Comparison of 0.2% chlorhexidine gel and 10% betadine on healing of tooth socket in mice

Document Type : original article

Authors

1 Assistant Professor, Department of oral and maxillofacial surgery, Dental school, Rafsanjan University of medical sciences, Rafsanjan, Kerman, Iran

2 Assistant Professor, Department of oral and maxillofacial pathology, Dental school, Rafsanjan University of medical sciences, Rafsanjan, Kerman, Iran

3 Associate Professor, Pathology Department, Medical School, Rafsanjan University of Medical Science, Rafsanjan, Kerman, Iran

4 Assistant Professor, Department of Social Medicine and Occupational Environment Research Center, Medical School, Rafsanjan

Abstract

Introduction: Tooth extraction is the most common surgical procedure performed in dental office. Various drugs are used to accelerate wound healing in soft and bone tissues.In this study, the effect of 0.2% chlorhexidine gel and 10% betadine gel on tooth socket healing was investigated.
Materials and Methods: This experimental study was performed on 45 male mice randomly divided into three groups of 15. Under general anesthesia, the right maxillary second molar of all of the mices were extracted. The socket of the first group was covered with 0.2% chlorhexidine gel and the second group was covered with 10% betadine gel, and the socket of third group was left empty. On the third, seventh and fourteenth days after surgery, one third of the animals were sacrificed from each group. Then the prepared slides from each group were examined.
Results: The extent of granulation tissue on the third day after tooth extraction in the chlorhexidine group was greater than the remaining two groups.. The number of lymphocyte on the seventh day after tooth extraction in the chlorhexidine group were lower than the control group. The number of macrophage on the 14th day after tooth extraction in the chlorhexidine and betadine groups was lower than the control group. The number of fibroblasts in the chlorhexidine group on the 14th day after tooth extraction were higher than the control group. These differences were statistically significant.
Conclusion: According to the results of this study, 0.2% chlorhexidine gel can accelerate the process of tooth socket healing.
 

Keywords


مقدمه

خارج کردن دندان، شایع ترین جراحی است که در کلینیک ها و مطب های دندانپزشکی انجام میشود. داروها و مواد مختلفی مانند دهانشویه ها برای تسریع ترمیم زخم در بافت نرم و استخوان بکار می روند.(1) مطالعات نشان داده اند که دهانشویه ها نیز مانند مسواک زدن و نخ دندان می توانند در کاهش پلاک دندانی و ژنژیویت نقش مهمی داشته باشند. دهانشویه مطلوب باید افزون بر طیف ضد میکروبی باعث از میان رفتن کمتر میکروفلور طبیعی دهان گردد.(2)

آنتی سپتیک ها مواد شیمیایی هستند که اگر در تماس با بافت زنده مانند پوست و مخاط قرار گیرند، با ممانعت از فعالیت میکروارگانیسم ها یا ازبین بردن آن ها
می توانند باعث تسریع التیام وجلوگیری از عوارض شایع پس از خارج نمودن دندانها گردند.(3)

 کلرهگزیدین ترکیبی است که خاصیت باکتریسیدال و باکتریواستاتیک دارد. این ماده یک آنتی سپتیک قوی روی باکتری های گرم منفی و مثبت محسوب می شود. از مزایای کلرهگزیدین، اتصال و چسبندگی محکم آن به غالب نواحی دهان می باشد؛ که باعث می شود این ماده پس از چسبندگی به تدریج آزاد گردد و در یک محدوده زمانی، دائماً محیطی ضد میکروبی در دهان فراهم آورد.(4) پوویدون آیوداین با نام تجاری بتادین قادر است باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی، قارچها و ویروسها، پروتوزوآها و مخمرها را از بین ببرد.(5)

تحقیقات متعددی موثر بودن دهانشویه 12/0 درصد کلرهگزیدین را در جلوگیری از بروز حفره خشک بعد از کشیدن دندان نشان داده اند.(8-6) همچنین طبق مطالعاتی اثر بخشی ژل 2/0 درصد کلرهگزیدین در جلوگیری از بروز حفره ی خشک نسبت به دهانشویه ی 12/0 درصد بیشتر بوده است ودهانشویه کلرهگزیدین 2/0 درصد و ژل کلرهگزیدین 1 درصد هر دو به یک اندازه منجر به کاهش پارامترهای التهابی شده اند،(9و10و11) اما طبق بررسی های دیگری، افزایش غلظت کلرهگزیدین باعث تأخیر در ترمیم زخم شده است.(14-12)

در یک مطالعه میزان ترمیم و انقباض زخم با استفاده از کلرهگزیدین و بتادین مشابه نشان داده شده است.(15) در حالیکه  پژوهش دیگری، تأخیر ترمیم زخم را تحت تأثیر بتادین نشان داده است.(16) از طرفی کاهش بروز حفره خشک در کاربرد دهانشویه بتادین پس از کشیدن دندان گزارش شده است.(1) نتایج بررسی های دیگری نشان داده است که بتادین به طور معنی داری باعث تأخیر در روند اپی تلیالیزاسیون شده اما رگ زایی را افزایش می دهد.(17)

با توجه به نتایج متناقض مطالعات و اینکه اثر ﮐﻠﺮﻫﮕﺰﯾﺪﯾﻦ و بتادین ﺑﻪ ﺻﻮرت ژل به طور اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ بر ترمیم ساکت دندانی پس از خارج کردن دندان  اﻧﺠﺎم ﻧﺸﺪه اﺳﺖ، مطالعه حاضر با هدف ارزیابی اثر ژل های کلرهگزیدین 2/0 درصد و بتادین 10 درصد در ترمیم ساکت دندان کشیده شده مولر دوم ماگزیلا در موش سوری انجام شد.

 مواد و روش ها

 تحقیق حاضر به صورت تجربی بر روی 45 موش سوری نر با میانگین وزنی300-250 1 انجام شد. موش ها در قسمت حیوان خانه دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان در قفس های انفرادی نگه داری و ضمن دسترسی به آب و خوراک، همگی در شرایط استاندارد نگه داری شدند. نمونه ها با تزریق داخل صفاقی ترکیب داروی بیهوشی کتامین mg/ml100(Rotexmedical,Berlin,Germany) وزایلازین mg/ml100(Igm pharma,Florida,USA) با نسبت 1 به 9 و  cc6/0 برای هرgr 10 وزن حیوان توسط سرنگ انسولین تحت بیهوشی عمومی قرار گرفتند. از هر نمونه در شرایط بیهوشی دندان مولر دوم سمت راست ماگزیلا توسط قیچی iris  به عنوان  الواتور کشیده شد.

موشها به صورت تصادفی به سه گروه تقسیم شدند. در ساکت دندان یک گروه، ژل کلرهگزیدین 2/0درصد (Kin,Barcelona,Spain) و در ساکت دندان گروه دیگر دیگر ژل بتادین 10درصد (بهوزان،تهران، ایران) قرار داده شد. 15 نمونه به عنوان کنترل در نظر گرفته شد و پس از خارج کردن دندان ماده ای داخل ساکت گذاشته نشد. موشها با دسترسی آزادانه به غذا و آب نگهداری شدند و با در نظر گرفتن روز جراحی به عنوان روز صفر، یک سوم موش ها از هر گروه در روزهای سوم، هفتم و چهاردهمقربانی شدند. سر موش ها جدا شد و نمونه های به دست آمده، در محلول فرمالین 10درصد (دکتر مجللی، تهران، ایران) فیکس شدند. پس از یک هفته از فرمالین 10 درصد خارج و در محلول EDTA 4 درصد
(
Merck, Berlin, Germany) جهت دکلسیفیه شدن بافت استخوانی قرار گرفتند. بعد از سه هفته پاساژ بافتی با دستگاه tissue processor Sukura fine technical, Tokyo, Japan)) صورت گرفت. برش های 5 میکرونی با میکروتوم (SIEE medial, Mainz, Germany) انجام و رنگ آمیزی استاندارد به روش هماتوکسیلین ائوزین صورت گرفت. سپس لامها توسط یک پاتولوژیست به وسیله میکروسکوپ نوری (LABOMED مدل CXR2) از نظر میزان التهاب، تشکیل یا عدم تشکیل بافت گرانولاسیون، میزان ترابکولهای استخوانی تازه تشکیل شده، درصد فیبروبلاست و رگ زایی بررسی شدند و این مشخصات در چک لیست ضمیمه توسط پاتولوژیست ثبت گردید. برای شمارش سلول های التهابی نوتروفیل، لنفوسیت، ماکروفاژ و سلولهای فیبروبلاست در برشهای H&E از میکرومتر چشمی استفاده شد. حداقل در پنج ناحیه مختلف، تعداد سلولهای مورد نظر در بزرگنمایی 1000 شمارش شدند و سپس میانگین سلولها در این پنج فیلد محاسبه و برای آنالیز آماری ثبت گردید. برای تعیین وسعت بافت گرانولاسیون و تشکیل ترابکولهای استخوانی هم از میکرومتر چشمی استفاده شد. تعداد عروق خونی نیز در ده فیلد میکروسکوپی با بزرگنمایی 400 شمارش شد و سپس میانگین آنها محاسبه و برای آنالیز آماری ثبت گردید.

داده­ها پس از جمع­آوری توسط نرم­افزار آماریSPSS  نسخه 18 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. داده­های کمی به صورت "انحراف معیار ± میانگین" گزارش شد. به منظور مقایسه هم­زمان میانگین لنفوسیت، ماکروفاژ، نوتروفیل، فیبروبلاست، تعداد عروق تازه تشکیل شده، وسعت بافت گرانولاسیون و ترابکول­های استخوانی تازه تشکیل شده در هر یک از روزهای 3، 7 و 14 در گروههای مورد بررسی از آنالیز واریانس چند متغیره (Multivariate Analysis of Variance; MANOVA) استفاده گردید. هم چنین، به منظور انجام مقایسات زوجی از آزمون حداقل اختلاف معنی­دار
(
Least Significant Difference; LSD) استفاده شد. سطح معنی­داری در آزمون­ها 05/0 در نظر گرفته شد.

 


یافته ها

 


جدول 1: مقایسه‌ میانگین متغیرهای هیستوپاتولوژیک در گروه های مورد بررسی در روز سوم

متغیرهای هیستوپاتولوژی

کلرهگزیدین 2/0 درصد (5=n)

بتادین 10%

درصد (5=n)

کنترل

(5=n)

P.value

لنفوسیت

03/3±80/19

(24-16)

49/2±20/19

(23-17)

32/4±80/16

(22-11)

362/0

ماکروفاژ

47/4±00/55

(62-50)

60/4±80/51

(59-47)

45/4±40/48

(54-43)

109/0

نوتروفیل

30/1±20/5

(7-4)

92/1±80/5

(9-4)

92/1±20/6

(9-4)

668/0

فیبروبلاست

85/4±00/20

(26-15)

23/8±20/23

(30-9)

10/9±60/28

(39-19)

237/0

تعداد عروق تازه تشکیل شده

14/1±60/8

(10-7)

07/2±60/8

(11-6)

92/1±80/8

(11-6)

979/0

وسعت بافت گرانولاسیون (mm2)

03/0±76/0

(80/0-74/0)

01/0±72/0

(73/0-70/0)

40/0±69/0

(76/0-65/0)

*

017/0

میزان ترابکولهای استخوانی تازه تشکیل شده (mm2)

0

(ــ)

0

(ــ)

0

(ــ)

 

ــ

*داده ها بوسیله انحراف معیار± میانگین و (حداکثر-حداقل) توصیف شدند.

 


 در روز سوم (جدول1) میانگین بافت گرانولاسیون در گروه کلرهگزیدین به طور معنی داری بیش از گروه بتادین بود(048/0=P).همچنین میانگین بافت گرانولاسیون در گروه کلرهگزیدین به طور معنی داری بیش از گروه کنترل بود(006/0=P). اما میانگین بافت گرانولاسیون در گروه بتادین تفاوت آماری معنی داری با گروه کنترل نداشت (268/0=P) و از نظر تعداد لنفوسیت، ماکروفاژ، نوتروفیل، فیبروبلاست و تعداد عروق تازه تشکیل شده در هر دو گروه کلرهگزیدین و بتادین در مقایسه با گروه کنترل تفاوت آماری معنی داری وجودنداشت.(شکل1)

 


 

 

 

 


شکل 1: برش هیستولوژیک ساکت دندانی، سه روز بعد از خارج کردن دندان در گروه کلرهگزیدین با بزرگنمایی 1000 و رنگ آمیزی هماتوکسیلین ائوزین (بافت گرانولاسیون متشکل از نوتروفیل و تعداد زیادی ماکروفاژ و به ندرت لنفوسیت دیده می شود)


 

 

جدول2: مقایسه‌ی میانگین متغیرهای هیستوپاتولوژیک در گروه های مورد بررسی در روز هفتم

متغیرهای هیستوپاتولوژی

کلرهگزیدین2/0درصد (5=n)

بتادین 10% درصد (5=n)

کنترل(5=n)

P-.value

لنفوسیت

(دامنه تغییرات)

75/4±00/9

(18-2)

49/3±20/13

(18-9)

92/4±20/19

(24-13)

*

018/0

ماکروفاژ

(دامنه تغییرات)

59/2±80/50

(54-48)

70/2±40/49

(52-45)

92/2±00/48

(51-44)

 

307/0

نوتروفیل

(دامنه تغییرات)

58/1±00/5

(7-3)

30/1±20/5

(7-4)

92/1±80/5

(9-4)

 

726/0

فیبروبلاست

(دامنه تغییرات)

19/3±20/35

(39-31)

95/2±20/32

(37-30)

63/5±80/32

(39-26)

 

495/0

تعداد عروق تازه تشکیل شده (دامنه تغییرات)

34/1±40/8

(10-7)

14/1±40/7

(9-6)

58/1±00/7

(9-5)

 

286/0

وسعت بافت گرانولاسیون(mm2)

(دامنه تغییرات)

04/0±55/0

(60/0-50/0)

10/0±58/0

(66/0-43/0)

07/0±66/0

(76/0-58/0)

 

075/0

میزان ترابکولهای استخوانی تازه تشکیل شده (mm2)

(دامنه تغییرات)

05/0±54/0

(58/0-45/0)

07/0±46/0

(56/0-40/0)

06/0±45/0

(52/0-37/0)

 

104/0

*داده ها بوسیله انحراف معیار± میانگین و (حداکثر-حداقل) توصیف شدند.

 


در روز هفتم (جدول 2) میانگین لنفوسیتها در گروه کلرهگزیدین به طور معنی داری کمتر از گروه کنترل بود (006/0=P). اما میانگین لنفوسیتها در گروه کلرهگزیدین اختلاف معنی داری با گروه بتادین نداشت (193/0=P) همچنین میانگین لنفوسیتها در گروه بتادین با گروه کنترل تفاوت آماری معنی داری نداشت (072/0=P). اما از نظر تعداد ماکروفاژ، نوتروفیل، فیبروبلاست، عروق تازه تشکیل شده، وسعت بافت گرانولاسیون و میزان ترابکول های تازه تشکیل شده در هر دو گروه کلرهگزیدین و بتادین در مقایسه با گروه کنترل، تفاوت آماری معنی داری وجود نداشت. (شکل 2)


 

 

 

 

 

 


شکل2. برش هیستولوژیک ساکت دندانی هفت روز بعد از خارج کردن دندان در گروه کلرهگزیدین با بزرگنمایی 1000 و رنگ آمیزی هماتوکسیلین ائوزین (تعداد نوتروفیل ها کاهش یافته است، ماکروفاژها اکثریت سلول های التهابی را تشکیل می دهند، تعداد اندکی لنفوسیت و فیبروبلاست دیده می شود)

 


 

جدول 3: مقایسه‌ی میانگین متغیرهای هیستوپاتولوژیک در گروه های مورد بررسی در روز چهاردهم

متغیرهای هیستوپاتولوژی

کلرهگزیدین 2/0 درصد (4=n)

بتادین 10%

درصد (5=n)

کنترل

(4=n)

P.value

لنفوسیت

51/4±50/9

(16-6)

35/2±00/11

(13-8)

11/3±50/7

(10-3)

337/0

ماکروفاژ

70/3±50/29

(34-25)

09/4±80/33

(40-29)

42/3±50/42

(47-39)

*

002/0

نوتروفیل

29/1±50/3

(5-2)

14/1±60/3

(5-2)

26/1±25/4

(6-3)

648/0

فیبروبلاست

87/3±50/57

(61-52)

18/5±60/51

(57-44)

78/3±75/45

(50-41)

**

012/0

تعداد عروق تازه تشکیل شده

82/0±00/3

(4-2)

14/1±40/3

(5-2)

41/1±00/5

(7-4)

073/0

وسعت بافت گرانولاسیون (mm2)

06/0±37/0

(440-31/0)

07/0±40/0

(49/0-33/0)

06/0±45/0

(52/0-38/0)

263/0

میزان ترابکولهای استخوانی تازه تشکیل شده (mm2)

04/0±62/0

(67/0±59/0)

06/0±58/0

(64/0-48/0)

09/0±54/0

(62/0-42/0)

246/0

*داده ها بوسیله انحراف معیار± میانگین و (حداکثر-حداقل) توصیف شدند.

 

 


در روز چهاردهم (جدول 3)، میانگین ماکروفاژ در گروه کلرهگزیدین به طور معنی داری کمتر از گروه کنترل بود (001/0=P) همچنین میانگین ماکروفاژدر گروه بتادین به طور معنی داری کمتر از گروه کنترل بود (006/0=P). اما میانگین ماکروفاژ در گروه کلرهگزیدین تفاوت معنی داری با گروه بتادین نداشت (121/0=P). علاوه بر این میانگین فیبروبلاست در گروه کلرهگزیدین به طور معنی داری بیشتر از گروه کنترل بود(004/0=P) اما این میانگین


در گروه کلرهگزیدین تفاوت معنی داری با گروه بتادین نداشت (074/0=P). همچنین میانگین فیبروبلاست در گروه بتادین تفاوت معنی داری با گروه کنترل نداشت (076/0=P) اما از نظر تعداد لنفوسیت، نوتروفیل، عروق تازه تشکیل شده، وسعت بافت گرانولاسیون و میزان ترابکول های تازه تشکیل شده درهر دو گروه کلرهگزیدین و بتادین در مقایسه با گروه کنترل تفاوت آماری معنی داری وجود نداشت. (شکل3، 4 و 5)


 


 

شکل3. ترابکولهای استخوانی تازه تشکیل شده، 14 روز بعد از خارج کردن دندان در گروه کلرهگزیدین با بزرگنمایی 400 و رنگ آمیزی هماتوکسیلین ائوزین

 

 

شکل4. ترابکولهای استخوانی تازه تشکیل شده، 14 روز بعد از خارج کردن دندان در گروه بتادین با بزرگنمایی 400 و رنگ آمیزی هماتوکسیلین ائوزین

 

 

شکل5. ترابکولهای استخوانی تازه تشکیل شده، 14 روز بعد از خارج کردن دندان در گروه کنترل با بزرگنمایی 400 و رنگ آمیزی هماتوکسیلین ائوزین

 


بحث

 التیام زخم یک پاسخ دینامیک به آسیب بوده که پیچیده و منظم است و مستلزم تعامل بین انواع مختلف سلول ها، پروتئین های ساختمانی و فاکتورهای رشدی
می باشد.(18) نوتروفیل ها اولین سلولهایی هستند که طی فرایند ترمیم زخم به محل آسیب مهاجرت می کنند. در طی 24 ساعت اول پس از آسیب میزان این سلول ها به حداکثر رسیده و پس از سه روز کاهش می یابد.(19) در تحقیق حاضر، کاهش نوتروفیل ها در روز سوم در گروه کلرهگزیدین و بتادین در مقایسه با گروه کنترل دیده شد. هر چند این تفاوت از نظر آماری معنی دار نبود، اما کاهش تعداد این سلول ها در روزهای اولیه نشان دهنده ی پیشرفت سیر طبیعی ترمیم زخم می باشد.

 همچنان که بررسی های Amber و همکاران در مقایسه ی اثر بتادین وکلرهگزیدین در ترمیم زخم در سگ نیز کاهش تعداد نوتروفیل ها را در روزهای اولیه ترمیم زخم نشان داد.(20)

ماکروفاژها در روز پنجم اکثریت سلول های زخم را تشکیل می دهند.(21) در تحقیق حاضر در روز سوم ماکروفاژها در گروه کلرهگزیدین اکثریت سلول ها را تشکیل دادند، اما در روز چهاردهم کاهش تعداد ماکروفاژها و افزایش تعداد فیبروبلاست ها در گروه کلرهگزیدین نسبت به گروه کنترل دیده شد که تفاوت معنی دار بود و نشان دهنده ی اثر مثبت این ماده در پیشرفت سیر طبیعی ترمیم زخم می باشد.

از سوی دیگر، در تحقیقی که توسط مظفری و همکاران(23) بر روی توکسیسیتی دهانشویه ی پرسیکا و کلرهگزیدین بر روی فیبروبلاست لثه ی انسان انجام شد، مشخص گردید که دهانشویه ی کلرهگزیدین در غلظت های بیشتر از 001/0 درصد دارای اثرات توکسیک بر روی فیبروبلاستها می باشد. همچنین نتایج مطالعه ی وهابی و همکاران(24)، در ارزیابی اثرات سیتوتوکسیک کلرهگزیدین نیز نشان داد که کلرهگزیدین در غلظتهای 2/0 و 12/0 درصد برای فیبروبلاستهای رده ی L929 موش صحرایی سیتوتوکسیک است، بدین صورت که آنزیم دهیدروژناز میتوکندریال این سلول ها را  تحت تأثیر قرار می دهدکه تفاوت این مطالعات با مطالعه حاضرمی تواند به علت تفاوت اثر کلرهگزیدین در محیط کشت و دهان باشد. همچنان که نتایج بررسی های Sanchez و همکاران(15) در مقایسه ی تأثیر کلرهگزیدین در محیط کشت و محیط بدن سگ نشان داد که کلرهگزیدین در غلظت های 05/0 و 005/0 درصد در محیط کشت بر فیبروبلاست ها اثر توکسیک دارد، اما این اثر در محیط بدن با ترمیم زخم تداخلی ایجاد نمی کند.

در تحقیق حاضر، افزایش میزان بافت گرانولاسیون در روز سوم در گروه کلرهگزیدین نسبت به گروه کنترل از نظر آماری معنی دار بود که این نشان دهنده ی تسریع  ترمیم زخم توسط این ماده بود اما نتایج Paunio و همکاران(25) در بررسی اثر کلرهگزیدین بر میزان تشکیل بافت گرانولاسیون در زخم پوستی نشان داد که کلرهگزیدین باعث تأخیر در تشکیل بافت گرانولاسیون می شود. با توجه به این نکته که سرعت ترمیم زخم مخاطی نسبت به زخم پوستی بیشتر است، شاید بتوان گفت تأثیر متفاوت کلرهگزیدین در این دو مطالعه در مقایسه باهم تا حدودی به توانایی بافت نرم دهان در ترمیم سریعتر خود ارتباط دارد.

در بدن انسان فاز تکثیر از روز سوم تا دهم طول می کشد، که طی آن به مرور زمان تکثیر فیبروبلاست ها، تشکیل رشته های کلاژن، کاهش بافت گرانولاسیون و سلول های التهابی دیده می شود. این تغییرات با رسیدن به روزهای پایانی قابل ملاحظه تر است.(25)

در تحقیق حاضر، در روز هفتم، کاهش  بافت گرانولاسیون و کاهش معنی دار تعداد لنفوسیت در گروه کلرهگزیدین در مقایسه با گروه کنترل دیده شد که این تغییرات با سیر طبیعی روند ترمیم زخم در مرحله تکثیر تضادی نداشت .اما در مطالعهBassetti  و همکاران(14) دهانشویه ی کلرهگزیدین 5/0 درصد بر ترمیم زخم مخاطی- استخوانی دهان در افزایش آماری معنی داری در میزان بافت گرانولاسیون و درصد سلول های التهابی در روز هفتم در گروه کلرهگزیدین در مقایسه با گروه کنترل نشان داد. به نظر می رسد استفاده از غلظت بالای کلرهگزیدین باعث این تاثیر متفاوت شده است.

در گروه کلرهگزیدین مطالعه ی حاضر، میزان تشکیل ترابکولهای استخوانی در روز چهاردهم بیشتر از گروه کنترل و بتادین بود اما این تفاوت از نظر آماری معنی دار نبود. اما در مطالعه ی رّی و همکاران(27)، در مورد  مقایسه ی اثر کلرهگزیدین 2/0 درصد و پرسیکای 10 درصد بر ترمیم ساکت دندان، کاهش ترابکول های استخوانی در گروه کلرهگزیدین در مقایسه با گروه کنترل و پرسیکا دیده شد. به نظر می رسد آنچه باعث متفاوت بودن اثر کلرهگزیدین بر ترابکول های استخوانی در تحقیق حاضر شده است، استفاده از این ماده به فرم ژل و ماندگاری بیشتر اثر آن باشد.

اگرچه نتایج مطالعه ی حاضر تفاوت آماری معنی داری در میزان ترابکولهای استخوانی، وسعت بافت گرانولاسیون، میزان فیبروبلاست، میزان لنفوسیت و نوتروفیل در گروه بتادین نسبت به گروه کنترل نشان نداد، اما کاهش تعداد نوتروفیل و لنفوسیت در چند روز اول ترمیم زخم می تواند نشان دهنده ی کاهش فاز التهابی توسط این ماده باشد. شاید بتوان گفت خاصیت آنتی سپتیک بتادین باعث این اثر شده است همچنان که محققین در مطالعه ای نشان دادند که دهانشویه ی بتادین در کاهش ایجاد حفره ی خشک مؤثراست.(1)

در تحقیق حاضر تعداد ماکروفاژها در روز چهاردهم در گروه بتادین کاهش آماری معنی داری نسبت به گروه کنترل نشان داد. اما در مطالعه ای که توکلی و همکاران(16) در بررسی تأثیر بتادین بر ترمیم زخم پوستی در Rat انجام دادند، تفاوت معنی داری در افزایش میزان ماکروفاژ در گروه بتادین در روز دهم نسبت به گروه کنترل دیده شد. شاید بتوان گفت که این میزان کاهش تا حدودی تحت تأثیر توکسیسیتی بتادین نیز قرار گرفته است. به نظر می رسد در مطالعه توکلی به دلیل استفاده از دهانشویه ی بتادین یک درصد این خاصیت توکسیک کمتر اعمال شده است که می تواند به علت کاربرد بتادین به صورت ژل در مطالعه حاضر و نیز محیط استفاده باشد.

نتیجه گیری

 نتایج مطالعه ی حاضر نشان داد ژل کلرهگزیدین2/0 درصد می تواند روند ترمیم ساکت دندان را تسریع کند و نسبت به ژل بتادین در ترمیم ساکت دندانی برتری دارد.

تقدیر و تشکر

 از همکاری خانم دکتر آسیه صدرپور و خانم دکتر مریم هجرتی قدردانی می گردد. منبع مالی پشتیبانی کننده تحقیق که برگرفته از پایان نامه شماره 414 است، دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
می باشد.

1. Mesgarzadeh AH, Ebrahimi H. Evaluation of 1% Betadine mouth wash in preventing dry socket. Dental Sch, Shahid Beheshti Univ Med Sci 2003; 21(2): 254-63. (Persian)
2. Azizi A, Attarbashi Moghadam S. A Study on the effect of bio-oss and collagen membrane on the repair of dental socket. Isfahan Dent Sch 2009; 5(3): 133-9. (Persian)
3.Yaghmaee M, Heidari S, Shahoon H, Yavari A .Comparison of Betadine and normal saline in the irrigation of tooth socket on the complications after surgical removal of impacted wisdom teeth. Shahid Beheshti Dent Sch  2006; 23(4): 683-8. (Persian)
4. Stowe TJ,Sedgley CM,Stowe B,Fenno JC.The effect of chlorhexidine gluconate on the antimicrobial properties of tooth-colored mineral trioxide aggregate. J  Endod 2004; 30(6): 429-31.
5. Shahraz S, Rhaziani T. Iran Generic Drugs. 1st ed. Tehran. Tabib Publications; 2007; P: 85-584. (Persian)
6.Bonine  FL. Effect of chlorhexidine  rinse on the incidence of dry socket in impacted  mandibular  third  molar extraction sites.Oral  Surg  Oral   Med  Oral pathol Oral Radiol Endod 1995;79 :154 -7.
7. Lang NP, Schild U, Brägger U. Effect of chlorhexidine (0.12%) rinses on periodontal tissue healing after tooth extraction. J Clin Periodontol 1994; 21(6): 415-21.
8. Haraji A, Khamverdi N, Khanzadealishahi H. The effect of 0.2% Chlorhexidine gel in prevention of pain and dry socket following mandibular third molar surgery. Res Dent Sci 2012; 9(2): 63-7. (Persian)
9. Paz Mínguez-Serra M, salort-lorca C, Javier Silvestre-Donat F.  Chlorhexidine in the prevention of dry socket: Effectiveness of different dosage forms and regimens. Stomatol Med Oral Patol Oral Cir Bucal 2009; 14 (9): 445-9.
10. Hita-Iglesias P, Torres-Lagares D, Flores-Ruiz R, Magallanes-Abad N, Basallote-Gonzalez M , Gutierrez-Perez JL. Effectiveness of chlorhexidine gel versus chlorhexidine rinse in reducing alveolar osteitis in mandibular third molar surgery. J Oral Maxillofac Surg 2008; 66: 441-5.
11. De Siena F, Francetti L, Corbella S, Taschieri S, Del Fabbro M.Topical application of 1% chlorhexidine gel versus 0.2% mouthwash in the treatment of peri-implant mucositis. An observational study. Int J Dent Hyg 2013; 11(1): 41-7.
12. Salami AA,Imosemi IO,Owoeye OO.A comparison of the effect of chlorhexidine, tap water  and normal saline on healing wounds. Int J Morphol 2006; 24(4):673-6.
13. Saatman RA,Carlton WW,Hubben K,Streett CS,Tuckosh JR,DeBaecke PJ. A wound healing study of chlorhexidine digluconate in guinea pigs. Fundam Appl Toxicol 1986;  6: 1–6.
14. Bassetti C, Kallenberger A.Influence of chlorhexidine rinsing on the healing of oral mucosa and osseous lesions. J Clin Periodontol 1980;7: 443–56.
15. Sanchez IR, Swaim SF, Nusbaum KE, Hale AS, Henderson RA, McGuire JA. Effects of chlorhexidine diacetate and povidone-iodine on wound healing in dogs. Vet Surg 1988; 17(6): 291.
16. Tavakoli R, Nabi Pour F, Najafi Pour H.Effect of Betadine on wound healing in rat. Babol Univ Med Sci 2006; 8(3):7-12. (Persian)
17. Kjolseth D, Frank JA. Comparison of the effects of commonly used wound agents on epithelialization and neovascularization.J Am Coll Surg 1994; 179(3):305-12.
18. Steed DL. The role of growth factors in wound healing. Surg Clin North Am 1997; 77(3); 575–86.
19. Tomas K. The physiology of Wound Healing . Annals of Emergency Medicine. 1988; 17(12): 1265-88.
20. Amber El, Henderson RA. A comparison of antimicrobial efficacy and tissue reaction of four antiseptics on canine wounds. Vet Surg 1983; 12(2):63-8.
21. Okeniyi JA,Olubanjo OO,Ogunlesi TA,Oyelami OA.Comparison of healing of incised abscess wounds with honey and EUSOL dressing .J Altern Complement Med 2005;11(3):511-13.
22. Mozaffari B, Mansouri Sh, Rajabalian S, Ali Marda.In vitro study between anti-bacterial and cytotoxic effects of Chlorhexidine and Persica mouthrinses.Journal of Dental School, Shahid Beheshti University of Medical Sciences2005; 23(3): 494-509. (Persian)
23. Vahabi S, Aliali R.Cytotoxic effects of chlorhexidine on rat L929 fibroblast cell line. The Journal of Qazvin University of Medical Sciences 2007; 11(1):7-11. (Persian)
24. Paunio KU, Knuttila M, Mielitynen H. The effect of chlorhexidine gluconate on the formation of experimental granulation tissue. J Periodontol 1978; 49(2):92–5
25. Kumar V,Abbas AK,Fausto N,Mitchell RN.Robbins Basic pathology . 8th ed. Philadelphia: Elsevier; 2007; 75.
26. Dorri M, Shahrabi S, Navabazam A. Comparing the effects of chlorhexidine and persica on alveolar bone healing following tooth extraction in rats, a randomised controlled trial. Clinical Oral Investigations 2012; 16(1):25-31. (Persian)