نویسندگان
1 مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دهان و دندان،دانشگاه علوم پزشکی کرمان،کرمان،ایران
2 دپارتمان بهداشت عمومی، دانشگاه کیس وسترن رزرو، کلیولند، اوهایو، ایالات متحده آمریکا
3 دندانپزشک عمومی، کرمان، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Background: Fluoride plays a dual role in oral health; it enhances enamel resistance to decay by forming fluorapatite, yet chronic ingestion of high levels (>1 ppm) during tooth development can lead to dental fluorosis. Groundwater is the primary source of fluoride intake. This study utilized Geographic Information Systems (GIS) to examine the spatial distribution of dental fluorosis and its correlation with groundwater fluoride levels across 13 regions of Kuhbanan County in southeastern Iran.
Methods and Materials: In this cross-sectional analytical study, 20 water samples were collected from drinking water sources in residential areas. Fluoride levels were determined using a DR2010 Hach Spectrophotometer. Concurrently, 216 individuals aged 7-40 years were examined for dental fluorosis using Dean's Index. The prevalence of fluorosis and the distribution of fluoride concentrations were mapped using GIS.
Results: The majority of examined individuals were male (54.6%) and aged 7-15 years (48.1%). Severe dental fluorosis was observed in 24 individuals (11.1%), with the highest prevalence in areas with elevated fluoride concentrations. Water fluoride levels ranged from 0.07 ppm to 1.54 ppm (Salman Shahr: 1.54 ppm; Ghanat Gohan: 0.07 ppm), with only Salman Shahr exceeding the recommended limit (1 ppm).
Conclusion: GIS mapping revealed a clear positive correlation between the prevalence and severity of dental fluorosis and groundwater fluoride levels in southeastern Iran. This approach can be valuable for predicting fluorosis risks in other regions and guiding preventive public health interventions.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
فلوراید در زﻣﺎن ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯿﻨﺎی دﻧﺪاﻧﯽ ﺑﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ هیدروﮐﺴﯽ آﭘﺎﺗﯿﺖ به ﻓﻠﻮرو آﭘﺎﺗﯿﺖ که از ﺣﻼﻟﯿﺖ ﮐﻤﺘﺮی در اﺳﯿﺪ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ، ﺑﺎﻋﺚ اﺳﺘﺤﮑﺎم دﻧﺪان ها ﻣﯽ ﮔﺮدد. از طرفی مصرف طولانی‌مدت آب حاوی مقادیر بالای فلوراید (بیش ازppm ۱) در دوره تشکیل دﻧﺪان، ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد ﻓﻠﻮئوروزﯾﺲ دﻧﺪاﻧﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد. سازمان بهداشت جهانی، میزان فلوراید مطلوب برای کاهش پوسیدگی دندانی بدون خطر ایجاد فلوئوروزیس راppm 7/0 اعلام نموده است.(1)
آﻟﻮدﮔﯽ ﻓﻠﻮراﯾﺪ در آبهای زﯾﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ نتیجه ﻋﻮاﻣﻞ متعددی همچون ژئوشیمی منطقه، pH، دﻣﺎ، اﻧﺤﻼلﭘﺬﯾﺮی سنگ‌های ﻓﻠﻮﺋﻮردار و ﺗﻤﺮﮐﺰ یون‌های ﮐﻠﺴﯿﻢ و ﺑﯿﮑﺮﺑﻨﺎت باشد. از آنجا که آبهای زیرزمینی را ﻣﯿﺘﻮان اﺻﻠﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺗﺄﻣﯿﻦ فلوراید دانست،(3 ،2) غلظت‌های ﺑﯿﺶ از ﺣﺪ آن در این منابع می‌تواند از طریق آب آشامیدنی به ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻮاد ﻏﺬاﯾﯽ هم ﺑﺮﺳﺪ. عواملی مانند رژیم غذایی، کمبود کلسیم، آب و هوای گرم و مصرف نوشابه‌ها می‌توانند از علل تشدید کننده فلوروزیس دندانی باشند.
اولین بار Dean و همکاران(4) ، رابطه معکوس بین غلظت بهینه فلوراید آب و کاهش پوسیدگی دندانی را نشان دادند.(5) با این حال، میزان مازاد آن زیان‌بخش بوده و ﻣﻮﺟﺐ ﮐﺪر ﺷﺪن ﻣﯿﻨﺎی دﻧﺪان و در موارد شدید، تغییر رنگ آن به زرد، قهوه‌ای و ﻟﮑﻪهای ﺳﯿﺎه در ﻗﺎﻟﺐ ﻓﻠﻮﺋﻮروزﯾﺲ دﻧﺪاﻧﯽ می‌گردد.(6،7) شاخص Dean به عنوان یک روش استاندارد برای اندازه‌گیری و ثبت فلوروزیس دندانی معرفی شده است.(8،9)
مطالعات در ایران حاکی از تغییرات گسترده غلظت فلوراید در آب آشامیدنی در مناطق مختلف است که از جمله بالاترین سطوح مربوط به استان کرمان گزارش شده است.(5) منطقه کوهبنان در استان کرمان، به دلیل ویژگی‌های زمین‌شناسی معدن‌خیز، از جمله مناطقی است که سطح فلوراید آب آشامیدنی در آن، اغلب بیش از حد مجاز است(5،10) و ﻣﺮدم آن از ﺷﯿﻮع ﺑﺎﻻی ﻓﻠﻮﺋﻮروزﯾﺲ دﻧﺪاﻧﯽ رﻧﺞ ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ.(11،12)
در حالی که مطالعات متعددی از جمله پژوهش Derakhshani و همکاران (12)، در منطقه مجاور زرند کرمان به بررسی ارتباط فلوراید آب و فلوروزیس پرداخته‌اند، یک مطالعه جامع و مرجع توسط Dahrazma و همکاران(13)، بر اساس داده‌های مطالعه Derakhshani و همکاران(12)، با حجم نمونه ۵۵۰ نفر از ساکنین منطقه کرمان انجام شد. این تحقیق به بررسی همبستگی قوی بین غلظت فلوراید در آبهای زیرزمینی و شیوع فلوروزیس دندانی پرداخت و نقش اصلی زمین‌شناسی منطقه را در انتشار فلوراید تأیید کرد.
مطالعه حاضر با اذعان به یافته‌های بنیادی مطالعه Derakhshani و همکاران(12)، از چند جهت به گسترش دانش در این حوزه کمک می‌کند. اولاً، این تحقیق به‌صورت ویژه بر روی منطقه کوهبنان به عنوان یک کانون بحرانی جدید در جنوب شرق ایران با ویژگی‌های زمین‌شناسی منحصر به فرد متمرکز بود. درثانی، از روش‌های پیشرفته‌تر میان‌یابی فضایی برای تهیه نقشه پراکندگی فلوراید استفاده شد. به علاوه، اگرچه حجم نمونه این مطالعه (۲۱۶ نفر) کمتر از مطالعه فوق است، اما استراتژی نمونه‌برداری بر اساس تقسیم‌بندی‌های دقیق‌تر جغرافیایی طراحی شد تا امکان تحلیل دقیق‌تری از الگوی توزیع بیماری فراهم گردد. همچنین، در این مطالعه از دستگاه اسپکتروفوتومتر UV/DR۲۰۱۰ Hach (14) به عنوان یک روش مقرون به صرفه، با دقت قابل قبول و قابل اجرا در شرایط میدانی استفاده شد.
لذا ﻣﻄﺎلعه حاضر باهدف ﺑﺮرﺳﯽ سطح فلوراید آب منطقه کوهبنان، استان کرمان (محدوده مختصات: ′۲۵°۵۸ تا ′۳۵°۵۸ شرقی و ′۰۵°۳۰ تا ′۱۵°۳۰ شمالی) و ﺗﻄﺒﯿﻖ آن ﺑﺎ ﺷﯿﻮع ﻓﻠﻮروزﯾﺲ دﻧﺪاﻧﯽ انجام شد.
موارد و روش‌ها
این مطالعه یک پژوهش مقطعی-تحلیلی بود، که پس از کسب مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی کرمان با شماره .1396.2460REC.KMU.IR در دو فاز همزمان انجام شد: فاز اول بررسی اپیدمیولوژیک فلوروزیس و فاز دوم سنجش فلوراید آب.
حجم نمونه مورد نیاز برای بخش اپیدمیولوژیک با توجه به شیوع گزارش‌شده فلوروزیس در مطالعات مشابه در منطقه (حدود ٦٠٪)، با استفاده از فرمول کوکران، با در نظر گرفتن خطای نوع اول) ٥٪ α=و دقت مطلوب d برابر ٦٠٪)، ۲۱۶ نفر برآورد شد. در بخش اول پراکندگی جغرافیایی موارد فلوروزیس با استفاده از مختصات GPS مراکز جمعیتی هر منطقه ثبت گردید. این داده‌ها همراه با اطلاعات دموگرافیک در نرم‌افزار ArcGIS ۱۰/۸ (Environmental Systems Research Institute, Inc., Redlands, CA, USA) ذخیره و تحلیل شدند. در این مرحله حجم نمونه مطالعه شامل ۲۱۶ فرد در گروه سنی ۷ تا ۴۰ سال بودند که به صورت نمونه‌گیری خوشه‌ای از بین خانوارهای ساکن در هر منطقه انتخاب شدند. معیارهای خروج از مطالعه شامل عدم همکاری، بی‌دندانی، افراد دارای بیماری سیستمیک شدید و افراد تحت درمان ارتدنسی یا زیبایی با روکش دندان بود. از کلیه داوطلبان شرکت‌کننده در مطالعه یا والدین آن‌ها رضایت‌نامه کتبی گرفته شد. سپس اطلاعات دموگرافیک و اطلاعات مربوط به منبع آب آشامیدنی آن‌ها ثبت گردید. در گام بعدی معاینه دندان‌ها به جهت بررسی شیوع و شدت فلوروزیس بر اساس شاخص دین (Dean's Index) انجام شد که شدت فلوروزیس را در ۶ درجه طبقه‌بندی می‌کند: طبیعی، مشکوک، بسیار خفیف، خفیف، متوسط و شدید.(۱۳) آنالیزهای آماری با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه ۲۶ انجام گرفت. برای تحلیل داده‌های کیفی از آزمون کای-دو (Chi-Square) و برای داده‌های کمی از آزمون t مستقل و آنالیز واریانس یکطرفه استفاده شد. سطح معناداری برای تمامی آزمون‌ها ۰5/0 در نظر گرفته شد.
بخش دوم این مطالعه با الهام از پروتکل استاندارد مطالعات اپیدمیولوژیک فلوروزیس(12)، اما با اصلاحاتی انجام شد. از ۲۰ نمونه آبهای زیرزمینی، از ۱۳ منطقه کوهبنان نمونه‌برداری شد.(شکل ۱) سپس محتوای فلوراید آن آنالیز گردید. نمونه‌برداری آب با بطری‌های یک لیتری پلی‌اتیلنی انجام گرفت. به منظور جلوگیری از هرگونه آلودگی، بطری‌ها مطابق با پروتکل استاندارد، ابتدا به مدت ۲۴ ساعت در محلول اسید نیتریک ۱۰٪ خیسانده شده و سپس به طور کامل با اسید هیدروکلریک رقیق و در نهایت با آب مقطر شستشو داده شدند. این پروتکل شستشو مشابه روش به کار گرفته شده در مطالعه Derakhshani و همکاران(13)، در منطقه زرند است. هر بطری قبل از نمونه‌گیری نهایی، سه بار با آب همان منبع شستشو داده شد تا از آلودگی متقاطع جلوگیری شود. پس از انتقال نمونه‌ها به آزمایشگاه، انجام آنالیزهای شیمیایی فلوئور با دستگاه اسپکتروفوتومتر(مدلDR۲۰۱۰،Hach )(14) بر اساس روش استاندارد SPADNS انجام شد که دقت آن در مطالعات متعدد تأیید شده است.(15)
برای تحلیل نمونه‌های آبی و تهیه نقشه‌ی غلظت عناصر در مناطق مختلف، از نرم‌افزار سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) نسخه 8/10 با استفاده از روش میان‌یابی IDW (Inverse Distance Weighted) با توان ۲ استفاده گردید. ملاک انتخاب این روش، دقت بالاتر در پیش‌بینی تغییرات مکانی فلوراید در مقایسه با روش‌های دیگر مانند کریجینگ بود، چرا که داده‌های ما از توزیع فضایی یکنواخت و تراکم نمونه‌گیری کافی برخوردار بودند.(16)
یافته ها
در این مطالعه، تعداد 216 نفر مورد معاینه دهان و دندان قرار گرفتند که از این تعداد، 98 نفر(4/%45) از شرکت کنندگان را زنان و 118 نفر(6/%54) را مردان تشکیل می دادند. در خصوص گروه سنی نیز، اکثر شرکت کنندگان در رده سنی 7 تا 15 سال قرار داشتند. این نتایج در جدول 1 آمده است. میانگین سنی شرکت‌کنندگان 7/8 ± 3/18 سال (دامنه: 40-7 سال) و میانگین غلظت فلوراید آب 32/0 ± 78/0 ppm (دامنه:ppm 54/1–07/0) بود.
در جدول 2، درصد شیوع فلوئوروزیس در افراد مورد بررسی و در مناطق منتخب نشان داده شده است. بر طبق این نتایج، بیشترین میزان ثبت شده فلوئوروزیس با درجه شدید در کوهبنان با 12 مورد، مشاهده شد. به طور کلی در مناطق مورد بررسی، افراد دارای درجه ای از فلوئوروزیس بر اساس شاخص اندازه گیری Dean بودند و 1/11 هم دارای فلوئوروزیس شدید بودند.
آنالیز همبستگی نشان داد که بین غلظت فلوراید آب و شیوع فلوروزیس در مناطق مختلف رابطه معنی‌داری وجود داشت (78/0r= , 003/0p=). بیشترین همبستگی درگروه سنی 15-7 سال (82/0 r=) مشاهده شد که با دوره تشکیل مینای دندان‌های دائمی مطابقت دارد.
جدول 3، پارامترهای اندازه گیری شده در محل نمونه برداری آب، به همراه محلهای مختلف نمونه برداری در منطقه مورد مطالعه را نشان می دهد. در نمونه برداری برخی از پارامترها در محل نمونه برداری اندازه گیری شد که این پارامترها شامل دمای آب، منبع نمونه برداری و مختصات محل بود. اکثر مناطق مورد بررسی از آب لوله کشی و بقیه مناطق از آب قنات و تانکر استفاده می کردند. PH آبهای نمونه برداری شده نیز بین 5/7 تا 2/8 در مناطق مختلف بود و در محدوده مطلوب قرار داشت. بیشترین میزان فلوئور در سلمان شهر با غلظت ppm 54/1 بود و کمترین میزان فلوئور در منطقه کهن با آب قنات با غلظت فلوئور ppm 07/0 بود.
|
نمودار۱ نیز تغییرات فلوئور نسبت به مقدار مجاز را در مناطق مورد مطالعه نشان می دهد. بر این اساس فلوئور در مناطق نمونه برداری غلظتی کمتر از حد مجاز داشت و
فقط در منطقه سلمان شهر غلظت بالاتر از حد مجاز بود (ppm 54/1).
تجزیه و تحلیل رگرسیون لجستیک نشان داد که به ازای هر ppm ۰٫۱ افزایش فلوراید آب، احتمال ابتلا به فلوروزیس متوسط تا شدید ۱٫۸ برابر افزایش می‌یابد
OR=1/8; 95% CI: 1/4-2/3)). همچنین، ساکنان مناطق با ارتفاع بالاتر (بیش از ۱۵۰۰ متر از سطح دریا)
۲٫۳ برابر بیشتر در معرض خطر فلوروزیس شدید بودند
OR=2/3; 95% CI: 1/7-3/1)).
شکل ۲، نمای کلی توزیع فضایی شیوع فلوروزیس دندانی در منطقه مورد مطالعه را نشان می‌دهد. همانطور که مشاهده می‌شود، بیشترین شیوع در مناطق مرکزی(کوهبنان 1 و 2)
و شمالی (سلمان شهر) متمرکز است که با مناطق دارای غلظت بالاتر فلوراید در آب(بیش از ppm 1) مطابقت دارد.
نمودار ۲، تطابق میزان غلظت فلوراید و میزان شیوع فلوروزیس را به صورت لایه‌های همپوشان GIS نشان می‌دهد و همپوشانی دقیق‌تری از غلظت فلوراید آب (خطوط کانتور) با نقاط شیوع فلوروزیس (نقاط رنگی) ارائه می‌دهد. مناطق با رنگ قرمز (غلظت فلوراید >ppm 1) با مناطق با نقطه‌چین قرمز (شیوع فلوروزیس >30%) همپوشانی قابل توجهی دارند. این همپوشانی فضایی با ضریب کاپای 73/0 (81/0-65/0:Cl95% ) معنی‌دار بود که نشان‌دهنده ارتباط قوی بین دو متغیر در سطح جغرافیایی است.
بحث
هدف اصلی مطالعه حاضر بررسی میزان پراکندگی فلوئوروزیس بر روی نقشه GIS و نمایش ارتباط آن با میزان فلوئور آب آشامیدنی در منطقه کوهبنان بود. همانطور که نتایج تحقیق در حوزه نقشه GIS و ضریب همبستگی نشان داد، ارتباط مستقیم میان میزان غلظت فلوئور موجود در آب با شیوع فلوئوروزیس دندانی مشخص و مشهود است. نقشه‌های GIS در این مطالعه نه تنها ابزاری برای نمایش داده‌ها، بلکه برای شناسایی "نقاط داغ" (Hot Spots) فلوروزیس بودند. این یافته‌ها اهمیت استفاده از تکنیک‌های زمین‌آمار را در مدیریت بهداشت عمومی مناطق اندمیک فلوروزیس برجسته می‌سازد. به طور کلی در مناطق مورد بررسی، همان طور که در نتایج آورده شده است، افراد دارای درجه ای از فلوئوروزیس بر اساس شاخص اندازه گیری Dean بودند و در میان آن ها 1/11 درصد هم دارای فلوئوروزیس شدید بودند. همچنین بر اساس تحلیل و بررسی آب منطقه مورد مطالعه مشخص شد که اکثر مناطق مورد بررسی از آب لوله کشی و بقیه مناطق از آب قنات و تانکر استفاده می کردند. Ph آبهای نمونه برداری شده نیز بین 5/7 تا 2/8 در مناطق مختلف بود و در محدوده مطلوب قرار داشت. بیشترین میزان فلوئور در سلمان شهر با غلظت ppm 54/1 بود و کمترین میزان فلوئور در منطقه کهن با آب قنات با غلظت فلوئور ppm 07/0 بود. بر این اساس فلوئور در مناطق نمونه برداری غلظتی پایین تر از حد مجاز داشت و فقط در منطقه سلمان شهر فلوئور آب با میزان ppm 54/1 دارای غلظت بیشتر از حد مجاز بود. غلظت بالای فلوراید در سلمان شهر (ppm54/1) که از حد مجاز (ppm1) فراتر رفته، با شیوع ۴/۳۶% فلوروزیس متوسط و 9% موارد شدید در این منطقه مطابقت دارد. این الگو در مناطق دیگر نیز مشاهده شد، اگرچه در برخی موارد مانند گیتری عوامل مداخله‌گر مانند تغذیه ممکن است نقش داشته باشند. براساس مطالعات انجام شده مقدار یون فلوراید تقریباً در اکثر استانهای ایران کمتر از حد مطلوب برای پیشگیری از پوسیدگی است، اما در مناطق کمی از ایران، مانند کوهبنان، بندرلنگه، ماکو و بهاباد، به طور طبیعی مقدار فلوراید آب آشامیدنی بالاتر از مقدار حداکثر مجاز می‌باشد. شهر های مختلف ایران هر کدام با توجه به آب و هوای خود به یک برنامه ی علمی و دقیق برای فلوریداسیون آب آشامیدنی نیاز دارند.(17،18) نتایج نقشه‌های GIS تأیید می‌کند که الگوی پراکندگی فلوروزیس از توزیع غلظت فلوراید آب تبعیت می‌کند. این یافته با مطالعه Derakhshani و همکاران(12)، در زرند همخوانی دارد، اگرچه در آن پژوهش از روش کریجینگ استفاده شده بود.یافته‌های این مطالعه در مقایسه با نتایج مطالعه Derakhshani و همکاران(12)، در منطقه زرند بدین صورت می باشد: شیوع فلوروزیس شدید در مطالعه حاضر (۱/۱۱%) کمتر از منطقه زرند (۳/۱۵%) بود که می‌تواند ناشی از غلظت متوسط پایین‌تر فلوراید در آبهای مورد بررسی باشد. الگوی توزیع فضایی در کوهبنان پراکنده‌تر بود که احتمالاً به دلیل ویژگی‌های زمین‌شناسی خاص منطقه شامل لایه‌های ماسه‌سنگی و رسوبات آبرفتی است. برخلاف مطالعه زرند که از روش کریجینگ استفاده کرده بود، در این پژوهش روش IDW با دقت بالاتر (RMSE=0/12) برای ترسیم نقشه‌ها به کار رفت. این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که اگرچه اصول روش‌شناختی مشابه بوده، اما شرایط محلی و بهبودهای روش‌شناسی، نتایج متمایزی ارائه کرده است.
در منطقه جنوب شرق ایران وجود لایه های ماسه سنگ، سیاتستون و رس سنگ با میان لایه های زغال و همچنین لایه های دولومیتی، آهکی، شیلی و تراس های آبرفتی ناشی از آن ها موجب انحلال ترکیبات فلوئور در آب های عبوری از آن ها و ورود آن به آبهای زیرزمینی و آشامیدنی منطقه گردیده است. با توجه به اینکه مقدار فلوراید آب آشامیدنی در کوهبنان 38/2 میلی گرم در لیتر وارتفاع آن 2000متر بالاتر از سطح دریا است ، به نظر می رسد ارتفاع یک عامل تأثیرگذار بر روی شیوع و شدت فلوروزیس دندانی باشد.(9،12)
نتایج نقشه های GIS مطالعه حاضرنشان می دهد که بین فلوئور موجود در آب با میزان شیوع فلوئوروزیس دندانی در منطقه مورد مطالعه رابطه وجود دارد، به طوریکه با افزایش میزان فلوئور موجود در آب، شیوع فلوئوروزیس دندانی نیز گسترش می یابد.
در مطالعه Derakhshani و همکاران(12)، از طریق نقشه های GIS در منطقه زرند در استان کرمان رابطه بین غلظت فلوراید آب مصرفی و فلوروزیس دندانی تایید گردید. مطالعه Taghipour و همکاران(19)، نشان داد که مقدار فلوراید آب های سطحی با فلوئوروزیس دندانی ارتباط معناداری دارد. Maleki و همکاران(20)، به اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﻣﯿﺰان ﻓﻠﻮﺋﻮر در ﻣﻨﺎﺑﻊ آب آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﯽ ﺷﻬﺮ ﺳﻨﻨﺪج پرداختند و به این نتیجه رسیدند که میزان فلوراید آب آشامیدنی شهر سنندج کم می باشد. مطالعه Poureslami و همکاران(21)، نشان داد که در دندان های شیری کودکان کوهبنان، هم شیوع فلوئوروزیس و هم فلوراید موجود در آن دندان ها نسبتا زیاد است. Mandinic و ﻫﻤﮑﺎران(22)، در ﮐﺎﻧﺎدا ارﺗﺒﺎط ﻓﻠﻮﺋﻮرزﯾﺲ دﻧﺪاﻧﯽ ﺑﺎ آب آﺷﺎﻣﯿﺪﻧﯽ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻓﻠﻮﺋﻮر در آﺑﻬﺎی ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ﺣﺪ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺗﻮﺻﯿﻪ ﺷﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﻤﺒﻮد ارﺗﺒﺎط ﻣﻌﻨﯽ داری ﺑﺎ پوسیدگی های دﻧﺪاﻧﯽ در ﮐﻮدﮐﺎن منطقه ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ داشت.
با توجه به یافته‌های مطالعه حاضر که نشان‌دهنده ارتباط معنادار بین غلظت فلوراید آب و شیوع فلوروزیس دندانی است، اجرای پروتکل‌های پیشگیرانه در مناطق پرخطر ضروری به نظر می‌رسد. این اقدامات شامل:
توزیع خمیردندان‌های بدون فلوراید یا با غلظت پایین فلوراید (ppm500-600) در مناطق با غلظت بالای فلوراید آب (23)
آموزش بهداشت دهان و دندان به جامعه محلی با تأکید بر کاهش مصرف آبهای زیرزمینی با فلوراید بالا استفاده از منابع آب جایگزین یا سیستم‌های تصفیه آب مانند اسمز معکوس یا جاذب‌های آلومینای فعال شده در مناطق بحرانی(24) محدود کردن استفاده از وارنیش فلوراید در برنامه‌های بهداشت مدرسه در این مناطق(25) می باشد.
مطالعات نشان داده‌اند که اجرای چنین برنامه‌های پیشگیرانه می‌تواند شیوع فلوروزیس را تا 40% در مناطق اندمیک کاهش دهد.(26-23)
نتیجه‌گیری
با توجه به نقشه GIS و بررسی نمای کلی از پراکندگی فلوروزیس دندانی در ارتباط با غلظت فلوراید آب، به طور واضح ارتباط مثبتی بین شیوع و شدت فلوئوروزیس و سطح فلوراید آب منطقه ی جنوب شرق ایران نشان داده شد. نتایج حاصل از مطالعه حاضر می تواند با هدف پیشگویی و پیشگیری از خطرات فلوئوروزیس در این منطقه برای طراحی و اجرای سیاست ها و برنامه های پیشگیری کننده در مناطق پرخطر مورد استفاده قرار گیرد.
تشکر و قدردانی
از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی کرمان جهت همکاری در اجرای پژوهش حاضر تقدیر و تشکر بعمل می آید.مطالعه حاضر مستخرج از پایان نامه با کد 96001091 می باشد که در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی کرمان مورد تصویب قرار گرفته است.
تضاد منافع
نویسندگان مطالعه هیچ گونه تضاد منافعی ندارند.
)