نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه آسیب شناسی دهان، فک و صورت، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی همدان
2 استادیار گروه آمار زیستی و اپیدمیولوژی، دانشگاه علوم پزشکی همدان
3 دندانپزشک
4 استادیار گروه آسیب شناسی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی همدان
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Oral squamous cell carcinoma (OSCC) is the most common type of oral cancer and dentists have a vital role in its prevention and early detection. The purpose of the present study was a comparative evaluation of knowledge between fifth and sixth year dental students and general dentists in Hamadan about to OSCC.
Materials & Methods: This descriptive cross-sectional study was carried outin Hamadan in 2009. Eighty general dentistsand70 dental students participated in the study and filled out our questionnaire. Datawere analyzed via SPSS software, version 16, byt-test and Pierson co-efficient correlation.
Results: The mean knowledge score was 8.55±2.21 and 6.48±2.34 of 13 in students and dentists respectively which was significantly different (P< 0.001). There was not a significant correlation between either age, gender, intervalof last study about OSCC, the interest in participation in related seminars and self evaluation of students about OSCC, with their knowledge score butdentists' knowledge were declined by increase in age, time passed from graduation and the last time of their study about OSCC statistically.
Conclusion: This study indicated that knowledge of dental students and general dentists aboutOSCCis not enough in Hamadan; also, there was a significant difference between them and it seems there needs to be a greater emphasis on various educational programs about this subjectboth before and after graduation.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
واژه سرطان دهان تمامی تومورهای بدخیمی که از بافت دهان منشأ میگیرند را شامل میشود(1) اما تقریباً 94% این دسته از ضایعات را کارسینومای سلول سنگفرشی دهانی (OSCC)[1] تشکیل میدهد.(2) OSCC یکی از سرطانهای شایع و جزء 10 علت اصلی
مرگ و میر در سطح جهان به شمار میرود.(5-3)
همانند بسیاری از کارسینوماها، خطر بروز این نوع سرطان دهانی با افزایش سن، به خصوص در جنس مذکر، افزایش مییابد و بیشتر موارد آن پس از 40 سالگی گزارش شده است.(7و6و2)
البته در سالهای اخیر شیوع آن در سنین پایینتر رو به افزایش بوده و نسبت بروز آن در مردان در مقایسه با زنان کاهش یافته است که افزایش مصرف سیگار در بین زنان و افزایش سن آنها از علل این امر ذکر گردیده است.(10-7)
علت OSCC چند فاکتوری میباشد.(11و2) اما شایعترین ریسک فاکتور برای آن عادت استفاده از تنباکو به ویژه به شکل استعمال دخانیات (سیگار، سیگارت و پیپ) بیان شده است.(12و9و7و1) تظاهرات بالینی این بدخیمی بسیار متنوع بوده و زبان به ویژه سطوح خلفی- کناری و شکمی آن شایعترین جایگاه ابتلاء به آن میباشد.(2)
OSCC یکی از تهدیدکنندهترین بیماریهای زندگی بشر بشمار میرود.(13) اما قابل پیشگیری بوده و به طور قابل ملاحظهای با قطع عادات مضر میتوان ریسک ایجاد آن را 10-5 سال کاهش داد.(1)
در صورت بروز نیز چنانچه این ضایعه در مراحل اولیه تشخیص داده شود نسبت به اکثر سرطانهای دیگر نیاز به درمانهایی با وسعت و عوارض کمتر و هزینههایی پایینتر داشته و بدین ترتیب ایجاد نقص و بدشکلی در بیمار را به حداقل میرساند.(16-14) میزان بقای 5 ساله برای بیمارانی که در مراحل اولیه OSCC شناسایی میشوند، نسبت به مراحل پیشرفته 78% ذکر گردیده است.(17) اما قابل ذکر است که هرچند حفره دهان جهت بررسی و انجام معاینات به راحتی در دسترس میباشد(18)، میزان موارد تشخیص زود هنگام OSCC در طی سه دهه گذشته بدون تغییر مانده است.(19و11)
به طور متوسط فاصله زمانی بین اولین نشانههای بیمار و انجام یک معاینه (توسط دندانپزشک) 4 تا 9 ماه و فاصله زمانی بین تشخیص وجود یک تغییر در بافت دهان که نشانگر بروز ضایعه میباشد و شروع درمان آن 5 تا 9 ماه گزارش شده است.(14و7) عوامل گوناگونی به تأخیر در تشخیص و درمان سرطانهای دهان منجر میگردد، بیشتر افراد از وجود سرطان و عوارض آن آگاهی ندارند؛ در نتیجه تقریباً 50 درصد آنها معاینههای کامل و مستمر دندانپزشکی را جدی نمیگیرند و از آنجا که بیماری نیز در مراحل اولیه معمولاً بدون درد و علامت است بیماران ضرورتی برای توجه به تغییرات ایجاد شده احساس نمیکنند.(7و2)
از سویی دیگر شاغلین حرفه دندانپزشکی به ویژه دندانپزشکان که میتوانند نقشی اساسی در تعیین و تشخیص زودهنگام این کارسینوم ایفاء نمایند(20و18)، از اهمیت نقش خودآگاه نبوده و اکثراً معاینات کامل سر و گردن به ویژه حفره دهان را انجام نمیدهند.(7و3) همچنین فاقد اگاهی و دانش مناسب در خصوص ریسک فاکتورها، علائم و نشانههای بروز OSCC هستند.(21و7) بدین سبب بسیاری از آنان فاقد توانایی تشخیص ضایعات پیش سرطانی یا مراحل اولیه این ضایعه میباشند.(7)
بیشتر مـطالعات انجام شده نیز ضمن تأیید این موارد
حاکی از آن هستند که متأسفانه در سالهای اخیر این نقصان در دندانپزشکان نه تنها رفع نگردیده است بلکه با افزایش سالهای فراغت از تحصیل آنها نمود بیشتر و پررنگتری نیز داشته است.(22و3) ضعف آموزش و عدم کسب تجربه در دوران تحصیل دانشکده و عدم تأکید بر نقش مؤثر دندانپزشکان در شناسایی زودهنگام بیماریهای مخاط دهان از جمله سرطانهای دهان از دلایل عمده این وضعیت شمرده شده و سبب گردیده بسیاری از همکاران بعد از فارغالتحصیلی فاقد انگیزه لازم باشند و وقت کمتری را به مطالعه یا کسب مهارت در این زمینه اختصاص دهند.(22و3) با توجه به موارد فوق و اهمیت تشخیص زودهنگام OSCC یک مطالعه با هدف مقایسه آگاهی دانشجویان سال پنجم و ششم دندانپزشکی و دندانپزشکان عمومی شهر همدان در خصوص کارسینومای سلول سنگفرشی (OSCC) در سال 1388 انجام گرفت.
مواد و روشها
این مطالعه یک مطالعه توصیفی بودکه به روش مقطعی (Cross-sectional) در بهار 1388 در شهر همدان انجام شد.
جامعه آماری این مطالعه را 2 گروه شامل دانشجویان سال پنجم و ششم دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان درنیم ترم دوم سال تحصیلی 88-1387 و دندانپزشکان عمومی شاغل در سطح شهر همدان تشکیل میدادند.
حجم نمونه مطالعه با درجه اطمینان 95% و با دقت 10% اختلاف میانگینها در 2 گروه مورد مطالعه و با توان 80%، از هر گروه حداقل 61 نمونه تعیین گردید. از آنجا که این حجم نمونه در گروه الف تنها با تعداد دانشجویان سال ششم تامین نمیشد و با توجه به سطح آگاهی و گذراندن واحد آسیبشناسی و بیماریهای دهان در خصوص سرطان دهان به ویژه به صورت عملی و مشاهده، معاینه و تکمیل پرونده بیمار در بخش توسط دانشجویان سال پنجم، لذا از 2 سال پایانی (با معیار گذراندن واحد بیماریهای دهان در خصوص سرطان دهان) استفاده گردید، به علاوه در هر دو گروه تعداد نمونهها به ترتیب به 70 نفر (گروه الف) و 80 نفر (گروه ب) افزایش داده شد.
با بررسی مطالعات انجام شده واعمال برخی تغییرات در پرسشنامههای آنها، ابزار گردآوری دادهها در این پژوهش پرسشنامهای شامل ویژگیها و اطلاعات فردی و 13 پرسش درباره OSCC بود.(22و3) روایی این پرسشنامه توسط اساتید بخشهای تشخیص و بیماریهای دهان، جراحی فک و صورت و پاتولوژی دهان دانشکده دندانپزشکی همدان مورد تأیید قرار گرفت و اعتبار آن در 20 نفر ازافراد جامعه مورد پژوهش به روش آزمون – آزمون مجدد (test-retest) سنجیده شد که ضریب همبستگی نمرات آگاهی در دو بار پاسخ به سوالات طی 2 هفته 927/0 بود، مقدار آلفای کرونباخ مربوط به سوالات نیز 85/0 به دست آمد. نحوه تکمیل پرسشنامه به صورت حضوری بود و اگر دندانپزشک یا دانشجو فرصت پاسخگویی در جلسه اول را نداشت تقاضای وقت ملاقات دیگری از وی میشد و در صورت عدم تمایل به همکاری از لیست حذف میشد. تمامی شرکتکنندگان با رضایت پرسشنامهها را تکمیل نمودند و به آنان اطمینان داده شد که اطلاعات آنها به صورت کاملاً محرمانه باقی خواهد ماند. ضمناً کلیه پرسشنامهها بدون نام بودند.
پس از جمعآوری (اطلاعات) پرسشنامهها تصحیح شدند به این ترتیب که برای هر پاسخ صحیح یک امتیاز مثبت و بـرای هر پـاسخ غلط یا بدون جواب، صفر امتیاز
لحاظ گردید.
در مجموع حداکثر نمره 13 امتیاز بود و در نهایت با جمع کردن امتیاز همه سوالات پرسشنامه، نمره آگاهی برای دندانپزشک و دانشجو محاسبه شد. سپس دادهها وارد نرمافزار SPSS ویرایش 16 گردید و با استفاده از تسمتهای آماری t-test برای مقایسه رابطه متغیرهای کمی و کیفی با یکدیگر و ضریب همبستگی پیرسون برای مقایسه متغیرهای کمی، با سطح معنیدار 05/0P< مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفتند.
یافتهها
تعداد کل افراد شرکتکننده در این تحقیق 150 نفر بود که در 2 گروه دانشجویان دندانپزشکی (70 نفر) و دندانپزشکان عمومی (80 نفر) قرار گرفتند.
38 نفر از دانشجویان دندانپزشکی در سال پنجم و 32 نفر در سال ششم دوره تحصیلی خود بودند. 44 نفر (8/62 درصد) این گروه را دانشجویان مذکر و 26 نفر (2/37 درصد) آنها را دانشجویان مؤنث تشکیل میدادند. در گروه دوم، 53 نفر (25/66 درصد) از دندانپزشکان عمومی مذکر و 27 نفر (75/33 درصد) از آنها مؤنث بودند.
میانگین سنی دانشجویان 55/4±81/28 سال و میانگین سنی دندانپزشکان عمومی 66/9±61/36 سال بود. در بررسیها میانگین مدت زمانی که از آخرین مطالعه دانشجویان و دندانپزشکان عمومی در زمینه OSCC میگذشت به ترتیب 71/4±50/11 ماه و 55/33±05/69 ماه بدست آمد. میانگین مدت زمان فراغت از تحصیل دندانپزشکان عمومی 04/5±9/9 سال بود که این زمان از 1 تا 40 سال متغیر اعلام شد. مقایسه متغیرهای سن و مدت زمان گذشته از آخرین مطالعه در زمینه OSCC بین 2 گروه تفاوت آماری معنیداری را نشان داد (جدول 1).
در بررسی نتایج ارزیابی افراد (شرکتکننده در مطالعه) از اطلاعات خود در زمینه OSCC، نمودار 1 وضعیت گروه دانشجویان و دندانپزشکان عمومی را نشان میدهد (نمودار 1). در حالی که اکثر افراد در هر 2 گروه (41 دانشجو و 55 دندانپزشک) اطلاعات خود را در حد متوسط اعلام کردند، تنها 16 دانشجو و 10 دندانپزشک اطلاعات خود را کافی دانسته و بقیه افراد (13 دانشجو و 15 دندانپزشک) اطلاعات خود را ناکافی ارزیابی نمودهاند. تفاوت آماری معنیداری بین دو گروه مورد مطالعه در ارتباط با این متغیر وجود نداشت (233/0P=).
در بررسی میزان تمایل افراد به شرکت در سمینارهای بازآموزی در ارتباط با OSCC، در گروه دانشجویان دندانپزشکی 57 نفر (40/81%) تمایل و 13 نفر (60/18%) عدم تمایل به شرکت در سمینارهای بازآموزی در این زمینه را اعلام نمودند، این میزان در گروه دندانپزشکان عمومی به ترتیب 71 نفر (75/88%) و 9 نفر (25/11%) بود. در بررسی میزان تمایل افراد به شرکت در سمینارهای بازآموزی بین دو گروه دانشجویان دندانپزشکی و دنـدانپزشکان عمومـی اختلاف آماری مـعنیداری وجـود
نداشت (206/0P=).
جدول 2 گویای توزیع فراوانی پاسخهای صحیح دو گروه شرکتکننده در تحقیق به تفکیک هر سوال میباشد.
پس از بررسی پاسخهای ارائه شده به سوالات پرسشنامه، تصحیح و احتساب نمرات، میانگین و انحراف معیار نمره آگاهی گروه دانشجویان دندانپزشکی 21/2±55/8 و گروه دندانپزشکان عمومی 34/2±48/6 به دست آمد که نمره آگاهی دانشجویان دندانپزشکی علاوه بر بالاتر بودن به لحاظ آماری نیز در مقایسه با نمره گروه دندانپزشکان عمومی دارای تفاوت معنیدار بود (001/0P<) (جدول 1).
همچنین نمرات به دست آمده در هر گروه مورد پژوهش با متغیرهای سن، جنس، فاصله زمانی آخرین مطالعه در خصوص OSCC، تمایل به شرکت در سمینارهای بازآموزی مرتبط با آن و ارزیابی فرد از میزان آگاهی خود در زمینه OSCC نیز مورد مطالعه قرار گرفت که در دانشجویان دندانپزشکی هیچ گونه رابطه آماری معنیداری یافت نشد (05/0<P). قابل ذکر است در این گروه همچنین میانگین نمرات آگاهی دانشجویان سال پنجم و ششم نیز به تفکیک محاسبه گردید. نمره آگاهی دانشجویان سال پنجم (01/2±89/8) در مقایسه با دانشجویان سال ششم (41/2±56/8) کمی بیشتر بود، اما فاقد تفاوت آماری معنیدار بود (730/0P=).
بررسیها در گروه دندانپزشکان عمومی نیز نشان داد که رابطه آماری معنیداری بین متغیرهای جنس، تمایل به شرکت در سمینارهای بازآموزی و ارزیابی دندانپزشکان از میزان آگاهی خود در زمینه OSCC با نمره آگاهی به دست آمده در این گروه وجود نداشت (05/0<P). اما به طور معنیداری (و با توجه به ضرایب همبستگی منفی)، با افزایش سن (015/0=P، ضریب همبستگی 238/0-)، افزایش مدت زمان فراغت از تحصیل (012/0=P، ضریب همبستگی 248/0-) و افزایش فاصله زمانی آخرین مطالعه در رابطه با OSCC (027/0=P، ضریب همبستگی
228/0-) از نمره آگاهی دندانپزشکان عمومی کاسته میشد.
همچنین جهت تعیین مهمترین فاکتورهای تاثیرگذار بر آگاهی دانشجویان و دندانپزشکان عمومی از رگرسیون چندگانه با روش پسرو (Back ward) نیز استفاده گردید که تنها متغیر دانشجو یا دندانپزشک بودن (شغل افراد) تاثیرگذار بوده است (جدول 3) و چنانچه ملاحظه میشود در این مدل خط رگرسیون بالاتر بودن نمره دانشجویان را نسبت به دندانپزشکان عمومی به میزان 101/2 واحد نشان میدهد که این مقدار از نظر آماری نیز معنیدار بوده است (001/0>P).
جدول 1 : مقایسه متغیرهای سن، نمره آگاهی و مدت زمان گذشته از آخرین مطالعه در مورد OSCC در دو گروه مطالعه
|
متغیر |
گروه |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
P-value |
|
سن |
دانشجویان دندانپزشکان |
70 80 |
81/28 61/36 |
55/4 66/9 |
001/0P< |
|
نمره آگاهی |
دانشجویان دندانپزشکان |
70 80 |
55/8 48/6 |
21/2 34/2 |
001/0P<
|
|
مدت زمان گذشته از آخرین مطالعه در مورد OSCC (ماه) |
دانشجویان دندانپزشکان |
70 80 |
50/11 05/69 |
71/4 55/33 |
001/0P< |
|
نمودار 1 : توزیع فراوانی سطوح آگاهی در زمینه OSCC در دو گروه
جدول 2 : توزیع فراوانی پاسخهای صحیح افراد شرکتکننده در تحقیق به سوالات
|
ردیف |
پاسخ سؤالات |
فراوانی پاسخ صحیح دانشجویان دندانپزشکی |
فراوانی پاسخ صحیح دندانپزشکان |
|
1 |
روش تشخیص قطعی یک ضایعه بدخیم دهانی همچون OSCC بررسی هیستوپاتولوژیک است. |
1/87 |
5/82 |
|
2 |
برای افتراق یک ضایعه بدخیم از یک ضایعه التهابی حداقل 2 هفته زمان لازم است. |
6/78 |
8/48 |
|
3 |
کمبود ویتامین A از عوامل مستعدکننده ایجاد ضایعات پیش سرطانی و OSCC میباشد. |
3/44 |
20 |
|
4 |
شیوع OSCC در مردان بیشتر است |
80 |
8/58 |
|
5 |
شیوع OSCC در افراد بالای 40 سال بیشتر است |
6/78 |
85 |
|
6 |
قسمت خلفی طرفی زبان شایع ترین جایگاه SCC در داخل دهان است |
4/61 |
8/33 |
|
7 |
مهمترین عامل مستعدکننده SCC مصرف دخانیات است. |
3/74 |
8/78 |
|
8 |
اولین جایگاه متاستاز OSCC و گرههای لنفاوی تحت فکی است |
3/84 |
8/63 |
|
9 |
شایعترین جایگاه متاستاز دور دست OSCC ریه است. |
3/74 |
45 |
|
10 |
قسمت قدامی کام سخت کمتر از سایر قسمتهای مخاط دهان دچار SCC میشود. |
4/51 |
3/26 |
|
11 |
احتمال ایجاد تغییرات بدخیمی در اریتروپلاکیا بیش از سایر ضایعات دهانی است. |
7/55 |
55 |
|
12 |
احتمال ایجاد تغییرات بدخیمی در لکوپلاکیای کف دهان بیش از لکوپلاکیاهای سایر مناطق دهان است |
4/41 |
5/22 |
|
13 |
درمیان روشهای درمانی، شیمی درمانی به تنهایی در درمان OSCC کاربرد کمتری دارد |
3/44 |
8/28 |
جدول 3 :مدل نهایی برازش رگرسیون متغیرهای تاثیر گذار بر آگاهیِ
|
متغیر |
(خطای استاندارد) ضریب |
آزمون والد (Wald) |
P-value |
|
عرض از مبدا |
(675/0) 150/4 |
703/1 |
001/0P< |
|
0=دندانپزشک / 1=دانشجوبودن |
(321/0) 101/2 |
95/2 |
001/0P< |
بحث
میانگین نمره آگاهی دانشجویان در این تحقیق 21/2±55/8 از 13 نمره بود که این نمره برای دانشجویانی که هنوز فارغالتحصیل نشده و در محیط آموزشی دانشکده جایی که هم فرصت کافی برای مطالعه در زمینه OSCC داشته و هم میتوانند مطالب و اندوختههای تئوریک خود را به مهارت و تواناییهای عملی تبدیل نمایند، نمره ضعیفی به شمار میرود.
این نتیجه با نتایج تحقیقات Cannik و همکاران(9) و Carter و Ogden(23) نیز مطابقت دارد که تاکیدی است مجدد بر عدم آگاهی و اطلاعرسانی دقیق به دانشجویان این رشته در خصوص نقش بسیار مؤثر و حیاتی آنها (به عنوان دندانپزشکان آینده) در شناخت و تشخیص زودهنگام بیماریهای بافت نرم حفره دهان از جمله OSCC. متأسفانه هنوز در بسیاری از دانشکدهها ضعف آموزشی در این زمینه در دوران تحصیل وجود دارد و آنچه در هنگام آموزشهای بالینی اصول معاینه دهان بیشتر مورد توجه قرار میگیرد نحوه معاینه و چگونگی تشخیص صحیح بیماریهای دندانی است.(22)
نتایج این مطالعه نشان داد که تفاوت آماری معنیداری بین نمره آگاهی دانشجویان سال پنجم و ششم وجود ندارد که با نتایج تحقیق Cannik و همکاران(9) مبنی بر افزایش سطح آگاهی دانشجویان با افزایش سال تحصیلی آنان، مطابقت ندارد.
در مطالعه Carter(23) 34% از دانشجویان سال آخر دندانپزشکی اعلام کردند که فاقد اطلاعات لازم در زمینه سرطان دهان هستند در حالی که در این تحقیق 6/18% از دانشجویان اطلاعات خود را در این خصوص ناکافی دانستند که نسبت به تحقیق فوق کمتر بود. همچنین در تحقیق Carter(23) 92% از دانشجویان دندانپزشکی خواستار آموزش بیشتر در زمینه سرطان دهان بودند، در حالی که در مطالعه حاضر، 4/81% از دانشجویان تمایل داشتند که در سمینارهای بازآموزی شرکت کنند، که این نسبت هم از میزان گزارش شده در تحقیق Carter کمتر بود.(23) اما نکتهای در مطالعه ما به نظر قابل توجه میآید این است که نمره کسب شده توسط دانشجویان، که میتواند ملاک ارزیابی آنها باشد، با میزان دانشجویانی که اطلاعات خود را در خصوص OSCC ناکافی ارزیابی کردهاند، همخوانی ندارد که میزان تمایل شرکت دانشجویان در سمینارهای بازآموزی (علاوه بر در نظر گرفتن علاقهمندی احتمالی افراد به این موضوع) میتواند گواه این ادعا باشد.
در این تحقیق میانگین نمره آگاهی دندانپزشکان 34/2±48/6 از 13 نمره بود. در تحقیقی که در سال 1383 توسط مطلب نژاد و هدایتی در شهر بابل صورت گرفت، میانگین نمره آگاهی دندانپزشکان 7/2±95/8 از 14 بود.(3) زارعی و همکاران در چهلمین کنگره بین المللی انجمن دندانپزشکی ایران درباره سرطان دهان در سال 1379(22) میانگین نمره آگاهی دندانپزشکان را 24/7 از 14 نمره اعلام نمودند. در مطالعه دیگری که توسط زارعی و اسدپور(24) در کرمان در سال 1376 انجام گرفت، میانگین نمره آگاهی دندانپزشکان 5/7 از 14 نمره بود. ثقفی و همکاران نیز در همین رابطه میزان آگاهی دندانپزشکان مشهد را در سال 1387 از 13 نمره، 74/1±42/6 گزارش نمودند.(25) همچنین این میانگین نمره در تحقیق Yellowitz و همکاران 4/8 از 14 نمره بود.(26) در مطالعه Ariyawardana و همکاران(18) از 23 سوال مطرح شده در پرسشنامه، نمره به دست آمده 076/0±79/2 بود که به نظر میرسد در مقایسه با مطالعه حاضر و در بین مطالعات مورد بررسی قرار گرفته در این پژوهش کمترین کسب امتیاز را داشته است، در حالی که مطالعه Joseph و همکاران(27) با اعلام نمره آگاهی0/4±6/20 از 30 نمره در این مقایسه، بهترین نمره را بدست آورده است.
در تمام تحقیقات فوق و همچنین در تحقیقات Nicotera و همکاران(10)، Clovis و همکاران(28)، Yellowitz و همکاران(29) و Yellowitz و همکاران(17)، محققان به این نتیجه رسیدند که سطح دانش دندانپزشکان در رابطه با سرطان دهان پایین و ناکافی است و آموزشهای بیشتری در مورد سرطان دهان در دوران دانشگاه و پس از فارغالتحصیلی مورد نیاز است.
میانگین نمره آگاهی دندانپزشکان در پژوهش کنونی ضمن مطابقت با نتایج اکثر تحقیقات قبلی، نمره پایینی برای این گروه محسوب میشود، در حالی که حفره دهان حیطه کاری دندانپزشکان محسوب میشود و بسیاری از ضایعات درون این حفره از جمله OSCC در مراحل ابتدایی توسط دندانپزشکان قابل کشف و تشخیص میباشد؛ اما فقدان دانش و اطلاعات کافی در این زمینه سبب تأخیر در یافتن این ضایعات شده و میتواند تأثیر بسزایی در مرگ و میر و ناخوشیهای مرتبط با آن داشته باشد.
در این تحقیق با افزایش مدت زمان فراغت از تحصیل، از نمره آگاهی دندانپزشکان کاسته شدکه با نتایج تحقیق مطلب نژاد و هدایتی(3)، Patton و همکاران(30) و برهان مجابی و همکاران(19) مطابقت دارد که به نظر میرسد با تمرکز بیشتر دندانپزشکان بر سلامت دندانها در حفره دهان معاینه و ارائه خدمات دندانپزشکی در این حیطه و به مرور کاهش فرصت زمانی و علاقه به مطالعه و کنکاش در سایر موارد از جمله OSCC مرتبط است.
اما در مطالعه زارعی و اسدپور در شهر کرمان(24)، ثقفی و همکاران(25)، Ariyawardana و Ekanayake(18) و Hertrampf و همکاران(31) بین مدت زمان فراغت از تحصیل و نمره آگاهی ارتباط معنیداری وجود نداشت. در مطالعه حاضر همچنین با افزایش سن از نمره آگاهی دندانپزشکان کاسته می شد که با نتایج تحقیق زارعی و همکاران در چهلمین کنگره بین المللی انجمن دندانپزشکی ایران(22) و برهان مجابی و همکاران(19) مطابقت دارد. اما در مطالعه مطلب نژاد و هدایتی(3)، زارعی و اسدپور در شهر کرمان(24)، ثقفی و همکاران(25) و Hertrampf و همکاران(31) بین سن و نمره آگاهی ارتباط معنیداری وجود نداشت که با نتایج ما مطابقت ندارد. در مورد ارتباط متغیرهای جنس، تمایل به مشارکت در سمینارهای بازآموزی، ارزیابی دندانپزشک از میزان آگاهی خود، با نمره آگاهی، از نظر آماری رابطه معنیداری وجود نداشت که با نتایج مطالعات مطلب نژاد و هدایتی(3) و زارعی و اسدپور در شهر کرمان(24) سازگار است. اما در مطالعه زارعی و همکاران در چهلمین کنگره بین المللی انجمن دندانپزشکی ایران(22) بین نمره آگاهی و ارزیابی دندانپزشک از اطلاعات خود در زمینه سرطان دهان رابطه معنیداری وجود داشت.
در این تحقیق با افزایش مدت زمانی که از آخرین مطالعه دندانپزشک در رابطه با SCC میگذشت از نمره آگاهی آنان کاسته می شد، این رابطه به لحاظ آماری معنیدار بود. در تحقیقات زارعی و همکاران در چهلمین کنگره بین المللی انجمن دندانپزشکی ایران(22) و Yellowitz و همکاران(26) و Patton و همکاران(30) نیز با افزایش مدت زمان آخرین مطالعه از نمره آگاهی دندانپزشکان کاسته میشد که با نتایج تحقیقات ما مطابقت دارد ولی در تحقیق مطلب نژاد و هدایتی(3) و زارعی واسدپور در شهر کرمان(24) بین مدت زمان آخرین مطالعه و نمره آگاهی رابطه معنی داری وجود نداشت که با نتایج تحقیق ما سازگار نیست.
در مورد تعداد دندانپزشکانی که اعلام کردند دانش آنها در زمینه سرطان دهان ناکافی است، در مطالعات مختلف نتایج متفاوتی به دست آمده است. 3/52% از دندانپزشکان در مطالعه زارعی و اسدپور در شهر کرمان(24) و 6/45% از دندانپزشکان در مطالعه زارعی و همکاران در چهلمین کنگره بینالمللی انجمن دندانپزشکی ایران(22)، 3/33% از دندانپزشکان در مطالعه Clovis و همکاران(28)، 32% از دندانپزشکان در مطالعه Yellowitz و همکاران(26)، 9/26% از دندانپزشکان در تحقیق Yellowitz و Goodman(29)، 8/18% از دندانپزشکان در تحقیق Yellowitz و همکاران(17) و 8/11% افراد در تحقیق مطلب نژاد و هدایتی(3) اعلام کردند که دانش آنها در زمینه سرطان دهان ناکافی است. در این تحقیق 75/18% دندانپزشکان اعلام کردند که اطلاعات آنها در زمینه SCC ناکافی میباشد که با نتیجه تحقیق Yellowitz و همکاران(17) مطابقت دارد. اما باید در نظر داشت که عدد اعلام شده (75/18%) با نمره آگاهی کسب شده در مطالعه ما چندان همخوانی و مطابقت ندارد و میزان تمایل اعلام شده به شرکت در برنامههای باز آموزی (علاوه بر در نظر گرفتن علاقه مندی افراد به مرور دانستهها و به روز شدن اطلاعاتشان در خصوص OSCC) شاید گواه این ادعا باشد.
در مطالعه زارعی و اسدپور در شهر کرمان(24)، 94% دندانپزشکان تمایل داشتند که در سمینارهای بازآموزی در رابطه با سرطان دهان شرکت کنند. این میزان در مطالعه مطلب نژاد و هدایتی(3) 88%، در مطالعه ثقفی و همکاران 3/64%(25)، مطالعه Yellowitz و همکاران(26) 82%، در مطالعه زارعی و همکاران در چهلمین کنگره بین المللی انجمن دندانپزشکی ایران(22) 9/85% و در مطالعه Clovis و همکاران(26) 77% اعلام شد. در مطالعه ما نیز 8/88% دندانپزشکان تمایل داشتند در سمینارهای بازآموزی شرکت کنند که تقریباً با نتایج مطالعات قبلی سازگار است. در مطالعه Joseph و همکاران(27) نیز 3/86% دندانپزشکان علاقه مندی خود را به کسب و به دست آوردن اطلاعات بیشتر در زمینه سرطان دهان اعلام نمودند و در مطالعه Ariyawardana و همکاران(18) 70% دندانپزشکان خواستار دریافت آموزشهای بیشتری در این زمینه بودند.
اگرچه با توجه به جمعیت کم مورد مطالعه در مقایسه با تعداد دانشجویان رشته دندانپزشکی و دندانپزشکان کل کشور شاید نتوان نتایج حاصل از این تحقیق را به تمامی اعضاء این دو گروه نسبت داد اما براساس یافتههای این مطالعه میتوان گفت همچون سایر مطالعات به ویژه مطالعات انجام شده در ایران طی سالهای گذشته، هنوز میزان آگاهی به اندازه کافی نبوده و به حد مطلوب نرسیده است و در فاصله سالهای طی شده بین مطالعات صورت گرفته و مطالعه حاضر ظاهراً اهمیت سرطان دهان و نقش بسیار حیاتی و مؤثر دندانپزشکان در شناسایی به موقع و زودهنگام این ضایعات در رویکردهای عملی و بالینی چندان مورد توجه قرار نگرفته است.
نتایج این مطالعه در راستای مطالعات دیگر و پس از گذشت چند سال، بار دیگر نیاز واقعی به افزایش سطح آگاهی و دانش دندانپزشکان را نشان داده و تأکید میکند. اگرچه نباید سایر شاغلین و کادر درمانی این حیطه چون بهداشتکاران دهان و دندان و پرستاران دندانپزشکی را از یاد برد.
پوشش وسیع موضوع سرطان در بخشهای متفاوت دانشکدههای دندانپزشکی از طریق برنامههای آموزشی تئوری و عملی جامع و کاربردی در خصوص جنبههای مختلف OSCC چون معاینات، علائم و نشانهها و ... میتواند مؤثر باشد؛ که لازم است به صورت آموزشهای مدون، مداوم و سمینارهای آموزشی مستمر بعد از فارغالتحصیلی نیز ادامه یابند، البته باید در نظر داشت که مطالب ارائه شده جدید و به روز بوده، کیفیت و نحوه ارائه برنامهها نیز پویا و کاربردی باشند چرا که ارتقاء دانش، آگاهی و اطلاعات دندانپزشکان در خصوص OSCC و مسائل مرتبط با آن پیش نیازی است برای ارائه اطلاعات و افزایش آگاهی بیماران و در نتیجه پیگیری و انجام دقیقتر معاینات حفره دهان را به دنبال خواهد داشت.
OSCC یک مشکل بهداشتی جهانی محسوب میشود و همانطورکه اشاره شد تشخیص سریع و زودهنگام آن اجازه کاربرد انواع درمانهای محافظهکارانهتر، مراقبتهای با طول مدت کوتاهتر و پیش آگهی مطلوبتر را فراهم میسازد. بنابراین نباید نقش دندانپزشکان و اهمیت عملکرد صحیح و به موقع این گروه را در رابطه با این مسأله نادیده گرفت. لازم است تا هم شاغلین این حرفه به ویژه از دوران تحصیل در رشته دندانپزشکی و هم عموم جامعه در این خصوص توجیه شوند.
در این مطالعه نمره آگاهی دانشجویان دندانپزشکی بالاتر از دندانپزشکان عمومی بود. شاید بتوان آن را با در دسترس بودن منابع کسب اطلاعات در مورد سرطان دهان به شکل برنامههای تئوری در کلاسها و آموزشهای عملی در بخشهای بالینی، مشاهده و معاینه مستقیم بیماران طی دوران تحصیل در دانشکده دندانپزشکی در مقایسه با دندانپزشکان عمومی فارغالتحصیل شده مرتبط دانست. اما میزان این آگاهی برای دانشجویان سالهای پایانی این رشته - با توجه به در اختیار داشتن منابع آموزشی- در مطالعه حاضر چندان رضایتبخش نبود، که شاید حاکی از نقش تاثیرگذار عوامل دیگری چون فقدان انگیزه، عملکرد در حد گذراندن واحدهای درسی به جهت تصور غیرکاربردی بودن مطالعات در این زمینه، عدم آگاهی از نقش مهم دانشآموختگان رشته دندانپزشکی در شناسایی زود هنگام ضایعات سرطانی و یا پیشسرطانی و ... باشد که عدم پذیرش مسئولیتهای حرفهای در رابطه با سرطانهای دهان و عدم علاقه، توجه و صرف وقت جهت مطالعه در این خصوص را به ویژه در سالهای پس از فراغت از تحصیل به دنبال خواهد داشت. شاید به همین سبب نیز در پژوهش کنونی سطح آگاهی در گروه دندانپزشکان عمومی ناکافی بوده و با مدت فراغت از تحصیل آنان رابطه معنیداری داشته است. بنابراین اهمیت مطالعاتی چون مطالعه حاضر در ارزیابی وضعیت موجود و نیازسنجی گروههای مورد مطالعه نمود پیدا کرده و میتواند در راستای اجرای یک برنامه واحد، منسجم و پویا در خصوص غربالگری سرطانهای دهانی موثر باشد. همچنین تدوین و انجام مطالعاتی با هدف شناسایی علل مؤثر در نتایج به دست آمده از این پژوهش و پژوهشهای مشابه پیشنهاد میگردد.
نتیجه گیری
این مطالعه نشان داد میزان آگاهی دانشجویان دندانپزشکی و دندانپزشکان عمومی در مورد OSCC به اندازه کافی نیست؛ اگرچه تفاوت معنیداری بین آنها وجود داشت. به نظر میرسد توجه بیشتر بر برنامههای آموزشی متنوع درخصوص این موضوع هم قبل و هم بعد از فراغت از تحصیل ضروری است.
تشکر و قدردانی
با تقدیر و تشکر فراوان از مساعدت های معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی همدان و دانشکده دندانپزشکی تهران و کلیه دانشجویان دندانپزشکی و دندانپزشکانی که ما را در انجام این تحقیق یاری نمودند. شایان ذکر است که این مقاله از پایاننامه دوره دکترای عمومی،که به راهنمایی دکتر شکوفه جمشیدی و دکتر معصومه زرگران (استاد مشاور) و نگارش دکتر مصطفی دلخواه به شماره 466 در کتابخانه دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی همدان ثبت شده استخراج گردیده است.
پرسشنامه
به نام خدا
جنس: مذکرÿ مؤنثÿ
سن: ............. سال
وضعیت شغلی: دانشجوÿ / دندانپزشک ÿ
دانشجوی سال پنجمÿ / ششمÿ
مدت زمان فراغت از تحصیل: ................. سال
مدت زمانی که از آخرین مطالعه دانشجو در رابطه با اسکواموس سل کارسینومای دهان (OSCC) میگذرد: ............. ماه
مدت زمانی که از آخرین مطالعه دندانپزشک در رابطه با OSCC میگذرد: .............. ماه
ارزیابی شما از اطلاعاتتان در زمینه OSCC:
کافی ÿ متوسطÿ ناکافیÿ
تمایل شما به شرکت در سمینارهای بازآموزی در ارتباط با OSCC:
بلی ÿ خیرÿ
......................................................................................................
1. روش تشخیص قطعی یک ضایعه بدخیم دهانی مانند OSCC کدام است؟
الف) معاینه دهانیÿ ب) بررسی هیستوپاتولوژیکÿ
ج) معاینه رادیوگرافیÿ د) هرسه ارزش یکسان هستندÿ
2. برای افتراق یک ضایعه بدخیم از یک ضایعه التهابی حداقل چه مدت زمان لازم است؟
الف) دو هفتهÿ ب) 2 ماهÿ
ج) 3 ماهÿ د) 6 ماهÿ
3. کمبود کدامیک از ویتامینهای زیر از عوامل مستعدکننده ایجاد ضایعات پیش سرطانی و OSCC میباشد؟
الف) Aÿ ب) Eÿ
ج) Kÿ د) Dÿ
4. شیوع OSCC در چه جنسی بیشتر است؟
الف) مؤنثÿ ب) یکسان استÿ
ج) مذکرÿ د) ارتباطی با جنس نداردÿ
5. OSCC در چه سنی شیوع بیشتری دارد؟
الف) زیر 20 سالÿ ب) 40-20 سالÿ
ج) بالای 40 سال ÿ د) ارتباطی با سن ندارد ÿ
6. شایعترین جایگاه OSCC در داخل دهان کدام است؟
الف) قسمت خلفی طرفی کام سختÿ ب) گونه ÿ
ج) قسمت خلفی طرفی زبان ÿ د) لثه ÿ
7. مهمترین عامل مستعدکننده OSCC چیست؟
الف) مصرف دخانیاتÿ ب) رژیم غذاییÿ
ج) مصرف غذاهای داغÿ د) مصرف الکلÿ
8. اولین جایگاه متاستاز OSCC کجاست؟
الف) گرههای لنفاوی تحت فکیÿ ب) ریهÿ
ج) کبد ÿ د) پوست ÿ
9. شایعترین جایگاه متاستاز دوردست OSCC کجاست؟
الف) ریهÿ ب) کلیه ÿ
ج) پوست ÿ د) پروستات ÿ
10. کدام قسمت از مخاط دهان کمتر دچار OSCC میشود؟
الف) سطح شکمی زبان ÿ ب) گونهÿ
ج) قسمت قدامی کام سختÿ د) کام نرمÿ
11. احتمال ایجاد تغییرات بدخیمی در کدام یک از ضایعات زیر بیشتر میباشد؟
الف) لیکن پلان ÿ ب) اریتروپلاکیاÿ
ج) لکوپلاکیاÿ د) در هر سه مورد یکسان میباشدÿ
12. احتمال تغییرات بدخیمی، همچون OSCC در لکوپلاکیای کدام منطقه از دهان بیشتر است؟
الف) کف دهانÿ ب) سطح پشتی زبانÿ
ج) گونه ÿ د) لب ÿ
13. کدامیک از روشهای زیر به تنهایی در طرح درمان OSCC کاربرد کمتری دارد؟
الف) جراحیÿ ب)پرتو درمانی ÿ
ج) شیمی درمانÿ د) ارزش هر سه یکسان استÿ
)