نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد آمار زیستی، گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
2 دانشیار گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
3 استاد مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران استاد گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی پزشکی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
4 استادیار گروه ارتودنسی، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Using scientific texts and new contents requires proper skills and experience in reading, evaluation, data analysis, and interpretation of valid findings. The present study aimed to assess the cognition of the postgraduate dental students, at Mashhad University of Medical Sciences (Iran) in the evaluation, data analysis, and interpretation of the findings of evidence-based studies.
Materials & Methods: This cross-sectional study was conducted on the postgraduate dental assistants at Mashhad University of Medical Sciences. Research instrument was a questionnaire consisting of four main sections, including the personal data of the participants, attitude toward statistics, ability to apply the results of studies, and cognition. Data analysis was performed in SPSS using independent t-test at the significance level of 0.05.
Results: Out of 96 dental assistants, 62 cases were enrolled in the research. Among the participants, 42 cases (66.7%) were female, and 14 assistants (22.6%) had prior experience of participating in research, statistics, and epidemiology workshops. Mean score of attitude was 20.4±2.9 (out of 30), and the mean score of ability was 8.40±3.1 (out of 20). The frequency of correct answers to the items in the cognition section of the questionnaire was 36.4%, and no correlations were observed between the students' cognition, gender, and participation in statistics and research methodology workshops.
Conclusion: According to the results, cognition and ability of the students in identifying statistical methods and interpreting statistical analysis were poor. Therefore, it is recommended that the educational curriculum and teaching methods be revised in order to enhance the knowledge and ability of the students in this regard.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
در حال حاضر بر مراقبت و درمان مبتنی بر شواهد تاکید زیادی می گردد و محققین بالینی با تعداد زیادی از مقالات در زمینه موضوعات بالینی مانند ارزیابی روشهای درمانی، عوامل موثر بر پیش آگهی درمان و علل بیماری روبرو می باشند. لازم است دندانپزشکان نیز مانند سایر افراد شاغل در حرفه پزشکی، از بالاترین سطح شواهد موجود برای سوال بالینی خود استفاده کنند.(2و 1)
در اکثر مقالات برای برآورد و تعمیم نتایج، از آزمونهای آماری استفاده می شود.مطالعه ای در سال 1985 در بررسی مجلات برجسته در زمینه طب عمومی نشان داد در 42 درصد از 760 مقاله مروری، از روشهای آمار تحلیلی استفاده شده است.(3) لذا برای درک مقالات و نتیجهگیری مناسب از یافته‌های آنها نیاز به سطح مطلوبی از مهارت و تجربه در خواندن، ارزیابی، آنالیز اطلاعات و تفسیر یافته ها می باشد.(4) به علاوه برای مطالعه نقادانه مقالات پزشکی، نیاز به درک آزمونهای آماری می باشد. به طورکلی آمار و اپیدمیولوژی، پایه و اساس طب مبتنی بر شواهد می باشد و در صورتی که دانشجویان به خوبی با محتوای این دروس آشنا نباشند، نمی توانند بعد از
فارغ التحصیلی از دانش جدید استفاده نمایند. در مطالعات انجام شده بر روی دانشجویان پزشکی و دندانپزشکی در اسکاتلند، آمریکا و فرانسه مشاهده شده است که دانش آنان در زمینه آمار حیاتی و اپیدمیولوژی در سطح پایینی قرار داشت.(8-5) در مطالعات صورت گرفته با هدف بررسی درک آماری و تفسیر نتایج تحقیق در دانشجویان مقطع تخصصی در اروپا و آمریکا، دانشجویان[FJH1] [MDM2] اطلاعات کافی جهت بررسی و درک روشهای آماری نداشتند.(12- 9)
همچنین در مطالعات انجام شده در کشورهای در حال توسعه مانند نیجریه، هند، عربستان و پاکستان، شناخت دانشجویان از آمار کافی نبود.(17-12) با توجه به اینکه ایران کشوری در حال توسعه است که از نظر علمی و تولید مقالات روند رو به رشدی در طی سالهای اخیر داشته است، این مطالعه با هدف بررسی شناخت دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در مقطع تخصصی در زمینه آمار و اپیدمیولوژی انجام شد تا در صورت نیاز بتوان برنامه ریزیهای ویژه ای در جهت ارتقای توانمندی آنها انجام داد.
مواد و روشها[FJH3] [FJH4] [MDM5]
این مطالعه مقطعی- توصیفی، بر روی کلیه دستیاران تخصصی دندانپزشکی مشهدانجام شد. پس از تایید معاونت پژوهشی دانشگاه و مراجعه به دانشکده دندانپزشکی، داده ها جمع آوری گردید. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه ای استاندارد بود که از مقاله Polychronopoulou و همکاران(9) گرفته شده بود. پرسشنامه ابتدا به زبان فارسی و دوبارهاز فارسی به انگلیسی ترجمه شد، تا اشکالات موجود در آن شناسایی گردد. روائی صوری آن توسط دو تن از متخصصین اپیدمیولوژی و آمار زیستی تایید گردید. پایایی بخش توانمندی و نگرش با استفاده از آزمون آلفا کرانباخ سنجیده شد و مقدار آلفا برابر 70 درصد به دست آمد.
پرسشنامه طراحی شده، شامل چهار قسمت اصلی اطلاعات فردی شرکت کنندگان، نگرش آنها نسبت به آمار، توانایی آنها در بکارگیری نتایج مقالات و بخش شناخت بود. بخش اول شامل مشخصات فردی
(سن و جنس)، سطح آموزشی و گذراندن قبلی دوره های روش تحقیق، آمار و اپیدمیولوژی می شد. بخش دوم در یک مقیاس 5 درجه ای، از کاملا مخالفم تا کاملا موافقم در مورد نگرش دانشجویان راجع به آمار و اپیدمیولوژی و بکارگیری آنها در استفاده کردن از نتایج مقالات بود و بخش سوم در مورد توانایی پاسخ دهندگان در بکار بردن دانش آماری و اپیدمیولوژی در یک مقیاس 5 درجه ای از عدم توانایی تا توانایی کامل نمره گذاری شد. بخش آخر شامل سوالهایی در مورد موضوعات مختلف آماری در موارد مختلف پژوهش در زمینه دندانپزشکی بود.
روش جمع آوری داده ها به این صورت بود که با مسئول آموزش تخصصی هر گروه هماهنگی صورت گرفت. پرسشنامه ها به دستیاران تخصصی تحویل داده شد و در حضور فرد مسئول، دستیاران دندانپزشکی به سؤالات پاسخ می دادند. پرسشنامه های ناقص از مطالعه خارج شدند.
توصیف داده ها با استفاده از جداول توزیع فراوانی و شاخصهای میانگین و انحراف معیار انجام شد. در مقایسه بین گروه ها به دلیل نرمال بودن متغیرهای کمی از آزمون تی مستقل استفاده گردید. نرم افزار مورد استفاده SPSSویرایش 19 بود و سطح معنی داری 05/0 در نظر گرفته شد.
یافته ها
از مجموع کل 96 دستیار تخصصی دندانپزشکی،
62 نفر (65 درصد) در مطالعه شرکت کردند. 42 نفر
(7/66 درصد) مونث بودند. به عبارتی دو سوم شرکت‌کنندگان زن و بقیه مرد بودند. دامنه سنی دانشجویان تحت مطالعه 24 تا 40 سال و میانگین سنی آنها 9/2± 8/27 سال بود. اکثر شرکت کنندگان (45 نفر، 6/72درصد) دوره روش تحقیق، آمار و اپیدمیولوژی را نگذرانده بودند و نیمی از آنها در سال اول و دوم مقطع تخصصی، تحصیل می کردند(جدول 1). بیش از نیمی از شرکت کنندگان تمایل داشتند تا درباره آمار زیستی و اپیدمیولوژی بیشتر بیاموزند. 43 نفر (3/68 درصد) از شرکت کنندگان از مقالات جدید علمی برای پیدا کردن دیدگاههای جدید در رشته تخصصی خود استفاده
می کردند و اکثر دانشجویان (57 نفر، برابر با9/91 درصد) اعتقاد داشتند که برای استنتاج صحیح از مقالات و منابع لازم است تا حدودی با علم آمار آشنایی داشته باشند. 42 نفر (8/67 درصد) تمایل داشتند به منظور پیدا کردن دیدگاههای جدید در رشته تخصصی خود از نتایج مقالات جدید علمی استفاده کنند. (جدول 2)
از 14 نفری (5/22درصد) که تصور می کردند توانایی تفسیر P-value را دارند تنها یک نفر به سوال مربوط به مفهوم P-value جواب صحیح داده بود. تنها دو نفر (2/3 درصد) بیان داشتند که توان تشخیص روش آماری صحیح در مطالعات را دارند. (جدول 3)
میانگین نمره نگرش 9/2 4/20 بود که در دامنه 11 و 27 قرار داشت. میانگین نمره توانایی 1/3 4/8 بود.
در بخش شناخت، میانگین درصد پاسخهای صحیح 4/36 با فاصله اطمینان 95 درصد (9/37 و 9/34) بود. شرکت کنندگان، بالاترین درصد پاسخ صحیح را در تشخیص انواع متغیرها (4/98درصد) و کمترین درصد را در شناسایی آزمون کای دو (1/8 درصد) و شرایط بکارگیری آزمونهای پارامتری و مفهوم P-value
(3/11 درصد) کسب کردند (جدول 4).
نتایج بررسی ارتباط بین برخی عوامل مرتبط با نگرش، توانایی و شناخت دانشجویان از مفاهیم آماری در جدول 5 آمده است به طوری که نگرش، توانایی و شناخت، رابطه معنی داری با جنسیت، مقطع تحصیلی و گذراندن دوره آموزشی نداشتند.(5./. p >)
جدول 1. توصیف ویژگیهای افراد تحت مطالعه
|
خصوصیات |
گروه |
تعداد |
درصد |
|
جنس |
زن مرد |
42 20 |
66،7 32،3 |
|
سن(سال) |
27-24 40-28 |
25 26 |
39،6 41،4 |
|
مقطع تحصیلی |
سال اول سایر سالها |
34 28 |
54،8 45،2 |
|
رشته تخصصی |
ترمیمی اطفال رادیولوژی اندودانتیکس پروتز تشخیص ارتودنسی جراحی فک |
6 6 4 9 10 2 9 5 |
9،7 9،7 6،5 14،5 16،1 3،2 14،5 8،1 |
|
گذراندن دوره ی آموزشی روش تحقیق،آمار و اپیدمیولوژی |
بلی خیر |
14 45 |
22،6 72،6 |
جدول2. نگرش شرکت کنندگان نسبت به آمار زیستی و اپیدمیولوژی
|
موافقم یا کاملا موافقم[FJH6] [MDM7] تعداد درصد |
سوالات مربوط به نگرش شرکت کنندگان |
|
40 64،5 |
در صورت فراهم بودن شرایط، تمایل دارم تا درباره آمار زیستی بیشتر بیاموزم |
|
37 59،7 |
در صورت فراهم بودن شرایط، تمایل دارم تا درباره اپیدمیولوژی بیشتر بیاموزم |
|
8 12،9 |
تقریباً تمام اصطلاحات آماری را که در مجلات می بینم متوجه می شوم |
|
24 38،6 |
من معمولاً برای تصمیم گیری در درمان بیماران از نتایج مقالات جدید علمی استفاده می کنم |
|
42 67،8 |
من معمولاً برای پیدا کردن دیدگاههای جدید در رشته ی تخصصی از نتایج مقالات جدید علمی استفاده می کنم |
|
57 91،9 |
برای استنتاج صحیح از مقالات و منابع، لازم میدانم تا حدی آمار بدانم |
جدول 3. توزیع فراوانی موارد مربوط به توانایی شرکت کنندگان در بکارگیری آمار و اپیدمیولوژی در مطالعات
|
توانا و کاملا توانا تعداد درصد |
موارد |
|
14 22،5 |
تفسیر P value ارائه شده برای نتایج یک مطالعه |
|
10 16،1 |
تفسیر نتایج یک روش آماری استفاده شده در مطالعه |
|
2 3،2 |
تشخیص این که روش آماری درست، برای پاسخ به سوال پژوهش در مطالعه استفاده شده است. |
|
3 4،8 |
تشخیص عواملی که بر قدرت مطالعه تأثیر می گذارند |
جدول4.درصد پاسخهای صحیح سوالات مربوط به شناخت شرکت کنندگان از موضوعات آماری
|
درصد پاسخ های صحیح |
تعداد پاسخ های صحیح |
موضوع |
شماره سوال |
|
98،4 |
61 |
شناسایی متغیر پیوسته |
1 |
|
19،4 |
12 |
شناسایی متغیر کیفی رتبه ای |
2 |
|
66،1 |
41 |
شناسایی متغیر کیفی اسمی |
3 |
|
61،3 |
38 |
تشخیص مطالعات مقطعی |
4 |
|
61،3 |
38 |
تشخیص متا آنالیز |
5 |
|
33،9 |
21 |
تشخیص هدف تصادفی سازی |
6 |
|
69،4 |
43 |
تشخیص مفهوم اریبی |
7 |
|
24،2 |
15 |
تفسیر انحراف معیار |
8 |
|
19،4 |
12 |
تشخیص هدف انجام مطالعات دوسوکور |
9 |
|
56،5 |
35 |
تفسیر فرضیه صفر |
10 |
|
11،3 |
7 |
تشخیص روش های پارامتری |
11 |
|
11،3 |
7 |
تفسیر P value |
12 |
|
12،9 |
8 |
تشخیص رگرسیون کاکس متناسب |
13 |
|
22،6 |
14 |
شناسایی آنالیز واریانس |
14 |
|
8،1 |
5 |
شناسایی آزمون کای دو |
15 |
|
22،6 |
14 |
شناسایی آزمون تی مستقل |
16 |
|
43،5 |
27 |
تفسیر نسبت شانس و فاصله اطمینانش |
17 |
|
12،9 |
8 |
تشخیص شاخص های پایایی |
18 |
جدول5.ارتباط بین برخی عوامل مرتبط با نگرش، توانایی و شناخت دانشجویان
|
p |
شناخت |
p |
توانایی |
p |
نگرش |
|
|
|
0،7 |
2،4 6،5 |
0،9 |
2،9 8،4 |
0،4 |
3،1 20،2 |
زن |
جنس |
|
|
2،2 6،7 |
|
3،7 8،3 |
|
2،7 20،8 |
مرد |
|
|
0،3 |
2،2 6،3 |
0،5 |
3،3 8،6 |
0،5 |
2،7 20،1 |
سال اول |
مقطع تحصیلی |
|
|
2،5 6،9 |
|
2،9 8،0 |
|
3،2 20،7 |
سایر سالها |
|
|
0،7 |
2،7 6،7 |
0،7 |
3،9 8،6 |
0،2 |
3،4 19،4 |
بلی |
گذراندن دوره آموزشی روش تحقیق، آمار و اپیدمیولوژی |
|
|
2،3 6،4 |
|
3،0 8،4 |
|
2،8 20،6 |
خیر |
|
بحث
دندانپزشکان برای کاربرد نتایج پژوهشهای جدید منتشر شده و بهبود عملکرد بالینی خود، باید توانایی قضاوت در مورد کیفیت مقالات و همچنین فهم واضحی از اصول آمار و اپیدمیولوژی داشته باشند.[FJH8] Butt وKhan (18) در یک بررسی نقادانه، روی بیش از 4000 مطالعه پژوهشی دریافتند که تنها 20 درصد آنها دارای طراحی،
جمع آوری داده و روشهای آماری درستی بودند. در مطالعه مقطعی حاضر، 62 نفر از دستیاران تخصصی دندانپزشکی مشهد با هدف تعیین میزان نگرش، توانمندی و شناخت آنان نسبت به آمار و اپیدمیولوژی مورد مطالعه قرار گرفتند. میانگین کل نمره شناخت نمونه های مورد مطالعه 3/0 5/6 بود که نمره ای مابین صفر تا 18 را کسب نموده بودند. میانگین درصد پاسخهای صحیح
4/36 با فاصله اطمینان 95 درصد (9/37 و9/34)
بود که تقریباً با پژوهش Windish و همکاران(11) در
سال 2007 در ایالات متحده آمریکا (3/43 و 7/39) و Polychronopoulouو همکاران(9) که در اروپا (3/47 و2/40) صورت گرفته است همخوانی دارد. در مطالعه حاضر، کمترین نمره، مربوط به شناسایی آزمون کای دو
(1/8 درصد شناخت صحیح) و بیشترین نمره مربوط به شناسایی متغیر پیوسته (4/98) درصد بود.[FJH9] [MDM10] در حالی که در مطالعه Polychronopoulou(9) تنها 8/44 درصد قادر به شناسایی متغیر پیوسته بودند. در مطالعه Windish (11) بهترین شناخت مربوط به تشخیص هدف مطالعه دو سو کور (4/87 درصد) و کمترین شناخت مربوط به تفسیر آنالیزهای کاپلن مایر (5/10 درصد) بود. در مطالعه Polychronopoulou(9) نیز کمترین نمره، مربوط به شناسایی بکارگیری مناسب آزمون کای دو (8/11 درصد) بود که با نتایج پژوهش ما همخوانی دارد و بیشترین نمره مربوط به دانستن هدف از مطالعه دو سو کور بود.
در تحقیق حاضر، میزان نگرش به آمار در حد نسبتاً متوسط بود، ولی شناخت و توانمندی شرکت کنندگان در حد پایین و ضعیفی بود، تنها 6/22 درصد از افراد دوره آموزشی روش تحقیق، آمار و اپیدمیولوژی را گذرانده بودند و نمره شناخت و توانمندی شرکت کنندگان ارتباط معنی داری با گذراندن دوره آمار و اپیدمیولوژی نداشت. این یافته با نتایج پژوهش، Windishو همکاران (11) در ایالات متحده امریکا و Polychronopoulouبا همکاران(9) در اروپا همخوانی نداشت. به علاوه در مطالعه ما نمره شناخت تحت تاثیر سال تحصیلی، جنس و سن نبود. این یافته با مطالعه Polychronopoulou(9) همخوانی داشت. در حالیکه در بعضی مطالعات، نمره شناخت تحت تاثیر جنس قرار داشت به گونه ای که در آقایان، میانگین نمرات بالاتر بود. (11)
در این مطالعه، 5/64 درصد شرکت کنندگان تمایل داشتند تا راجع به آمار زیستی بیشتر بدانند که به مطالعه Windish(11) (77 درصد) و Polychronopoulou(9)
(63 درصد) نزدیک بود.بین گروههای سنی با نمره شناخت در دو مطالعه فوق ارتباط[FJH11] [MDM12] معنی داری مشاهده نشد.
در مطالعه حاضر تقریباً نیمی از دانشجویان برای تصمیم گیری در درمان بیماران از نتایج مقالات علمی جدید استفاده می کردند. در حالیکه تنها 2/3 درصد آنها، توانایی تشخیص این که روش آماری درست برای پاسخ به سوال پژوهش در مطالعه استفاده شده است را داشتند. لازم به ذکر است در این راستا دارا بودن شناخت کافی از آمار به منظور تصمیم گیری در انتخاب روش درمانی مناسب الزامی می باشد. از نقاط ضعف این مطالعه، عدم مشارکت همه دستیاران تخصصی در تحقیق بود. با توجه به پایین بودن سطح شناخت دانشجویان از آمار و اپیدمیولوژی، بکارگیری برنامه ریزیهای موثر در جهت
بالا بردن توانمندی ایشان امری ضروری است.
نتیجه گیری
نتایج[FJH13] [MDM14] این پژوهش نشان داد که دانش رزیدنتهای مشهد تحت تاثیر آموزشهای مرتبط قبلی نبود که این حاکی از کوتاه بودن و جذابیت ضعیف دوره های برگزار شده و نداشتن تمرین عملی در کمک کردن به فهم بیشتر دانشجویان می باشد. با توجه به اهمیت آمار و اپیدمیولوژی در طب مبتنی بر شواهد، بکارگیری ابزار و روشهای نوین یادگیری به منظور بهبود توانمندی دانشجویان در زمینه آمار و اپیدمیولوژی پیشنهاد می شود.
تشکر و قدردانی
بدین وسیله از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد که پشتیبان مالی این مطالعه بودند، تشکر و قدردانی می گردد.
8. Estellat C, Faisy C, Colombet I, Chatellier G, Burnand B, Durieux P. French academic physicians had a poor knowledge of terms used in clinical epidemiology. J Clin Epidemiol 2006; 59(9): 1009-14.
18. Butt Ak, Khan AA. Teaching biostatistics and epidemiology in a postgraduate medical nstitution: Are we going in right direction? East Mediterr Health J 2008; 14(5):1192-7.
)