نویسندگان
1 استاد، گروه ارتودنسی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
2 استادیار، گروه ارتودنسی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
3 دندانپزشک، مشهد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Background: Malocclusion is among the most common dental anomalies, and orthodontic treatments play a critical role in improving oral aesthetics and function. Awareness among dentistry students is essential for accurate diagnosis and patient referral. This study assessed the awareness of clinical dentistry students at Mashhad University of Medical Sciences regarding orthodontic treatments in 2024.
Methods and Materials: This descriptive cross-sectional study was conducted from January-December 2024 and included 291 students selected through systematic random sampling. Data were collected using a validated and reliable questionnaire (Cronbach’s alpha = 0.83) consisting of demographic, general, and awareness-related questions (9 items, with 1 point awarded per correct response). Data were analyzed with SPSS version 24 using Mann–Whitney, Kruskal–Wallis, Chi-square tests, and ordinal logistic regression. A significance level of P< 0.05 was considered.
Results: The mean awareness score was 6.18 ± 1.49, indicating a good level of awareness. Moderate awareness was reported in 65.3% of students, high awareness in 11%, and very high awareness in 3.1%. No significant difference was observed between genders (P= 0.077), but admission month (fall versus spring semester; P= 0.011) and age (P= 0.042) were significantly associated with awareness. Academic study (64.9%) was the main source of information, whereas audiovisual media had minimal influence (0.7%). Ordinal logistic regression analysis identified admission year (P= 0.004, OR = 1.45, 95% CI: 1.12–1.88) and age (p = 0.038, OR = 1.22, 95% CI: 1.01–1.47) as the main predictors of awareness.
Conclusion: Clinical dental students at Mashhad University of Medical Sciences demonstrated a good level of awareness, which improved with age and clinical experience. Greater integration of digital tools into education is recommended, including training programs utilizing social networks, practical workshops, and digital simulators.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
مال‌اکلوژن، به‌عنوان یکی از شایع‌ترین ناهنجاری‌های دندانی، بر زیبایی، عملکرد جویدن، گفتار، بهداشت دهان و حتی سلامت روانی-اجتماعی تأثیر می‌گذارد.(2, 1) در صورت عدم درمان، این ناهنجاری‌ها می‌توانند منجر به مشکلات عملکردی طولانی‌مدت، افزایش ریسک پوسیدگی و بیماری‌های پریودنتال و کاهش اعتماد به نفس شوند. درمان‌های ارتودنسی با هدف اصلاح این ناهنجاری‌ها، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی ایفا می‌کنند.(3)
ارجاع صحیح و همکاری موثر بین گروه‌های مختلف دخیل در سلامت دهان و دندان، در ارائه بهتر خدمات درمانی نقش مهمی دارد که لازمه‌ی آن، آموزش و افزایش آگاهی افراد است.(6-4) دانشجویان دندانپزشکی نیز، به‌عنوان آینده‌سازان نظام سلامت دهان، باید دانش کافی برای تشخیص، ارجاع و مدیریت بیماران نیازمند درمان ارتودنسی داشته باشند. داشتن دانش کافی در این زمینه، علاوه بر ارتقای مهارت‌های بالینی، به بهبود فرآیند درمان و کاهش بار بیماری‌های دهان کمک می‌کند. (7) مطالعات جهانی نشان داده‌اند که آگاهی دانشجویان دندانپزشکی از درمان‌های ارتودنسی با پیشرفت تحصیلی و تجربه عملی افزایش می‌یابد. برای مثال، Liu و همکاران(8) ، گزارش کردند که دانشجویان بالای 25 سال در مقایسه با دانشجویان جوان‌تر، دانش بیشتری در مورد درمان‌های زودهنگام ارتودنسی دارند. به‌طور مشابه، Agrawal و همکاران(9) ، در هند نشان دادند که دانشجویان دندانپزشکی دانش خوبی از درمان‌های ارتودنسی دارند، اما زنان نسبت به مردان آگاهی و نگرش مثبت‌تری نشان دادند.
در ایران نیز بررسی‌هایی انجام شده است. مطالعه Dadgar و همکاران(10) ، بر روی دانشجویان علوم پزشکی مازندران نشان داد که آگاهی آن‌ها از درمان‌های ارتودنسی در سطح متوسط است و پیشنهاد کردند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به بهبود آگاهی کمک کند. مطالعه Zoheiri و همکاران(11) ، نیز نشان داد که آگاهی دانشجویان علوم پزشکی اردبیل از درمان‌های ارتودنسی قابل قبول نیست. با این حال، داده‌های محدودی در مورد آگاهی دانشجویان دندانپزشکی مقطع بالینی در ایران، به‌ویژه در مشهد، وجود داشت. از سوی دیگر، گسترش ابزارهای آموزشی دیجیتال و استفاده روزافزون از رسانه‌های اجتماعی در آموزش علوم پزشکی، فرصتی برای ارتقای سطح آگاهی دانشجویان فراهم کرده است. بررسی نحوه دسترسی دانشجویان به منابع آموزشی و عوامل فردی مانند سن، جنس و سال ورودی می‌تواند به شناسایی شکاف‌های آموزشی کمک کند.
مطالعه حاضر با هدف بررسی میزان آگاهی دانشجویان دندانپزشکی مقطع بالینی دانشگاه علوم پزشکی مشهد از درمان‌های ارتودنسی و عوامل مرتبط با آن در سال 1403 انجام شد. اهداف فرعی شامل بررسی آگاهی بر اساس سن، جنس و سال ورودی بود تا شکاف‌های آموزشی شناسایی و پیشنهاداتی برای بهبود برنامه‌های درسی ارائه شود.
مواد و روشها
این مطالعه توصیفی-مقطعی در بازه زمانی اسفند 1402 تا فروردین 1403، در دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با مجوز کمیته اخلاق شماره IR.MUMS.DENTISTRY.REC.1403.030 انجام شد. اطلاعات شرکت‌کنندگان محرمانه نگه داشته شد و رضایت آگاهانه اخذ گردید.
جامعه آماری شامل تمامی دانشجویان مقطع بالینی دانشکده دندانپزشکی مشهد در سال ۱۴۰۳ بود. در مجموع ۲۹۱ دانشجو که به‌صورت داوطلبانه همکاری کردند، وارد مطالعه شدند و هیچ نمونه‌ای حذف نشد. معیار ورود، دانشجویان مقطع بالینی بود. معیار خروج در نظر گرفته نشد، چرا که تمامی دانشجویان واجد شرایط در مطالعه مشارکت داشتند.
ابزار مطالعه، پرسشنامه‌ای اقتباس‌شده از Zoheiri و همکاران(11) ، با روایی و پایایی تأییدشده و ضریب آلفای کرونباخ 83/0 بود. پرسشنامه شامل سه بخش بود: 1) سوالات دموگرافیک (سن، جنس و سال ورودی)، 2) پنج سؤال عمومی درباره آشنایی با ارتودنسی و 3) نه سؤال برای سنجش آگاهی (هر پاسخ صحیح 1 نمره، حداکثر 9 نمره). نمرات آگاهی به پنج سطح تقسیم شدند: خیلی خوب (۲۱-۹/7)، خوب (2/7-41/5)، متوسط (4/5-61/3)، ضعیف (6/3-81/1) و خیلی ضعیف (8/1-0).
داده‌ها در نرم‌افزار SPSS نسخه 24 تحلیل شدند. توصیف داده‌ها با میانگین، انحراف معیار و توزیع فراوانی انجام شد. برای مقایسه میانگین نمرات بین دو گروه از آزمون من-ویتنی، برای بیش از دو گروه از آزمون کروسکال-والیس و برای بررسی ارتباط متغیرهای کیفی از آزمون کای‌اسکوئر استفاده شد. رگرسیون لجستیک ترتیبی برای بررسی تأثیر سن، جنس و سال ورودی بر سطح آگاهی (خیلی خوب/خوب در مقابل متوسط/ضعیف) انجام شد. فواصل اطمینان 95 درصد برای تخمین‌ها گزارش شدند و سطح معناداری 05/0P< در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
از 291 شرکت‌کننده، 2/51 درصد (149 نفر) مرد و 8/48 درصد (142 نفر) زن بودند (میانگین سنی26/2±23 سال). توزیع سال ورودی شامل مهر 1397 (3/10 درصد)، بهمن 1397 (5/5 درصد)، مهر 1398 (6/18 درصد)، بهمن 1398 (4/12 درصد)، مهر 1399 (4/14 درصد)، بهمن 1399 (7/11 درصد)، مهر 1400 (8/15 درصد) و بهمن 1400 (3/11 درصد) بود.
مطالعه کلاسیک دانشگاهی (9/64 درصد) رایج‌ترین منبع بود، درحالی‌که رسانه‌های تصویری (7/0 درصد) کمترین نقش را داشتند. (جدول 1)
1/91 درصد (265نفر) با رشته‌های تخصصی دندانپزشکی،7/78 درصد (229 نفر) با رشته ارتودنسی و 1/59 درصد (172 نفر) با انواع درمان‌های ارتودنسی آشنا بودند.
میانگین نمره آگاهی به تفکیک سال ورودی در جدول 2 ارائه شده است. دانشجویان ورودی بهمن 1397 (89/0±5/7) بالاترین و ورودی‌های مهر و بهمن 1400 (33/1±0/5 و35/1±0/5) کمترین آگاهی را داشتند.(001/0=P) اکثر دانشجویان (3/65 درصد) میزان آشنایی خود با ارتودنسی و درمان های آن را متوسط، 11 درصد، زیاد و 1/3 درصد، خیلی زیاد گزارش کردند. (جدول 2) میانگین نمره آگاهی کل 6/18±1/49 (سطح خوب) بود. آزمون کروسکال-والیس تفاوت معناداری بین میانگین نمرات آگاهی سال‌های ورودی نشان داد.(001/0P=)
آزمون من-ویتنی نشان داد که تفاوت آگاهی بین دو جنس معنادار نبود (مردان:44/1±0/6، زنان:52/1±0/6، 077/0=P). با این حال، تفاوت معناداری بین ماه‌های ورودی (مهر:45/1±3/6، بهمن:50/1±9/5، 011/0=P) و سن (042/0=P) مشاهده شد. (جدول 3) آزمون کای‌اسکوئر نشان داد که ارتباط معناداری بین سال ورودی و سطح آگاهی (خیلی خوب/خوب در مقابل متوسط/ضعیف) وجود داشت (002/0=P ،6/24=X2 ). رگرسیون لجستیک ترتیبی نشان داد که سال ورودی (004/0=P،88/1- 12/1:CI 95%،45/1=OR) و سن(038/0=P،47/1- 01/1:CI 95%،22/1=OR) پیش بینی کننده های اصلی آگاهی هستند، در حالی که جنسیت تاثیر معناداری نداشت (598/0=P،27/1 -87/0:CI 95%،05/1=OR). تفسیر این نتایج بدین صورت است که برای سال ورودی، نسبت شانس 45/1 به این معناست که به‌ازای هر ورودی قدیمی‌تر، احتمال ارتقا به یک سطح بالاتر آگاهی (مثلاً از متوسط به خوب یا از خوب به خیلی خوب) حدود 45 درصد افزایش یافت. همچنین، 22/1OR = برای سن نشان می‌دهد که با هر سال افزایش سن، احتمال ارتقا به سطح بالاتر آگاهی 22 درصد بیشتر می شد. در مورد جنس، با وجود OR نزدیک به یک (۰۵/۱)، اختلاف معناداری بین مردان و زنان در ارتقا به سطوح بالاتر آگاهی وجود نداشت.
|
جدول ۱. میزان آشنایی دانشجویان با درمان‌های ارتودنسی و منابع کسب اطلاعات
جدول ۲. میانگین نمره آگاهی به تفکیک سال ورودی
جدول ۳. نتایج رگرسیون لجستیک ترتیبی برای پیش‌بینی سطح آگاهی*
*سال ورودی به‌صورت متغیر ترتیبی (ordinal) و جنس به‌صورت متغیر دوحالته (0 = زن، 1 = مرد) وارد مدل شدند.
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
بحث
این مطالعه نشان داد که آگاهی دانشجویان دندانپزشکی مقطع بالینی دانشگاه علوم پزشکی مشهد از درمان‌های ارتودنسی در سطح خوب (میانگین 18/6 از 9) قرار دارد، که بالاتر از مطالعه Dadgar و همکاران(10) ، با میانگین 14/5 است. این تفاوت احتمالاً به دلیل تمرکز مطالعه حاضر بر دانشجویان دندانپزشکی و تجربه بالینی آن‌ها است. دانشجویان ورودی 1397 به دلیل تجربه عملی بیشتر، آگاهی بالاتری داشتند (89/0±5/7)، که با یافته‌های Zoheiri و همکاران(11) ، هم‌خوانی دارد. این یافته اهمیت افزایش تجربه بالینی در ارتقای آگاهی را برجسته می‌سازد.
عدم تفاوت معنادار بین دو جنس(077/0=P) برخلاف مطالعه Dadgar و همکاران(10) ، است که آگاهی زنان را بالاتر گزارش کردند. این نتیجه با مطالعه Agrawal و همکاران(9) ، نیز در تضاد است، که نشان داد زنان دانش و نگرش بهتری نسبت به درمان‌های ارتودنسی دارند. مطالعه‌ای دیگر در عربستان (2023) نیز نشان داد که زنان دانش و نگرش بهتری نسبت به سلامت دهان دارند، (12) اما در مطالعه حاضر تفاوت جنسیتی مشاهده نشد، که ممکن است به دلیل آموزش یکنواخت در برنامه درسی باشد. علاوه بر آن، اختلاف موجود ممکن است به دلیل تفاوت‌های فرهنگی یا تمرکز مطالعه حاضر بر دانشجویان مقطع بالینی باشد. بررسی‌های آینده در جمعیت‌های متنوع‌تر می‌تواند این موضوع را روشن‌تر سازد.
مطالعه Liu و همکاران(8) ، نشان داد که دانشجویان بالای 25 سال آگاهی بیشتری دارند، که با یافته‌های این مطالعه در مورد تأثیر سن هم‌خوانی دارد. این موضوع نشان می‌دهد که بلوغ سنی، همراه با تجربه بالینی، درک بهتری از درمان‌های ارتودنسی ایجاد می‌کند. مطالعه‌ای در هند (2024) نیز نشان داد که دانشجویان سال چهارم نسبت به دانشجویان سال‌های پایین‌تر آگاهی بیشتری از اثرات مال‌اکلوژن دارند، که با نتایج این مطالعه هم‌خوانی دارد.(13)
یافته دیگر، نقش غالب آموزش آکادمیک به‌عنوان منبع اصلی اطلاعات (مطالعه کلاسیک دانشگاهی، 9/64 درصد) بود که اهمیت برنامه‌های درسی دانشگاهی را نشان می‌دهد. در مقابل، استفاده بسیار کم از رسانه‌های تصویری (7/0 درصد) با نتایج Ebrahimpour و همکاران(14) ، در تضاد است که نقش شبکه‌های اجتماعی را برجسته کرده بودند. همچنین مطالعه‌ای در مالزی (2024) نشان داد که شبکه‌های اجتماعی منبع اصلی اطلاعات در مورد ارتودنسی هستند.(15) این تفاوت‌ها احتمالاً ناشی از محدودیت دسترسی به محتوای آموزشی دیجیتال و تفاوت‌های فرهنگی-اجتماعی میان کشورها است.
یافته رگرسیون لجستیک ترتیبی که سال ورودی و سن را به‌عنوان پیش‌بینی‌کننده‌های قوی آگاهی معرفی کرد، بیانگر نقش ترکیبی تجربه تحصیلی و بلوغ فردی در ارتقای دانش است. مقایسه با مطالعات بین‌المللی مانند گزارش نیجریه (2012) که آگاهی پایین دانشجویان پزشکی از ارتودنسی را گزارش کرد، نشان می‌دهد که تمرکز تخصصی‌تر در رشته دندانپزشکی به ارتقای دانش دانشجویان کمک می‌کند.(16) علاوه بر این، مطالعه‌ای در ترکیه (2021) تأکید داشت که سطح آگاهی با وضعیت اقتصادی-اجتماعی مرتبط است، که در مطالعه حاضر بررسی نشد و می‌تواند به‌عنوان یک عامل مداخله‌گر در پژوهش‌های آتی مدنظر قرار گیرد.(17)
به طور کلی، نتایج این پژوهش نشان داد که اگرچه سطح آگاهی دانشجویان مطلوب است، اما وابستگی شدید به آموزش سنتی و ضعف در بهره‌گیری از رسانه‌های دیجیتال، نیاز به بازنگری در شیوه‌های آموزشی را آشکار می‌سازد.
در این مطالعه از کل جامعه آماری در دسترس که داوطلب بودند، استفاده شد که از نقاط قوت پژوهش به شمار می‌رود. علاوه بر این، به‌کارگیری ابزار معتبر با آلفای کرونباخ بالا اعتبار نتایج را تقویت کرده است. با این حال، برخی محدودیت‌ها از جمله محدود بودن جامعه آماری به دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی مشهد و اتکای پژوهش به پرسشنامه‌های خودگزارش‌دهی که می‌تواند با سوگیری همراه باشد، وجود داشت. بر اساس نتایج به دست آمده، پیشنهاد می‌شود برنامه‌های آموزشی مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی و ابزارهای دیجیتال برای افزایش آگاهی طراحی گردد، کارگاه‌های عملی همراه با بهره‌گیری از شبیه‌سازهای دیجیتال به منظور تقویت مهارت‌های عملی برگزار شود و همچنین محتوای آموزشی مرتبط با ارتودنسی به برنامه‌های درسی اضافه شده و بر آموزش‌های بالینی تأکید بیشتری صورت گیرد.
نتیجه‌گیری
آگاهی دانشجویان دندانپزشکی مقطع بالینی دانشگاه علوم پزشکی مشهد از درمان‌های ارتودنسی در سطح خوب بود و با افزایش سن و تجربه بالینی بهبود می یافت. استفاده محدود از رسانه‌های تصویری نشان‌دهنده فرصت بهبود آموزش از طریق ابزارهای دیجیتال است. پیشنهاد می‌شود برنامه‌های آموزشی مبتنی بر شبکه‌های اجتماعی، کارگاه‌های عملی و شبیه‌سازهای دیجیتال طراحی شوند تا آگاهی دانشجویان و کیفیت خدمات دندانپزشکی ارتقا یابد.
تشکر و قدردانی
از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد برای حمایت مالی این مطالعه قدردانی می‌کنیم. این مطالعه از پایان‌نامه دکترای عمومی دندانپزشکی با شماره 4021246 استخراج شده‌است.
تضاد منافع
تمامی نویسندگان اظهار می‌دارند که هیچ‌گونه تعارض منافعی در این پژوهش وجود ندارد.
)