Document Type : original article
Authors
1 Department of Paediatric Dentistry, School of Dentistry, Rafsanjan University of Medical Sciences, Rafsanjan, Iran
2 Department of Paediatric Dentistry, School of Dentistry, Alborz University of Medical Sciences, Karaj, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
در ترمیمهای زیبایی، ریزنشت اغلب سبب تغییر رنگ در لبههای ترمیم شده و ضرورت تعویض آن را ایجاب میکند. ریزنشت به ویژه در ترمیمهای دندانی کودکان که کف حفره تهیه شده در نزدیکی پالپ قرار دارد مهم است،(1) زیرا تحریک اضافی پالپ با تراوش مواد محرک از اطراف ماده ترمیمی و گذر از لایه نازک عاج یا بازشدگیهای میکروسکوپی پالپ میتواند واکنش برگشت ناپذیر پالپ را سبب شود.(2) یکی از دلایل اصلی که میتواند در شکلگیری فاصله بین ترمیم زیبایی و دیواره دندانی مؤثر باشد انقباض حین پلیمریزاسیون است.(3)
انقباض حجمی کامپوزیت رزینها به طور عمده به ترکیب شیمیایی ماتریکس رزینی بستگی دارد.(4) بنابراین تلاشهایی برای کاهش انقباض پلیمریزاسیون با تغییر در ترکیب رزینی صورت گرفته است از جمله تقویت کامپوزیت رزینهای معمولی Bis-GMA از طریق اضافه کردن مونومرهای جدید مثل UEDMA و Bis-EMA و یا به کار بردن مولکولهای رزینی بلندتر مثل EMA6 که در Z250 وجود دارد.(5) یکی دیگر از این تلاشها تغییر ساختار مونومری فاز ماتریکس با استفاده از مونومرهای حلقوی باز شونده (ring-opening) است.(6)
سیلوران یک مونومر با پایه سیلیکون است که از ترکیب سیلوران و اکسیران به دست آمده است. واکنش مونورهای حلقوی بازشونده موجود در سیلوران میزان انقباض پلیمریزاسیون را به کمتر از 1% حجمی کاهش داده است.در چند سال اخیر تحقیقات متعددی در زمینه ویژگیهای این کامپوزیت رزین جدید و کاربرد کلینیکی آن صورت گرفته است که قسمت اعظم این تحقیقات بر روی کاربرد این نوع از کامپوزیت رزین در دندانهای دائمی بوده است.(9-7) اما هنوز مطالعات آزمایشگاهی یا بالینی کافی که مفید بودن آن را در دندانهای شیری نشان دهد انجام نشده است. در دندانهای شیری برخلاف دندانهای دائمی ضخامت مادهی دندانی کم و ضخامت مینای بدون منشور زیاد است؛ بنابراین نمیتوان نتایج کاربرد کامپوزیت رزین و سیستم پیوند در دندانهای دائمی را به دندانهای شیری تعمیم داد.(10)
بنابراین ضرورت انجام مطالعهای که کاربرد سیلوران به عاج دندانهای شیری را مورد بررسی قرار دهد احساس میشود. مطالعهی حاضر با هدف مقایسهی استحکام پیوند ریزبرشی کامپوزیت سیلورانی P90 با کامپوزیت متاکریلاتی معمول Z250 به عاج دندانهای شیری صورت گرفته است.
مواد و روشها
در این مطالعهی آزمایشگاهی، تعداد 24 دندان کانین شیری فاقد پوسیدگی، شکستگی و ترک خوردگی که به دلایل ارتودنسی کشیده شده بودند، مورد استفاده قرار گرفتند. دندانها جهت ضدعفونی، پس از پاک کردن زوائد بافتی با کمک اسکیلر به مدت 24 ساعت در محلول فرمالدئید10% (دکتر مجللی، تهران، ایران) قرار داده شدند.(11) دندانهای شیری به منظور برشهای دیسک شکل از مقطع عرضی دندان، در دستگاه
Universal Cutting Machine (Zwick, Ulam, Germany) قرار داده شوند و نمونههای دیسک شکل صاف به ضخامت دو میلی متر از عاج کرونالی از هر دندان تهیه گردید، به گونهای که نمونهی تهیه شده فاقد پوشش مینایی بوده و فضای اتاقک پالپی در آن به چشم نمیخورد؛ به این ترتیب از هر دندان دو دیسک عاجی تهیه گردید.)شکل 1)
شکل 1: نمونهای از دیسک عاجی
سپس نمونهها به مدت 60 ثانیه توسط آب مقطر (فراز مهر،اصفهان،ایران) شستشو داده شده و به مدت 24 ساعت در دمای اتاق در ظرف حاوی آب مقطر نگه داشته شدند.(12) پس از آن نمونهها به طور تصادفی به چهارگروه دوازدهتایی تقسیم شده و در هر گروه بر روی دیسک عاجی، اتصال کامپوزیت به دیسکها به ترتیب زیر انجام شد.
در گروه اول، پرایمر موجود در کیت مخصوص کامپوزیت Filtek SiloranP90 ( MI, USA,3M ESPE) به مدت 15 ثانیه بر سطح نمونهbrushing شد و پنج ثانیه با پوار ملایم هوا پخش گردید. سپس به مدت 10 ثانیه توسط دستگاه لایت کیور (USA, OH ,Colten 75) QTH با شدت نور mw/cm21000 کیور گردید. سپس باندینگ مخصوص کامپوزیت P90 بر سطح نمونهها اعمال شده و پس از پخش شدن با پوار ملایم هوا، به مدت 10 ثانیه کیور شدند. جهت اتصال کامپوزیت P90 به سطح عاج، از یک مولد پلاستیکی(Cleveland, OH,USA) tube tygone به قطر داخلی 7/0 میلیمتر و ارتفاع دو میلیمتر استفاده شد. کامپوزیت رزین با کمک نوک سوند به درون این مولد پلاستیکی وارد شد و سپس بر سطح عاج منطبق گردید و به آرامی فشرده شد تا از برقراری تماس مناسب با عاج اطمینان حاصل شود بعد به مدت 45 ثانیه کیور شد و پس از آن مولد پلاستیکی توسط تیغ بیستوری برش داده شد و با سوند از اطراف کامپوزیت رزین جدا شد. (شکل2و3)
شکل2: جدا کردن تایگون تیوب از استوانه کامپوزیتی
شکل3: نمونهی استوانهی کامپوزیتی آماده شده بر سطح دیسک عاج
درگروه دوم، مراحل کار مشابه گروه اول بود با این تفاوت که قبل از کاربرد پرایمر، سطح دیسک عاجی با استفاده از اسید فسفریک 37% 3M ESPE)) به مدت 15 ثانیه اچ شد و بعد به مدت 10 ثانیه شستشو داده شده و سپس خشک گردید.
در گروه سوم، از سیستم باندینگ سلف اچSingle bond 3M ESPE به منظور باندینگ استفاده شد. به این ترتیب که پس از قرار دادن باندینگ و پوار ملایم هوا، نمونهها به مدت 10 ثانیه کیور شدند. انطباق کامپوزیت رزین Z2503M ESPE)) برسطح عاج مشابه گروههای قبلی انجام شد و سپس کامپوزیت رزین به مدت 45 ثانیه کیور گردید.
درگروه چهارم نیز، مراحل کار مشابه گروه قبل بود با این تفاوت که قبل از کاربرد باندینگ، سطح دیسک عاجی با استفاده از اسید فسفریک 37% 3M ESPE)) به مدت 15 ثانیه اچ شد و بعد به مدت 10 ثانیه شستشو شده و سپس خشک گردید.
جهت ارزیابی استحکام پیوند ریزبرشی، نمونهها در دستگاهMicrotensile Tester (Bisco,Schaumburg ,USA) قرار داده شدند. به این ترتیب که نمونهها توسط چسب و اسپری سیانوآکریلات (Zapit, Dental, USA) به دستگاه چسبانده شده و پس از خشک شدن فیکس گردیدند. (شکل4) یک سیم مخصوص به دور استوانهی کامپوزیتی حلقه شد و به بازوی دیگر دستگاه ثابت گردید. دو بازو با سرعت mm/min5/0 از هم دور شدند تا زمانی که استوانه از نمونهی عاجی جدا شده و یا اینکه استوانهی کامپوزیتی دچار شکست گردد.
در نهایت با محاسبهی مقدار نیرو (بر حسب نیوتن) تقسیم بر سطح مقطع (بر حسب میلی متر مربع) نتایج بر حسب مگاپاسکال گزارش شد. جهت کور نمودن مطالعه، فردی که آزمونهای پیوند برشی را انجام داد تنها شمارهی گروه مورد نظر را ثبت کرد و از نوع مادهی کاربردی در گروههای مختلف بیاطلاع بود. توزیع دادهها با استفاده از آزمون Kolmogorov-Semirnov مورد تأیید قرار گرفت (05/0p>) در حالی که هموژنیسیتی واریانس توسط آزمون Levene's مورد تأیید قرار نگرفت (001/0=p). بنابراین از آزمونهای One-wayANOVA و Tamhane’sT2 برای مقایسه گروهها استفاده گردید؛ همچنین 05/0p< به عنوان سطح معنیدار تلقی شد.
یافتهها
آزمون واریانس یک طرفه نشان داد که تفاوت استحکام پیوند ریزبرشی کامپوزیت رزین به عاج بین گروههای مورد آزمایش معنیدار بود (001/0=p) میانگین استحکام پیوند ریزبرشی کامپوزیت رزین به عاج توسط روشهای مورد مطالعه در جدول(1) نشان داده شده است.
شکل4: فیکس شدن نمونه به بازو توسط چسب سیانوآکریلات
جدول1: میانگین، انحراف معیار، حداقل و حداکثر استحکام پیوند ریزبرشی(مگاپاسکال) کامپوزیت رزین به عاج در گروههای مختلف مورد مطالعه
گروه |
حداکثر - حداقل |
انحراف معیار ± میانگین |
اول(کامپوزیت P90) |
08/41-72/18 |
05/8 ± 30/30 |
دوم(اچ+کامپوزیت P90) |
14/49-68/30 |
67/6 ± 68/39 |
سوم(کامپوزیت Z250) |
5/19-26/13 |
50/2 ± 92/15 |
چهارم(اچ+کامپوزیت Z250) |
68/30-7/11 |
05/5 ± 94/20 |
بر اساس یافتههای این مطالعه، بیشترین استحکام پیوند ریزبرشی (67/6 ± 68/39 مگاپاسکال) کامپوزیت رزین به عاج، در گروه دوم که از کامپوزیتP90 به همراه اچ بر سطح عاج مشاهده شد و گروه سوم، که از کامپوزیت Z250 بدون اچ کردن سطح عاج با اسید استفاده شده بود، کمترین استحکام پیوند ریزبرشی(50/2± 92/15) را نشان داد.
همچنین آزمون Tamhane’s T2 نشان داد که تفاوت استحکام پیوند ریزبرشی همهی گروههای مورد مطالعه به صورت دو به دو معنی دار بود (05/0>p). (جدول2)
جدول2: مقایسهی بین گروهی میانگین استحکام پیوند ریزبرشی گروههای مورد مطالعه توسط آزمون آماریTamhane’s T2
گروه ها |
1 |
2 |
3 |
2 |
31/0=p |
- |
- |
3 |
001/0= p |
001/0=p |
- |
4 |
018/0= p |
001/0=p |
042/0=p |
یافتههای این مطالعه نشان داد که استحکام پیوند ریزبرشی در گروههای سوم و چهارم که از کامپوزیت Z250 استفاده شده بود، به طور معنیداری از استحکام پیوند کامپوزیت سیلورانی P90 به عاج در گروه اول و دوم کمتر بود (05/0>p). به طور خلاصه میزان استحکام پیوند ریزبرشی در گروههای مورد مطالعه به ترتیب زیربود:کامپوزیت Z250 < کامپوزیت Z250+ اچ< کامپوزیت P90< کامپوزیت P90+اچ .
بحث
روشهای مختلفی به منظور ارزیابی توانایی قدرت پیوند کامپوزیت رزینها به سطوح آماده شدهی دندانی وجود دارد. در این مطالعه از نیروی برشی برای ارزیابی استحکام پیوند استفاده شده است، زیرا استرسهای برشی بیشترین نوع استرسهای دخیل در شکست باندینگ در شرایط بالینی هستند، همچنین در انجام تستهای با نیروی برشی احتمال این که شکست به صورت کوهزیو و در تودهی ماده رخ دهد نسبت به تستهای با نیروی کششی کمتر است و غالبا شکست در حد فاصل مادهی ترمیمی و سطح روی میدهد که از نوع ادهزیو است. هم چنین آماده سازی سطح نمونهها و انجام این آزمایش به آسانی و سرعت امکان پذیر است.(12)
آزمون استحکام پیوند برشی با کاهش سطح مقطع نمونه به زیر یک میلی متر مربع به آزمون استحکام پیوند ریزبرشی تبدیل میشود که از چند جهت دارای مزیت است. در آزمایش استحکام پیوند ریزبرشی تعداد نمونههای مورد نیاز کاهش مییابد و میتوان چندین نمونه را بر روی یک سطح آماده شده مورد بررسی قرار داد، همچنین، سطح بزرگتر نقایص میکروسکوپی بیشتری را در بر میگیرد و در نتیجه احتمال ایجاد یک سطح ناهمگون که سبب توزیع نامناسب نیروها و شکست زودهنگام پیوند میشود، بیشتر است.(13)
در مطالعهی حاضر، از آزمون استحکام پیوند ریزبرشی جهت ارزیابی قدرت پیوند کامپوزیت P90 وZ250 به عاج دندانهای شیری استفاده شد. به منظور مقایسه کامپوزیت سیلورانی P90 با کامپوزیتهای متاکریلاتی،از کامپوزیتZ250 که به طور معمول به کار میرود، استفاده شده است.Z250 یک کامپوزیت رزین میکروهیبرید با 60% حجمی فیلراست.(5) که انقباض پلیمریزاسیونی برابر 7/2 دارد.(14)
سیستم باندینگ سیلوران سلف اچ است و pH پرایمر آن 7/2 میباشد. بنابراین در دسته مواد اچ کننده ultra-mild قرار میگیرد.(15) به منظور بررسی تأثیر اچ کردن سطح بر استحکام پیوند ریزبرشی، در یکی از گروههای مورد بررسی قبل از اعمال سیستم باندینگ سیلوران دندان با اسید فسفریک 37% اچ شد تا در صورتی که نقص در سیستم باندینگ سیلوران سبب کاهش قدرت پیوند میشود، در این گروه این اثر رفع گردد. به منظور مشابهسازی عوامل باندینگ دو نوع کامپوزیت، برای کامپوزیت Z250 ، از عامل باند سلف اچ، Single bond استفاده گردید و در یکی از گروههای مورد بررسی نیز همین باندینگ با کاربرد اسیداچ مورد استفاده قرار گرفت.
بر اساس مطالعهی انجام شده، اختلاف آماری معنی داری در میزان استحکام پیوند ریزبرشی در چهار گروه سلف اچ مورد آزمایش وجود داشت. به این ترتیب که کامپوزیت رزین سیلوران نسبت به Z250 استحکام پیوندریزبرشی بیشتری را هم در سیستم self-etch و هم با کاربرد اچ قبل از اعمال باندینگ نشان داد. مطالعهی انجام شده توسط Ilei نیز این نتیجه را تاًیید میکند.(16) این مطلب میتواند به این دلیل باشد که سیلوران کامپوزیت جدیدی است که از مونومرهای متاکریلاتی معمول استفاده نمیکند. بلکه از مونومرهای با قابلیت opening-ring استفاده میکند. میزان ثبت شده انقباض پلیمریزاسیون سیلوران در مطالعات آزمایشگاهی از تمامی کامپوزیتهای متاکریلاتی کمتر است.(17) بنابراین نیروی کمتری بر اثر انقباض ماده حین سخت شدن بر محل اتصال ماده و عاج وارد میشود که این مطلب میتواند سبب تماس نزدیکتر سیلوران با سطح و برقراری پیوند بهتر باشد. همچنین در گروه دوم که از اسید اچ قبل از اعمال پرایمر و باندینگ سیلوران استفاده شده بود، استحکام پیوند ریزبرشی نسبت به گروه یک که در آن تنها از پرایمر سیلوران استفاده شده بود بیشتر بود. این مطلب را چنین میتوان توضیح داد که سیستم باندینگ سیلوران به دندانtwo-bottle self-etch است. مرحله اول استفاده از یک پرایمر هیدروفیل است. این پرایمر برخلاف پرایمرهای سیستم های two-step self-etch که بعد از اعمال باندینگ پلیمریزه میشوند در همان مرحله اول و قبل از اعمال باندینگ پلیمریزه میشود؛ بنابراین پیوند به مینا و عاج و تشکیل لایه هیبرید در همان مرحله اول اعمال پرایمر صورت میگیرد.
PH پرایمر سیلوران، 7/2 است تا ثبات مونومرهای موجود در پرایمر و نیمه عمر آنها افزایش یابد. این pH بالا، پرایمر را از نظر قدرت اچ کنندگی در دسته بسیار ضعیف (ultra-mild) قرار میدهد. لایه دوم اعمال شده، یک باندینگ با مولکولهای دو قطبی است که از سمت آبدوست خود با پرایمر آبدوست و از سمت آبگریز خود با کامپوزیت آبگریز سیلوران متصل میشود.(18)
در مطالعات صورت گرفته توسط Mine و همکاران بر روی لایه هیبرید تشکیل شده با سیستم باندینگ سیلوران، نشان داده شد که لایه هیبرید حداکثر چند صد نانومتر ضخامت دارد که میتواند به علت pH بالای پرایمر باشد. در عاج تراش خورده با فرز ضخامت لایه هیبرید بسیار کم و در حد چند صد نانومتر است؛ همچنین تگهای رزینی مشاهده نمیشوند؛ زیرا به علت بالا بودن pH اسیدی پرایمر، smear plug از داخل توبولهای عاجی حذف نمیشود. بنابراین در صورتی که پرایمر بر یک لایه ضخیمتر از smear layer که توسط یک فرز ساینده الماسی تولید شده است اعمال گردد، پیوند ایجاد شده تنها در لایه سطحی صورت میگیرد. پس کارایی پیوند سیستم باندینگ سیلوران که اساساً در همان مرحله اول و اعمال پرایمر صورت میگیرد، تا حد زیادی به ویژگیهای لایه اسمیر برجای مانده بستگی دارد. در صورتی که پرایمر سیلوران برسطح عاج تراش نخورده اعمال شود، ضخامت لایه هیبرید حداکثر200 نانومتر است ولی چون توبولهای عاجی با لایه اسمیر پوشیده نشدهاند تگهای رزینی تشکیل میشوند و کارایی پیوند افزایش مییابد.(18) بنابراین کاربرد اچ قبل از اعمال پرایمر با حذف لایه اسمیر ویژگیهای پیوند را تا حد زیادی بهبود میبخشد. نتایج مطالعات Kholsa وهمکاران نیز تاییدگر این مطلب است.(11)
همچنین کامپوزیت Z250 نیز با کاربرد اچ قبل از کاربرد سیستم باندینگ self-etch نتایج بهتری را نشان داد زیرا در سیستمهای self-etch با کاربرد پرایمر یونهای کلسیم و فسفاتی که از کریستالهای هیدروکسی آپاتیت جدا شدهاند، در الکل و آبی که به عنوان حلال در پرایمر وجود دارند به صورت معلق باقی میمانند. وقتی این محلول با کاربرد پوار هوا تبخیر میشود این محتوای کلسیم و فسفات ممکن است حلالیت اجزای پرایمر را کاهش داده و سبب تهنشین شدن آنها در پرایمر شود. این امر سبب کاهش قدرت نفوذ مادهی باندینگ به سطح آماده شده با پرایمر میشود و در نهایت قدرت پیوند کاهش مییابد.(19) کاربرد اسیداچ قبل از اعمال پرایمر با حذف بخشی از یونهای کلسیم و فسفات از این امر جلوگیری میکند. هرچند در مطالعاتی ذکر شده که قدرت باند سیستمهای سلف اچ و توتال اچ تفاوت آماری معنیداری با هم ندارند. ولی یافتههای مطالعه حاضر مغایر با این مطلب است.(20) ضمناً مورد دیگری که میتواند بر قدرت پیوند به عاج تاًثیر داشته باشد، ویژگیهای خود عاج است که تحت تاًثیر سن، نوع دندان، میزان پوسیدگی، ساخت عاج ترمیمی یا واکنشی و محیط حد واسط است. به منظور حذف این متغیرها در این مطالعه، از دندانهای کانین شیری سالم بدون پوسیدگی که کمتر از یک سوم طول ریشهی آنها تحلیل رفته و در محیط حد واسط یکسان (سرم) نگه داشته شدهاند، استفاده گردید.(21)
نتیجه گیری
با توجه به مطالعهی انجام شده، کامپوزیت رزین سیلورانP90 نسبت به کامپوزیتهای متاکریلاتی Z250 استحکام پیوند ریزبرشی بیشتری به عاج دندانهای شیری داشت و کاربرد اسید اچ بر سطح عاج قبل از اعمال پرایمر و سیستم باندینگ سیلوران سبب تقویت قدرت پیوندریزبرشی کامپوزیت به عاج دندانهای شیری گردید.
تشکر و قدردانی
بدینوسیله از زحمات معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان جهت تأمین هزینه های این طرح تقدیر و تشکر می گردد.
Saleh R, Gallab O, Zaazou M, Niazi H. The influence of different surface pretreatments on the shear bond strength of repaired composite. J Am Sci 2011; 7(7): 705-11