مقایسه تاثیر دو دهان‏شویه حاوی فلوراید بر میزان استرپتوکوکوس موتانس بزاق

کرمی, مریم; مظاهری, رومینا; مصری پور, منوچهر

doi:10.22038/jmds.2011.969

مقایسه تاثیر دو دهان‏شویه حاوی فلوراید بر میزان استرپتوکوکوس موتانس بزاق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار گروه دندانپزشکی کودکان، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان

² استاد بیوشیمی کلینیکال، دانشکده علوم پایه پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد خوراسگان

10.22038/jmds.2011.969

چکیده

مقدمه: استرپتوکوکوس موتانس مهمترین میکروارگانیسم پوسیدگی زا بوده و در آغاز پوسیدگی نقش اصلی را دارا می‏باشد. دهان‏شویه‏های حاوی فلوراید به دلیل خواص ضدمیکروبی یون فلوراید، می‏توانند تاثیر بسزایی در کاهش این میکروارگانیسم داشته باشند. دو دهان‏شویه حاوی فلوراید رایج در بازار، دهان‏شویه Oral-B و دهان‏شویه ایرشا می‏باشد. هدف از این مطالعه مقایسه تاثیر این دو دهان‏شویه بر میزان استرپتوکوکوس موتانس بزاق بوده است.
مواد و روش‏ها: مطالعه به طریق تجربی- مداخله‏ای انجام شد. بدین صورت که 60 دانش آموز از یک دبیرستان شبانه روزی دخترانه به طور تصادفی به 2 گروه 30 نفره تقسیم شدند. به یک گروه دهان‏شویه Oral-B و به گروه دیگر دهان‏شویه ایرشا داده شد و از آنها خواسته شد که دهان‏شویه‏ها را به مدت 4 هفته روزی 2 بار استفاده نمایند. قبل و بعد از مصرف دهان‏شویه از همه شرکت کنندگان نمونه گیری بزاق بعمل آمد و برای کشت میکروبی به آزمایشگاه فرستاده شد. در نهایت داده‏ها با استفاده از آزمون t مستقل و زوجی و با در نظر گرفتن سطح معنی داری 5% مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.
یافته‏ها: استفاده از هر دو نوع دهان‏شویه به طور معنی‏داری باعث کاهش میزان استرپتوکوکوس موتانس بزاق گردید (برای دهان‏شویه ایرشا 001/0P< و برای دهان‏شویه Oral-B 001/0P<). به علاوه مشخص شد که دهان‏شویه Oral-B به طور معنی‏داری تاثیر بیشتری (حدود 2 برابر) از دهان‏شویه ایرشا دارد (001/0P<).
نتیجه گیری: این مطالعه نشان داد که هردو دهان‏شویه حاوی فلوراید، Oral-B و ایرشا، در کاهش میزان استرپتوکوکوس موتانس بزاق موثر هستند. همچنین مشخص گردید که تاثیر دهان‏شویه Oral-B حدود 2 برابر بیشتر از دهان‏شویه ایرشا است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparing the Effectiveness of Two Fluoride Mouthrinses on Streptococcus Mutans

نویسندگان [English]

Maryam Karami ¹
Roomina Mazaheri ¹
Manoochehr Mesripour ²

¹ Assistant Professor, Dept of Pediatrics Dentistry, School of Dentistry, Islamic Azad University Khorasgan Branch, Khorasgan, Iran

² Professor, Department of Clinical biochemistry, School of Basic Medical Science, Islamic Azad University Khorasgan Branch, Khorasgan, Iran

چکیده [English]

Introduction: Streptococcus mutans is the most important cariogenic microorganism and plays a major role in the initiation of dental caries. Fluoride mouthrinses can have a significant effect in reduction of this microorganism because of antimicrobial properties of fluoride ion. Two common mouthrinses in markets are Oral-B solution and Irsha solution. The aim of this study was comparison of the efficacy of Oral-B and Irsha fluoride mouthrinses on Streptococcus mutans.
Materials & Methods: In this interventional experimental study, 60 girls of a boarding high school were randomly divided into two equal groups of Oral-B and Irsha. They were asked to use mouthrinse for 4 weeks, twice a day. Saliva of each person was collected before and after using mouthrinse and was sent to the laboratory for microbial culture. The data were analyzed by t-test(a=0.05).
Results: Both of the mouthrinses significantly decreased the level of Streptococcus mutans in saliva (P<0.001 for Irsha mouthrinse, P<0.001 for Oral-B mouthrinse). Furthermore, it was significantly revealed that Oral-B mouthrinse was approximately twice more effective than Irsha mouthrinse (P=0.00021).
Conclusion: Both of Oral-B and Irsha fluoride mouthrinses are effective in decreasing the level of Streptococcus mutans in saliva. Also it was determined that Oral-B mouthrinse was approximately twice more effective than Irsha mouthrinse. Since Irsha mouthrinse has a mild flavour and creates less burning sense, by trying to improve the quality of Irsha mouthrinse, we can practically administer it instead of Oral-B mouthrinse.

کلیدواژه‌ها [English]

Streptococcus mutans
fluoride mouthrinse
Oral-B
Irsha
Saliva

اصل مقاله

مقدمه

پوسیدگی دندان شایع‏ترین بیماری مزمن در جهان می‏باشد. با وجود آنکه امروزه از میزان و شدت آن بسیار کاسته شده است، ولی هنوز میلیون‏ها کودک و بزرگسال، پوسیدگی، از دست دادن دندان و مال‏اکلوژن را تجربه می‏کنند.^(2و1) پوسیدگی دندانی یک بیماری عفونی ناشی از کلونیزاسیون باکتری‏هاست که با دکلیسیفیکاسیون بخش غیرآلی دندان شروع شده و با تخریب ماتریکس آلی دنبال می‏شود. در سال 1924، Clark گونه‏ای استرپتوکوکوس را از ضایعه پوسیده یک کودک جدا کرد و آن را استرپتوکوکوس موتانس نامید. استرپتوکوکوس موتانس در مطالعات اپیدمیولوژیک متعددی با پوسیدگی مرتبط دانسته شده است و هم اکنون گمان می‏رود که آنها در آغاز پوسیدگی نقش اصلی را داشته باشند.^(2و1)

دهان‏شویه‏ها به عنوان ابزار کمکی و در کنار روش‏های مکانیکی کنترل پلاک یعنی مسواک زدن و استفاده از نخ‏دندان، در کاهش میزان باکتری‏های د‏هان از جمله استرپتوکوکوس موتانس و در نتیجه کاهش پوسیدگی نقش مهمی دارند.⁽³⁾ دهان‏شویه مطلوب علاوه بر طیف ضدمیکروبی بایستی دارای مقاومت دارویی کمی بوده و در عین حال کمتر موجب از بین رفتن میکروفلور طبیعی د‏هان گردد.^(4و3) در مطالعات گوناگون تاثیر دهان‏شویه‏‏های مختلف از جمله لیسترین، سیترین، کلرهگزیدین، پرسیکا و ... در کـاهش میزان پلاک و تـعداد باکتری‏های د‏هـان از جمله استرپتوکوکوس موتانس به اثبات رسیده است.^(11-5)

در این میان، دهان‏شویه‏‏های حاوی فلوراید به دلیل اعمال خواص ضدمیکروبی توسط یون فلوراید، در کنار دارا بودن سایر مکانیسم ‏های ضدباکتری و پلاک می‏توانند تاثیر بسزایی در کاهش میکروارگانیسم‏‏ها به ویژه استرپتوکوکوس موتانس داشته باشند. یون فلوراید با جلوگیری از عملکرد سیستم ‏های آنزیمی باکتری و کاهش فعالیت متابولیکی آن، تاثیر ضدمیکروبی خود را اعمال می‏کند.^(13و12و1) مطالعه انجام شده توسط Kaneko و همکاران⁽¹²⁾ نشان داد که مصرف دهان‏شویه حاوی فلوراید باعث کاهش میزان استرپتوکوکوس موتانس بزاق می‏شود. Zameck و همکاران⁽¹⁴⁾ نیز اثر سدیم فلوراید و استانوس فلوراید را بر روی تولید اسید و سایر محصولات متابولیک استرپتوکوکوس موتانس بررسی کردند. در این مطالعه مشخص شد که در حضور فلوراید، استرپتوکوکوس موتانس به میزان کمتری اسید تولید می‏کند. Waly و همکاران⁽¹⁵⁾ هم تاثیر دهان‏شویه سدیم فلوراید 05/0% را بر روی میزان استرپتوکوکوس موتانس و لاکتوباسیل بزاق بررسی کردند. نتایج این تحقیق کاهش میزان این دو باکتری را 24 ساعت و 48 ساعت بعد از مصرف دهان‏شویه نشان داد. در مطالعات دیگری نیز ارتباط بین مصرف فلوراید و سطوح استرپتوکوکوس موتانس در کودکان بررسی گردیده است و نتایج بیانگر آن است که استفاده طـولانی مدت از دهان‏شویه حاوی فـلوراید سطح استرپتوکوکوس موتانس را کاهش می‏دهد.^(17و16و13)

در چند سال اخیر دهان‏شویه حاوی فلوراید ایرشا توسط شرکت داروسازی شفا، تولید و عرضه شده است. نوع ضد پلاک آن، سبز رنگ با طعم نعناع بوده و با تأمین فلوراید مورد نیاز دندان‏ها به مرور زمان مانع پوسیدگی آنها می‏شود و متشکل از ترکیبات الکل، گلیسیرین، سینپرونیک، آلانتونین، تتراسدیم پیروفسفات[1]، سدیم لورل سولفات[2]، اسیدبنزوئیک، سدیم بنزوات، سدیم فلوراید 05/0%، رنگ‏های خوراکی به شماره‏‏های C.I 42090، C.I 19140، ساخارین، آب و اسانس‏ها و رنگ‏های افزودنی مجاز می‏باشد. عملکرد این دهان‏شویه تقریباً مشابه با دهان‏شویه Oral-B ساخت شرکت Boots Oral-B از کشور انگلستان است. دهان‏شویه Oral-B سبز رنگ و دارای طعم نسبتاً تند نعناع (به مراتب بیشتر از ایرشا) بوده و حاوی گلیسیرین، اکوا، الکل، آروما، متیل پارابن، سدیم فلوراید 05/0%، سدیم ساخارین، پروپیل پارابن، Poloxomor 407، و رنگ‏های خوراکی به شماره‏‏های C.I 42051 و
C.I 47005 می‏باشد و برای مصرف روزانه تهیه گردیده است.

امروزه به دلیل برنامه‏‏های آموزشی رسانه‏‏ها و نیز توصیه ‏های دندانپزشکان، استقبال و پذیرش مردم نسبت به استفاده از دهان‏شویه‏‏های حاوی فلوراید افزایش یافته است و در فروشگاه‏ها و داروخانه‏‏ها نیز انواع مختلفی از آن‏ها از جمله دهان‏شویه Oral-B (به عنوان یک محصول استاندارد خارجی) و ایرشا (به عنوان یک محصول استاندارد داخلی) عرضه می‏گردد. با این وجود تاکنون تحقیقی در مورد مقایسه میزان اثربخشی این دو دهان‏شویه انجام نشده است. لذا این مطالعه با هدف مقایسه تأثیر دو دهان‏شویه حاوی فلوراید ایرشا و Oral-B بر میزان استرپتوکوکوس موتانس بزاق طراحی و اجرا شد.

مواد و روش‏‏ها

این مطالعه تجربی-مداخله‏ای، از نوع کارآزمایی بالینی و به صورت یک سوکور بود. جهت این مطالعه 60 نفر از بین دختران سال اول یک دبیرستان شبانه روزی انتخاب شدند. علت انتخاب دبیرستان شبانه روزی دخترانه، داشتن رژیم غذایی و شرایط یکسان زندگی و نیز همکاری بهتر دختر‏ها در این گروه سنی نسبت به پسر‏ها بود. معیار ورود به مطالعه شامل نداشتن هیچ گونه بیماری سیستمیک، عدم استفاده از هر نوع آنتی‏بیوتیک در طی 6 ماه گذشته، بهداشت دهانی مناسب (حداقل 2 بار مسواک زدن در روز)، عدم ابتلا به پوسیدگی‏های سریع پیشرونده و نیز عدم استفاده از پلاک ارتودنسی، پروتز ثابت یا متحرک در دهان بود. این افراد از شرکت در یک طرح تحقیقاتی آگاه بودند و از آنها رضایت نامه کتبی گرفته شد.

در آغاز مطالعه از تمامی شرکت‏کنندگان نمونه بزاق تهیه گردید. روش نمونه‏گیری به این صورت بود که از آنان خواسته شد تا قبل از خوردن صبحانه و مسواک زدن، دهان خود را با سرم فیزیولوژی شستشو داده و پس از شستشو محتویات آن را خارج نمایند. سپس cc1 بزاق آنان به روش غیرتحریکی در یک لوله استریل جمع‏آوری و بلافاصله به آزمایشگاه میکروب‏شناسی ارسال گردید. سپس هر 60 شرکت‏کننده به طور تصادفی به 2 گروه 30 نفره تقسیم شدند. به گروه (1) دهان‏شویه Oral-B و به گروه (2) دهان‏شویه ایرشا (سبزرنگ، نوع ضد پلاک) داده شد. سپس از همگی آنان خواسته شد که روش بهداشتی معمول خود را که قبلاً استفاده می‏کردند تغییر نداده و دهان‏شویه‏ها را به مدت 4 هفته روزی 2 بار (بدون مسواک زدن قبلی، بعد از صرف صبحانه و شام) استفاده نمایند. بدین صورت که هر بار cc15 از آن را به مدت 30 ثانیه غرغره کرده و تا 30 دقیقه پس از مصرف از خوردن و آشامیدن و مسواک زدن پرهیز کنند. این تحقیق به کمک فرد محقق و نیز مسئول خوابگاه با جدیت تمام پیگیری گردید. در نهایت پس از اتمام 4 هفته و با گذشت 48 ساعت از آخرین زمان مصرف، نمونه‏گیری نهایی مشابه قبل مجدداً صورت گرفت و به آزمایشگاه ارسال گردید. لازم به ذکر است که نمونه‏ها جهت جلوگیری از رشد سایر میکروارگانیسم‏ها حداکثر ظرف مدت 1 ساعت به آزمایشگاه ارسال می‏گردیدند.

در آزمایشگاه ابتدا رقت 01/0 از هر یک از نمونه‏ها تهیه شد و سپس به محیط کشت agarBlood منتقل گردید. سپس محیط کشت‏ها در انکوباتور با دمای 37 درجه به مدت 48 ساعت، قرار داده شدند. پس از گذشت 48 ساعت کلونی‏های استرپتوکوکوس فلور طبیعی بزاق قابل مشاهده بودند. به علاوه جهت تشخیص افتراقی استرپتوکوکوس موتانس از سایر میکروارگانیسم‏ها از رنگ‏آمیزی گرم و تست‏های شیمیایی کاتالاز، اسکولین و مانیتول نیز استفاده گردید. در نهایت کلونی‏های استرپتوکوکوس موتانس به طور چشمی شمارش گردید و برای هر شرکت‏کننده تعداد آن در ضریب رقت تهیه شده (01/0) ضرب و تعداد کلونی‏ها در cc 1 از بزاق به دست آورده شد. در آخر داده‏ها با سطح معنی‏داری 5 درصد با استفاده از نرم‏افزار SPSS و آزمون آماری t مستقل و زوجی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

یافته‏ها

تحقیق حـاضر بـر روی 60 نـفر از دخـتران سال اول

دبیرستان انجام شد. در طول مطالعه 2 نفر از گروه (1) به دلیل ایجاد قرمزی و سوزش در ناحیه اطراف لب و دهان از ادامه همکاری بازماندند. همچنین 1 نفر از گروه (2) نیز به دلیل مخالفت خانواده از ادامه مصرف دهان‏شویه خودداری نمود. جدول 1، مقادیر انحراف معیار و میانگین تعداد کلونی‏های استرپتوکوکوس موتانس در cc 1 بزاق را قبل و بعد از کاربرد دهان‏شویه در هر دو گروه نشان می‏دهد.

با استفاده از آزمون آماری t زوجی مشخص گردید که استفاده از دهان‏شویه Oral-B به طور معنی‏داری در کاهش میزان استرپتوکوکوس موتانس بزاق موثر بوده است (001/0P< و 68/3t=). همچنین با استفاده از همین آزمون مشخص شد که استفاده از دهان‏شویه ایرشا نیز به طور معنی‏داری در کاهش میزان استرپتوکوکوس موتانس بزاق موثر بوده است (001/0P< و72/3t=). همانطور که در جدول 1 نیز نشان داده شده است، میزان کاهش استرپتوکوکوس موتانس در گروه (1)، 47% و در گروه (2)، 25% بود که این تفاوت به طور معنی‏داری تاثیر بیشتر دهان‏شویه Oral-B را نسبت به دهان‏شویه ایرشا نشان می‏دهد (001/0P< و 712/4t=).

جدول 1 : میانگین و انحراف معیار تعداد کلونی‏های استرپتوکوکوس موتانس در cc 1 بزاق قبل و بعد از کاربرد

دهان‏شویه Oral-B و ایرشا (10⁶×)

		تعداد دانش آموزان	میانگین تعداد استرپتوکوکوس موتانس	انحراف معیار	درصد کاهش
گروه (1)	قبل از استفاده	30	08/7	17/3	47%
گروه (1)	بعد از استفاده	28	78/3	15/2	47%
گروه (2)	قبل از استفاده	30	1/6	1/4	25%
گروه (2)	بعد از استفاده	29	57/4	1/3	25%

بحث

استرپتوکوکوس موتانس مهمترین و بیماری‏زاترین میکروارگانیسم پوسیدگی‏زا بوده و در آغاز پوسیدگی نقش اصلی را دارا می‏باشد.^(2و1) در این مطالعه تأثیر دهان‏شویه‏های حاوی فلوراید Oral-B و ایرشا بر روی کاهش میزان استرپتوکوکوس موتانس بزاق مورد بررسی قرار گرفت و نشان داده شد که مصرف 4 هفته‏ای هر دو دهان‏شویه به صورت 2 بار در روز در کاهش سطوح استرپتوکوکوس موتانس بزاق به طور معنی‏داری موثر می‏باشد (01/0>P). نتایج این تحقیق مشابه تحقیقات Kaneko و همکاران⁽¹²⁾، Zameck و همکاران⁽¹⁴⁾، Waly و همکاران⁽¹⁵⁾، Yoshihara و همکاران⁽¹³⁾ و دیگر مطالعات مشابه می‏باشد. آنان نیز بیان داشتند که استفاده طولانی مدت از دهان‏شویه حاوی فلوراید، باعث کاهش سطوح استرپتوکوکوس موتانس بزاق می‏شود.

فلوراید علاوه بر آنکه باعث افزایش مقاومت ساختار دندان در مقابل دمینرالیزاسیون از طریق تشکیل بلورهای فلوروآپاتیت می‏شود، دارای خواص ضدمیکروبی نیز بوده و باعث کاهش پتانسیل پوسیدگیزایی پلاک دندانی می‏گردد.^(2و1) یون فلوراید با بازداشتن آنزیم‏های دخیل در روند گلیکولیتیک مانع از مصرف کربوهیدرات‏ها از سوی ارگانیسمهای دهان میشود. فلوراید همچنین مانع سنتز پلی ساکاریدهای داخل سلولی شده و ممکن است بر سنتز پلی ساکاریدهای خارج سلولی نیز موثر باشد.^(13و12و1) علاوه بر تاثیر فلوراید، وجود الکل در ساختار شیمیایی دهان‏شویه‏ها می‏تواند از دیگر علل از بین رفتن استرپتوکوکوس‏های موتانس بدلیل تخریب دیواره سلولی این باکتری‏ها باشد.^(18و3) یکی دیگر از علل احتمالی خاصیت ضدباکتریایی ایرشا و Oral-B دارا بودن یون مثبت است. دیواره سلولی استرپتوکوکوس‏های بیماری‏زا حاوی یون منفی بوده و در نتیجه یون مثبت این دهان‏شویه‏ها جذب دیواره سلولی شده و باعث تخریب دیواره سلولی میکروارگانیسم‏ها می‏گردد.^(18و3)

عـزیزی و هـمکاران⁽³⁾ تأثـیر دهان‏شویه آنتـیسپتیک

ایرشا را به صورت اختصاصی بر روی استرپتوکوکوس‏های پاتوژن دهان مورد بررسی قرار دادند. این مطالعه نشان داد که دهان‏شویه ایرشا باعث از بین رفتن استرپتوکوکوس‏ها می‏شود. شیرزاد و همکار⁽¹⁹⁾ نیز طی تحقیقی متوجه شدند که استفاده از دهان‏شویه آنتیسپتیک ایرشا باعث کاهش قابل توجهی در شاخص پلاک بیماران می‏شود. اصفهانیان و همکاران⁽⁷⁾ نیز تأثیر دهان‏شویه ضدپلاک ایرشا را در کنترل پلاک دندانی مورد بررسی قرار دادند. آنها در تحقیق خود از شاخص پلاک Sillness & Loe استفاده نمودند. نتایج نشان داد که مصرف دهان‏شویه ایرشا کاهش معنی‏داری در میزان پلاک ایجاد نکرد، که البته علت آن شاید مدت کوتاه مصرف دهان‏شویه (تنها برای یک هفته) باشد. به علاوه در این تحقیق، تاثیر مستقیم دهان‏شویه ایرشا بر روی میزان استرپتوکوکوس موتانس مورد بررسی قرار نگرفته است.

در تحقیق حاضر، همچنین بررسی مقایسه‏ای بین میزان اثربخشی این دو دهان‏شویه بر سطوح استرپتوکوکوس موتانس بزاق انجام گردید و مشخص شد که دهان‏شویه Oral-B به طور معنی‏داری تاثیر بیشتری از دهان‏شویه ایرشا دارد (01/0>P). درصد کاهش استرپتوکوکوس‏های موتانس در گروه (1)، 47% و در گروه (2)، 25% بود. این ارقام بیانگر آن است که تأثیر دهان‏شویه Oral-B نسبت به ایرشا حدود 2 برابر بیشتر بوده است. البته نتایج تجربی و صحبت با افراد تحت مطالعه نشان داد که دهان‏شویه ایرشا به دلیل سوزش کمتر در هنگام مصرف، بیشتر قابل قبول بوده و افراد به طور کامل می‏توانند آن را به مدت یک دقیقه در داخل دهان غرغره نمایند. بدیهی است در صورت بهبود کیفیت دهان‏شویه ایرشا می‏توان آن را به طور مؤثری جایگزین دهان‏شویه Oral-B نمود.

بررسی تاثیر دهان‏شویه ایرشا بر روی سایر میکروارگانیسم‏های پوسیدگیزا از قبیل لاکتوباسیل‏ها و نیز بهبود کیفیت محصولات داخلی از جمله دهان‏شویه ایرشا از پیشنهادات تحقیق حاضر می‏باشد.

نتیجه گیری

هر دو دهان‏شویه در کاهش میزان استرپتوکوکوس موتانس بزاق موثر هستند. اگر چه میزان تاثیر دهان‏شویه Oral-B به طور معنی‏داری بیشتر از دهان‏شویه ایرشا بود؛ ولی ملایم بودن طعم دهان‏شویه ایرشا و کمتر بودن حس سوزش مخاط دهان از محاسن این محصول داخلی می‏باشد. بنابراین با توجه به ارزان‏تر بودن محصولات داخلی، در صورت بهتر شدن کیفیت دهان‏شویه ایرشا می‏توان آن را به طور موثری جایگزین محصول مشابه خارجی آن نمود. به علاوه نتایج حاصل نشان می‏دهد که یک برنامه مشخص در استفاده از دهان‏شویه‏های حاوی فلوراید به منظور جلوگیری از پوسیدگی در افراد پر خطر الزامی می‏باشد.

تشکر و قدردانی

از پرسنل محترم و همچنین دانش آموزان دبیرستان دخترانه شبانه روزی شهید زندی زاده که با همکاری دقیق خود، ما را در اجرای این تحقیق یاری نمودند و نیز از مشاور محترم آمار جناب آقای دکتر نصرالله بشردوست تقدیر و تشکر به عمل می‏آید.

مراجع

Dean JA, Avery DR, Mc Donald RE. Dentistry for the Child and Adolescent. 9^th ed. London: Mosby Co; 2011. P. 177-204.
Pinkham JR, Casamassimo PS, Fields HW, Mc Tigue DJ, Nowak AJ. Pediatric Dentistry. 4^th ed. London: Mosby Co; 2005. P. 199-203, 225-30.
Azizi A, Fatholahzadeh B, Maleknejad P, Shamspour A. Evaluation of effects of Irsha antiseptic mouthwash on pathogen streptococcus and oral normal microflora. Journal of Isfahan Dental School 2009; 5(1): 24-9. (Persian)
Moran J, Addy M, Newcombe R. A 4-day plaque regrowth study comparing an essential oil mouthrinse with a triclosan mouthrinse. J Clin Periodontol 1997; 24(9): 636-9.
DePaola LG, Minah GE, Overholser CD, Meiller TF, Charles CH, Harper DS, et al. Effect of an antiseptic mouthrinse on salivary microbiota.Am J Dent 1996; 9(3): 93-5.
Brecx M, Brownstone E, MacDonald L, Gelskey S, Cheang M. Efficacy of Listerine, Meridol and chlorhexidine mouthrinses as supplements to regular tooth cleaning measures. J Clin Periodontol 1992; 19(3): 202-7.
Esfahanian V, Ketabi M, Farman Ara H. Efficacy of Chlorhexidine and Irsha (anti-plaque) mouthrinses on reducing dental plaques. Journal of Isfahan Dental School 2007; 3(1): 10-4. (Persian)
Newman MG, Takei H, Klokkevold PR, Corranza FA. Corranza's Clinical Periodontology. Trans by: Soleimani Shayesteh Y, Khorsand A. 1^st ed. Tehran: Shayan Nemoodar; 2002. P. 66-7, 70, 85, 649.
Quirynen M, Soers C, Desnyder M, Dekeyser C, Pauwels M, van Steenberg D. A 0.05% cetyl pyridinium chloride /0.05% chlorhexidine mouthrinse during maintenance phase after initial periodontal therapy. J Clin Periodontol 2005; 32(4): 390-400.
Salehi P, Momeni Danaie Sh. Comparison of the antibacterial effects of persica mouthwash with chlorhexidine on streptococcus mutans in orthodontic patients. DARU 2006; 14(4): 178-82.
Kulkarni VV, Damle SG. Comparative evaluation of efficacy of sodium fluoride, chlorhexidine and triclosan mouthrinses in reducing the mutans streptococci count in saliva: An in vivo study. J Indian Soc Pedod Prev Dent 2003; 21(3): 98-104.
Kaneko N, Yoshihara A, Ida H, Nomura Y, Imai S, Nisizawa T, et al. Influence of a fluoride mouthrinse on mutans streptococci in school children. Caries Res 2006; 40(6): 501-7.
Yoshihara A, Sakuma S, Kobayashi S, Miyazaki H. Antimicrobial effect of fluoride mouthrinse on mutans streptococci and lactobacilli in saliva. Pediatr Dent 2001; 23(2): 113-7.
Zameck RL, Tinanoff N. Effects of NaF and SnF2 on growth, acid and glucan production of several oral streptococci. Arch Oral Biol 1987; 32(11): 807-10.
Waly NG. Assessment of salivary lactobacillus and Streptococcus mutans counts following sodium fluoride mouthrinsing in Egyptian children. Egypt Dent J 1995; 41(2): 1179-88.
Zanela NL, Bijella MF, Rosa OP. The influence of mouthrinses with antimicrobial solutions on the inhibition of dental plaque and on the levels of mutans streptococci in children. Pesqui Odontol Bras 2002; 16(2): 101-6.
Kocak MM, Ozcan S, Kocak S, Topuz O, Erten H. Comparison of the efficacy of three different mouthrinse solutions in decreasing the level of streptococcus mutans in saliva. Eur J Dent 2009; 3(1): 57-61.
Kasuga Y, Ikenoya H, Okuda K. Bactericidal effects of mouthrinses on oral bacteria. Bull Tokyo Dent Coll 1997; 38(4): 297-302.
Shirzad S, Moghadas H. Evaluation of clinical effects of Irsha mouthwash on microbial plaque and gingival inflammation in gingivitis patients after supragingival scaling. [Doctorate Thesis]. Iran. Dental School of Shahid Beheshti University of Medical Sciences; 2000. (Persian)