاً کاملا خشک شده بودند با استفاده از تکنیک تری به مدت یک دقیقه فلورایدتراپی شدند و پس از انجام درمان از دانش‌آموزان خواسته شد که تا نیم ساعت از خوردن و آشامیدن و شستن دهان خودداری نمایند. پس از دو هفته استراحت، در مرحله دوم اقدام به استفاده از وارنیش فلوراید DuraShield (Sultan Chemists ,Englewood NJ USA) حاوی 5% سدیم فلوراید، بر اساس دستورالعمل شرکت سازنده شد. پس از ایزوله نمودن و خشک کردن دندان‏ها، وارنیش فلوراید توسط برس مخصوص آن به سطوح مختلف دندان‏ها مالیده شد. بر اساس دستورالعمل کارخانه سازنده پس از آغشته کردن کلیه سطوح به وارنیش، بیمار می‌تواند بلافاصله ترخیص شود. بزاق در این مطالعه به روش غیرتحریکی (حدود یک سی سی) در چهار مرحله قبل از درمان، 30 دقیقه، 7 ساعت و 10 ساعت بعد از درمان جمع‌آوری شد. با توجه به اینکه شرکت تولیدکننده وارنیش فلوراید ادعا نموده است که این محصول تا هفت ساعت پس از استفاده به تدریج فلوراید آزاد می‏نماید، زمان‏های 30 دقیقه، هفت ساعت و ده ساعت جهت مقایسه میزان فلوراید این دو محصول انتخاب شد. از شرکت‏کنندگان در مطالعه خواسته شد تا به طریق آموزش داده شده، هفت و ده ساعت پس از درمان یعنی در حدود ساعت شش و نه بعدازظهر بزاق خود را جمع‏آوری و در یخچال نگهداری کنند و سپس این نمونه‏ها توسط محقق جمع‏آوری شد. دانش‏آموزان شرکت کننده در مطالعه و مسئول آنالیز یافته‏ها از نوع درمان آگاه نبودند. سه نفر از شرکت‏کنندگان به دلیل عدم همکاری مناسب در جمع‏آوری بزاق از مطالعه خارج شدند.

برای اندازه‌گیری فلوراید، پس از افزودن آنزیم فسفاتاز به نمونه‏های بزاق و نگهداری در دمای ْ37 به مدت سه ساعت جهت شکسته شدن مولکول مونوفلوروفسفات بزاق و آزاد شدن فلوراید موجود در آن، غلظت فلوراید با استفاده از الکترود فلورایدبه روش الکترود انتخابی یون فلوراید اندازه‌گیری شد.⁽¹¹⁾ نتایج پس از جمع‌آوری توسط آنالیز واریانس با مشاهدات تکراری، آزمون آماری t مستقل و زوجی و با سطح معنی‏داری 05/0مورد ارزیابی آماری قرار گرفت.

یافته‏ها

میانگین، انحراف معیار و میزان غلظت فلوراید 30 دقیقه، 7 ساعت و 10 ساعت پس از استفاده از ژل و وارنیش فلوراید در جدول 1 آمده است. یافته‌ها نشان داد که میانگین غلظت فلوراید بزاق 30 دقیقه پس از استفاده از ژل فلوراید حدود 4/8 برابر حد پایه شد. این در حالی است که میزان افزایش فلوراید بزاق پس از استفاده از وارنیش بیش از 12 برابر بود (نمودار 1). آنالیز واریانس با داده‏های تکراری نشان داد که تفاوت آماری معنی‏داری بین میانگین فلوراید بزاق پس از فلورایدتراپی با وارنیش و ژل فلوراید وجود دارد. نتایج مربوط به ژل فلوراید با آزمون t زوج نشان داد که 30 دقیقه پس از استفاده از ژل فلوراید بزاق به طور معنی‌دار افزایش می‌یابد (001/0P=). در حالی که 7 ساعت و10 ساعت بعد میزان غلظت فلوراید بزاق تفاوت معنی‌داری با حد پایه نداشت
(جدول 2). نتایج مربوط به وارنیش فلوراید نشان داد که میزان غلظت فلوراید 30 دقیقه (001/0P<) و 7 ساعت (003/0P=)پس از استفاده از وارنیش فلوراید به طور معنی‌داری افزایش یافت. در حالی که 10 ساعت بعد میزان غلظت فلوراید بزاق تفاوت معنی‌داری با حد پایه نداشت. به‏علاوه مقایسه میزان فلوراید بزاق در زمان‏های 30 دقیقه و 7 ساعت (001/0P<) – 30 دقیقه و 10ساعت (001/0P<) – 7 ساعت و 10 ساعت (004/0P=)تفاوت معنی‌داری را نشان داد (جدول 3).

مقایسه ژل و وارنیش فلوراید از نظر میزان فلوراید بزاق،30 دقیقه (002/0P=) و هفت ساعت (003/0P=) پس از درمان، با استفاده از آزمون t مستقل نشان داد که وارنیش به طور معنی‌داری مؤثرتر از ژل می‌باشد. در حالی که پس از 10 ساعت تفاوت معنی‌داری بین دو گروه مشاهده نشد (جدول 1).

جدول 1 : مقایسه ژل و وارنیش فلوراید از نظر میزان غلظت فلوراید (mg/ml)بزاق 30 دقیقه، 7 ساعت و 10 ساعت پس از درمان

P-value (آزمون t مستقل)	ژل انحراف معیار±میانگین	وارنیش انحراف معیار ± میانگین	زمان
815/0	040/0±23/0	045/0±23/0	پایه
002/0*	944/0 ± 2/2	488/0 ± 08/3	30 دقیقه بعد درمان
003/0*	035/0 ± 23/0	014/0 ± 28/0	7 ساعت بعد درمان
217/0	037/0 ± 23/0	02/0 ± 25/0	10 ساعت بعد درمان
	P<001/0	P<001/0	P-value (آنالیز واریانس با مشاهدات تکراری)

* معنی دار است.

جدول 2 : مقایسه‌ میزان فلوراید بزاق پایه، 30 دقیقه، 7 ساعت و 10 ساعت پس از استفاده از ژل فلوراید

گروه‏ها

انحراف معیار ± میانگین (mg/mL)

P-value

زمان پایه

30 دقیقه بعد از درمان

045/0 ± 24/0

944/0 ± 2/2

001/0*

زمان پایه

7 ساعت بعد از درمان

045/0 ± 24/0

035/0 ± 23/0

923/0

زمان پایه

10 ساعت بعد از درمان

045/0 ± 24/0

037/0 ± 23/0

937/0

30 دقیقه بعد از درمان

7 ساعت بعد از درمان

944/0 ± 2/2

035/0 ± 23/0

001/0*

30 دقیقه بعد از درمان

10 ساعت بعد از درمان

944/0 ± 2/2

037/0 ± 23/0

001/0*

7 ساعت بعد از درمان

10 ساعت بعد از درمان

035/0 ± 23/0

037/0 ± 23/0

* معنی دار است.

جدول 3 : مقایسه‌ میزان فلوراید بزاق پایه، 30 دقیقه، 7 ساعت و 10 ساعت پس از استفاده از وارنیش فلوراید

گروه‏ها

انحراف معیار ± میانگین (mg/mL)

P-value

زمان پایه

30 دقیقه بعد از درمان

045/0± 23/0

488/0 ± 08/3

001/0> *

زمان پایه

7 ساعت بعد از درمان

045/0 ± 23/0

014/0 ± 28/0

003/0*

زمان پایه

10 ساعت بعد از درمان

045/0 ± 23/0

02/0 ± 25/0

4/0

30 دقیقه بعد از درمان

7 ساعت بعد از درمان

488/0 ± 08/3

014/0 ± 28/0

001/0>*

30 دقیقه بعد از درمان

10 ساعت بعد از درمان

488/0 ± 08/3

02/0 ± 25/0

001/0>*

7 ساعت بعد از درمان

10 ساعت بعد از درمان

014/0 ± 28/0

02/0 ± 25/0

004/0*

* معنی دار است.

نمودار 1 : میزان غلظت فلوراید بزاق 30 دقیقه، 7 ساعت و 10 ساعت پس ازفلورایدتراپی با ژل و وارنیش

بحث

Peterson در یک مطالعه بالینی جذب فلوراید مینا را سه هفته پس از کاربرد 4 نوع ترکیب حاوی فلوراید مقایسه کرد. گروه‏ها شامل Duraflur، ژل 2 درصد NaF هفتگی، ژل 2 درصد APF هفتگی و دهانشویه روزانه 025/0 درصد NaF بودند. Duraflur نسبت به سایر ترکیبات جذب فلوراید بیشتری را نشان داد.⁽⁹⁾ Seppa و همکاران اثر ضد پوسیدگی Duraflur و ژل APF 23/1% را در طی یک مطالعه سه ساله با هم مقایسه کردند. نتایج نشان داد که وارنیش فلوراید در جلوگیری از پوسیدگی‏های پروگزیمال موثرتر از ژل APF می‏باشد ولی این اختلاف از نظر آماری معنی‏دار نبود.⁽¹²⁾ با این وجود این محققین با توجه به راحتی استفاده و کوتاه‏تر بودن زمان درمان، استفاده از وارنیش فلوراید را جهت مصارف تخصصی به جای ژل توصیه نمودند. از سوی دیگر نتایج مطالعه Santos و همکاران در مقایسه اثر ضدپوسیدگی محصولات مختلف حاوی فلوراید اعم از وارنیش فلوراید Duraphat، Duraflur، خمیر دندان، ژل APF 23/1% و Silver fluoride diamine (Cariestop) 12% بر دندان‏های شیری نشان داد که بیشترین تاثیر ضد پوسیدگی در دندان‏های شیری مربوط به استفاده از وارنیش فلوراید Duraphat و کمترین مربوط به خمیردندان حاوی فلوراید می‏باشدو تاثیر ژل فلوراید فقط کمی بیش از خمیردندان است.⁽¹³⁾ در مطالعه حاضر نیز نتایج نشان داد که مدت زمان و مقدار فلوراید بزاق در گروه وارنیش فلوراید به طور معنی‏داری بیشتر از ژل است که با توجه به نتایج مطالعاتی که دلالت بر تاثیر مستقیم فلوراید موضعی با مدت زمان تماس فلوراید با مینا دارد، به نظر می‏رسد تاثیر وارنیش فلوراید در کاهش پوسیدگی در درازمدت بیشتر از ژل فلوراید باشد. زمان طولانی تماس، احتمالاً مقدار فلوراید جذب شده توسط مینا را افزایش می‏دهد. همچنین منجر به افزایش تشکیل هیدروکسی آپاتایت فلوراید و کاهش حلالیت مینا در برابر اسید می‏شود. در حالی که نتیجه مطالعه Lee و همکاران نشان داد که در مقایسه با وارنیش فلوراید، ژل فلوراید جذب مینائی بالاتر و تاثیر بیشتری در پیشگیری از ضایعات مینائی و میکروهاردنس دارد اگرچه این تفاوت معنی‏دار نبود.⁽¹⁴⁾ در این تحقیق از دندان‏های گاو جهت مطالعه تاثیر این محصولات استفاده شد و به نظر می‏رسد تفاوت نتایج این تحقیق با تحقیقات دیگر می‏تواند مربوط به این مسئله باشد.

تکنیک استفاده از ژل فلوراید نه تنها نسبت به استفاده از وارنیش وقت گیر می‏باشد بلکه نیاز به برقراری ایزولاسیون کامل دارد که این کار در کودکان با سن کم و یا همکاری ضعیف بسیار مشکل بوده و در بعضی موارد غیرممکن می‏باشد.^(15و4و3) در حالی که در استفاده از وارنیش فلوراید فقط نیاز به خشک نمودن دندان و مالیدن وارنیش روی دندان است و کودک بلافاصله می‏تواند دهان خود را ببندد و ترخیص شود. بنابراین فلورایدتراپی را در تمام کودکان خردسال و نیمه همکار یا کسانی که به مراقبت‏های دندان‏پزشکی دسترسی ندارند و نیز آنهایی که استفاده از سایر اشکال فلوراید برای آنها مشکل است، امکان‏پذیر می‏نماید.⁽¹⁶⁾ حجم از پیش تعیین شده فلوراید در جعبه‏های وارنیش، استفاده غیرضروری و زیاد آن را که احتمالاً به عوارض ناشی از فلورایدتراپی می‏انجامد را پیشگیری و کنترل می‏نماید.⁽¹⁾ این درحالی است که یکی از مشکلات استفاده از ژل مصرف بیش از حد و امکان بلع کودک در زمان استفاده می‏باشد.

از آنجایی که به کار بردن ژل روی دندان‏ها بدون تماس با مخاط غیرممکن است امکان اثرات سمی موضعی وجود دارد. تحقیقاتی نشان داده که استفاده از ژل APF باعث تخریب DNA سلول‏های بازال اپیتلیوم مخاط می‏شود و با افزایش زمان تماس این تخریب بیشتر می‏شود. علاوه بر آن باعث کاهش تماس سلول‏ها، تجمع کروماتین هسته‏ای و اجسام سلول‏های بازال و پارابازال اپیتلیوم مخاط دهان نیز می‏شود و پیشنهاد می‏شود که تا حد امکان از تماس این ماده با مخاط دهان جلوگیری شود.⁽¹⁷⁾ به نظر می‏رسد استفاده از وارنیش فلوراید از جهت امکان کنترل و ممانعت از آلودگی مخاط به ژل فلوراید ارجح باشد.

Skold و همکاران استفاده از وارنیش فلوراید را در مواقعی که امکان برقراری ایزولاسیون کامل نباشد مانند درمان در مدارس توصیه نمود و نشان دادند که استفاده از وارنیش در یک طرح 3 ساله، نتایج بهتری در کاهش پوسیدگی‏های پروگزیمالی دارد و از نظر اقتصادی نیز به صرفه می‏باشد.⁽⁴⁾

مطالعه حاضر که با هدف بررسی تاثیر این دو محصول بر میزان فلوراید بزاق انجام شد نشان داد که در ارتباط با وارنیش فلوراید علاوه بر راحتی کار و کوتاه‏تر بودن مدت درمان که استفاده از آن را در کودکان خردسال و ناتوان امکان‏پذیر می‏سازد، غلظت فلوراید بزاق تا 7 ساعت بعد نیز نسبت به حد پایه افزایش معنی‏داری دارد. در حالی که این رقم در ارتباط با ژل قلوراید 30 دقیقه بود. طولانی بودن این افزایش غلظت فلوراید، به نسج سالم و پوسیده دندان این امکان را می‏دهد که تا مدت بیشتری فلوراید از بزاق جذب نماید که این مساله بر میزان تاثیر فلورایدتراپی هر جلسه درمان می‏افزاید. بنابراین جهت فلورایدتراپی استفاده از وارنیش با توجه به تأثیر طولانی‌تر آن در افزایش فلوراید بزاق نسبت به ژل و همچنین دیگر مزایای آن از جمله سهولت استفاده و صرفه‌جویی در زمان، توصیه می‌شود.

نتیجه گیری

غلظت فلوراید بزاق پس از فلورایدتراپی توسط وارنیش هم به لحاظ میزان و هم به لحاظ مدت ماندگاری

به طور معنی‏داری بیشتر از ژل می‏باشد.

تشکر و قدردانی

بدینوسیله از جناب آقای دکتر طالبی و شرکت‏کنندگان در این مطالعه که با صبر و حوصله و همکاری صمیمانه امکان انجام این تحقیق را فراهم نمودند عمیقاً تشکر می‏گردد.

مراجع

Pinkham J, Casamassimo P, Fields HW, McTigue DJ, Nowak A. Pediatric Dentistry: Infancy Through Adolescence. 4^th ed. London: Mosby Co; 2005. P. 193-205.
McDonald RE, Avery DR, Dean JA. Dentistry for the Child and Adolescent. 8^th ed. St. Louis: Mosby Co; 2004. P. 265-301.
Ramaswami N. Fluoride varnish: A primary prevention tool for dental caries. J Mich Dent Assoc 2008; 90(1): 44-7.
Skold UM, Petersson LG, Birkhed D, Norlund A. Cost-analysis of school-based fluoride varnish and fluoride rinsing programs. Acta Odontol Scand 2008; 66(5): 286-92.
Miller EK, Vann WF Jr. The use of fluoride varnish in children: A critical review with treatment recommendations. J Clin Pediatr Dent 2008; 32(4): 259-64.
Xhemnica L, Sulo D, Rroco R, Hysi D. Fluoride varnish application: A new prophylactic method in Albania. Effect on enamel carious lesions in permanent dentition. Eur J Paediatr Dent 2008; 9(2): 93-6.
Yang G, Lin JH, Wang JH, Jiang L. Evaluation of the clinical effect of fluoride varnish in preventing caries of primary teeth. Hua Xi Kou Qiang Yi Xue Za Zhi 2008; 26(2): 159-61.
Chen SF, Lin HC. Dental service utilization and costs before and after introduction of fluoride gel application for preschool children in Taiwan. Health Policy 2009; 91(1): 94-101.
Peterson LG. Fluorine gradients in outermost surface enamel after various forms of topical application of fluorides in vivo. Odontol Revy 1976; 27(1): 25-50.
Villena RS, Tenuta LM, Cury JA. Effect of APF gel application time on enamel demineralization and fluoride uptake in situ. Braz Dent J 2009; 20(1): 37-41.
Jackson RD, Brizendine EJ, Kelly SA, Hinesley R, Stookey GK, Dunipace AJ. The fluoride content of foods and beverages from negligibly and optimally fluoridated communities. Community Dent Oral Epidemiol 2002; 30(5): 382-91.
Seppä L, Leppänen T, Hausen H. Fluoride varnish versus acidulated phosphate fluoride gel: A 3-year clinical trial. Caries Res 1995; 29(5): 327-30.
Santos Lde M, Reis JI, Medeiros MP, Ramos SM, Araújo JM. In vitro evaluation of fluoride products in the development of carious lesions in deciduous teeth. Braz Oral Res 2009; 23(3): 296-301.
Lee YE, Baek HJ, Choi YH, Jeong SH, Park YD, Song KB. Comparison of remineralization effect of three topical fluoride regimens on enamel initial carious lesions. J Dent 2010; 38(2): 166-71.
Davies GM, Bridgman C, Hough D, Davies RM. The application of fluoride varnish in the prevention and control of dental caries. Dent Update 2009; 36(7): 410-2.
Weintraub JA. Fluoride varnish for caries prevention: Comparisons with other preventive agents and recommendations for a community-based protocol. Spec Care Dentist 2003; 23(5): 180-6.
Tsai CL, Lin JW, Kuo HK, Tai MH, Wu YC, Shyr CR, et al. Induction of apoptosis in rabbit oral mucosa by 1.23% acidulated phosphate fluoride gel. Arch Toxicol 2008; 82(2): 81-7.