نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
2 مرکز تحقیقات مواد دندانی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
3 دندانپزشک
4 مرکز تحقیقات بیمارهای دهان، فک و صورت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Canine impaction is a common occurrence. In this study, we sought to investigate the root anatomy and length of impacted canines and lateral incisor adjacent to impacted maxillary canine.
Materials and Methods: In this retrospective study, three-dimensional tomographic imaging was performed on 26 patients with unilateral maxillary canine impaction. In this study, we evaluated root length and anatomy of impacted canines, in terms of resorption intensity and curvature, with Planmeca Romexis Viewer 4.0. Furthermore, crown shape as well as root length and anatomy of the lateral incisors adjacent to impacted canines were investigated and compared with the other side on the dental arch, where canine eruption was normal.
Results: Root length of impacted canines was significantly lower than that of normal canines (P=0.011). There were no significant differences between root length of lateral incisors adjacent to impacted canines and root length of lateral incisors adjacent to normal canines (P=0.221). Moreover, the resorption intensity of the adjacent lateral incisors was higher than that of the impacted canines. No significant differences were noted in root resorption intensity between the lateral incisors adjacent to the imacted canines and the lateral incisors adjacent to normal canines (P=0.36). In addition, resorption intensity was significantly higher in impacted canines than in normal canines (P=0.024). Root anatomy of impacted canines was not significantly different from that of normal canines (P=0.055). The crown shape of the lateral incisors adjacent to impacted canines was not significantly different from that of the lateral incisors adjacent to normal canines (P=0.052).
Conclusion: Impaction can probably affect root length and canine resorption severity. However, root and crown shape of lateral incisors cannot always be associated with canine impaction.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
معمولاً در اکثر بیماران در مرحله انتقال از دوران دندان‌های مختلط به دوره دائمی حوادثی نظیر نهفتگی یا عدم رویش دندان دیده نمی‌شود؛ اما در 2 درصد از بیماران ارتودنسی، به علت تغییرات در نحوه تکامل دندان‌ها، نهفتگی کانین ایجاد می‌شود.(1) وجود دندان‌های نهفته‌ای که هیچ‌گونه درمانی روی آنها صورت نگرفته، می‌تواند باعث ایجاد مال اکلوژن و یا مشکلات پاتولوژیک در دندان‌های مجاور شود. بنابراین (برای متخصصین ارتودنسی) توانایی تشخیص و درمان دندان‌های نهفته مهم است.
کانین‌های فک بالا در سه سالگی در قسمت فوقانی استخوان فک بالا واقع شده‌اند. به‌طوری‌که تاج آنها در موقعیت مزیالی و لینگوالی قرار دارد.(2) تغییر در ترتیب رویش و تکامل طبیعی منجر به نهفتگی کانین می‌گردد. کانین‌های فک بالا از نظر شیوع نهفتگی در درجه دوم قرار دارند و نهفتگی در کانین‌های فک بالا 50 برابر بیشتر از کانین‌های فک پایین است.(3) میزان نهفتگی در سمت پالاتال در مقابل نهفتگی در سمت باکال از میزان 2 به 1 تا میزان 12 به 1 به‌صورت متغیر گزارش شده است.(6-3)
تأخیر در رویش کانین‌های دائمی بعد از 14 سالگی دلیل کافی بر نهفتگی کانین است و باقی ماندن بیش از
حد کانین شیری نشانه نهفتگی دندان کانین دائمی است.(7)
اوﻟﯿﻦ وﺳﯿﻠﻪ ﺗﺸﺨﯿﺼﯽ برای ﺑﺮرﺳﯽ اﺧﺘﻼل روﯾﺸﯽ دﻧﺪان کانین، رادﯾﻮﮔﺮاﻓﯽﻫﺎی ﭘﺮی آﭘﯿﮑﺎل و ﭘﺎﻧﻮراﻣﯿﮏ ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. اﻣﺮوزه از ﺗﻮﻣﻮﮔﺮاﻓﯽ ﮐﺎﻣﭙﯿﻮﺗﺮی ( CT ) نیز اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽشود. در اﯾﻦ روش، ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﺟﻮد ﯾﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد ﺗﺤﻠﯿﻞ در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ رﯾﺸﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮔﺮدد، ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺪت و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺗﺤﻠﯿﻞ در رﯾﺸﻪﻫﺎی ﻣﺠﺎور و وﺿﻌﯿﺖ اﺳﺘﺨﻮان اﻃﺮاف دﻧﺪان ﻧﻬﻔﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽﺷﻮد.(9و8) Kurol و Ericson (10) ﻧـﺸﺎن دادﻧﺪﮐﻪ ﺗﻌﺪاد دﻧﺪان های ﺗﺤﻠﯿﻞ رﻓﺘﻪ در CBCT، 53 درصد ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺗﻌﺪاد آن دﻧﺪانﻫﺎ در رادﯾﻮﮔﺮافی های ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ دیده شد و 30 درصد دﻧﺪان هایی ﮐﻪ در ﺗﺼﺎوﯾﺮ CBCT ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺪﯾﺪ داﺷﺘﻨﺪ، در ﺗﺼﺎوﯾﺮ رادﯾﻮﮔﺮاﻓﯽ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ﻫﯿﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻧﺸﺎن ندادند. دوز تابشی رسیده به بیمار در نتیجه انجام CBCT، تنها 20-3 درصد (بسته به تجهیزات به کار رفته و ناحیه انجام اسکن) دوز یک CT معمولی است.(12و11(
Lai و همکارانش(13) متوجه شدند که 49/51 درصد دندان های کانین نهفته بالا، پالاتالی 6/30 درصد، لبیالی و 91/17 درصد در مرکز آلوئول بودند. همچنین آنها متوجه شدند که 37/25 درصد دندان های لترال مجاور، 22/5 درصد دندان های سانترال مجاور، 48/4 درصد دندان های پرمولر اول مجاور و 75/0 درصد دندان های پرمولر دوم مجاور کانین های نهفته بالا دارای تحلیل ریشه بودند.
Mercuri و همکارانش(14) به بررسی عوارض دندانی و فکی نهفتگی کانین فک بالا پرداختند. نتایج نشان داد که در بیماران دارای نهفتگی پالاتالی کانین بالا، احتمال وجود لترال Peg-shape بیشتر از بیماران دارای نهفتگی باکالی کانین می باشد. de Carvalho و همکارانش(15) به بررسی ارتباط نهفتگی دندان کانین بالا و آنومالی های دندان لترال بالا پرداختند. Alqerban و همکارانش(16) به بررسی مکان دندان نهفته کانین فک بالا و تحلیل ریشه دندان انسیزور مجاور دندان نهفته با استفاده از CBCT پرداختند. آنها در این مطالعه متوجه شدند که 2/45 درصد دندان های نهفته لبیالی، 5/40 درصد پالاتالی و 3/14 درصد وسط آلوئول بودند و همچنین 2/27 درصد دندان های لترال و 4/23 درصد دندان های سانترال دارای تحلیل ریشه بودند و 3/94 درصد این تحلیل ریشه در دندان هایی اتفاق افتاده بود که در تماس نزدیک با دندان نهفته بودند. Milberg(17) به بررسی ارتباط پوزیشن دندان کانین نهفته بالا و تحلیل ریشه دندان سانترال بالا پرداخت و متوجه شد که فشار حاصل از نهفتگی لبیالی دندان کانین منجر به تحلیل ریشه دندان سانترال بالا شده بود. Al-Nimri و همکارانش(18) به بررسی عوارض نهفتگی کانین فک بالا بر دندان های فک بالا پرداختند. آنها در این مطالعه متوجه شدند که آنومالی دندان لترال ممکن است به علت نهفتگی پالاتالی دندان کانین بالا باشد. هدف از این مطالعه بررسی شکل و طول ریشه دندان کانین نهفته فک بالا و لترال مجاور دندان کانین نهفته یکطرفه بود.
مواد و روش ها
1- فقدان (Missing) 2- Peg-shaped (با عرض بزرگتر در سرویکال دندان) 3- کوچک ( با عرض مساوی یا کوچک تر از دندان لترال فک پایین) 4- نرمال (با عرض بزرگتر از دندان لترال فک پایین)
شکل و ﻣﯿﺰان ﺗﺤﻠﯿﻞ رﯾﺸﻪ دندان کانین نهفته و لترال مجاور آن در ﺗﺼﺎوﯾﺮ CBCT ﺑﺮ اﺳﺎس ﯾﮏ درﺟﻪﺑﻨﺪی ﻗﺮاردادی(22) مورد ارزﯾـــﺎﺑﯽ قرار گرفت. درﺟﻪﺑﻨﺪی شکل ﺷﺎﻣﻞ، درﺟﻪ 1: ریشه کوتاه، درﺟـﻪ 2: ریشه Blunt، درجه 3: ریشه دارای انحنا و درجه 4: ریشه پیپت شکل بود.
میزان تحلیل ریشه به صورت درجه صفر: بدون تحلیل ریشه، درجه 1: تحلیل خفیف از دست رفتن ناحیه کوچکی از ریشه به صورت صاف شدن کانتور آپکس، درجه 2: تحلیل متوسط، از دست رفتن حدود یک سوم طول ریشه و درجه 3: تحلیل شدید، تحلیل بیش از یک سوم طول ریشه طبقه بندی شد.
سن بالای 16 سال، نهفتگی دندان کانین بصورت یک طرفه، تکمیل آپکس ریشه دندان کانین نهفته، فقدان هرگونه علائمی از رویش در دهان، وجود تمام دندان های دائمی در قوس دندانی، فقدان آنومالی در دندان ها به جز فقدان و آنومالی دندان لترال، فقدان ترمیم و یا شکستگی مینای دندان لترال چهار کوادرانت از ملاک های ورود به مطالعه بود.
در تحلیل داده ها در ابتدا نرمالیتی متغیرهای کمی مورد مطالعه، بررسی شد. برای این منظور آزمون کولموگرف-اسمیرنوف مورد استفاده قرار گرفت. جهت مقایسه میانگین طول ریشه دندان کانین نهفته با کانین نرمال و طول ریشه دندان لترال مجاور کانین نهفته و لترال مجاور کانین نرمال از آزمون های کای اسکوئر، تی زوجی استفاده گردید. جهت مقایسه وضعیت تحلیلی کانین نهفته و نرمال و مقایسه این وضعیت در دندان های لترال مجاور آنها از تست ویلکاکسون استفاده گردید. آزمون مک نمار برای مقایسه وجود یا عدم وجود دندان لترال مجاور کانین نهفته در مقایسه با سمت نرمال به کار برده شد. همچنین برای مقایسه شکل ریشه و شکل دندان از آزمون رگرسیون لجستیگ با پاسخ چندگانه استفاده شد و در توصیف داده ها، از جداول و نمودارهای متناسب بهره برده شد.
یافته ها
میانگین طول ریشه دندان های کانین نهفته 4±6/9 و طول ریشه دندان های کانین نرمال 7/2±1/12 میلی متر بود و با استفاده از آزمون t زوجی مورد مقایسه قرار گرفت (جدول 1 و تصویر 1). نتایج حاکی از آن بود که طول ریشه کانین نهفته در مقایسه با کانین نرمال به طور معنی‌داری کمتر بود (011/0P=).
تصویر 1 : درجه بندی شکل ریشه
جدول 1 : میانگین و انحراف معیار طول ریشه کانین نهفته و نرمال (برحسب mm) و آزمون تفاوت آنها
|
متغیر |
نهفته |
نرمال |
تفاوت نهفته و نرمال |
نتیجه آزمون t زوجی |
|
انحراف معیار±میانگین |
انحراف معیار±میانگین |
انحراف معیار±میانگین |
||
|
طول ریشه کانین |
0/4±6/9 |
7/2±1/12 |
7/4±6/2- |
75/2=t 24=df 011/0=P |
میانگین ریشه دندان های لترال مجاور کانین نهفته 1/3±4/7 میلی متر و میانگین ریشه دندان های لترال مجاور دندان کانین نرمال 9/1±3/8 میلی متر بود که با استفاده از آزمون تی زوجی مورد مقایسه قرار گرفت (جدول 2 و تصویر 2). نتایج حاکی از آن بود که طول ریشه لترال مجاور کانین نهفته در مقایسه با طول ریشه لترال مجاور کانین نرمال دارای تفاوت آماری معنی‌داری نبود (221/0P=).
تصویر 2 : درجه بندی تحلیل ریشه
جدول 2 : میانگین و انحراف معیار طول ریشه لترال مجاور کانین نهفته و نرمال (mm) و آزمون تفاوت آنها
|
متغیر |
مجاور کانین نهفته |
مجاور کانین نرمال |
تفاوت مجاور نهفته و مجاور نرمال |
نتیجه آزمون t زوجی |
|
انحراف معیار±میانگین |
انحراف معیار±میانگین |
انحراف معیار±میانگین |
||
|
طول ریشه لترال مجاور |
1/3±4/7 |
9/1±3/8 |
1/3±8/0- |
26/1=t 22=df 221/0=P |
تصویر 3 : اندازه گیری طول ریشه کانین نهفتهو طول ریشه کانین نرمال
تصویر 4 : اندازه گیری طول ریشه دندان لترال مجاور دندان کانین نهفته و کانین نرمال
تعداد و درصد وضعیت تحلیل کانین نهفته و کانین نرمال محاسبه شد و مشاهده گردید که 6/61 درصد ریشه دندان های کانین نهفته دارای تحلیل خفیف، 3/15 درصد دارای تحلیل متوسط و 1/23 درصد دارای تحلیل شدید بودند. همچنین 12 درصد ریشه دندان های کانین نرمال بدون تحلیل، 80 درصد دارای تحلیل خفیف، 4 درصد دارای تحلیل متوسط و 4 درصد دارای تحلیل شدید بودند (نمودار 1). نتایج آزمون ویلکاکسون حاکی از آن بود که وضعیت تحلیل کانین نهفته در مقایسه با کانین نرمال به طور معنی‌داری شدیدتر بود (024/0=P) (56/2Z=).
دندان های لترال مجاور دندان نهفته 8/15 درصد بدون تحلیل، 8/36 درصد دارای تحلیل خفیف، 6/31 درصد دارای تحلیل متوسط، 8/15 درصد دارای تحلیل شدید بودند و همچنین دندان های لترال مجاور دندان های کانین نرمال 13 درصد بدون تحلیل، 4/17 درصد دارای تحلیل خفیف، 5/56 درصد دارای تحلیل متوسط و 13 درصد دارای تحلیل شدید بودند. نتایج حاکی از آن بود که وضعیت تحلیل لترال مجاور کانین نهفته در مقایسه با لترال مجاور کانین نرمال، دارای تفاوت آماری معنی‌داری نبود (38/0P=).
تعداد و درصد وجود یا عدم وجود لترال مجاور کانین نهفته و کانین نرمال محاسبه شد و با استفاده از آزمون مک‌نمار مورد مقایسه قرار گرفت (جدول 3). نتایج حاکی از تفاوت آماری معنی‌داری در بین دو دسته وجود نداشت (999/0=P).
|
درصد |
نمودار 1 :توزیع فراوانی وضعیت‌های تحلیل کانین نهفته با نرمال
جدول 3 : تعداد و درصد وجود یا عدم وجود لترال مجاور کانین نهفته و نرمال و آزمون مقایسه تفاوت آنها
|
متغیر |
مجاور کانین نهفته |
مجاور کانین نرمال |
نتیجه آزمونمک‌نمار |
|
(درصد) تعداد |
(درصد) تعداد |
||
|
وجود یا عدم وجود لترال مجاور کانین |
|
|
999/0=P |
|
دندان وجود دارد |
(3/92) 24 |
(5/88) 23 |
|
|
دندان وجود ندارد |
(7/7) 2 |
(5/11) 3 |
میانگین و انحراف معیار عرض مزیودیستال تاج لترال مجاور کانین نهفته و کانین نرمال و نیز تفاوت آن دو با یکدیگر محاسبه شد (جدول 4 و تصویر 5). نتایج حاکی از آن بود که عرض مزیودیستال لترال مجاور کانین نهفته در مقایسه با عرض مزیودیستال لترال مجاور کانین نرمال دارای تفاوت آماری معنی‌داری نبود (202/0=P).
تعداد و درصد شکل ریشه کانین نهفته و کانین نرمال محاسبه شد و با استفاده از کای دو مورد مقایسه قرار گرفت (جدول 5). نتایج نشان می داد که تفاوت شکل ریشه کانین نهفته و کانین نرمال معنی‌دار نبود (055/0=P).
همچنین تعداد و درصد شکل ریشه لترال مجاور کانین نهفته و کانین نرمال با استفاده از آزمون کای دو محاسبه و مقایسه شد (جدول 6). ارتباط شکل ریشه لترال مجاور کانین نهفته و کانین نرمال معنی‌دار نبود (524/0=P).
به علاوه تعداد و درصد شکل لترال مجاور کانین نهفته و کانین نرمال محاسبه شد (جدول 7). نتایج نشان دهنده عدم وجود ارتباط شکل لترال مجاور کانین نهفته و کانین نرمال بود (074/0=P).
جدول 4 : میانگین و انحراف معیار عرض مزیودیستال لترال مجاور کانین نهفته و نرمال (برحسب mm) و آزمون تفاوت آنها
|
متغیر |
مجاور کانین نهفته |
مجاور کانین نرمال |
تفاوت مجاور نهفته و مجاور نرمال |
نتیجه آزمون t زوجی |
|
انحراف معیار±میانگین |
انحراف معیار±میانگین |
انحراف معیار±میانگین |
||
|
عرض مزیودیستال لترال مجاور (mm) |
1/1±8/4 |
9/0±1/5 |
9/0±2/0- |
32/1=t 22=df 202/0=P |
جدول 5 : توزیع فراوانی شکل ریشه کانین نهفته و نرمال و آزمون مقایسه تفاوت آنها
|
متغیر |
کانین نهفته |
کانین نرمال |
نتیجه آزمون |
|
(درصد) تعداد |
(درصد) تعداد |
||
|
شکل ریشه کانین |
|
|
64/16=Chi2 055/0=P |
|
ریشه کوتاه |
(6/34) 9 |
(0/24) 6 |
|
|
ریشه Blunt |
(8/30) 8 |
(0/32) 8 |
|
|
ریشه کرودار |
(1/23) 6 |
(0/28) 7 |
|
|
ریشه پیپت شکل |
(5/11) 3 |
(0/16) 4 |
|
متغیر |
مجاور کانین نهفته |
مجاور کانین نرمال |
نتیجه آزمون |
|
(درصد) تعداد |
(درصد) تعداد |
||
|
شکل ریشه لترال مجاور کانین |
|
|
10/8=Chi2 524/0=P |
|
ریشه کوتاه |
(0/40) 10 |
(4/30) 7 |
|
|
ریشه Blunt |
(0/28) 7 |
(8/34) 8 |
|
|
ریشه کرودار |
(0/12) 3 |
(3/4) 1 |
|
|
ریشه پیپت شکل |
(0/20) 5 |
(4/30) 7 |
جدول 6 : توزیع فراوانی شکل ریشه لترال مجاور کانین نهفته و نرمال و آزمون مقایسه تفاوت آنها
جدول 7 : توزیع فراوانی شکل لترال مجاور کانین نهفته و نرمال و آزمون مقایسه تفاوت آنها
|
متغیر |
مجاور کانین نهفته |
مجاور کانین نرمال |
نتیجه آزمون کای دو |
|
(درصد) تعداد |
(درصد) تعداد |
||
|
شکل لترال مجاور کانین |
|
|
66/15=Chi2 074/0=P |
|
فقدان |
(7/7) 2 |
(5/11) 3 |
|
|
Pegshape |
(8/30) 8 |
(5/11) 3 |
|
|
کوچک |
(1/23) 6 |
(0/24) 6 |
|
|
نرمال |
(5/38) 10 |
(0/52) 13 |
بحث
اتیولوژی نهفتگی دندان کانین به صورت نامشخص باقی مانده است. برخلاف نتایج ما مطالعاتی پیشنهاد کرده اند که Peg-shape بودن یا فقدان دندان لترال کناری دندان کانین نهفته، به نهفتگی کانین به علت فقدان راهنمای مناسب حین رویش، کمک می کند.(40و39) ولی Peck و همکاران(22) بیان کرده اند که نهفتگی پالاتالی دندان کانین منشا ژنتیکی دارد. در برخی مطالعات نشان داده شده که نهفتگی لبیالی دندان کانین می تواند به علت ناکافی بودن فضای قوس فکی باشد.(40-38)
نتیجه گیری
طول ریشه کانین نهفته در مقایسه با کانین نرمال به طور معنی‌داری کمتر بود. طول ریشه لترال مجاور کانین نهفته در مقایسه با طول ریشه لترال مجاور کانین نرمال دارای تفاوت آماری معنی‌داری نبود. هیچ تفاوت معنی داری بین شدت تحلیل ریشه دندان لترال مجاور دندان کانین نهفته با دندان لترال مجاور دندان سالم مشاهده نشد وضعیت تحلیل کانین نهفته در مقایسه با کانین نرمال به طور معنی‌داری شدیدتر بود. تفاوت شکل ریشه لترال مجاور کانین نهفته و شکل ریشه لترال مجاور کانین معنی‌دار نبود. شکل تاج دندان های لترال مجاور دندان های کانین نهفته تفاوت معنی داری با شکل دندان های لترال مجاور دندان های کانین نرمال نداشت. شکل دندان های لترال یا فقدان آنها نمی تواند دلیل نهفتگی دندان کانین باشد.
تشکر و قدردانی
این مقاله برگرفته از پایان نامه دانشجویی به شماره 950146 است که تحت حمایت مالی معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام شد.
)