نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 مربی گروه رادیولوژی دهان و فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران 2مرکز تحقیقات بیماریهای دهان، فک و صورت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
2 استادیار گروه رادیولوژی دهان و فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
3 دندانپزشک، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Awareness of the localization techniques using conventional radiography is essential for all dentists. Although these techniques are theoretically taught to dental students, practical training is needed to enable them to use these modalities in localizing the anatomic structures. The aim of this study was to evaluate the ability of students and the effect of practical learning using educational model on applying vertical and horizontal tube-shift technique.
Materials and Methods: This study was conducted among 41 students of the second year of dentistry. They were assigned into two groups of “only theoretical training” and “practical traing with educational model”. All the students were tested 2 weeks and 6 months after teaching without previous notification. The scores were evaluated and compared by t-student , Mann-Whitney U and Wilcoxon tests.
Results: There was no significant difference between the groups in the pre-test (P=0.171). Nevertheless, in the post-test, the students who were practically educated had a better performance than those with theoretical education (P=0.011). Moreover, no significant difference was observed between males and females considering the mean scores.
Conclusion: The practically educated group had a deeper understanding of the subject in comparison to those who were educated theoretically.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
در دندانپزشکی بسیاری از تشخیصها و درمانها بر اساس یافتههای رادیوگرافی که نشان‌دهنده شکل و موقعیت ساختمانهای دنتوآلوئولر هستند انجام می شود. اطلاع از وضعیت سه بعدی قرارگیری دندانها و ساختمانهای درون آلوئول در موارد متعددی مانند نهفتگی دندانی، تشخیص ریشههای دندانهای مولر در اندو، ارتباط ریشه دندانها با ساختارهای حیاتی مانند سینوس و کانال آلوئولر تحتانی، موقعیت اجسام خارجی و حذف سوپرایمپوزیشنهایی از قبیل زایگوماتیک پروسس بر روی ریشه مولرهای ماگزیلا، دارای اهمیت است.از آنجا که تکنیکهای تصویربرداری سه بعدی مانند CBCT و CT همه جا در دسترس دندانپزشک نمی باشند، آگاهی از نحوه کاربرد تکنیکهای لوکالیزاسیون با استفاده از رادیوگرافی کانونشنال برای تمام دندانپزشکان ضروری است. یک تکنیک موقعیت‌یابی، روش تیوب شیفت مزیالی است که توسط کلارک در سال 1910 معرفی شد. او از دو کلیشه پری اپیکال با کمی شیفت در پلن افقی نسبت به هم استفاده کرد. ریچارد، تکنیک تیوب شیفت ورتیکال را ارایه داد و در سال 1986 کلیشه اکلوزال جایگزین پری اپیکال شد. با این کار تیوب، حرکت بیشتر و دندان نهفته نیز، شیفت بیشتری پیدا کرد.(3-1) این تکنیکها بصورت تئوری در درس رادیولوژی به دانشجویان تدریس میگردد ولی کاربرد و توانایی تشخیص موقعیت ساختارهای فکی با استفاده از این تکنیکها مستلزم تمرین عملی می باشد. آموزش موثر بر یادگیری، در رشته‌هایی همچون دندانپزشکی از ضروریات جامعه است(4). اگرچه اسنادی از تاریخچه آموزش موثر بر یادگیری در دسترس نیست ولی به احتمال قوی از بدو مطرح شدن مسئله یادگیری، شیوه‌های مناسب تدریس نیز وجود داشته است. اهمیت موضوع در این است که دندانپزشکی به عنوان یک حرفه در جهت نیازهای سلامت جامعه حرکت می کند(5). در حال حاضر روش غالب تدریس دروس دندانپزشکی، روش سخنرانی می‌باشد، که ابتدا دروس به صورت تئوری سپس عملی ارائه می گردند.(5،4) در صورتی که روش مرسوم موثر واقع نگردد عوارض شناخته شده عدم یادگیری همچون افت تحصیلی، ترک تحصیل، خستگی، سرخوردگی و هزینه های دوره های بازآموزی را به دنبال خواهد داشت.(7، 6) هدف ما در این مطالعه ارزیابی عملکرد دانشجویان دندانپزشکی هنگام کاربرد تکنیک تیوب شیفت عمودی و افقی قبل و بعد از آموزش ایشان بطور عملی بود.
مواد و روشها
41 نفر از دانشجویان سال دوم دندانپزشکی که مایل به شرکت در این طرح آموزشی بودند، انتخاب شدند. براساس معدل سال گذشته به ترتیب در دو گروه مرتب شدند؛ بدین صورت که نفرات اول، سوم، پنجم و.. در «گروه A» و نفرات دوم، چهارم و ... در «گروه B» قرار گرفتند. مبحث لوکالیزاسیون و تکنیک تیوب شیفت در کلاس بطور همزمان برای کلیه دانشجویان تدریس شد. سپس دانشجویان «گروه B» در دو گروه ده نفری جهت آموزش عملی با کمک ابزار طراحی شده به بخش رادیولوژی فراخوانده شدند. کمک ابزار آموزشی با ایده‌برداری از مطالعه Chenail و همکاران(8) ساخته شد. در این دستگاه بیسی از جنس چوب برای نگهداری 3 میله چوبی با قطر cm1 (شبیه‌سازی ریشههای دندان) تهیه گردید. برای ایجاد افتراق در سایه میلهها در ناحیه سر یکی از میلههای چوبی یک شیار مدور و در ناحیه سر میله دوم دو شیار ایجاد گردید.(تصویر1)
تصویر1. تخته چوبی برای نگهداری میخهای یک سانتیمتری و پرده چوبی به عنوان شبیه ساز فیلم رادیوگرافی
هنگامی که اشعه به سمت مزیال یا دیستال حرکت کند، سایه جسمی که از پرده (تخته چوبی عمودی) دورتر است، بیشتر منحرف میگردد.
با استفاده از حفرات متعدد ایجاد شده در صفحه چوبی امکان تغییر موقعیت میلهها نسبت به هم فراهم شد. همچنین در این دستگاه از پردهای چوبی با قابلیت تغییر زاویه قرارگیری، به عنوان شبیه ساز فیلم رادیوگرافی و از منبع نوری فایبراپتیک به عنوان شبیه ساز اشعه ایکس استفاده شد. آزمون رادیوگرافی بصورت پاورپوینت شامل 5 اسلاید حاوی پرسشی در زمینه لوکالیزاسیون طراحی گردید.(تصاویر 4-2)
تصویر2. اسلاید اول آزمون لوکالیزاسیون، با جابجایی تیوب به سمت دیستال، شی جابجایی مزیالی دارد که مشخص کننده
موقعیت باکالی آن است
تصویر3. اسلاید دوم آزمون لوکالیزاسیون، با توجه به جابجایی مزیالی تیوب، کانال ریشه مشخص شده کانال پالاتالی است
تصویر4. اسلاید سوم آزمون لوکالیزاسیون، با توجه به جابجایی دیستالی موقعیت دندان پس از جابجایی دیستالی تیوب،
دندان نهفته در سمت پالاتال قرار دارد
جهت اطمینان از روایی مناسب در طراحی این آزمون از نظرات اساتید بخش رادیولوژی استفاده شد و سپس آزمون توسط یکی از اساتید بخش رادیولوژی و یکی از رزیدنتهای سال سوم رادیولوژی پاسخ داده شد، تا از گویا بودن اسلایدها اطمینان حاصل شود. آزمون بدون اطلاع‌رسانی قبلی با فواصل زمانی دو هفته و 6 ماه بعد از آموزش اولیه (تئوری) از دانشجویان دو گروه در شرایط یکسان و همزمان گرفته شد و نتایج این دو آزمون در دو گروه A و B مقایسه گردید. معیار ورود شامل دانشجویان سال دوم دندانپزشکی که مایل به شرکت در طرح بودند و معیارهای خروج شامل عدم شرکت منظم در جلسات آموزشی، عدم شرکت در آزمون استاندارد شده و انصراف از شرکت در این طرح تحقیقاتی در نظر گرفته شد.
یافته ها
در این مطالعه، تعداد 20 نفر از دانشجویان در گروهی که آموزش عملی دیده بودند و 25 نفر در گروه آموزش ندیده قرار گرفتند. از گروه آموزش ندیده، تعداد 4 نفر به دلیل اینکه فقط در یکی از آزمونها شرکت کرده بودند عملاً در تحلیلهای اصلی کنار گذاشته شدند. به دلیل اینکه تقریباً همه در یک رده سنی بودند، متغیر سن نیز در تحلیلها شرکت داده نشد. جنسیت در دو گروه مورد آزمون قرار گرفت و مشخص گردید که در دو گروه دارای توزیع یکسان از نظر آماری بود (374/0P=). تعداد زنان در گروه آموزش دیده 11(55%) نفر و در گروه آموزش ندیده 17(68%) نفر بوده است. مردان در گروه آموزش دیده 9(45%) نفر و در گروه آموزش ندیده 8(32%) نفر بوده اند. در جدول 1 مشاهده میگردد که در گروه آموزش عملی، در آزمون اول، کمترین نمره 3 بوده است؛ در حالیکه در آزمون دوم، کمترین نمره 2 بوده است؛ در گروه آموزش تئوری صرف، در هر دو آزمون اول و دوم کمترین نمره 1 بوده است. برای هر یک از گروههای آموزش عملی و آموزش تئوری صرف، بین آزمون اول و دوم مقایسه انجام گرفت و مشخص شد در گروه آموزش عملی، اختلاف توزیع نمرات بین دو آزمون معنی‌دار نبود(782/0P =). همچنین در گروه آموزش تئوری صرف نیز اختلاف توزیع نمرات بین آزمون اول و دوم معنی دار نبود. (130/0P=)
جدول1. مقایسه نمرات کسب شده در دو آزمون در دو گروه مطالعه
|
گروه |
آزمون |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
کمترین |
بیشترین |
میانه |
نتیجه آزمون ویلکاکسون |
|
آموزش عملی |
اول |
20 |
10/4 |
64/0 |
3 |
5 |
4 |
Z=28/0 P=782/0 |
|
دوم |
20 |
05/4 |
89/0 |
2 |
5 |
4 |
||
|
آموزش تئوری صرف |
اول |
21 |
62/3 |
16/1 |
1 |
5 |
4 |
Z=51/1 P=130/0 |
|
دوم |
21 |
14/3 |
15/1 |
1 |
5 |
3 |
در جدول 2 مشاهده میگردد که برای آزمون اول، کمترین نمره کسب شده در گروه آموزش عملی، برابر 3 و در گروه آموزش تئوری، برابر 1 بود. برای آزمون دوم، کمترین نمره کسب شده در گروه آموزش عملی، برابر 2 و در گروه آموزش تئوری همچنان برابر 1 بود. بیشترین نمره کسب شده برای هر دو گروه و در هر دو آزمون اول و دوم برابر 5 بود. برای هر یک از آزمونهای اول و دوم گروههای آموزش دیده و آموزش ندیده مقایسه شدند و مشخص شد در آزمون اول اختلاف متوسط داده‌ها بین دو گروه معنی‌دار نبود (171/0P =) اما در آزمون دوم، متوسط داده ها در گروه آموزش عملی بطور معنی‌داری بیشتر از متوسط داده‌ها در گروه آموزش تئوری صرف بود(011/0 P =). برای تفاضل بین دو گروه نیز دامنه تغییرات کمتر مربوط به گروه آموزش عملی و دامنه تغییرات بیشتر مربوط به گروه آموزش تئوری بود. دو گروه از نظر این متغیر تفاوت معنی‌داری با هم نداشتند(352/0P =).
جدول2. مقایسه نمرات کسب شده در دو گروه به تفکیک آزمون
|
آزمون |
گروه |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
کمترین |
بیشترین |
میانه |
نتیجه آزمون من ویتنی |
|
اول |
آموزش عملی |
20 |
10/4 |
64/0 |
3 |
5 |
4 |
37/1 Z= 171/0 P= |
|
آموزش تئوری |
21 |
62/3 |
16/1 |
1 |
5 |
4 |
||
|
دوم |
آموزش عملی |
20 |
05/4 |
89/0 |
2 |
5 |
4 |
55/2 Z= 011/0 P= |
|
آموزش تئوری |
21 |
14/3 |
15/1 |
1 |
5 |
3 |
||
|
تفاضل دو آزمون |
آموزش عملی |
20 |
05/0 |
83/0 |
1- |
2 |
0 |
38/0 Z= 325/0 P= |
|
آموزش تئوری |
21 |
48/0 |
40/1 |
2- |
4 |
0 |
در جدول 3 مشاهده میگردد که متوسط نمره کسب شده بین دختران و پسران در هیچ کدام از آزمونهای اول و دوم و در هیچ یک از گروههای مورد مطالعه تفاوت معنی داری با یکدیگر نداشت.
جدول3. مقایسه نمرات کسب شده در دختران و پسران به تفکیک گروه و آزمون و نتایج آزمونهای آماری
|
گروه |
آزمون |
جنسیت |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
کمترین |
بیشترین |
میانه |
نتیجه آزمون من ویتنی |
|
آموزش عملی |
آزمون اول |
زن |
11 |
09/4 |
54/0 |
3 |
5 |
4 |
13/0 Z= 896/0 P= |
|
مرد |
9 |
11/4 |
78/2 |
3 |
5 |
4 |
|||
|
آزمون دوم |
زن |
11 |
09/4 |
04/1 |
1 |
5 |
4 |
48/0 Z= 628/0 P= |
|
|
مرد |
9 |
00/4 |
71/0 |
3 |
5 |
4 |
|||
|
تفاضل دو آزمون |
زن |
11 |
00/0 |
00/1 |
1- |
2 |
0 |
53/0 Z= 656/0 P= |
|
|
مرد |
9 |
11/0- |
60/0 |
1- |
1 |
0 |
|||
|
آموزش تئوری |
آزمون اول |
زن |
15 |
60/3 |
06/1 |
1 |
5 |
4 |
45/0 Z= 654/0 P= |
|
مرد |
6 |
67/3 |
51/1 |
1 |
5 |
4 |
|||
|
آزمون دوم |
زن |
15 |
27/3 |
96/0 |
1 |
5 |
3 |
79/0 Z= 429/0 P= |
|
|
مرد |
6 |
83/2 |
60/1 |
1 |
5 |
3 |
|||
|
تفاضل دو آزمون |
زن |
15 |
33/0- |
23/1 |
2- |
2 |
0 |
73/0 T= 474/0 P= |
|
|
مرد |
6 |
83/0- |
83/1 |
1- |
4 |
0 |
در نمودار 1 خلاصه موارد بالا به خوبی نمایش داده شده است، همانگونه که در این نمودار مشاهده می گردد نمرات در گروه آموزش عملی در کل پایینتر از گروه آموزش دیده است. افت نمرات در مردان گروه آموزش عملی بیش از زنان این گروه می باشد. در گروه آموزش عملی نیز این موضوع اما بصورت خیلی خفیف‌تری مشاهده می گردد.
|
آموزش عملی عمحلیععععمحلی عمحلیuآمحوزشع |
نمودار 1. نمرات کسب شده در آزمونهای اول و دوم به تفکیک جنسیت و گروه
بحث
در مطالعه ما از 41 دانشجوی سال دوم که بصورت داوطلبانه شرکت کردهاند، 21 نفر با روش معمول (تئوری) و 20 نفر علاوه بر آموزش تئوری با کمک ابزار آموزشی به صورت عملی با مفهوم تیوب شیفت آشنا شدند. در فواصل زمانی 2 هفته و 6 ماه پس از آموزش، آزمونی عملی بصورت اسلاید بدون اطلاع رسانی قبلی از دانشجویان گرفته شد.براساس یافتههای مطالعه ما در آزمونی که دو هفته پس از تدریس گرفته شد، نمرات گروه آموزش دیده و آموزش ندیده از لحاظ آماری تفاوت معنی‌داری نداشتند. پس می‌توان چنین نتیجه گرفت که در تدریس تئوری، مفهوم تکنیک تیوب شیفت کاملاً برای دانشجویان مشخص شده است و قادر به استفاده عملی از این مفهوم بودهاند.در مطالعه Silveira و همکارانش(9) که به تأثیر نرم‌افزار کمک‌آموزشی در یادگیری تکنیک نیمساز پرداختند، نتیجه‌گیری شد که استفاده از نرم‌افزار، یادگیری تمام کاربران را تسهیل کرده بود.
همچنین خلعت‌بری و تمجیدی‌پور(10) به مقایسه روشهای تدریس تئوری– عملی با عملی– تئوری درس آناتومی بر میزان یادگیری و رضایتمندی دانشجویان پرداختند. نتایج حاصل از آنالیز داده‌های این مطالعه نشان داد که میزان رضایتمندی دانشجویان از روش تدریس عملی– تئوری بیشتر بوده است و میزان یادگیری در این روش به طور معناداری از روش تدریس تئوری– عملی بالاتر بوده است.در مطالعات پورقاسم و سام(11) و همچنین در مطالعه کاویانی و همکاران(12) نیز نتیجه گرفته شد که رضایت دانشجویان از روش تدریس عملی– تئوری بیشتر است و آموزش عملی قبل یا همزمان با آموزش تئوری منجر به درک عمیقتر و یادگیری بهتر می شود. در کار بالینی، دندانپزشک اغلب باید از یک رادیوگرافی، اطلاعات سه بعدی را در مورد بیمار به دست آورد. برای مثال، دندانپزشک ممکن است بخواهد از رادیوگرافیها برای تعیین موقعیت یک جسم خارجی یا یک دندان نهفته درون فک استفاده کند. بطور رایج از سه روش برای بدست آوردن این اطلاعات سه بعدی استفاده می شود که عبارتند از تکنیک right angle، تکنیک تیوب شیفت و یا استفاده از تصویربرداری cone-beam که البته همه جا در دسترس دندانپزشک نمی باشد و همچنین هزینه بالاتری به بیمار تحمیل می کند.در یک مطالعه، دکتر شیخی و همکارانش(13) کارایی سه تکنیک پرتونگاری پری اپیکال در تفکیک ریشههای دندان مولر دوم فک بالا و حذف همپوشانی با قوس گونه‌ای را بررسی نمودند. در این مطالعه نتیجه گیری شد که در نگاره‌های با شیفت مزیالی، تفکیک قوس گونه از ریشه های دندانی دیده می شود اما خود ریشه ها بر روی هم همپوشانی نشان می‌دهند. در نتیجه روش تیوب شیفت مزیالی در بیمارانی که امکان انجام روش موازی در آنها نمی باشد، به عنوان انتخاب بعدی توصیه می‌شود.Wang و Fan(14) در مطالعه‌ای کاربرد تکنیکهای پانتوموگرافی دهان و دندان و رادیوگرافی پری اپیکال با استفاده از شیفت افقی مزیالی تیوب در لوکالیزاسیون دندانهای نهفته را مقایسه و بررسی نمودند و نتیجه گرفتند که هر دو تکنیک می‌توانند با دقت نسبتاً زیاد موقعیت دندان نهفته را مشخص سازند.Ludlow و همکارانش(15) به بررسی آموزش لوکالیزاسیون رادیوگرافیک در دانشکده های دندانپزشکی آمریکا و کانادا پرداختند و عنوان کردند از آنجایی
که نقش قانون buccal object، کاهش دوز موثر در لوکالیزاسیون در رادیوگرافی است و همچنین buccal object را به راحتی در تمام فعالیتهای بالینی می توان اعمال کرد، این موضوع در برنامه‌های درسی تمام دانشکده های دندانپزشکی گنجانده شود.یکی از مباحثی که تدریس و تفهیم آن به دانشجویان دندانپزشکی دشوار می‌باشد، توانایی تشخیص و جداسازی تصویر دو ساختار آناتومیک سوپر ایمپوز شده با استفاده از تکنیک تیوب شیفت است. با وجود تدریس مفهوم لوکالیزاسیون بصورت تئوری، از آنجایی که دانشجویان با کاربرد تکنیکهای لوکالیزاسیون بطور عملی آشنا نمی شوند، معمولاً قادر به استفاده از این روش کم هزینه و مؤثر نیستند.Chenail (8) دستگاهی ساده را جهت آموزش عملی تکنیک تیوب شیفت معرفی کرده است. بدلیل اهمیت فراگیری نحوه استفاده از تکنیک تیوب شیفت برای دانشجویان دندانپزشکی، در این مطالعه ما دستگاهی مشابه را که قادر به نشان دادن مفاهیم ژئومتری در رادیوگرافی می باشد در بخش رادیولوژی تهیه کرده و به بررسی تأثیر کمکی آموزش عملی بوسیله این دستگاه در یادگیری دانشجویان سال دوم دندانپزشکی پرداختیم.درمطالعه Wenzel(16) نتیجه گرفته شد که اکثر دانشجویان می‌توانند با استفاده از دو رادیوگرافی با دو زاویه مختلف به وضعیت سه بعدی قرار گیری مولر سوم نسبت به مولر دوم پی ببرند. در مطالعه ما نیز اکثر دانشجویان، از 5 مورد آزمون در 4 مورد توانسته بودند جایگاه صحیح لندمارک مشخص شده را تشخیص دهند.در مطالعه Nilson (17) نیز به بررسی تاثیر دو روش آموزش سنتی و شبیه‌سازی بر مهارت رادیوگرافی دانشجویان دندانپزشکی پرداختند. آنها مهارت دانشجویان را قبل، بلافاصله و 8 ماه بعد از آموزش ارزیابی کردند و متوجه شدند که ارتباط معنی‌داری بین آموزش شبیه سازی با مهارت دانشجویان وجود دارد. همچنین در ارزیابی 8 ماه بعد از آموزش متوجه شدند که مهارت دانشجویان نسبت به ارزیابی بلافاصله بعد از آموزش کم شده بود، ولی همچنان از ارزیابی قبل از آموزش بیشتر بود.در مطالعه ما نیز آزمون تهیه شده، 6 ماه پس از آموزش اولیه و مجدداً بدون اطلاع دانشجویان از هر دو گروه گرفته شد. در این آزمون اگر چه نمرات در هر دو گروه کاهش پیدا کرده بود اما این کاهش در گروه آموزش تئوری صرف محسوستر بود و نمرات گروه آموزش عملی بطور معنی‌داری بیشتری از گروه آموزش تئوری بود (011/0P=). این موضوع می تواند ناشی از این واقعیت باشد که آموزش مبتنی بر استفاده از روشها و ابزاری که بصورت ملموس مفاهیم را تصویرسازی می‌کنند منجربه درک عمیقتر موضوع می شود که این ادراک در طول زمان با زوال کمتری همراه خواهد بود. همچنین در ارزیابی تفاوت نمرات دانشجویان دختر و پسر، هم در گروه آموزش عملی و هم در گروه آموزش تئوری صرف و همچنین بین دو گروه، تفاوت آماری معنی‌داری نشان نداد که این موضوع می‌تواند بیانگر این واقعیت باشد که میزان یادگیری دانشجویان وابسته به جنسیت آنها نیست.در نهایت می‌توان نتیجه گرفت که گذشت زمان به دلیل عدم کاربرد عملی آموختهها، چه در آموزش تئوری صرف، چه توأم با آموزش عملی موجب فراموشی آموخته ها می گردد و جز با تمرین مکرر امکان به خاطر سپردن دائمی مطلب وجود نخواهد داشت. با این وجود همراه کردن آموزش تئوری با عملی موجب ماندگارتر شدن آموختهها میگردد. کمک ابزار ساخته شده در این مطالعه به سادگی می تواند اصول مهم ژئومتری رادیوگرافیک را آموزش دهد. دانشجویان حرکت دینامیک سایه‌ها بدنبال جابجایی افقی یا عمودی منبع نور را مشاهده می کنند و همچنین با استفاده از تغییر زاویه پرده با مفاهیم shortening وelongation آشنا می شوند.
نتیجه گیری
دانشجویان گروه آموزش دیده به صورت عملی نسبت به گروهی که فقط آموزش تئوری دریافت کرده بودند، دارای درک عمیقتری ازمفهوم لوکالیزاسیون بودند؛ زیرا شش ماه بعد از آموزش اولیه، نتایج آزمون دو گروه باهم تفاوت معناداری داشتند.
تقدیر و تشکر
از همکاری دانشجویان محترم دندانپزشکی که در این طرح شرکت کردند و از حمایت مرکز تحقیقات دندانپزشکی دانشکده دندانپزشکی مشهد سپاسگزاریم. این مقاله منتج از پایان نامه دانشجویی، به شماره 2780 می باشد
)