نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران.
2 دکتری سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران.
3 استاد تمام، مرکز تحقیقات سلامت دهان، دانشکده پزشکی، دانشگاه اولو فنلاند، مرکز تحقیقات پزشکی، بیمارستان دانشگاه اولو، اولو، فنلاند
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Primary care providers (PCP), including family physicians, and family healthcare providers have more frequent contact with patients, compared to dentists. Therefore, it would be efficient to engage them in oral health promotion programs. The purpose of the present study was to evaluate primary care providers and the physicians’ self-confidence in terms of oral health care and the prevention of oral diseases and the associated factors.
Materials and Methods: In this cross-sectional study, a self-administered questionnaire was sent to all PCPs (n=680) and physicians (n=220) working at seven health centers in Tehran. The questionnaire consisted of items, such as oral health knowledge, background information, and oral health behavior (OHB). Two items sought information about the self-confidence of PCPs and physicians regarding dental caries diagnosis and offering advice on oral health. The data were analyzed using logistic regression.
Results: The mean ages of the physicians and PCPs were 39±8/0 and 37±8/0, respectively. Out of 34, the oral health knowledge scores of the physicians and PCPs were 18.2±4.5 and 17.2±4.5, respectively. 34% of the physicians and 27% of the PCPs showed self-confidence in terms of dental caries diagnosis. With regard to offering advice on oral health, 32% and 34% of the physicians and PCPs provided the patients with oral health counselling, respectively.The higher levels of self-confidence in terms of dental caries diagnosis and oral health counselling with parents obtained in physicians who had the higher scores of oral health knowledge (P>0.05). The PCPs working in deprived areas (P>0.001) or those with higher OHB scores revealed to be more confident (P>0.05).
Conclusion: In spite of the fact that oral health is an essential component of primary care, physicians and PCPs revealed the lower levels of self-confidence in this regard. Therefore, it is essential to provide physicians and PCPs with appropriate OHB and self-confidence training which leads to the improvement of community oral health.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
سلامت دهان جزئی از رفاه و سلامت عمومی است که کیفیت زندگی افراد، اعتماد به نفس و روابط اجتماعی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. با وجود این که بیماری های دهان قابل پیشگیری هستند، افراد زیادی در سراسر دنیا به این بیماری ها مبتلا می باشند. این بیماری ها دارای دامنه گسترده ای هستند و از سرطان های دهان، نوما، پوسیدگی دندان، بیماری های لثه تا سایش های دندانی و فلوروزیس را در بر می گیرند.(1) از این میان، پوسیدگی دندان شایعترین بیماری مزمنی است که انسان ها را در تمام نقاط دنیا مبتلا می کند و پنج برابر آسم شیوع دارد.(2) شواهد موجود، نشان دهنده ی افزایش قابل توجه شیوع پوسیدگی در دنیا در سال های اخیر می باشد.(3)
میزان بالای بیماری های دهان و دندان می تواند بر کیفیت زندگی افراد، اثرات کوتاه مدت و بلند مدت داشته باشد و عدم درمان این بیماری ها می تواند منجر به ایجاد درد، باکتریمی، از دست دادن زمان مدرسه و کار شود. اطلاعات به دست آمده نشان داده است که این زمان از دست رفته تنها در آمریکا تقریبا̎ ۵۲ میلیون ساعت در سال برای کودکان و ۱۶۴ میلیون ساعت برای بزرگسالان می باشد.(5و4) سایر عوارض آن شامل کاهش رشد و تکامل، اختلال در گفتار، اثر بر سلامت عمومی فرد و از دست دادن زودهنگام دندان ها و اعتماد به نفس است.(8-6و1) درمان سنتی بیماری های دهان و دندان بسیار پر هزینه است، به طوری که آن را به چهارمین درمان پر هزینه در کشور های صنعتی بدل ساخته است(9) در بسیاری از کشورهای کم درآمد، اگر درمانی در دسترس باشد، هزینه درمان پوسیدگی دندان به تنهایی از کل بودجه مراقبت سلامت یک کودک بیشتر می باشد.(1)
برنامه های سلامتی سازمان بهداشت جهانی(10)، بر این مساله تاکید دارد که سلامت دهان برای سلامت عمومی لازم و جزئی از آن است و هر تلاشی برای ارتقاء سلامت دهان و دندان صورت می گیرد باید کاملاً منطبق بر سایر استراتژی های ارتقاء سلامت باشد.
عدم آگاهی از اهمیت سلامت دهان، کمبود دسترسی به مراقبت های دندانپزشکی، در دسترس نبودن میزان کافی اعمال پیشگیرانه مثل فلورایداسیون آب، مکمل های فلوراید و سیلنت های دندانی از فاکتورهای موثر در افت وضعیت سلامت دهان می باشند. در مقایسه با دندانپزشکان، تامین کنندگان مراقبت های اولیه سلامت (Primary health care providers) و سایر افراد حرفه ای سلامت عمومی و ارتباط بیشتری با گروه های متفاوت سنی منجمله مادران باردار یا دارای نوزاد و کودکان کم سن دارند. بنابراین لازم است که این گروه تامین کننده مراقبت های اولیه سلامت از ریسک فاکتورهای مرتبط با بیماری های دهان و دندان و ارتباط سلامت دهان با سلامت عمومی آگاه باشند تا بتوانند به موقع در زمینه ارتقائ سلامت دهان تصمیمات موثر و مناسب بگیرند.(6) این افراد، به طور خاص نیازمند دانش و مهارت بیشتر در زمینه سلامت دهان و دندان کودکان می باشند زیرا بیماری دهان و دندان در کودکان شایع است و بی عدالتی در طبقات اقتصادی- اجتماعی و نژادهای مختلف و کمبود دسترسی به دندانپزشک برای بسیاری از کودکان وجود دارد.(11) بنابراین توصیه های اخیر بر ادغام حرفه ای پزشکی و دندانپزشکی و شرکت افراد حرفه ای غیر دندانپزشک در ارائه خدمات سلامت دهان جهت رسیدن به هدف ارتقائ سلامت دهان و دندان جامعه تاکید دارد.(13و12و2)
آموزش پزشکان برای افزایش دانش و اعتماد به نفس آنها نسبت به تشخیص وضعیت سلامت و پیشگیری از بیماری های دهان می تواند باعث افزایش ارجاع بیماران توسط آنها به دندانپزشک شود.(14) چنین برنامه های آموزشی می تواند برای سایر مراقبین سلامت غیر دندانپزشک نیز مفید باشد چرا که این افراد ممکن است تنها منبع آموزش و مراقبت برای بیمارانی باشند که به دندانپزشک دسترسی ندارند.(15)
هدف مطالعه حاضر بررسی اعتماد به نفس پزشکان عمومی و کارکنان بهداشت خانواده شاغل در مراکز بهداشتی- درمانی تهران در زمینه ارتقائ سلامت دهان ودندان و عوامل موثر بر آن بود.
مواد و روش ها
گروه هدف این مطالعه، کلیه پزشکان و کارکنان واحد بهداشت خانواده شاغل در مراکز بهداشتی- درمانی شهر تهران بودند. جمع آوری داده های مطالعه به صورت سرشماری در مدت یک ماه انجام شد. پرسشنامه ها با همکاری کارکنان آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت شبکه به همراه یک بسته حاوی مسواک و نخ دندان به عنوان هدیه به مراکز فرستاده شد و در اختیار کل افراد شرکت کننده در مطالعه قرار داده شد و بعد از یک هفته پرسشنامه ها مجددا̎ بوسیله همان افراد جمع آوری گردید.
این مطالعه با کد اخلاقی شماره 12912-69-01-90 به تائید کمیته اخلاقی دانشگاه رسید. تمامی پرسشنامه ها بدون نام بودند و اجباری برای شرکت افراد در این مطالعه وجود نداشت.
سؤالات پرسشنامه بر اساس پرسشنامه های استاندارد شده قبلی(18-16) با کمی تغییرات تنظیم گردید. سپس در گروه کارشناسانی شامل پنج تن از اساتید گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی دانشکده مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین یک مطالعه پایلوت قبل از شروع مطالعه در مراکز بهداشتی- درمانی شهر قزوین انجام شد تا قابل انجام بودن مطالعه را آزمایش کند و روایی و پایایی پرسشنامه مورد سنجش قرار گیرد.
اطلاعات زمینه ای شامل جنس، سال تولد، آخرین مدرک تحصیلی، وضعیت اقتصادی، منطقه شهری محل کار آنها (برخوردار / کمتر برخوردار)، فعالیت یا عدم فعالیت در بخش خصوصی و رفتارهای سلامت دهان شخصی بود. در انتها از شرکت کنندگان خواسته شد در صورت تمایل شماره تلفن همراه خود را بنویسند. عملکرد پزشکان و کارکنان بهداشت خانواده در رابطه با سلامت دهان شخصی شامل سؤالاتی راجع به رفتارهای سلامت دهان و دندان شخصی خود افراد بود و دارای پنج سؤال به شرح زیر بود:
معمولاً هر چند وقت یک بار مسواک می زنید؟ (نامنظم یا هرگز، هفتهای یکبار، دو تا سه بار در هفته، روزی یکبار، بیش از یکبار در روز)؛ آیا موقع مسواک زدن از خمیر دندان حاوی فلوراید استفاده میکنید؟ (همیشه یا اغلب اوقات، معمولاً، به ندرت، هرگز)؛ معمولاً هر چند وقت یک بار از نخ دندان استفاده میکنید؟ (هرگز، گاهی، دو تا سه بار در هفته، روزی یک بار، بیش از یک بار در روز)؛ در روز چند بار از تنقلات شیرین یا نوشیدنی شیرین (گرم یا سرد) ما بین وعدههای غذا استفاده میکنید؟ (سه بار یا بیشتر، حدود دو بار، حدود یک بار، گاهی، نه هر روز، به ندرت)؛ آخرین ویزیت دندانپزشکی شما کی بوده است؟ (طی شش ماه گذشته، شش ماه تا یک سال، یک یا دو سال قبل، دو تا پنج سال قبل، بیش از پنج سال قبل، هرگز، یادم نیست). به گزینه های این سؤالات از صفر برای منفی ترین پاسخ تا نمرات بالاتر برای گزینه های مرتبط با بهداشت بهتر نمره دهی شد و برای کل سؤالات یک نمره عملکرد سلامت دهان شخصی محاسبه گردید. عملکرد شخص در رابطه با سلامت دهان شخصی بعنوان یک متغیر زمینه ای در تجزیه و تحلیل آماری بکار گرفته شد ودامنه آن می توانست بین 0 تا 26 باشد. بعد از محاسبه ی نمره ی کل، برای آنالیز بیشتر؛ متغیر کمی به سه دسته خوب، متوسط و ضعیف (بر اساس 33 درصد) تقسیم شد.
این بخش شامل 34 سوال بود که محتوای سوالات شامل میانگین سنی که اولین دندان شیری و دائمی در دهان کودک رویش می کند، اولین دندان دائمی که معمولاً رویش می کند و دلیل اضافه کردن فلوراید به خمیر دندان، با پاسخ چهار گزینه ای بود که یکی از پاسخ ها، درست بود. همچنین نظر شرکت کنندگان در مورد انتقال باکتری از دهان مادر به دهان کودک، سن شروع استفاده از خمیر دندان حاوی فلوراید، شکل اولین علائم پوسیدگی، سن شروع مسواک زدن دندان های کودکان، قوی ترین پیش بینی کننده پوسیدگی در دندان های کودکان، مقایسه پوسیدگی زایی شیر مادر با شیر خشک، ارتباط ناهنجاری های فکی با مکیدن پستانک در کودکان زیر 3 سال و با تنفس دهانی، ارتباط وارنیش فلوراید با فلوروزیس، نقش تکرر مصرف شکر در ایجاد پوسیدگی، نقش سیلنت ها در پیشگیری از پوسیدگی، تأثیر شستن دهان با آب فراوان بعد از مسواک زدن و همچنین مقایسه اثر خمیر دندان حاوی فلوراید با روش مسواک زدن در پیشگیری از پوسیدگی، اثر قند زایلیتول بر کاهش باکتری های مسبب پوسیدگی، زمان باقی ماندن اسید در دهان بعد از غذا خوردن، بهترین زمان ارجاع خانم باردار برای انجام اعمال دندانپزشکی، علت اصلی ایجاد بیماری های لثه، ارتباط بیماری های لثه با بیماری های قلبی و عروقی، مشکلات در کنترل دیابت، تولد نوزاد با وزن کم و بیماری های ریوی و ارتباط داروهای ضد افسردگی، خواب آور، شل کننده عضلانی، کپسول های آنتی بیوتیک، داروهای ضد درد، ضد فشار خون و نیز شیمی درمانی و رادیوتراپی با افزایش احتمال پوسیدگی و نیز ضایعاتی که در حفره دهان بیش از 2 هفته باقی می مانند، با مقیاس پنج گزینه ای لیکرت (کاملاً موافقم، موافقم، نمیدانم، مخالفم، کاملاً مخالفم) پرسیده شد.
پاسخ این سؤالات در آنالیز به دو گروه صحیح و غلط تقسیم شد. به سؤالاتی که پاسخ صحیح داشتند نمره یک و آنهایی که نادرست بودند، نمره صفر داده شد. در گزینه های لیکرت، سوالاتی که پاسخ مثبت در آنها صحیح بود، به گزینه های کاملاً موافقم و موافقم و در سوالاتی که پاسخ منفی در آنها صحیح بود، به گزینه های مخالفم و کاملاً مخالفم عدد 1 تعلق گرفت و به سایر گزینه ها صفر داده شد. سپس از جمع نمرات سؤالات دانشی یک نمره دانش برای هر فرد محاسبه شد که بین 0 تا 34 قابل محاسبه بود.
بعد از نمره دهی به سؤالات و محاسبه نمره برای هر فرد، در هر سه حیطه، برای قابل قیاس شدن نمره ها در حیطه های مختلف، میانگین استاندارد (Standard Mean) از 100 نمره محاسبه شد.
برای تشخیص اعتماد به نفس در تشخیص پوسیدگی دندان و مشاوره با والدین، پرسشنامه شامل دو سؤال بود : "در مورد تشخیص پوسیدگی دندان به خود، اطمینان کافی دارم" و " در مورد مشاوره و صحبت با والدین درباره مراقبت دندانی فرزندانشان، دانش کافی دارم". پرسشنامه دارای پاسخ های پنج گزینه ای لیکرت (بسیار موافقم، موافقم، نمیدانم، مخالفم، بسیار مخالفم) بود. برای آنالیز، یک بار به پاسخ های بسیار زیاد و زیاد نمره یک و به سایر گزینه ها صفر داده شد تا افراد به دو دسته کسانی که اعتماد به نفس دارند و کسانی که اعتماد به نفس ندارند تقسیم شوند و یک بار برای به دست آوردن نمره اعتماد به نفس افراد، به گزینه ها نمره 0 تا 4 داده شد.
دادهها توسط نرم افزار آماری PASW Statistics با ویرایش 18 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. اطلاعات توصیفی توسط شاخصهای درصد، میانگین، انحراف معیار و دامنه بیان شدند. برای تحلیل دادههای کیفی دو حالتی از رگرسیون لوجیستیک استفاده شد. سطح معنی داری 05/0 تعیین گردید.
یافته ها
در مجموع، ۲۲۰ نفر از پزشکان عمومی (میزان پاسخ دهی: 92 درصد) و۶۸۰ نفر از کارکنان بهداشت خانواده (میزان پاسخ دهی: 99 درصد) شاغل در مراکز بهداشتی درمانی شهر تهران پرسشنامه های تکمیل شده را برگرداندند و در این تحقیق شرکت نمودند.
سن پزشکان شرکت کننده در مطالعه بین 24 تا 59 سال با میانگین و انحراف معیار 0/8±4/39 و سن کارکنان بهداشت خانواده، بین 22 تا 56 سال با میانگین و انحراف معیار 0/8±8/36 سال بود. همانطور که در جدول مربوط به اطلاعات زمینه ای شرکت کنندگان مشاهده می شود
(جدول 1) ، بیشتر شرکت کنندگان در مطالعه را در هر دو گروه خانم ها تشکیل می دادند و در مورد کارکنان بهداشت خانواده، آقایان تنها 3 درصد (21 نفر) از جمعیت بودند.
تعداد پزشکان در مناطقی از شهر که از نظر اقتصادی ضعیفتر بودند (کمتر برخوردار)، بیشتر بود (66 درصد معادل 146 نفر)، در حالی که تعداد کارکنان بهداشت خانواده در هر دو منطقه برخوردار و کمتر برخوردار یکسان بود.
جدول 1 : اطلاعات زمینه ای پزشکان و کارکنان بهداشت خانواده شاغل در مراکز بهداشتی درمانی شهر تهران در سال 1390
|
|
پزشکان |
کارکنان بهداشت خانواده |
P-value |
|
|
سن (سال) |
0/8 ± 4/39 |
0/8 ± 8/36 |
788/0 |
|
|
جنس |
زن |
(0/72) 158 |
(/97) 659 |
004/0 |
|
مرد |
(0/28) 62 |
(0/3) 21 |
|
|
|
محل کار |
برخوردار |
(0/34) 74 |
(0/50) 339 |
003/0 |
|
کمتر برخوردار |
(0/66) 146 |
(0/50) 341 |
|
|
|
OHB |
ضعیف |
(0/26) 57 |
(0/32) 208 |
233/0 |
|
متوسط |
(0/30) 65 |
(0/44) 289 |
|
|
|
خوب |
(0/44) 97 |
(0/24) 156 |
|
|
|
نمره دانش |
5/4 ± 2/18 |
5/4 ± 2/17 |
|
|
1) OHB (Oral Health Behaviour) نمره رفتارهای سلامت دهان: ضعیف= 18- 8، متوسط= 21-19، خوب= 26-22
2) داده ها بوسیله (درصد) تعداد و انحراف معیار±میانگین توصیف شده اند.
دامنه نمره ی کسب شده رفتارهای سلامت دهان شخصی (OHB) در پزشکان از 8 تا 26 (7/2±9/19) و در کارکنان بهداشت خانواده از 10 تا 26 (5/2±7/19) متغیر بود. حداکثر نمره رفتارهای سلامت دهان شخصی قابل کسب، 26 بود. بیشترین تعداد پزشکان در گروه OHB خوب (44 درصد) با نمره بین 22 تا 26 قرار داشتند و بیشترین تعداد کارکنان بهداشت خانواده در گروه OHB متوسط (44 درصد) قرار داشتند. نمره دانش پزشکان حداقل 5 و حداکثر 27 از حداکثر نمره قابل کسب 34 با میانگین و انحراف معیار 5/4±2/18 بود. نمره دانش کارکنان بهداشت خانواده حداقل1 و حداکثر 28 از حداکثر نمره قابل کسب 34، با میانگین و انحراف معیار 5/4±2/17 بود.
در کارکنان بهداشت خانواده، 7 درصد (48 نفر) دارای تحصیلات در حد دیپلم بودند، 27 درصد (184 نفر) فوق دیپلم داشتند و 66 درصد (448 نفر) دارای مدرک تحصیلی لیسانس و بالاتر از لیسانس بودند. 32 درصد (70 نفر) از پزشکان در مطب یا درمانگاه های خصوصی هم مشغول به کار بودند. در حالی که سایر آنها فقط در مراکز بهداشتی- درمانی کار می کردند.
در مورد اعتماد به نفس افراد در تشخیص پوسیدگی دندان، تنها 34 درصد پزشکان و 27 درصد کارکنان بهداشت خانواده، به این سؤال پاسخ مثبت دادند و اکثر آنها در این زمینه اعتماد به نفس کافی نداشتند. همچنین در مورد اعتماد به نفس در زمینه داشتن دانش کافی برای مشاوره و صحبت با والدین درباره ی مراقبت دندانی فرزندشان، تنها 32 درصد پزشکان (70 نفر) و 34 درصد کارکنان بهداشت خانواده (231 نفر)، عنوان کردند که دانش کافی دارند.
رگرسیون لوجیستیک بعد از تعدیل کردن برای متغیرهای زمینه ای (جدول 2) نشان داد که پزشکان مرد اعتماد به نفس بیشتری در تشخیص پوسیدگی دندان داشتند (44/2OR=).
جدول 2 : عوامل مرتبط با اعتماد به نفس پزشکان شاغل در مرکز بهداشتی-درمانی شهر تهران در تشخیص پوسیدگی دندان و داشتن دانش کافی برای مشاوره با والدین بر اساس رگرسیون لوجیستیک
|
|
ضریب رگرسیون (B) |
خطای معیار (SE) |
P-value |
نسبت شانس (OR) |
فاصله اطمینان 95 درصد OR |
|
|
حد بالا |
حد پایین |
|||||
|
اعتماد به نفس در تشخیص پوسیدگی |
|
|
|
|
|
|
|
جنس (مرد) |
89/0 |
44/0 |
٭045/0 |
44/2 |
82/5 |
02/1 |
|
سن |
02/0 |
02/0 |
318/0 |
02/1 |
07/1 |
98/0 |
|
نوع فعالیت |
57/0- |
43/0 |
188/0 |
57/0 |
32/1 |
24/0 |
|
محل کار (کمتر برخوردار) |
60/0 |
36/0 |
096/0 |
82/1 |
70/3 |
89/0 |
|
OHB |
09/0 |
07/0 |
151/0 |
09/1 |
24/1 |
|
|
نمره دانش |
08/0 |
04/0 |
٭043/0 |
08/1 |
17/1 |
96/0 |
|
اعتماد به نفس در داشتن دانش کافی برای مشاوره |
|
|
|
|
||
|
جنس (مرد) |
42/0- |
47/0 |
366/0 |
65/0 |
64/1 |
26/0 |
|
سن |
04/0- |
02/0 |
123/0 |
96/0 |
01/1 |
92/0 |
|
نوع فعالیت |
55/0 |
42/0 |
203/0 |
73/1 |
99/3 |
75/0 |
|
محل کار (کمتر برخوردار) |
49/0 |
37/0 |
188/0 |
63/1 |
36/3 |
79/0 |
|
OHB |
13/0 |
07/0 |
053/0 |
14/1 |
29/1 |
99/0 |
|
نمره دانش |
13/0 |
04/0 |
٭002/0 |
14/1 |
23/1 |
05/1 |
OHB = رفتارهای سلامت دهان (متغیرکمی پیوسته با دامنه 8 تا 26)
پزشکانی که نمره رفتارهای سلامت دهان شخصی بالاتری داشتند، اعتماد به نفس بیشتری برای مشاوره با والدین نشان دادند ولی این اختلاف از لحاظ آماری معنی دار نبود (053/0=P). پزشکانی که دانش سلامت دهان بالاتری داشتند، در هر دو زمینه تشخیص پوسیدگی دندان (08/1OR=) و مشاوره با والدین اعتماد به نفس (14/1OR=) بیشتری نشان دادند (05/0>P).
در کارکنان بهداشت خانواده، رگرسیون لوجیستیک (جدول 3) بعد از تعدیل کردن بر اساس متغیرهای زمینه ای نشان داد که کارکنانی که در محل کمتر برخوردار شهر مشغول به کار بودند (001/0>P) و آنهایی که نمره رفتارهای سلامت دهان شخصی آنها بهتر بود (05/0>P)، اعتماد به نفس بالاتری (به ترتیب 09/2OR= و 08/1OR=) در تشخیص پوسیدگی دندان داشتند.
کارکنانی که نمره دانش بالاتری داشتند اعتماد به نفس بیشتری (08/1OR=) در مشاوره با والدین نشان دادند (05/0>.(P افراد شاغل در منطقه کمتر برخوردار نسبت به منطقه برخوردار در مشاوره با والدین اعتماد به نفس بالاتری داشتند ولی این اختلاف از لحاظ آماری معنی دار نبود (82/0=P).
جدول 3 : عوامل مرتبط با اعتماد به نفس کارکنان بهداشت خانواده (680 نفر) شاغل در مرکز بهداشتی-درمانی شهر تهران در تشخیص پوسیدگی دندان و داشتن دانش کافی برای مشاوره با والدین بر اساس رگرسیون لوجیستیک
|
|
ضریب رگرسیون (B) |
خطای معیار (SE) |
P-value |
نسبت شانس (OR) |
فاصله اطمینان 95 درصد OR |
|
|
حد بالا |
حد پایین |
|||||
|
اعتماد به نفس در تشخیص پوسیدگی |
|
|
|
|
|
|
|
جنس (مرد) |
19/0- |
61/0 |
746/0 |
820/0 |
73/2 |
25/0 |
|
سن |
02/0- |
01/0 |
124/0 |
98/0 |
01/1 |
96/0 |
|
نوع فعالیت |
05/0 |
11/0 |
660/0 |
05/1 |
31/1 |
84/0 |
|
محل کار (کمتر برخوردار) |
74/0 |
19/0 |
٭ 001/0> |
09/2 |
06/3 |
43/1 |
|
OHB |
08/0 |
04/0 |
٭045/0 |
08/1 |
17/1 |
00/1 |
|
نمره دانش |
03/0 |
02/0 |
118/0 |
03/1 |
08/1 |
99/0 |
|
اعتماد به نفس در داشتن دانش کافی برای مشاوره |
|
|
|
|
||
|
جنس (مرد) |
39/0- |
61/0 |
519/0 |
68/0 |
23/2 |
20/0 |
|
سن |
00/0 |
01/0 |
995/0 |
00/1 |
02/1 |
98/0 |
|
نوع فعالیت |
05/0- |
11/0 |
650/0 |
95/0 |
18/1 |
77/0 |
|
محل کار (کمتر برخوردار) |
31/0 |
18/0 |
082/0 |
36/1 |
94/1 |
96/0 |
|
OHB |
04/0 |
04/0 |
326/0 |
04/1 |
11/1 |
97/0 |
|
نمره دانش |
06/0 |
02/0 |
٭004/0 |
06/1 |
10/1 |
02/1 |
بحث
در ایران مراکز بهداشتی -درمانی متعددی در شهرها و روستاها وجود دارد. در این مراکز، پزشکان و کارکنان زیادی در بخش های مختلف از جمله بهداشت خانواده و مامایی، واکسیناسیون و بهداشت محیط مشغول به کارند. راحتی دسترسی، هزینه پایین و پوشش بیمه های مختلف از جمله وجود طرح پزشک خانواده که در آن هر پزشک مسؤول سلامت تعداد مشخصی از افراد در قبال دریافت دستمزد ثابت از دولت می باشد و نیز وجود طرح ها و برنامه های وزارت بهداشت از جمله طرح مانا (مراقبت ادغام یافته ناخوشی های اطفال) که در آن کودکان از بدو تولد برای بررسی سلامت مورد معاینات منظم قرار می گیرند(19)، باعث مراجعات مکرر افراد در گروه های سنی مختلف برای بررسی سلامت عمومی به این مراکز می شود. پزشکان و کارکنان شاغل در این مراکز، دارای محل کار ثابت و در دسترس می باشند. این افراد، همچنین ملزم به کسب امتیاز در دوره های باز آموزی و یا گواهی شرکت در دوره برای تمدید پروانه طبابت خود و یا ارتقاء شغلی هستند.(20)
بنابراین، با توجه به ارتباط بسیار نزدیک این گروه با خانواده ها، سهولت دسترسی به گروه فوق و اطمینان از دسترسی پس از مداخله و همچنین به دلیل حضور این افراد در مراکز پس از انجام معاینات بیماران تا پایان ساعت اداری و داشتن وقت برای تکمیل پرسشنامه ها، پزشکان و کارکنان بهداشت خانواده شاغل در مراکز بهداشتی - درمانی شهر تهران، به عنوان گروه هدف انتخاب شدند.
بیشتر شرکت کنندگان در مطالعه را در هر دو گروه، زن ها تشکیل می دادند. علت این امر در پزشکان می تواند تمایل بیشتر زنان به کار در مراکز دولتی باشد در حالی که مردها تمایل بیشتری به کار در مراکز خصوصی و کسب در آمد بالاتر دارند. به علاوه، از آنجا که کارکنان بهداشت خانواده بیشتر در ارتباط با مادران می باشند، تمایل زنان به تحصیل در این رشته و اشتغال به آن بیشتر از مردان است. توزیع سنی شرکت کنندگان در مطالعه در هر دو گروه تقریباً یکسان بود.
تعداد پزشکان در منطقه کمتر برخوردار شهر از منطقه برخوردار بالاتر بود که این امر ممکن است به علت بار مراجعه بیشتر بیماران در مناطق جنوبی شهر به مراکز دولتی نسبت به مناطق شمالی شهر باشد. در مناطق شمالی شهر به دلیل بهتر بودن وضعیت اقتصادی، افراد ترجیح می دهند برای درمان، به مراکز خصوصی و تخصصی مراجعه نمایند در حالیکه در مناطق جنوبی که وضعیت اقتصادی مردم ضعیف تر است، بیشتر افراد مراکز دولتی را برای درمان انتخاب می نمایند. به همین دلیل در مراکز دولتی مناطق کمتر برخوردار، تعداد پزشکان بیشتری در نظر گرفته شده است.
تعداد کارکنان بهداشت خانواده در هر دو منطقه برخوردار و کمتر برخوردار یکسان بود. این افراد وظیفه معاینات منظم مادران و کودکان و انجام واکسیناسیون آنها را دارند. خانواده ها در هر دو منطقه برخوردار و کمتر برخوردار برای انجام منظم واکسیناسیون کودکان خود به این مراکز مراجعه می کنند و بنابراین بار مراجعه افراد برای این بخش یکسان بود. به همین دلیل تعداد این افراد نیز در هر دو منطقه مشابه است. تنها 32 درصد از پزشکان، علاوه بر مراکز دولتی در مراکز خصوصی هم مشغول به فعالیت بودند و اکثر این افراد را مردها تشکیل می دادند. علت این امر، همانطور که قبلاً گفته شد، تمایل بیشتر زنان به انجام کار دولتی و تمایل بیشتر مردان به انجام کار در تمام روز و کسب در آمد بیشتر می باشد.
میانگین نمره رفتارهای سلامت دهان در پزشکان از کارکنان بهداشت خانواده بالاتر بوده و بیشتر پزشکان در گروه OHB خوب بودند؛ در حالی که بیشتر کارکنان بهداشت خانواده در گروه OHB متوسط قرار داشتند. با توجه به ارتباط رفتارهای سلامت دهان افراد با وضعیت اجتماعی- اقتصادی، این تفاوت می تواند به علت وضعیت اقتصادی- اجتماعی بالاتر پزشکان نسبت به گروه دیگر باشد.(21) در مطالعه انجام شده توسط Baseer و همکارانش(22) در عربستان نیز رفتارهای سلامت دهان در مراقبین سلامت با تحصیلات بالاتر، از افراد کم تحصیلات تر بهتر گزارش شده بود. پایین بودن نمره رفتارهای سلامت دهان می تواند نشان دهنده اولویت ندادن به بهداشت دهان و در نتیجه عدم تاکید بر آن برای بیماران باشد. قاسمی و همکاران(23) تحقیقی مشابه بر روی دندانپزشکان انجام دادند و رفتارهای سلامت دهان آنان را پایین تر از حد انتظار اعلام کردند. در این مطالعه حدود نیمی از پزشکان (51 درصد) و کارکنان بهداشت خانواده (49 درصد)، عنوان کردند که بیش از یک بار در روز مسواک می زنند. این یافته مشابه نتایج مطالعات دیگر(28-25) می باشد و با یافته مطالعه Baseer و همکارانش(22) در تناقض است. در مطالعه اخیر عنوان شده که تنها 4 درصد از مراقبین سلامت در عربستان دو بار در روز مسواک می زنند.
در این مطالعه، به طور کلی دانش پزشکان و کارکنان بهداشت خانواده در زمینه سلامت دهان و دندان پایین نشان داده شد. زیرا پزشکان تنها به 18 سؤال از 34 سؤال دانشی پاسخ صحیح دادند و پاسخ کارکنان بهداشت خانواده تنها به 17 سؤال درست بود. این یافته مشابه یافته های مطالعات گذشته مبنی بر پایین بودن دانش گروه های حرفه ای غیر دندانپزشک در مورد سلامت دهان و دندان بود.(29و21و18و11)
به طور کلی، اعتماد به نفس پزشکان و کارکنان بهداشت خانواده در تشخیص پوسیدگی دندان و مشاوره با والدین در مورد مراقبت دندانی فرزندانشان پایین بوده و حدود یک سوم آنها اظهار کردند که در این زمینه ها اعتماد به نفس کافی دارند. در مطالعه ی Lewis و همکارانش(27) نیز تنها یک سوم شرکت کنندگان اظهار کردند که توانایی تشخیص پوسیدگی دندانی را داشتند، در حالی که بیش از 80 درصد آنها به توانایی خود در دادن مشاوره به والدین کودکان، باور داشتند. در مطالعه انجام شده توسط Prakash و همکارانش(18) حدود نیمی از شرکت کنندگان در مورد تشخیص پوسیدگی دندانی، اعتماد به نفس داشتند و در زمینه مشاوره با والدین، بیشتر افراد خود را به اندازه ی کافی آگاه می دانستند. به طور مشابه در مطالعه Skeie و همکارانش(28) در نروژ، مراقبین اولیه سلامت به دانش بالای خود برای مشاوره با والدین اعتماد داشتند. در مطالعه Sabbagh و همکارانش(29) در عربستان اکثر شرکت کنندگان احساس می کردند اطلاعات کافی برای مشاوره با بیمارانشان در زمینه سلامت دهان را ندارند. این کمبود اعتماد به نفس، همانطور که در این مطالعه نشان داده شده، ناشی از کمبود دانش سلامت دهان در افراد می باشد و عمدتاً کسانی که دانش بیشتری داشتند، اعتماد به نفس بالاتری در این زمینه ها نشان دادند. در بین کارکنان بهداشت خانواده، کسانی که در منطقه کمتر برخوردار شهر مشغول به کار بودند، بیشتر از همکارانشان در منطقه برخوردار، به تشخیص پوسیدگی توسط خودشان اعتماد داشتند. این مسأله ممکن است به این دلیل باشد که در منطقه کمتر برخوردار، وضعیت پوسیدگی های دندانی در بیماران حادتر و مشخص تر از کسانی است که در منطقه برخوردار زندگی می کنند.
داشتن اعتماد به نفس در تشخیص پوسیدگی و در ارجاع مناسب بیماران، بسیار مهم است.(30) در مجموع این کمبود اعتماد به نفس در تشخیص پوسیدگی دندان و انجام مشاوره باعث می شود تا افراد به کاری که اعتقاد دارند باید انجام دهند، عمل نکنند.(27) بنابراین شانس استفاده از پتانسیل مراقبین اولیه سلامت در پیشگیری و تشخیص مشکلات دهان و دندان از بین می رود و اگر با افزایش دانش این افراد، بتوان اعتماد به نفس آنها را در انجام این امور بالا برد، میزان عملکرد آنها در پیشگیری از بیماری های دهان افزایش خواهد یافت.
نتیجه گیری
دانش پزشکان و کارکنان بهداشت خانواده شاغل در مراکز بهداشتی- درمانی شهر تهران در زمینه سلامت دهان در مجموع، پایین بود، علیرغم نگرش مثبت آنها به انجام اعمال پیشگیری، عملکرد مناسبی در جهت پیشگیری از بیماری های دهان و دندان نداشتند. از آنجا که این گروه نسبت به دندانپزشکان، در ارتباط بیشتر و مکرر با بیماران می باشند، داشتن اطلاعات در زمینه سلامت دهان و دندان و انتقال آن به افراد می تواند برای ارتقاء سلامت دهان جامعه بسیار مفید باشد. لیکن آموزش دوران دانشجویی و سر فصل موجود در برنامه های آموزشی پزشکان و کارکنان بهداشت خانواده، در زمینه سلامت دهان و دندان بسیار محدود بوده و تکافوی نیاز این افراد را نمی کند. آموزش کوتاه مدت به شکل آموزش مداوم نیز می تواند باعث ارتقاء دانش، نگرش و عملکرد افراد در زمینه سلامت دهان باشد.
تشکر و قدردانی
این مطالعه توسط دانشگاه علوم پزشکی تهران با گرنت طرح تحقیقاتی شماره 12912-69-01-90 حمایت شد. نویسندگان از تمام پزشکان و کارکنان بهداشت خانواده مراکز بهداشتی-درمانی شهر تهران کمال تشکر را دارند.
)