نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه پروتز های دندانی، دانشکده دندانپزشکی، مرکز تحقیقات بیماری های دهان، فک و صورت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
2 استاد گروه پاتولوژی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، مرکز تحقیقات بیماری های دهان، فک و صورت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
3 استاد گروه اندودانتیکس، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
4 دانشجوی دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
5 استادیار، گروه جراحی دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، مرکز تحقیقات بیماری های دهان، فک و صورت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Inappropriate occlusal contacts may have deleterious effects on dentofacial system. Regarding the importance of the effect of trauma from occlusion on pulpal inflammation and periapical destruction, the present study was performed to evaluate the trauma effects on pulp and periapical histologically.
Materials and Methods: This study was conducted on the basis of an experimental design for animal studies. Composite repairs, 1.5 mm in height, were placed on the right mandibular first molars of 16 dogs (2 randomized groups of 8 cases). One group of dogs were perfused after 48 hours and the second group were subjected to perfusion after 30 days. Subsequently, the histologic examination was performed and the data were analyzed using SPSS (version13).
Results: The levels of inflammation in coronal and apical pulp, periapical, and periodontal ligament (PDL) after 48 hours were obtained as 25%, 37.5%, 12.5%, and 12.5% and were 37.5%, 50%, 25% and 12.5% in maxillary and mandibular molars, respectively. After 30 days, the levels of inflammation were 75%, 75%, 12.5%, and 12.5% and were 87.5%, 100%, 25%, and 25% in maxillary and mandibular molars, respectively. The levels of pulp and periapical inflammation after 30 days were significantly more than those after 48 hours (P<0.001). The apical pulp obtained more inflammation compared to the coronal one. In addition, the periapical inflammation was more developed than that of PDL (P<0.001).
Conclusion: Following the trauma from occlusion on dog’s molar teeth, the levels of pulp and periapical inflammation after 30 days were significantly higher than those after 48 hours.The lower teeth inflammation was more chronic and pronounced; however, there was no significant association between the severity and type of inflammation following the acute and chronic trauma and tooth positions.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
اکلوژن بیمار و روابط دندانی-فکی یک مبحث مهم و چالش برانگیز می باشد که نیازمند تشخیص دقیق و درمان های اختصاصی است.(1) اولین بار روابط اکلوژنی دندان ها توسط ادوارد انگل در سال 1899 تشریح شد.(2) نیروهای فانکشنال اکلوژن ممکن است در چارچوب تحمل و تطابق پریودنشیوم بیمار و کل سیستم جونده اش قرار بگیرد و یا از آن فراتر رود و موجب تحریک پریودونتیت شود.(4-2) از آنجا که یک عامل موضعی مثل رابطه اکلوزال و نیروهای اکلوژنی می تواند خط مشی بیماری های پریودنتال را تحت تاثیر قرار دهد، بررسی آن باید به دقت مانند سایر معاینات دهانی انجام بگیرد.(1) همچنین لازم به ذکر است که الگوی تماس های اکلوزالی بر کنترل عضلانی موقعیت فک و مفصل تمپورومندیبولار به شدت موثر است. وضعیت با ثبات اکلوزال موجب افزایش کارایی مضغ و به طور همزمان موجب کاهش آسیب احتمالی به تمام اجزای سیستم جونده می شود.(4و3)
در نتایج مطالعه ی گذشته نگر Davies و همکاران(2) که بر روی گروهی از بیماران مبتلا به پریودنتیت انجام گرفته است، گزارش شده است که حذف تداخلات اکلوزال تاثیر مثبتی بر نتیجه درمان دارد؛ یعنی ترومای ناشی از اکلوژن یک عامل مرتبط موضعی تحریک کننده است. به نظر می رسد که شواهد و مطالعات از این فرضیه که ترومای ناشی از اکلوژن، توانایی تشدید تخریب پریودنشیوم ملتهب را دارد، حمایت می کنند.(4-2) نیروهای اکلوزال یکنواخت بر روی یک دندان، تنظیم فیزیولوژیک الیاف اتصالی پریودنتال و ساختار استخوانی آن را تحریک می کنند و ثبات آن را افزایش می دهند. تماس های نامناسب اکلوزالی می تواند اثرات مخربی برسیستم فکی– دهانی و دندان ها داشته باشد.(4و3) تاثیرات ترومای اکلوژن در ایجاد اختلال در مفصل تمپورومندیبولار (TMJ) و عضلات جونده از دیرباز مورد قبول محققین بوده است.(5-3) سایش دندانی، ضایعات سرویکالی غیرپوسیده ناحیه ی طوق، لقی دندان و اسپاسم عضلات جونده از مصادیق آمار ترومای اکلوژن بر دندان ها می باشند. در بررسی های بالینی، گاهی به مواردی برخورد می شود که دندان بدون دلیل پوسیدگی خاصی، صرفا به خاطر ترومای اکلوژن نکروز شده است.(7و6) این پدیده خصوصاً در دندان های قدامی پایین که تحت ترومای اکلوژن بوده اند، بارها مشاهده شده است.(7و6) بنابراین یافتن اکلوژنی که علاوه بر کارا بودن منجر به بروز حداقل آسیب شود بسیار اهمیت دارد.(2) مطالعات در زمینه ترومای اکلوژن، بیشتر معطوف به انساج پریودنتال بوده و در زمینه تاثیر تروما بر حیات پالپ و پری اپیکال، مطالعات خیلی محدود است.(5و3)
مروری بر مطالعات نشان می دهد که تحقیقات انجام شده بر روی تاثیر ترومای اکلوژن بر راکسیون پالپ، پری اپیکال و PDL دندان های سگ، بسیار محدود می باشد.(11-8)Zhou و همکاران(5) و Lindhe و Ericsson(9) در مطالعات خود نتیجه گرفتند که ترومای اکلوزالی به تنهایی نمی تواند در پریودنتال لیگامنت ایجاد تخریب کند و حتما باید التهاب و پریودنتیت همراه آن وجود داشته باشد، اما در این زمینه، طبق مطالعه Rodriguez و همکاران(12) تناقض وجود دارد. لذا به دلیل اهمیت امکان تاثیر ترومای ناشی از اکلوژن بر التهاب پالپ و تخریب پری اپیکال، بر آن شدیم مطالعه ی حیوانی بر روی تاثیرات تروما بر پالپ و پری اپیکال از طریق بررسی هیستولوژیک روی دندان های مولر سگ داشته باشیم.
مواد و روش ها
روش اجرای این مطالعه به صورت تجربی از نوع مطالعات حیوانی بود و مراحل اجرای آن در دانشکده دندانپزشکی مشهد در مرکز پژوهش حیوانی انجام شد. کد اخلاق پژوهش این مطالعه، IR.MUMS.REC.1385.60 بود. در این مطالعه پایلوت از 16 سگ سالم، بالغ و مذکر که همگی از نژاد سگ گله بوده و سه سال سن داشتند، استفاده شد که به صورت تصادفی به دو گروه 8 تایی تقسیم شدند. وزن متوسط سگ ها 23 کیلوگرم بود. ابتدا سگ ها توسط دامپزشک مورد معاینه کامل قرار گرفته و واکسن های لازمه از جمله هاری و شش گانه تزریق شد و درمان های ضدانگلی برای آنان انجام گرفت. دندان های سگ از نظر فقدان پوسیدگی و وجود پریودنشیوم سالم در معاینه توسط رادیوگرافی تایید شد (تصویر 1).
تصویر 1 : نمای کلینیکی و رادیوگرافیک ایجاد ترومای اکلوژن بر دندان مولر پایین سگ توسط اندکس اکریلی و کامپوزیت که افزایش ارتفاع اکلوزال توسط نوار آرتیکولاسیون و گیج مدرج تایید شده است.
قابل ذکر است که اکلوژن سگ ها در ناحیه مولری کاملاً جفت بوده و دندان ها با هم تماس کاسپ به کاسپ و تطابق اکلوژنی داشتند. سگ ها به وسیله مخلوط Ketamin با دوز 1 میلی گرم به ازای هر 4 کیلوگرم وزن سگ و 2/0
میلی گرم Acepromasine که توسط آب مقطر تا 1 سی سی رقیق می شد، به صورت تزریق عضلانی بیهوش شدند. پس از اطمینان از صحت سلامتی دندان ها در کلینیک و رادیوگرافی، بدون ایجاد تهیه حفره، سطح جونده برساژ شد. سپس سطح مینا با اسیدفسفریک 37 درصد آماده سازی شد. با استفاده از Resin bond (GC, Tokyo, Japan) کامپوزیت بر روی سطح جونده مولر اول پایین سمت راست قرار داده شد. میزان ضخامت کامپوزیت بنابر ایندکس آکریلی بر روی دندان مولر دوم تعیین می شد. ایندکس های آکریلی در ضخامت 5/1 میلی متر بر روی دندان مولر دوم مجاور هر سگ ساخته می شد. با توجه به فرم وج مانند دندان های مولر پایین سگ، درنهایت اکلوژن به گونه ای بر روی دندان مولر اول بلند می شد که دندان مولر خلفی تر به ضخامت چهار لایه نوار آرتیکولاسیون Hanel ساخت (Kelen) جدا می شد. به این ترتیب اکلوژن دندان مولر قدامی تر به اندازه ی حدود 160 میکرون بلندتر می شد. (تصویر 1) غذای سگ ها در مدت تحقیق براساس نظر دامپزشک تهیه شد و برای همه موارد یکسان بود. حجم نمونه با مشورت با آمارگر و در نظر گرفتن مطالعات موجود و امکانات محدود دانشکده، 8 سگ در هر گروه بود که با در نظر گرفتن دو دندان مولر مقابل هم، دندان های تحت تروما 16 عدد در هر گروه شدند. مداخله در این مطالعه، زمان ترومای اکلوژن و پیامد بروز التهاب در سیستم پالپ، پری اپیکال و PDL بود. انتخاب زمان 48 ساعت برای ترومای حاد و 30 روز برای ترومای مزمن بر اساس رفرنس Lindhe در نظر گرفته شد.(9)
در گروه اول، سگ ها بعد از 48 ساعت (ترومای حاد) و در گروه دوم، 30 روز (ترومای مزمن) تحت وایتال پرفیوژن ترانس کاردیال قرار گرفتند و قربانی (Sacrifice) شدند. سپس دندان های فک بالا و پایین به همراه استخوان و انساج مجاور جداشده و در فرمالین 10 درصد غوطه ور شدند. نمونه ها به مدت 15 روز در محلول اسیدنیتریک 10 درصد و مواد بافری قرار گرفته و دکلسیفیه شدند. سپس در بلوک پارافین گذاشته شده و برش های 4 میکرونی تهیه شد. سرانجام برش ها توسط هماتوکسیلین و ائوزین رنگ آمیزی شده و در اختیار پاتولوژیست قرار گرفتند و اطلاعات مربوطه توسط ایشان یادداشت و ثبت گردید. برای بررسی شدت تراکم سلول های آماسی، 100 میکرومتر مربع از پرالتهاب ترین ناحیه پری اپیکال، پالپ و پریودنتال لیگامنت در زیر میکروسکوپ نوری Canon(Canon Inc, Tokyo Japan) در نظر گرفته و به شمارش پلاسموسیت ها، لنفوسیت ها، ماکروفاژ ها و پلی مورفونوکلئرها در بزرگنمایی 40 ×10 پرداخته شد و براساس غلبه گروه سلولی آماسی و سایر المان های موجود، به مزمن و یا حاد طبقه بندی شدند. جهت بررسی شدت ادم، میزان افزایش مایع بین بافتی که موجب افزایش فاصله بین سلول ها می شود، به طور نسبی در پالپ و پری اپیکال تعیین گردید. همچنین تعیین وازودیلاسیون براساس افزایش قطر رگ به طور نسبی در پالپ و پری اپیکال تعیین شد.(8) التهاب حاد به صورت ارتشاح نوتروفیلی و حضور ادم و وازودیلاتاسیون عروقی تعریف شد. همچنین در صورت ارتشاح لنفوسیت ها، پلاسماسل و ماکروفاژ ها نوع التهاب مزمن در نظر گرفته شد.(8)
برای شمارش تعداد سلول های آماسی ترتیب امتیازبندی زیر مشابه مطالعه Gomes و همکاران(8) در نظر گرفته شد: درصورت مشاهده از صفر تا یک سلول آماسی در 100 میکرومتر مربع، امتیاز 0 (آماس ندارد) / از 2 تا 5 سلول آماسی در 100 میکرومتر مربع، امتیاز 1 (آماس خفیف) / از 6 تا 15 سلول آماسی در 100 میکرومتر مربع، امتیاز 2 (آماس متوسط ) / از 15 سلول آماسی بیشتر در 100 میکرومتر مربع، امتیاز 3 (آماس شدید).(8)
همچنین وجود آماس در فضاهای استخوانی اطراف نیز براساس میزان توزیع سلول های آماسی در این فضا تعیین گردید. در پایان از آزمون کای دو پیرسون، من ویتنی،
ویل کاکسون و همچنین آزمون کروسکال- والیس و آزمون دقیق فیشر جهت تجزیه و تحلیل آماری استفاده شد. از نرم افزار SPSS ویرایش 13 جهت آنالیز آماری استفاده گردید. در این بررسی 05/0= α درنظر گرفته شد.
یافته ها
دراین مطالعه در 16 سگ (دو گروه 8 تایی)، دندان های مولر پایین و دندان مقابل آن (مولرهای بالا) تحت ترومای اکلوژن قرار گرفتند و راکسیون پالپ، PDL و پری اپیکال در آن ها، بعد از 48 ساعت و 30 روز بررسی گردید. فراوانی التهاب در پالپ تاجی، ریشه ای، پری اپیکال و PDL بعد از 48 ساعت در مولرهای بالا به ترتیب 0/25، 5/37، 5/12 و 5/12 درصد و در مولرهای پایین 5/37، 50، 0/25 و 5/12 درصد بود. در بررسی وجود التهاب در پالپ تاجی، ریشه ای، پری اپیکال و PDL مولر های بالا و پایین بر اساس آزمون دقیق فیشر به این نتیجه دست یافتیم که بین شدت و نوع التهاب پس از 48 ساعت با موقعیت دندان، ارتباط معنی داری وجود نداشت (جدول 1). بررسی وجود التهاب در نواحی پالپ، پری اپیکال و PDL در دندان های مولر مقابل هم، به صورت تفکیکی نیز انجام شد (جدول 1 و نمودار 1).
جدول 1 : بررسی وجود التهاب در پالپ تاجی، پالپ ریشه ای، پری اپیکال و PDL دندانهای مولر بالا و پایین (بعد از 48 ساعت)
|
ترومای حاد (زمان 48 ساعت) |
وجود التهاب در پالپ تاجی |
وجود التهاب در پالپ ریشه ای |
وجود التهاب در پری اپیکال |
وجود التهاب در PDL |
|||||
|
دارد |
ندارد |
دارد |
ندارد |
دارد |
ندارد |
دارد |
ندارد |
||
|
مولر بالا |
تعداد |
2 |
6 |
3 |
5 |
1 |
7 |
1 |
7 |
|
درصد |
0/25 |
0/75 |
5/37 |
5/62 |
5/12 |
5/87 |
5/12 |
5/87 |
|
|
مولر پایین |
تعداد |
3 |
5 |
4 |
4 |
2 |
6 |
1 |
7 |
|
درصد |
5/37 |
5/62 |
0/50 |
0/50 |
0/25 |
0/75 |
5/12 |
5/87 |
|
|
نتایج آزمون آماری دقیق فیشر بین مولر بالا و پایین در هر گروه |
99/0P> |
99/0P> |
99/0P> |
99/0P> |
|||||
نمودار 1 : توزیع فراوانی التهاب حاد و مزمن بعد از ترومای 48 ساعته.
قابل ذکر است که به دنبال ترومای 48 ساعته میزان التهاب حاد و مزمن در پالپ تاجی مولر بالا هر کدام 5/12 درصد بود در حالی که در پالپ تاجی مولر پایین میزان التهاب حاد 5/12 درصد و التهاب مزمن 0/25 درصد مشاهده شد. در پالپ ریشه ای مولر بالا میزان التهاب حاد 5/12 درصد و التهاب مزمن 0/25 درصد بود. در مولر پایین التهاب حاد و مزمن هر کدام 0/25 درصد مشاهده شد. در پری اپیکال مولر پایین میزان التهاب حاد 0/5 درصد و التهاب مزمن 0/20 درصد بود در حالی که در سایر موارد (پری اپیکال مولر بالا، PDL مولر بالا و پایین) میزان التهاب حاد 0/2 درصد و میزان التهاب مزمن 5/10 درصد بود.
همچنین، 0/25 درصد پالپ تاجی مولرهای بالا، دارای التهاب از نوع خفیف بوده است. 5/37 درصد التهاب در پالپ ریشه ای مولرهای بالا مشاهده شد که 0/25 درصد شدید و 5/12 درصد خفیف بوده است. میزان التهاب در پری اپیکال و PDL دندان مولر بالا در 5/12 درصد موارد از نوع حاد بوده است. در بررسی التهاب در پالپ تاجی دندان مولر پایین 5/37 درصد موارد، آماس پالپ تاجی مولر پایین شدید بوده است. میزان التهاب در پالپ ریشه ای دندان مولر پایین در 0/50 درصد موارد از نوع شدید بوده است. در بررسی التهاب در پری اپیکال دندان مولر پایین فقط 0/25 درصد موارد دارای التهاب بود که نیمی از آن شدید و نیمی از آن خفیف بوده است. میزان التهاب در PDL دندان مولر پایین در 5/12 درصد موارد از نوع شدید بوده است.
بر اساس آزمون دقیق فیشر، به دنبال ترومای 48 ساعته، التهاب پالپ ریشه ای به طور معنی داری بیشتر از پالپ تاجی بوده و التهاب در پری اپیکال پیشرفته تر از PDL بود (001/0>P).
قابل ذکر است که از آن جا که ادم و وازودیلاتاسیون عروقی از المان های آماس حاد می باشد، بروز این دو مورد در قالب ادم حاد گزارش شد. در بررسی وجود التهاب در پالپ تاجی، ریشه ای، پری اپیکال و PDL مولر های بالا و پایین بعد از 30 روز به این نتیجه دست یافتیم که مقادیر التهاب بعد از 30 روز در مولرهای بالا به ترتیب 0/75، 0/75، 5/12 و 5/12 درصد و در مولرهای پایین 5/87، 0/100، 0/25 و 0/25 درصد بود. قابل ذکر است که بین شدت و نوع التهاب مزمن با موقعیت دندان، بر اساس آزمون دقیق فیشر ارتباط معنی داری وجود نداشت (جدول 2). بررسی التهاب پالپ، پری اپیکال و PDL در دندان های مولر پایین و بالای مقابل هم، به صورت تفکیکی نیز در آورده شده است.
از نظر فراوانی، به دنبال ترومای 30 روزه، التهاب پالپ ریشه ای در کل بیشتر از پالپ تاجی بود و در واقع بین التهاب پالپ تاجی و پالپ ریشه ای اختلاف آماری معنی داری وجود داشت که بر اساس آزمون دقیق فیشر 001/0>P بود. همچنین از نظر میزان فراوانی، التهاب در پری اپیکال پیشرفته تر از PDL بود، به طوری که بین وجود التهاب در پری اپیکال و PDL، اختلاف آماری معنی دار بود که بر اساس آزمون دقیق فیشر 001/0>P بود. تمام موارد التهاب به دنبال ترومای 30 روزه از نوع مزمن بودند. همچنین 0/75 درصد پالپ تاجی مولرهای بالا، دارای التهاب از نوع متوسط بوده است. 0/75 درصد التهاب در پالپ ریشه ای مولرهای بالا مشاهده شد که 0/50 درصد شدید بوده است. میزان التهاب در پری اپیکال و PDL دندان مولر بالا در 5/12 درصد موارد شدید بوده است. در بررسی التهاب در پالپ تاجی دندان مولر پایین، 5/87 درصد موارد آماس پالپ تاجی پایین، شدید بوده است. میزان التهاب مزمن در پالپ ریشه ای دندان مولر پایین در 0/100 درصد موارد شدید بوده است. ناحیه پری اپیکال دندان مولر پایین فقط در 0/25 درصد موارد دارای التهاب بوده که نیمی از آن خفیف و نیمی از آن شدید بوده است. میزان التهاب در PDL دندان مولر پایین 0/25 درصد موارد از نوع شدید بوده است. فراوانی التهاب پالپ و پری اپیکال مولرها در بازه زمانی 30 روز، 5/62 درصد موارد و در بازه 48 ساعت 5/37 درصد کل موارد بود که بر اساس آزمون دقیق فیشر، التهاب پالپ و پری اپیکال مولرها در بازه زمانی 30 روز از بازه 48 ساعت بطور معنی داری بیشتر بود (001/0>P) (تصویر 1).
جدول 2 : بررسی وجود التهاب در پالپ تاجی، پالپ ریشه ای، پری اپیکال و PDL دندانهای مولر بالا و پایین (بعد از 30روز)
|
ترومای مزمن (زمان 30 روز) |
وجود التهاب در پالپ تاجی |
وجود التهاب در پالپ ریشه ای |
وجود التهاب در پری اپیکال |
وجود التهاب در PDL |
|||||
|
دارد |
ندارد |
دارد |
ندارد |
دارد |
ندارد |
دارد |
ندارد |
||
|
مولر بالا |
تعداد |
6 |
2 |
6 |
2 |
1 |
7 |
1 |
7 |
|
درصد |
0/75 |
0/25 |
0/75 |
0/25 |
5/12 |
87.5 |
5/12 |
87.5 |
|
|
مولر پایین |
تعداد |
7 |
1 |
8 |
0 |
2 |
6 |
2 |
6 |
|
درصد |
5/87 |
5/12 |
0/100 |
0/0 |
0/25 |
0/75 |
0/25 |
0/75 |
|
|
نتایج آزمون آماری دقیق فیشر بین مولر بالا و پایین در هر گروه |
99/0P> |
467/0P= |
99/0P> |
00/1P= |
|||||
تصویر 1 : نمای هیستولوژیک التهاب حاد و مزمن پالپ و پری اپیکال مولر اول پایین سگ پس از 48 ساعت و 30 روز توسط رنگ آمیزی H&E و میکروسکوپ نوری Canon با بزرگنمایی 200 برابر. التهاب پالپ و پری اپیکال مولرها در بازه زمانی 30 روز (B) شدیدتر و بیشتر از التهاب فاز 48 ساعت (A) می باشد.
بحث
تماس های نامناسب اکلوزالی می تواند اثرات تخریبی بر سیستم دهانی فکی داشته باشد. این تاثیرات از دیرباز مورد قبول محققین بوده است.(4و3) اسپاسم های عضلانی متعاقب اکلوژن تروماتیک، دیستالی شدن کندیل، ایجاد اختلال در مفصل TMJ و ایجاد ضایعات وج شکل بدون پوسیدگی در ناحیه طوق از موارد و مصادیق این تاثیرات هستند.(14و13و6) تماس های زودرس دندانی همچنین می توانند بر روی سلامت پالپ، پری اپیکال و پریودنتال لیگامنت (PDL) موثر باشند، از جمله این تاثیرات نکروز دندان های تحت تروما و لقی دندان می باشد.(15و1) اکلوژنی که چنین عوارض تخریبی را ایجاد کند، اکلوژن تروماتیک نامیده می شود.(4و3)
Kaufman و همکاران(13) در مطالعه ای بیان کردند که دندان هایی که تحت ترومای اکلوژن هستند، میزان بیشتری از دست رفتن چسبندگی در PDL همراه با پاکت پریودنتال را نشان می دهند.Torisu (16) پژوهشی درمورد تغییرات عروقی پریودنتال و استخوان آلوئول، ناشی از ترومای اکلوژن بر روی سگ ها انجام داد و بیان کرد تغییرات عروقی ناشی از ترومای اکلوژن سبب تحلیل استخوان آلوئول و به دنبال آن حجیم شدن غشای پریودنتال می گردد. Cao(17) نشان داد که در دندان های دارای التهاب یکسان، آنهایی که تحت تروما بودند، ساپورت استخوانی کمتر و تحلیل استخوانی بیشتری داشتند. Lindhe و همکاران(10) تحقیقی در مورد واکنش بافت لیگامان پریودنتال به تروما روی سگ انجام دادند و در ارزیابی هیستولوژیک به این نتیجه رسیدند که PDL در این دندان ها افزایش عرض پیدا کرده، کلاژن کاهش یافته و حجم ساختمان عروقی و لکوسیت ها افزایش یافته است. Burgget(18) در طی مطالعه ای به این نتیجه رسید که سطح چسبندگی پریودنتال بهتری با اجاست اکلوزالی به دست می آید. در مطالعه حاضر، از بین حیوانات مورد بررسی در مقالات، از جمله (موش، خرگوش، گربه، میمون)، حیوان سگ به دلیل ساختار دندان های مولری مناسب، عدم وجود ویروس های بیماری زای خطرناک مانند آنسفالیت و مننژیت که در میمون ها رایج است و همچنین به دلیل باز شدن بهتر دهان سگ ها و اکلوژن مناسب انتخاب گردید.(19و11-8و4) قابل ذکر است که اکلوژن سگ ها در ناحیه مولری کاملاً چفت بوده و دندان ها با هم تماس کاسپ به کاسپ و تطابق اکلوژنی دارند. در نتیجه بلند شدن ارتفاع کاسپ مولر ها ی سگ در ایجاد تروما می تواند موثر باشد. حجم نمونه با مشورت با آمارگر و در نظرگرفتن مطالعات موجود و امکانات محدود دانشکده در واحد پژوهش حیوانی، 8 سگ در هر گروه بود که نسبت به سایر مطالعات روی سگ ها، حجم نمونه قابل قبولی بود.(11-8) همچنین از آن جا که هدف این مطالعه مقایسه التهاب ناشی از ترومای حاد و مزمن بود و نظر به اینکه تاثیر التهابی ترومای اکلوژن در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل در مطالعات قدیمی تر انجام شده است(11-8) نیازی به انتخاب گروه کنترل در این مطالعه نبود.
انتخاب زمان 48 ساعت برای ترومای حاد و 30 روز برای ترومای مزمن بر اساس رفرنس Lindhe در نظر گرفته شد.(9)
در این مطالعه، به دنبال ترومای اکلوژن، التهاب در پالپ ریشه ای بیشتر از پالپ تاجی بود و التهاب در پالپ ریشه ای، گرایش قابل توجهی به سمت التهاب مزمن داشت. این نتایج می تواند مشابه مطالعات قبلی تایید کننده ی فرضیه ی احتمال وجود مسیر تحریک و انتقال التهاب از پری اپیکال به سمت پالپ ریشه ای و سپس پالپ تاجی باشد(20) که خود مزمن بودن بیشتر آماس والتهاب در ناحیه پالپ ریشه ای، تاکید دیگری بر این فرضیه و ادعاست. Caviedes‐Bucheli و همکاران(20) در مطالعه خود افزایش آنژیژنز و التهاب پالپی و افزایش Substance-P را پس از ترومای اکلوژن بیان کردند.(20) در مقایسه بین آماس ناحیه پری اپیکال و PDL می توان نتیجه گرفت که میزان فراوانی التهاب در ناحیه پری اپیکال بیشتر از PDL بود. قابل ذکر است که طبق مطالعات، PDL در درجه اول ضربه گیر و کنترل کننده نیروهای اکلوزالی وارده است اما قابلیت انطباق خوبی مخصوصاً در برابر نیروهای عمودی دارد.(19و13و3) در این مطالعه تغییرات لایه ادنتوبلاست ها و پره دنتین خیلی ناچیز و اندک و در جهت افزایش ضخامت لایه های مزبور بود که می تواند واکنش پالپ در جهت ساخت و ساز عاج ترمیمی برای مقابله با تحریک موجود باشد. قابل ذکر است که نتایج مقاله حاضر با مطالعات قبلی مشابهت دارد.(15-13و3و1)
Zeng و همکاران(7) در مطالعه ای بیان کردند که ترومای اکلوژن می تواند منجر به تغییرات تخریبی و التهابی در عروق خونی پالپ و پری اپیکال شود. Kvinnsland و همکاران(21) در مطالعه ای بر روی مورفولوژی اعصاب پالپ و پریودنتال موش ها نتیجه گرفتند که در مدت طولانی اعمال تروما، تغییرات عصبی در پالپ پیشرفت کرده و بیشتر از پریودنشیوم گسترش می یابد. Shi و همکاران(19) در مطالعه ای بر روی موش نتیجه گرفتند که آسیب به پالپ با گذشت زمان پیشرفت کرده ولی در پریودنشیوم تغییرات تطابقی ایجاد می شود که با یافته های ما مطابقت دارد.
پس از انجام آزمون دقیق فیشر، ارتباط معنی داری بین وجود التهاب در پالپ تاجی با موقعیت دندان در فک بالا و پایین وجود نداشت، اگرچه شدت التهاب در پالپ تاجی دندان های پایین بیشتر بود که می توان این اختلاف را تا حدی به وضعیت استخوانی فک بالا و پایین و خونرسانی بهتر در فک بالا به دلیل استخوان اسفنجی دانست.(19و13و3) در پالپ ریشه ای نیز اختلاف آماری معنی داری بین پالپ ریشه ای و موقعیت دندان در فک بالا و پایین وجود نداشت. در بررسی روند التهاب در پری اپیکال و PDL و ارتباط آن با موقعیت دندان در فک بالا و پایین نیز نتایج مشابهی به دست آمد.
محدوده سلامتی ذاتی و معمولی برای تمام بافت ها، اجازه برخی تغییرات اکلوژنی را بدون اثرات زیان بار به پالپ و پریودنشیوم می دهد.(3) در تجربه روی حیوانات مشخص شده است که اختلالات سیستمیک می توانند مقاومت بافتی را کاهش دهند(7)، همچنین استرس ها و عوامل سیستمیک مثل کمبود پروتئین و عوامل احساسی فاکتورهای موثری در تغییر پتانسیل ترمیم پالپ و پری اپیکال متعاقب استرس های اکلوزالی هستند.(7)
در مطالعه حاضر، پالپ تاجی و ریشه ای از نظر وجود آماس با هم مقایسه شدند و نتایج نشان دهنده التهاب بیشتر در پالپ ریشه ای بود. روند التهاب در پری اپیکال نیز پیشرفته تر از PDL بود و این اختلاف معنی دار بود که با نتایج مطالعه Singh و Jalaluddin(17) مشابهت دارد. Shi و همکاران(19)، با انجام مطالعه ای بر روی دندان های مولر موش ها، تاثیر ترومای اکلوژن را بر روی پالپ و پریودنشیوم بررسی نمودند و به این نتیجه رسیدند که آسیب های وارده به پالپ بصورت جدی تری نسبت به پریودنشیوم اتفاق می افتد و پریودنشیوم برخلاف پالپ تغییرات سازگارتری را نشان می دهد.(19)
نتیجه گیری
به دنبال ایجاد ترومای اکلوژن در دندان های مولر سگ، التهاب پالپ و پری اپیکال در بازه زمانی 30 روز، بیشتر از 48 ساعت بود. پدیده آماس در دندان های پایین بیشتر و مزمن تر از دندان های بالا بود، هرچند که بین شدت و نوع التهاب ترومای حاد )48 ساعت( و ترومای مزمن )30 روزه( با موقعیت دندان، ارتباطی وجود نداشت. همچنین التهاب پالپ و پری اپیکال مولرها در بازه زمانی 30 روز، به طور معنی داری بیشتر از 48 ساعت بود. التهاب پالپ ریشه ای بیشتر از پالپ تاجی بوده و از نظر میزان فراوانی، التهاب در پری اپیکال پیشرفته تر از PDL بود.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مراتب تشکر را از همکاری های واحد پژوهش حیوانی دانشکده دندانپزشکی مشهد و پشتیبانی معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد ابراز می دارند. این مقاله برگرفته از پایان نامه دانشجویی عمومی دانشکده دندانپزشکی به شماره 1919 است.
)