ارزیابی تراکم ماست‏سل و عروق خونی در ضایعات التهابی پری‏ آپیکال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار آسیب شناسی دهان، فک و صورت، مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل

2 استادیار آسیب شناسی، مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل

3 پزشک عمومی

4 دندانپزشک

چکیده

مقدمه: کیست رادیکولار و گرانولوم دندانی شایع‏ترین ضایعات التهابی مزمن پری‏آپیکال می‏باشند، اما نقش ایمنی سلولی و عروق خونی در پاتوژنز آنها چندان شناخته شده نیست. لذا هدف مطالعه حاضر بررسی و تعیین تراکم ماست‏سل و عروق خونی و ارتباط تراکم آنها با یکدیگر در ضایعات فوق بود.
مواد و روش‏ها: دراین مطالعه توصیفی-مقطعی، 40 بلوک پارافینه کیست رادیکولار و گرانولوم دندانی از فایل‏های آرشیو دانشکده دندانپزشکی بابل خارج شد. سپس از هر بلوک 3 برش تهیه شده و تحت رنگ‏آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین، تولوئیدین بلو و ایمونوهیستوشیمی (CD34) به ترتیب جهت تعیین شدت التهاب، شناسایی ماست‏سل، ماست‏سل دگرانوله و عروق خونی قرار گرفت. ارتباط تراکم ماست‏سل با شدت ارتشاح التهابی و تعداد عروق خونی بررسی شد. داده ها با استفاده از آزمون های t student، Mann-Whitney و همبستگی اسپیرمن تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‏ها: در کلیه ضایعات التهابی پری‏آپیکال ماست‏سل دیده شد. تراکم ماست‏سل 8/14±4/15، ماست‏سل دگرانوله 1/6±2/7 و نسبت ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل 163/0±354/0 و تراکم عروق خونی در کیست رادیکولار 44/4±8/14 و در گرانولوم دندانی به ترتیب 02/8±13 و 194/0±196/0 و 1/2±91/2 و 75/6±52/8 بود. ارتباط مثبتی در تراکم ماست‏سل با عروق خونی در کیست رادیکولار مشاهده شد (341/0r= و 03/0P=)، اما این ارتباط در گرانولوم دندانی دیده نشد (124/0r= و 6/0P=). با افزایش شدت التهاب، تراکم ماست‏سل و عروق خونی در کیست رادیکولار (7/0r= و 001/0P=)و گرانولوم دندانی (54/0r= و 012/0P=)  افزایش یافت.
نتیجه‏گیری: ماست‏سل‏ها و عروق خونی در پاتوژنز ضایعات التهابی مزمن پری‏آپیکال موثرند. تراکم ماست‏سل و انواع دگرانوله آن و نسبت ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل‏ها در کیست رادیکولار بیشتر از گرانو لوم دندانی بود، اما تفاوت معنی‏داری در تراکم عروق خونی در دو ضایعه فوق دیده نشد. به نظر می‏رسد که ارتباط تراکم ماست‏سل با عروق خونی بر حسب مرحله مختلف بالینی ضایعات التهابی پری‏آپیکال متفاوت باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of mast cell and blood vessel density in inflammatory periapical lesions

نویسندگان [English]

  • Safoura Seifi 1
  • Shahriar Shafaee 2
  • Ali Bizhani 3
  • Fatemeh Adhami 4
1 Assistant Professor of Oral & Maxillofacial Pathology, Center of Cellular and Molecular Research, School of Dentistry, Babol University of Medical Sciences, Babol, Iran.
2 Assistant Professor of Pathology, Center of Cellular and Molecular Research, School of Medical, Babol University of Medical Sciences, Babol, Iran.
3 General Practitioner
4 Dentist
چکیده [English]

Introduction: Radicular cystsand periapical granulomas are the most common periapical inflammatory lesions. However, the role of cellular immunity and microvesselsin their pathogenesis remains unknown. The aim of this study was to evaluate the mast cell density (MCD), mircovessel density (MVD) and investigating the correlation between their densities with each other in the above mentioned lesions.
Materials & Methods: In this descriptive cross-sectional study, 40 paraffin blocks of mentioned lesions were selected from achieves of School of Dentistry, Babol University of Medical Sciences. Three sections were prepared from each block and stained by hematoxylin-eosin, toluidine blue, and immunohistochemically for CD34 to determine the score of inflammation, presence of mast cells and degranulatedmast cells (DMCs), and MVD, respectively. The correlation between MCD and either inflammatory infiltrate or MVD was evaluated. Data analyzed by t student, Mann-Whitney and Spearman test.
Results: Mast cells were present in all periapical inflammatory lesions; 15.4±14.8 for MCD, 7.2±6.1 for DMCs, and the ratio of DMCs to total number of MCs was 0.354±0.166 and 14.8+4.44 for blood vessel density in radicular cyst and 8.52±6.75, 2.91±2.1, 0.196±0.194 and 13±8.02 in periapical granulomas, respectively. There was a positive correlation between MCD and MVD in radicular cyst (P=0.03, r=0.341), but not in periapical granulomas (P=0.6, r=0.124). MCD and MVD increased with the score of inflammation in radicular cyst (P=0.001, r=0.7) and periapical granuloma (P=0.012, r=0.54).
Conclusion: Mast cells and microvessels play a role in pathogenesis of periapical inflammatory lesions. In this study, the density of mast cells and DMCs in radicular cyst was higher than periapical granulomas, but no difference was observed regarding MVD in periapical inflammatory lesions. It seems that the relationship between MCD and MVD is different based on the clinical stage of periapical inflammatory lesions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Radicular cysts
  • periapical granulomas
  • Mast cell
  • CD34
  • toluidine blue

مقدمه

کیست رادیکولار و گرانولوم دندانی شایع‏ترین ضایعات التهابی پری‏آپیکال مزمن در آپکس دندان غیرزنده هستند که توسط تعدادی از مدیاتورهای التهابی ترشح شده ناشی از عفونت دندانی ایجاد می‏گردند. تشکیل ضایعات پری‏آپیکال با فعال شدن پاسخ ایمنی و تخریب استخوان اطراف همراه است.(1) کیست رادیکولار و گرانولوم پری‏آپیکال از نظر رادیوگرافی و بالینی به یکدیگر شباهت دارند به طوری که راه اصلی تمایز آنها از طریق تهیه بیوپسی و مشاهده هیستوپاتولوژی است. تنها تفاوت هیستوپاتولوژی آن‏ها، وجود اپی‏تلیوم سنگفرشی مطبق در کیست رادیکولار است.(3و2) ماست‏سل‏ها از سلول‏های دفاعی سیستم ایمنی بوده که گرد تا بیضوی شکل هستند و از سلول‏های بنیادی مغز استخوان منشا گرفته و وارد خون محیطی می‏گردند. به محض ورود در بافت و تحت تاثیر عوامل محرک مانند تروما، عفونت و توکسین، دگرانوله شده و فاکتورهایی مانند هیستامین، هپارین، تریپتاز، کیماز، فاکتور رشدی سلول آندوتلیالی، فاکتور رشدی فیبروبلاست، سایتوکاین‏ها و کموکاین‏ها را ترشح می‏کنند.(4)

جهت شناسایی ماست‏سل‏ها از روش‏های رنگ‏آمیزی مختلفی مانند ایمونوهیستوشیمی، گیسما، سافرانین، تولوئیدین بلو،آلسین بلو استفاده می‏شود که ساده‏ترین، ارزان‏ترین و سریع‏ترین روش، رنگ‏آمیزی تولوئیدین بلو است.(5)

ضایعات التهابی پری‏آپیکال جهت رشد نیازمند افزایش تعداد عروق خونی هستند.(6) امروزه برای سنجش تراکم عروق خونی از نشانگرهای CD34، CD31، CD105 استفاده می‏شود.(7) CD34 نشانگر پان اندوتلیالی و مولکول چسبندگی با وزن مولکولی 120-110 کیلو دالتون است که نقش عمده‏ای در شناسایی تراکم عروق خونی در ضایعات دهانی دارد.(8) به نظر می‏رسد که محتویات گرانول‏های ماست‏سل بعد از آزادسازی در تشکیل عروق خونی به طور مستقیم و یا غیرمستقیم نقش داشته باشند. تریپتاز ماست‏سل باعث تخریب بافت همبندی شده و منجر به آماده‏سازی فضا برای رگ‏سازی می‏گردد اما اثر مستقیم ماست‏سل بر روی سلول‏های آندوتلیال با آزادسازی FGF، TGF  و VEGF همراه بوده و نقش در تحریک پرولیفراسیون و مهاجرت سلول‏های آندوتلیال دارد.(9)

دگرانولاسیون ماست‏سل ویژگی اصلی ضایعات التهابی مانند لیکن پلان، پالپیت و ضایعات التهابی پری‏آپیکال است.(11و10) برخی از مطالعات تفاوت تراکم ماست‏سل در اجزاء بافتی ضایعات دهانی را مرتبط با سطح بیان Eselectin به عنوان مولکول چسبندگی سلول آندوتلیال والقاء شده توسط TNF aاز ماست‏سل‏های دگرانوله دانستند.(11)مطالعات دیگر بیانگر آن هستند که ماست‏سل‏ها با ترشح پروستاگلاندین نقش در تحلیل استخوان اطراف دارند(12). همچنین برخی از محققان آزاد شدن TNF aبه عنوان سایتوکاین پیش‏التهابی در گرانول‏های ماست‏سل را در تحلیل استخوان، افزایش پاسخ موضعی عروق خونی و القاء التهاب مزمن موثر دانستند.(13) برخی دیگر معتقدند که هپارین حاصل از ماست‏سل منجر به تحریک رشد و حرکت سلول‏های اندوتلیال عروق خونی و القاء رگ‏سازی می‏گردد و هیستامین موجود در گرانول‏های ماست‏سل باعث افزایش فرایند رگ‏سازی توسط القاء تکثیرسلول آندوتلیال می‏گردد.(14)

از آن جا که ماست‏سل‏ها در اکثر ضایعات پاتولوژیک در اطراف عروق خونی رؤیت می‏گردند.(15) این موضوع محققان را به تحقیق در مورد ارتباط ماست‏سل و عروق خونی سوق داده است. اما نقش ماست‏سل‏ها در رگ‏سازی در گرانولوم دندانی و کیست رادیکولار شناخته شده نیست. ارتباط تراکم ماست‏سل و عروق خونی در ضایعات دهانی دارای نتایج ضد و نقیض بوده و همواره این سوال مطرح است که ماست‏سل‏ها نقش اولیه یا ثانویه در تشکیل عروق خونی در ضایعات دهانی دارند.

برخی از مطالعات در ملانوما، کارسینومای معده و کارسینوم سلول سنگفرشی ارتباط تراکم ماست‏سل با عروق خونی را بررسی و تایید کردند.(18-16) و محققان دیگر در کارسینوم سلول کلیوی این ارتباط را تأیید نکردند.(19) در مطالعات انجام شده در سال‏های اخیر فقط تعداد ماست‏سل‏ها درضایعات التهابی پری‏آپیکال بررسی شده است.(19) اما نقش ایمنی سلولی و ماست‏سل‏ها و ارتباط آن با تعداد عروق خونی و شدت التهاب تا به امروز در ضایعات التهابی پری‏آپیکال ناشناخته مانده و در هیچ مطالعه‏ای بررسی نشده است. لذا هدف مطالعه حاضر بررسی تراکم ماست‏سل و ماست‏سل دگرانوله و نسبت تراکم ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل، تعداد عروق خونی و ارتباط تعداد ماست‏سل با تعداد عروق خونی و شدت التهاب در ضایعات التهابی پری‏آپیکال به روش رنگ‏آمیزی ایمونوهیستوشیمی با نشانگر (CD34) و تولوئیدن بلو (جهت شناسایی ماست‏سل) بود.

مواد و روش‏ها

در این مطالعه توصیفیتحلیلی، کلیه فایل‏های آرشیو پاتولوژی دانشکده دندانپزشکی بابل از سال 82 تا 90 بررسی شد. 40 بلوک پارافینه از ضایعات التهابی پری‏آپیکال شامل 20 مورد گرانولوم دندانی و 20 نمونه کیست رادیکولار انتخاب شدند. نمونه‏ها با طول نامناسب اپی‏تلیوم در کیست رادیکولار و عمق ناکافی بافت همبندی در گرانولوم دندانی و کیست رادیکولار از مطالعه خارج شدند.

 اطلاعات بالینی نمونه‏ها شامل سن، جنس و محل ضایعه خارج شده در جداولی ثبت گردید. جهت تأیید تشخیص هیستوپاتولوژی و شدت ارتشاح آماسی از بلوک‏های پارافینه، برش 5 میکرون برای رنگ‏آمیزی هماتوکسیلینائوزین زده شد. پس از مشاهده توسط پاتولوژیست دهان و تأیید تشخیص، شدت التهاب مطابق با روش Tasi و همکاران و به صورت زیر طبقه‏بندی شد.(20)

از نظر شدت التهاب اسلایدهای رنگ‏آمیزی شده با هماتوکسیلین ائوزین در بزرگ‏نمایی 40 برابر و در 3 فیلد میکروسکوپی پشت سرهم مشاهده شدند. Grade هر اسلاید براساس متوسط ارتشاح التهابی در نظر گرفته شد:

الف) در صورتی که سلول‏های التهابی در کمتر از 3/1  فیلد دیده شدند،  التهاب اندک در نظر گرفته شد.(GradeI)

ب) در صورتی که سلول‏های التهابی در بین 3/1 تا 3/2 فیلد مشاهده شدند، التهاب متوسط نامیده شد. (Grade II)

ج) در صورتی که سلول‏های التهابی بیشتر از 3/2 فیلد رؤیت شدند،  التهاب شدید در نظر گرفته شد.(Grade III)

رنگ‏آمیزی ایمونوهیستوشیمی با نشانگر CD34 برای عروق خونی و رنگ‏آمیزی تولوئیدین بلو جهت تعیین تراکم ماست‏سل‏ها به شرح زیر انجام شد:

ابتدا برش‏های 4 میکرونی جهت رنگ‏آمیزی ایمونوهیستوشیمی از بلوک‏های پارافینه فوق تهیه گردید و سپس بلوک‏های پارافینه در گزیلن دپارافینه شده و بعداً در درجات مختلف الکل (اتانول مطلق، اتانول 96 درجه، اتانول 70 و 80 درجه) دهیدراته شده و سپس تحت تأثیر هیدروژن پراکساید 03/0% قرار گرفتند و 3 دقیقه در فسفات بافرسالین (PBS) شسته شدند. بعداً جهت فرایند بازیافت آنتی‏ژن، اسلایدها به مدت 10 دقیقه در میکروویو (پاناسونیک، 1280 وات) با فشار 2 اتمسفر و دمای 120 درجه سانتیگراد قرار گرفتند و به مدت 20 دقیقه در درجه حرارت اتاق قرار گرفته و سرد شدند. بعد از شستشو در PBS، اسلایدها تحت تأثیر آنتی بادی اولیه (Anti CD34 .Clone1/ A4, QBend 10, DAKO, GLostrupDenmark) به رقت 50/1 و به مدت 30 دقیقه در دمای اتاق روی اسلایدها ریخته شد. بعداً اسلایدها تحت تأثیر آنتی‏بادی ثانویه قرار گرفتند و سپس در فسفات بافرسالین شسته شدند و تحت تأثیر کروموژن DAB (دی آمینوبنزیدین تتراهیدروکلراید) (Sigmal/USA) قرار گرفته و با هماتوکسیلین-مایرز Counter stain شدند. سپس اسلایدها را در درجات صعودی الکل و بعداً در گزیلن قرار داده و اسلایدها با Entellan و لامل پوشانده شدند. کنترل مثبت جهت CD34، کارسینوم مجرایی پستان و کنترل منفی حذف آنتی بادی اولیه بود.

برای رنگ‏آمیزی تولوئیدین بلو، ابتدا برش‏های 4 میکرومتر تهیه شده از بلوک‏های پارافینه با چسب مخصوص روی اسلایدهای شیشه‏ای قرار داده شدند سپس برش‏ها با گزیلن دپارافینه شد و در درجات نزولی الکل به مدت 2 ساعت قرار گرفته و با آب شسته شدند. بعداً در رنگ تولوئیدین بلو (2 گرم پودر تولوئیدین بلو در cc100 آب با 3/2PH=) به مدت 1 دقیقه قرار گرفته و سپس با آب شسته شده و در 100% اتیل الکل به مدت 30 دقیقه قرار گرفته و بعداً با گزیلن دپارافینه شدند و لامل‏ها با چسب روی اسلایدها قرار گرفتند. کنترل مثبت برای شناسایی ماست‏سل‏ها، بلوک پارافینه کارسینوم مجرای پستان و رنگ‏آمیزی شده با تولوئیدین بلو بود. در این رنگ‏آمیزی ماست‏سل‏ها، سلول‏های گرد تا مثلثی شکل و دارای هسته آبی و سیتوپلاسم گرانولار بنفش ارغوانی رنگ بوده و به محض دگرانوله شدن، هسته کناری آبی رنگ و با اندازه کوچک در حاشیه همراه با سیتوپلاسم بنفش رنگ منتشر شده مشاهده می‏گردد.(5)

جهت شمارش تراکم ماست‏سل، ماست‏سل‏های دگرانوله و عروق خونی در ابتدا اسلایدهای میکروسکوپی با بزرگنمایی 10 برابر مشاهده شدند و نواحی با بیشترین تعداد ماست‏سل و عروق خونی با بزرگنمایی 40 برابر انتخاب گردیدند و میانگین کمی (تعداد ماست‏سل)، تعداد ماست‏سل دگرانوله و عروق خونی در 5 فیلد میکروسکوپی تعیین شد.(21) لازم به ذکراست که تنها سلول‏های آندوتلیالی که تشکیل لومن عروقی داده بودند در محاسبه وارد شدند و سلول‏های آندوتلیالی منفرد در نظر گرفته نشدند. عروق خونی با دیواره عضلانی هم از مطالعه خارج شدند. نتایج توسط 2 پاتولوژیست با میکروسکوپ نوری (Olympus BX41, Japan) بررسی شد. سپس نسبت تراکم ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل‏ها در جداول ثبت شد. همچنین شدت ارتشاح آماسی با بررسی اسلایدهای رنگ‏آمیزی شده با هماتوکسیلینائوزین تعیین شد. نتایج وارد SPSS با ویرایش 16 شده و با آنالیزهای آماری زیر مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

جهت ارزیابی مقایسه‏ای تعداد عروق خونی در کیست رادیکولر و گرانولوم دندانی از آزمون t-test و جهت بررسی مقایسه‏ای تعداد ماست‏سل و ماست‏سل دگرانوله در گرانولوم دندانی و کیست رادیکولار از آزمون‏های
t-test و Mann Whitney استفاده شد. برای تعیین ارتباط تراکم عروق خونی، تعداد کل ماست‏سل‏ها و شدت ارتشاح التهابی، آزمون Spearman correlation به کار برده شد.

یافته‏ها

در این مطالعه در مجموع 40 بلوک پارافینه از ضایعات التهابی پری‏آپیکال شامل 20 مورد کیست رادیکولار و 20 نمونه گرانولوم دندانی وجود داشت. اطلاعات بالینی بیماران (سن، جنس و محل ضایعه) در جدول 1 خلاصه شده است:

در گرانولوم دندانی، 12 مورد دارای ارتشاح التهابی شدید (Grade III)، 7 مورد دارای ارتشاح التهابی متوسط (Grade II)، و یک مورد ارتشاح التهابی خفیف (Grade I) دیده شد.

در کیست رادیکولار، 11 مورد (Grade III)، 6 مورد (Grade II) و 3 نمونه (Grade I) بودند.

اگرچه میانگین تراکم عروق خونی در کیست رادیکولار بیشتر از گرانولوم دندانی بود اما اختلاف آماری معنی‏داری بین دو گروه مشاهده نشد (3/0P=) (جدول 2 و تصاویر3و2و1)

میانگین تراکم ماست‏سل‏ها، ماست‏سل‏های دگرانوله و نسبت تراکم ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل‏ها در جدول 3 خلاصه شده است.

تراکم ماست‏سل (04/0P=)، ماست‏سل دگرانوله (01/0P=) و نسبت تراکم ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل‏ها (01/0P=)، در کیست رادیکولار به طور معنی‏داری بیشتر از گرانولوم دندانی بود.

ماست‏سل‏ها در گرانولوم دندانی در ناحیه ارتشاح التهابی مزمن رؤیت شد. در کیست رادیکولار ماست‏سل‏ها به تعداد کمتر در زیر اپی‏تلیوم و اطراف عروق خونی و بیشتر در اطراف ارتشاح التهابی مزمن (لنفوسیت‏ها) مشاهده شدند (تصویر 6و5و4).

در کیست رادیکولار (7/0r= و 001/0P=) و گرانولوم دندانی (54/0r= و 012/0P=) با افزایش شدت التهاب، تراکم عروق خونی افزایش نشان داد.

در کیست رادیکولار با افزایش شدت التهاب، تعداد ماست‏سل دگرانوله، افزایش یافت. (68/0r= و 001/0P=)  در گرانولوم دندانی اگرچه تعداد ماست‏سل دگرانوله با افزایش شدت التهاب افزایش نشان داداما از نظر آماری اختلاف معنی‏داری مشاهده نشد. (38/0r= و 096/0P=)

نسبت ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل‏ها با افزایش شدت التهاب در کیست رادیکولار (38/0r= و 7/0P=) و گرانولوم دندانی (83/0r= و 56/0P=) اختلاف معنی‏داری نشان نداد.

آزمون اسپیرمن نشان داد که در کیست رادیکولار ارتباط مثبتی بین تراکم ماست‏سل با تعداد عروق خونی وجود دارد. (341/0r= و 03/0P=)

اما در گرانولوم دندانی ارتباط مثبتی بین تراکم ماست‏سل با تعداد عروق خونی مشاهده نشد. (124/0r= و 6/0P=)

 

 

جدول 1 : توزیع فراوانی گرانولوم دندانی و کیست رادیکولار به تفکیک سن، جنس و محل ضایعه

نوع ضایعه

میانگین سنی

(سال)

جنس

محل ضایعه

مذکر

تعداد (درصد)

مونث

تعداد (درصد)

فک پایین

تعداد (درصد)

فک بالا

تعداد (درصد)

گرانولوم دندانی

4/11±2/32

11 (0/55)

9 (0/45)

6 (0/30)

14 (0/70)

کیست رادیکولار

8/12±5/34

7 (0/35)

13 (0/%65)

11 (0/55)

9 (0/45)

 

 

جدول 2 : مقایسه میانگین تراکم عروق خونی (MVD) در گرانولوم دندانی و کیست رادیکولار

نوع ضایعه

حداقل تراکم عروق خونی

حداکثر تراکم عروق خونی

میانگین تراکم عروق خونی

انحراف معیار ± میانگین

گرانولوم دندانی

4

32

02/8 ± 13

کیست رادیکولار

9

23

44/4 ± 8/14

 

 

جدول 3 : مقایسه میانگین تراکم ماست‏سل،ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل در گرانولوم دندانی و کیست رادیکولار

نوع نمونه

تراکم کلی ماست‏سل

انحراف معیار ± میانگین

 

تراکم ماست‏سل دگرانوله

انحراف معیار ± میانگین

نسبت تراکم ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل‏ها

انحراف معیار ± میانگین

گرانولوم دندانی

52/8 ± 75/6

91/2±1/2

196/0 ± 194/0

کیست رادیکولار

4/15 ± 8/14

2/7 ± 1/6

166/0 ± 354/0


 

تصویر 1 : رنگ‏آمیزی ایمونوهیستوشیمی با نشانگر CD34 در گرانولوم دندانی (40 X) رنگ پذیری عروق خونی با نشانگر  CD34

 

 

 

تصویر 2 : رنگ‏آمیزی ایمونوهیستوشیمی با نشانگر CD34 در کیست رادیکولار (10X) رنگ پذیری عروق خونی با نشانگر CD34

 

 

 

            تصویر 3 : رنگ‏آمیزی ایمونوهیستوشیمی با نشانگر CD34 در کیست رادیکولار (40 X) رنگ پذیری عروق خونی در مجاورت اپی‏تلیوم کیست و با نشانگر CD34

 

 

تصویر 4 : رنگ‏آمیزی تولوئیدین بلو در گرانولوم دندانی (40 X) رنگ پذیری ماست‏سل در گرانولوم دندانی و در مجاورت ارتشاح آماسی مزمن

 

 

 

تصویر 5 : رنگ‏آمیزی تولوئیدین بلو در گرانولوم دندانی (100X) رنگ پذیری ارغوانیبنفش رنگ ماست‏سل‏ها در رنگ‏آمیزی تولوئیدین بلو

 

 

 

تصویر 6 : رنگ‏آمیزی تولوئیدین بلو در کیست رادیکولار (100 X) رنگ پذیری ماست‏سل‏ها (ارغوانیبنفش) در کیست رادیکولار و در مجاورت ارتشاح آماسی مزمن

 

بحث

بر اساس نتایج مطالعه حاضر، ماست‏سل‏ها در کلیه ضایعات التهابی پری‏آپیکال (کیست رادیکولاروگرانولوم دندانی) مشاهده شدند، اما تراکم آنها در کیست رادیکولار بیشتر از گرانولوم دندانی بود. اینگونه به نظر می‏رسد که ماست‏سل‏ها در پاتوژنز ضایعات التهابی پری‏آپیکال نقش دارند، اما تعداد و فعالیت آنها برحسب مرحله بالینی تکامل ضایعات التهابی پری‏آپیکال متفاوت است. Rodini و همکاران(15) در ضایعات التهابی پری‏آپیکال و Farahani و همکاران(12) در ضایعات واکنشی دهان حضور ماست‏سل‏ها را مرتبط با مرحله بالینی تشکیل و تکامل این ضایعات گزارش کرده اند. Drazic و همکاران در مطالعه بر روی 96 نمونه ضایعه التهابی پری‏آپیکال با رنگ‏آمیزی گیمسا، تنها در 8/70% موارد (68 نمونه) از ضایعات فوق ماست‏سل‏ها را یافتند(10)، اما Sharma و همکاران در کلیه ضایعات التهابی پری‏آپیکال با رنگ‏آمیزی تولوئیدین بلو و آسترابلو ماست‏سل‏ها را مشاهده کردند. ایشان تعداد بیشتر ماست‏سل‏ها را با رنگ‏آمیزی آسترابلو نسبت به تولوئیدین بلو در ضایعات التهابی پری‏آپیکال گزارش کردند.(22) نتایج مطالعه ما از نظر حضور ماست‏سل‏ها در کلیه ضایعات التهابی پری‏آپیکال تأییدکننده مطالعه Sharma و همکاران(22) بوده ولی با نتایج مطالعه Drazic و همکاران(10) متفاوت است. به نظر می‏رسد که نوع روش رنگ‏آمیزی در شناسایی تعداد ماست‏سل‏ها بر روی نتایج مطالعه مؤثر باشد. Marcal و همکاران با رنگ‏آمیزی تولوئیدین بلو تعداد بیشتر ماست‏سل را در گرانولوم دندانی نسبت به کیست رادیکولار یافتند.(1) Montes و همکاران نیز تراکم ماست‏سل را در گرانولوم دندانی با اپیتلیوم پرولیفره بیشتر از آبسه حاد، مزمن و گرانولوم دندانی بدون اپیتلیوم پرولیفره مطرح کردند.(23) نتایج مطالعه ما از نظر تراکم بیشتر ماست‏سل در کیست رادیکولار نسبت به گرانولوم دندانی تأییدکننده مطالعه Sharma(22)، Rodini(15)، Drazic و همکاران(10) است.

کیست رادیکولار و گرانولوم دندانی از نظر بالینی و رادیوگرافی مشابه یکدیگرند و در نمای پاتولوژی تنها از نظر وجود اپی‏تلیوم سنگفرشی مطبق در کیست رادیکولار متفاوت از گرانولوم دندانی است.(24) شاید افزایش تعداد ماست‏سل در کیست رادیکولار بیانگر نقش ماست‏سل‏ها در پرولیفراسیون بقایای اپی‏تلیالی مالاسز و تاثیر آنها در تشکیل کیست رادیکولار باشد.        

در مطالعه حاضر بیشتر بودن تعداد ماست‏سل دگرانوله و نسبت ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل‏ها در کیست رادیکولار نسبت به گرانولوم دندانی مشاهده شد که می‏تواند بیانگر فعالیت بیشتر ماست‏سل‏ها در کیست رادیکولار باشد اگرچه در مطالعات مختلف تعداد کلی ماست‏سل‏ها در ضایعات التهابی پری‏آپیکال بررسی شده است،(22و12و10) اما تاکنون در مطالعه‏ای، تعداد ماست‏سل دگرانوله و نسبت ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل‏ها به تفکیک در ضایعات التهابی پری‏آپیکال تعیین نشده است.

Caries و همکاران بیان کردند که ماست‏سل‏ها با ترشح تریپتاز به طور غیرمستقیم در پرولیفراسیون اپی‏تلیالی مالاسز نقش دارند. ایشان گزارش نمودند که تریپتاز باعث تحریک آزاد‏سازی 8-IL از سلول‏های اپی‏تلیالی و افزایش بیان ICAM شده و ممکن است در ترمیم اپی‏تلیوم و فراخوانی گرانولوسیت‏ها به دنبال فعالیت ماست‏سل نقش داشته باشد.(11)

مطالعات قبلی انجام شده در ضایعات مختلف ارتباط نزدیک بین ماست‏سل و عروق خونی و باندل‏های عصبی را گزارش کرده‏اند.(25و15) در این مطالعه تراکم بیشتر ماست‏سل‏ها در مجاورت سلول‏های آماسی مزمن و نواحی فعال التهابی، در ضایعات التهابی پری‏آپیکال بیشتر بود. البته تعداد کمتری از ماست‏سل‏ها در نواحی زیر اپی‏تلیوم در کیست رادیکولار و اکثراً با فاصله نسبت به عروق خونی مشاهده شدند.

در مطالعه حاضر، حضور ماست‏سل‏ها در نواحی مجاور اپی‏تلیوم سنگفرشی مطبق در کیست رادیکولار، به نوعی تأییدکننده نقش آنها در القاء پرولیفراسیون بقایای اپی‏تلیالی مالاسز و تاثیر در تشکیل کیست رادیکولار می‏باشد.

در این مطالعه اکثراً ماست‏سل‏ها در نواحی دورتری نسبت به عروق خونی مشاهده شدند. به نظر می‏رسد که ماست‏سل‏ها بیشتر عواملی را جهت مهاجرت سلول‏های آندوتلیال و فراخوانی آنها در نواحی دارای التهاب فعال ترشح می‏نمایند. مطالعه Rodini و همکاران حضور ماست‏سل‏ها را بیشتر در نواحی مجاور لنفوسیت‏ها و در مناطق التهابی فعال گزارش نمود.(15) Montes و همکاران تعداد ماست‏سل‏ها را در ضایعات التهابی پری‏آپیکال در نواحی دارای التهاب مزمن بیشتر دانسته و دگرانولاسیون آن‏ها را در این نواحی مشاهده نمودند. ولی تعداد ماست‏سل‏های دگرانوله را محاسبه نکردند.(23) اما Walsh و همکاران ماست‏سل‏ها را به عنوان سلول‏هایی با گرانول‏های ترشحی فراوان و در اطراف عروق خونی در ضایعات دهانی مطرح کردند.(26) Kontianen و همکاران وجود ماست‏سل‏ها را در نواحی فیبروزه ضایعات التهابی پری‏آپیکال گزارش نمودند.(27) مطالعه Rodini و همکاران(15) و Montes و همکاران(23) از نظر محل حضور ماست‏سل‏ها در توافق با نتایج مطالعه مذکور بوده، اما نتایج مطالعه Walsh و همکاران(26) و Kontianen و همکاران(27) تأییدکننده مطالعه ما نیست.

در این مطالعه علاوه بر تعداد ماست‏سل، تعداد عروق خونی نیز در ضایعات التهابی پری‏آپیکال بررسی شد، به طوری که افزایش تعداد عروق خونی در کیست رادیکولار نسبت به گرانولوم دندانی مشاهده شد، اما اختلاف از نظر آماری معنی‏دار نبود. اکثر مطالعات قبلی نقش VEGF/VIP را به عنوان مدیاتور اصلی رگ‏سازی در پاتوژنز ضایعات التهابی پری‏آپیکال تائید کرده‏اند و در مطالعاتی از نشانگر 31CD در بررسی تراکم عروق خونی در کیست رادیکولار استفاده شده است(28) اما در بررسی مقالات انگلیسی زبان، نشانگرهای 34CD و 105CD در تعیین تراکم عروق خونی در ضایعات التهابی پری‏آپیکال تا به حال استفاده نشده است. 34CD به عنوان سیالوموسین و مولکول چسبندگی سلولی عمل کرده و بیانگر تراکم عروق خونی در ضایعات تومورال و غیرتومورال است، اما قادر به افتراق عروق خونی تازه تشکیل شده از عروق خونی اولیه نیست.(8)

مروری بر مکانیسم تشکیل ضایعات پری‏آپیکال تأییدکننده نقش رگ‏سازی در رشد و بزرگ شدن این ضایعات است.(28)

به نظر می‏رسد که سلول‏های آماسی ابتدا از عروق خونی میزبان جهت تأمین اکسیژن و مواد غذایی استفاده می‏کنند ولی با افزایش تعداد سلول‏های آماسی و بزرگ شدن ضایعات التهابی پری‏آپیکال، تشکیل عروق خونی جدید الزامی است. اما عروق خونی تازه تشکیل شده نابالغ بوده و نفوذپذیری بالایی دارند.(30و29و14)

لذا خروج اگزوداوترانسودا از آن‏ها و تجمع مایع در خارج عروق خونی باعث افزایش فشار اسمزی و محدودیت در ناژ لنفاوی شده و در نتیجه موجب افزایش اندازه ضایعات التهابی پری‏آپیکال به ویژه کیست رادیکولار می‏گردد.(31و30و14)

در مطالعه حاضر ارتباط مثبتی در تراکم ماست‏سل و عروق خونی در کیست رادیکولار دیده شد اما این ارتباط در گرانولوم دندانی مشاهده نگردید. محققان در ضایعات مختلف ارتباط تراکم ماست‏سل با تراکم عروق خونی را بررسی کردند و در برخی از مطالعات این ارتباط تأیید شده است و نقش ماست‏سل‏ها در افزایش تراکم عروق خونی مثبت گزارش شده است(17و16) اما مطالعات دیگر مثلاً در کارسینوم سلول کلیوی تراکم ماست‏سل و عروق خونی تأیید نشده است.(18)

به نظر می‏رسد که این ارتباط بر حسب نوع ضایعه و مراحل مختلف بالینی ضایعه متفاوت باشد. در مطالعه مذکور ارتباط مثبت تراکم عروق خونی با تراکم ماست‏سل در کیست رادیکولار تأییدکننده نقش ماست‏سل‏ها در افزایش رگ‏سازی در این ضایعه التهابی پری‏آپیکال است.

همواره این سؤال که ماست‏سل‏ها نقش اولیه در رگ‏سازی ضایعات التهابی پری‏آپیکال دارند یا نقش ثانویه مطرح است. به نظر می‏رسد که اگر نقش اولیه برای ماست‏سل در رگ‏سازی مطرح باشد تعداد ماست‏سل در گرانولوم دندانی باید از کیست رادیکولار بیشتر باشد. چون در پیشرفت ضایعات التهابی پری‏آپیکال معمولاً تبدیل گرانولوم به کیست رادیکولار مشاهده می‏شود ولی عکس مطلب فوق در مطالعه ما مشاهده شد. بنابراین به نظر می‏رسد ماست‏سل‏ها در رگ‏سازی ضایعات التهابی پری‏آپیکال نقش ثانویه داشته باشند و در مراحل اولیه رگ‏سازی در ضایعات التهابی پری‏آپیکال، سلول‏های التهابی دیگری غیر از ماست‏سل‏ها در رگ‏سازی نقش داشته باشند و ماست‏سل‏ها نقش کمکی در فرایند رگ‏سازی این ضایعات و در ادامه روند رشد داشته باشند که احـتمالاً از طـریق تقابـل عـملکرد لـنفـوسیت‏ها و ماست‏سل‏ها قابل توجیه است.

مطالعه Sharma و همکاران نقش ماست‏سل‏ها را در آغاز فرایند رگ‏سازی در التهاب تأیید نکرده و به نوعی آن‏ها را در تداوم روند التهاب موثر دانسته اند.(22)

مطالعه Leonardi و همکاران نیز بیانگر نقش سلول‏های آماسی و فیبروبلاست جهت تولید VPF/VEGF و رگ‏سازی در مراحل اولیه تشکیل ضایعات التهابی پری‏آپیکال است(32) که نتایج هر دو مطالعه به نوعی مؤید نتایج مطالعه مذکور است.

در این مطالعه با افزایش شدت ارتشاح التهابی، تعداد ماست‏سل‏ها و تعداد عروق خونی افزایش نشان داد اما نسبت ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل‏ها در ضایعات التهابی پری‏آپیکال با افزایش شدت التهاب اختلاف معنی‏داری را نشان نداد. به نظر می‏رسد که ماست‏سل‏ها همراه با ارتشاح آماسی مزمن عواملی را ترشح می‏کنند که منجر به افزایش تعداد عروق خونی می‏گردد. اگرچه مطالعه Walsh و همکاران(26) تأییدکننده نتایج مطالعه مذکور است اما مطالعه Leonardi و همکاران بیانگر ارتباط معکوس شدت التهاب، رگ‏سازی و تراکم ماست‏سل می‏باشد.(32) به نظر می‏رسد که نوع ضایعات موجود در مطالعه بر روی نتایج مؤثر باشد.

در مقایسه نتایج مطالعات مختلف با مطالعه مذکور تفاوت‏هایی دیده می‏شود که به نظر می‏رسد نوع روش رنگ‏آمیزی، نوع نشانگر مورد استفاده جهت تعیین تراکم عروق خونی، نوع ماده فیکساتیو استفاده شده، تعداد فیلد میکروسکوپی و بزرگنمایی مورد بررسی، طریقه بررسی تعداد عروق خونی و تعداد ماست‏سل، رنگ‏آمیزی توأم تولوئیدین بلو و ایمونوهیستوشیمی در یک اسلاید و یا در دو اسلاید جداگانه و حتی سن و جنس افراد مبتلا به ضـایعات التهابی پـری‏آپیکال بر روی نتایج مطالعه موثر باشد.

بهترین شیوه درمان در ارتباط با ضایعات التهابی پری‏آپیکال حذف عامل محرک و درمان عصب کشی است. پیگیری بیمار همراه با درمان ریشه منجر به بهبود ناحیه می‏گردد ولی شناسایی بیشتر و فهمیدن مکانیسم‏های مؤثر در پاتوژنز و پیشرفت ضایعات التهابی پری‏آپیکال و عملکرد کلیه سلول‏های آماسی به ویژه ماست‏سل‏ها حائز اهمیت است.(30و24) به طوری که شاید جلوگیری از فعالیت این سلول‏های چندکاره و مهندسی بالقوه بافت‏های مختلف بدن توسط داروهای ممانعت‏کننده از عملکرد و دگرانولاسیون آن‏ها بتواند در آینده‏ای نه چندان دور در درمان ضایعات التهابی پری‏آپیکال کمک‏کننده باشد.

نتیجه گیری

ماست‏سل‏ها و عروق خونی در پاتوژنز ضایعات التهابی مزمن پری‏آپیکال موثرند. تراکم ماست‏سل و انواع دگرانوله آن و نسبت ماست‏سل دگرانوله به کل تعداد ماست‏سل‏ها در کیست رادیکولار بیشتر از گرانو لوم دندانی بود، اما تفاوت معنی‏داری در تراکم عروق خونی در دو ضایعه فوق دیده نشد. به نظر می‏رسد که ارتباط تراکم ماست‏سل با عروق خونی بر حسب مرحله مختلف بالینی ضایعات التهابی پری‏آپیکال متفاوت باشد.

تشکر و قدردانی

این مطالعه حاصل طرح تحقیقاتی مصوب و پایان نامه دانشجویی فاطمه ادهمی به شماره 609 است که بدینوسیله از معاونت پژوهشی دانشگاه و کارکنان مرکز تحقیقات سلولی مولکولی بابل کمال تشکر را داریم.

  1. Marcal JR, Samuel RO, Femandes D, Araujo MS, Napimoga MH, Pelexra SA, et al. T helper cell type 17, regulatory T cell immunoregulatory balanace in human radicular cysts and granulomas. J Endod 2010; 36(6): 995-9.
  2. Shetty S, Amgadi PV, Rekha K. Radicular cyst in deciduous maxillary molars: A rarity. Head Neck Pathol 2010; 4(1): 27-30.
  3. Nair PN. Apical periodontitis: A dynamic encounter between root canal infection and host response. Periodontol 2000; 13(2): 121-48.
  4. Costa NL, Oton-Leit AF, Cheim-Jonior AP, Alencar Rdec, Bittar GO, Silva RA, et al. Density and migration of mast cells in lip squamous cell carcinoma and actinic cheilitis. Histol Histopathol 2009; 24(4): 457-63.
  5. De Brabois Adp. Comparison of four staning methods for detection of mast cell in equine bronchoalveolar lavage ploid.Veterin Inter Med 2005; 24(4): 457-63.
  6. Nonak CF, Maia AP, Bascimento GJ, deAlmedia Fretas R, Batista de Snuza L. Immunoexpression of vascular endothelial growth factor in periapical granulomas, radicular cysts and residual radicular cycts. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2008; 106(6): 896-902.
  7. Zhang YY, San CF, Peng J. Expression of CD31, CD34 and CD105 in squamous cell carcinoma of tongue and their relationship with lymph node metastasis. Hua Xi Kou Qiang Yi Xue Za Zhi 2008; 26(2): 201-5. (Chinese)
  8. Popiela TJ, Sikova J, Klimek M, Basta P, Niemiec T, Dobrogowski J, et al. The angiogenesis of CD34 antigen immunoreactivity level in invasive ductal breast cancer with respect to the presence of the lymph node metastases. Neuro Endo Crimol Left 2008; 29(4): 443-50.
  9. Blair RJ, Meng H, Marches MJ. Human mast cells stimulate vascular tube formation tryptase is a novel potent angiogenic factor. J Clin Invest 1997; 99(11): 2691-700.
  10. Drazic R, Sopta J, Minic A. Mast cells in periapical lesion, potential roles in their pathogenesis. J Oral Pathol Med 2010; 30(3): 257-62.
  11. Caries JA, Walls AF. Mast cell tryptas is a mitogen for epithelial cells. Stimulation of IL-8 production and intercellular adhesion molecule-1 expression. Immunol 1990; 156(1): 275-83.
  12. FarahaniSS, Navabazadeh A, Ashkevari FS. Comparison of mast cells count in oral reactive lesions. Pathol Res Pract 2010; 206(3): 151-5.
  13. Kabashima H, Nagata K, Maeda K, Injima T. Involvement of substance P, mast cells, TNF-α and ICAM-1 in the infiltration of inflammatory cells in human periapical granulomas. J Oral Pathol Med 2002; 31(3): 175-80.
  14. Takanami I, Takauchi K, Naruke M. Mast cell density is associated with angiogenesis and poor prognosis in pulmonary adenocarcinoma. Cancer 2000; 88(12): 2686-92.
  15. Rodini cdo, Batista AC, Lara VS. Comparative immunohistochemical study of the presence of mast cells in apical granulomas and periapical cysts. Possible role of the mast cell in the course of periapical lesion. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2004; 91(1): 59-63.
  16. Mukaratirwa S, Chkafa L, Dliuago R, Mogo N. Mast cell density and angiogenesis in caninemelanomas, malignancy and clinicopathological factors. Vet Dermatol 2006; 16(2): 141-6.
  17. Ribatta D, Guidolin D, Marzullo A, Nico B, Annese T, Benagiano V, et al. Mast cells and angiogenesis in gasteric carcinoma. Int J Exp Pathol 2010; 91(4): 350-6.
  18. Mohtasham N, Babakoohi S, Salehinejad J, Montaser-Kouhsari L, Shakeri MT. Mast cell density and angiogenesis in oral dysplastic epithelium and low and high grade oral squamous cell carcinoma. Acta Odontol Scand 2010; 83(5): 30-40.
  19. Mohseni MG, Mohmmadi A, Heshmat AS, Kosari F, Meysamie AP. The lack of correlation between mast cell and microvessel density with pathologic feature of renal cell carcinoma. Int Urol Nephrol 2010; 42(1): 109-20.
  20. Tasi CH, Weng SF, Rang LC, Huang YC, Huang FM, Chen YJ, et al. Immunohistochemical localization of tissue-type plasminogen activator inhibitor in radicular cysts. J Oral Patho Med 2004; 33(3): 151-6.
  21. Iamaroon A, Pongsiriwet S, Jittidecharaks S, Pattanaporn K, Prapayasatok S, Wanachantararak S. Increase of mast cells and tumor angiogenesis in oral squamous cell carcinoma. J Oral Pathol Med 2003; 32(4): 195-9.
  22. Sharma R, Saxena S. Comparative study of the presence of mast cells in periapical granuloma and periapical cysts by toloidine blue and astrablue: Possible role of mast cells in the course of human periapical lesions. Int J Oral Med Sci 2010; 9(1): 17-25.
  23. Montes CL, Garces-Ortize M, Rosales-Grsia G, Hermandes-Guerrero JC. Importance of mast cells in human periapical inflammatory lesions. Oral Pathol 2004; 30(12): 855-9.
  24. Neville BW, Dam DD, Allen CM, Bouquot JE. Oral and Maxillofacial Pathology. 3rd ed. Philadelphia: W.B.Saunders Co; 2009. P. 132-4.
  25. Francies H, Meihinger CJ. A rewiew of mast cells and liver disease: What have we learned? Dig Liver Dis 2010; 42(8): 529-36.
  26. Walsh LJ, Davis MF, Xu LJ, Sarage NW. Relationship between mast cell degranulation and inflammation in the oral cavity. J Oral Pathol Med 1995; 24(6): 266-72.
  27. Kontianen S, Ranta H, Lautenschlager I. Cells infiltrating human periapical inflammatory lesion. J Oral Pathol 1986; 15(10): 544-6.
  28. Tete S, Mastrangelo F, Grimoldi S, Costanzo G, Salini L, Speranza L, et al. Immunohistochimical evaluation of CD31 in human cystic radicular lesions and in keratocyst. Int J Immun Pathol Pharmocol 2005; 18(3):  39-45.
  29. RegeziJ, SciubbaJ, JordanCK. Oral Pathology, Clinical Pathologic Correlations. 5th ed. Philadelphia: W.B.Saunders Co; 2008. P. 238-9.
  30. Kumar V, AbbasAK, FaustoN, RobbinsC, CotranC. Pathologic Basis of Disease. 7th ed. Philadelphia: W.B.Saunders Co; 2005. P. 310-3.
  31. Hosina R, Lingen MW. Angiogenesis in oral cancer. J Dent Educ 2000; 65(11): 1282-90.
  32. LeonardiR, CaltabianoM, PaganoM, PezzutoV, LoretoC. Detection of vascular endothelial growth factor,vascular permeability factor in periapical lesions. JEndod 2003; 20(3): 180-4.