Document Type : Case report
Authors
1 Associated Professor, Dept of Oral Medicine, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Dept of Oral Medicine, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
3 Postgraduate Student, Dept of Oral Medicine, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
لنفومای غیرهوجکین در ناحیه دهان ضایعهای ناشایع بوده و حدود 5/3% از کل بدخیمیهای این ناحیه را تشکیل میدهد.(1) لنفوم غیرهوجکین در بزرگسالان بیشتر اتفاق میافتد ولی کودکان نیز بدون تاثیر نیستند و این گروه به خصوص در معرض انواع Intermediate و
High grade قرار میگیرد. لنفوم بیشتر در گرههای لنفاوی اتفاق میافتد ولی حدود 40-24% موارد در نواحی خارج گرهای مثل لوله گوارش، پوست، استخوانها و حلقه والدایر مشاهده میشود.(2و1) تظاهر این بیماری معمولاً به صورت یک تورم غیرحساس در گردن، زیربغل یا کشاله ران است که ظرف چندماه بزرگ میشود.
در محیط دهان لنفوم معمولا به صورت خارج گرهای تظاهرمی یابد(1،3) این بدخیمی میتواند در بافتهای نرم دهان یا به طور مرکزی درون استخوان فک شکل گیرد. ضایعات بافت نرم بصورت تورم غیرحساس و منتشر ایجاد میشود. این ضایعه بیشتر در وستیبول باکال، ناحیه خلفی کام سخت یا لثه اتفاق میافتد. بیمار ممکن است از بیحسی به خصوص در ناحیه چانه شکایت داشته باشد که تحت عنوان سندرم چانه بیحس[1] شناخته میشود.(4) با توجه به مقالات مرتبط با لنفوم، در مواجهه با درد بدون علت دندانی، ضایعات تحلیل برنده استخوانی، اختلال حسی یا بیحسی عصب دندانی تحتانی و آدنوپاتی گردنی، بهتر است لنفوم استخوان را در نظر داشت.(1) ممکن است ضایعات اولیه به غلط به التهاب دندانی یا ضایعات پریودنتال نسبت داده شود که منجر به انجام درمانهای غیرضروری موضعی مثل درمانهای اندودنتیک، کشیدن دندان و یا تجویز آنتیبیوتیک و همچنین تاخیر در تشخیص به موقع و درست و انجام نمونهبرداری تشخیصی میشود.(4)
لنفوم غیرهوجکین استخوانی نادر است و فقط 5% انواع خارج گرهای را تشکیل میدهد.(5و1) فک پایین فقط در 6/0% از موارد لنفوم غیرهوجکین بدخیم گزارش شده است.(6و4) این ناحیه خاص میتواند باعث مشکلات متعددی در تشخیص شود و حتی در بسیاری موارد امکان تشخیص درست را از پزشک سلب میکند.(7و4) هدف ما از ارائه این گزارش بیان یک مورد نادر از لنفوم فکی است. باتوجه به مروری که در مطالعات مختلف داشتهایم موارد بسیار انگشتشماری از لنفوم فکی، به خصوص همراه با لقی دندان، گزارش شده است.
گزارش مورد
یک پسربچه 8 ساله مراجعه کننده به بخش بیماریهای دهان، دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد بود، که شکایت اصلی وی لقی دندانهای دائمی از 15 روز پیش بود. در شرح حال وی همچنین سابقه بیحسی سمت چپ لب پایین از یک ماه قبل و فلج عصب صورتی سمت چپ که از 8 روز قبل ایجاد شده بود، وجود داشت. هم زمان با بروز فلج نیمه چپ صورت، احساس بیماری، بیحالی، بیاشتهایی، ضعف، درد استخوانی به خصوص در اندامهای تحتانی، خستگی و علائم شبه آنفولانزا نیز وجود داشت. ولی در عین حال هیچ گزارشی از تب،کاهش وزن یا سختی بلع ذکر نشد. در معاینه بالینی خارج دهانی، عدم قرینگی صورت و عدم امکان انجام عملکردهای حرکتی نیمه چپ صورت و همچنین لنفادنوپاتی سرو گردن در ناحیه پشت سر، پشت گوش و زنجیره گردنی به صورت تورم متحرک، غیرحساس با قطر 1 سانتیمتر و با قوام سفت مشاهده شد.
در معاینه داخل دهانی، لقی دندانی درجه 2 در دندانهای پیشین و آسیای بزرگ اول دائمی فک بالا و پایین بدون وجود تورم استخوانی مشاهده شد. بهداشت دهانی بیمار بسیار ضعیف بود، لذا پوسیدگی شدید دندانی در اکثر دندانهای موجود در دهان که منجر به بروز پولیپ پالپی در دندان آسیای بزرگ دوم شیری فک بالا سمت چپ شده بود، مشاهده شد. بیمار سابقه بیحسی سمت چپ لب پایین که ابتدا به صورت گزگز و مورمور بوده را از یک ماه قبل ذکر میکرد که در معاینه تشخیص فلج محیطی عصب صورتی سمت چپ داده شد
(تصویر 1).
برای بیمار آزمایشات پاراکلینیکی خون، رادیوگرافی و تست حساسیت سرما و گرما در دندانهای لق شده تقاضا شد.
در نمای رادیوگرافی تحلیل لوکالیزه شدید استخوان آلوئول در ناحیه دندانهای پیشین و آسیای بزرگ اول دائمی فک بالا و پایین همراه با کاهش منتشر تراکم استخوان فک دیده میشد (تصویر 2).
در گزارش آزمایش خون بیمار، کم خونی مختصر، افزایش فریتین و لکوسیتوز وجود داشت. همچنین دندانهای لق شده به سرما و گرما حساسیتی نشان نمیدادند. (WBC=9700]NeutR=53%، Lymph=42%، Mono=2%، Eos=3%[، RBC=474، Hg=12 g/dl، Hc=35.8%، MCV=75.5 fl، MCH=25.3 pg، MCHC=33.5 g/dl، RDW=13.5%، Plt=225000، ESR 1hr=16، Ferritin=318 ng/ml)
با تشخیص کلینیکی لنفوم، بیمار به متخصص خون اطفال ارجاع داده شد و با دستور نمونهبرداری از غده لنفاوی و بررسی ایمنوهیستوشیمی مبنی بر
. B cell lymphoma (CD3 & Lambda: Neg, CD 20 &
Kappa chain: pos) توسط ایشان، تشخیص نهایی Small B-Cell Lymphoma داده شد (تصویر 3). بیمار در بیمارستان بستری و تحت شیمی درمانی و درمانهای لازم قرارگرفت. در حال حاضر بیمار وضعیت ثابتی دارد، لقی دندانها برطرف شده و هـمچنین درمانهای دنـدانپزشکی برای سـایر دنـدانها انجام شده است.
تصویر 1 : فلج عصب صورتی چپ
تصویر 2 : کاهش تراکم استخوانی منتشر فک
تصویر 3 : پرولیفراسیون بدخیم سلولهای لنفوسیت
بحث
لنفومها گروهی از نئوپلاسمهایی هستند که در سیستم لنفاتیک و رتیکولواندوتلیال تظاهر مییابند و به دو گروه عمده هوجکین و غیرهوجکین تقسیم میشوند.(4و1) اگرچه لنفومها بیشتر به صورت لنفادنوپاتی و یا اسپلنومگالی تظاهر مییابند ولی نواحی خارج گرهای مثل استخوان و بافت نرم هم امکان درگیری دارند.(1) لنفوم اطفال عمدتاً اکسترانودال و با گرید بالا میباشد.
لنفوم غیرهوجکین میتواند در سیر و تداوم بیماری باعث درگیری استخوان شود ولی نوعی که به طور اولیه در استخوان بروز یابد، بسیار نادر است. ما در اینجا یک مورد نادر از لنفوم غیرهوجکین در فک پایین را گزارش کردیم که طبق بررسیهای انجام شده موارد کمی از همراهی لنفوم با تظاهر لقی دندان به عنوان اولین علامت بیماری گزارش شده است.Corti و همکاران در مطالعه بر روی 543 مورد، تنها 18 مورد لنفوم حفره دهان گزارش کردند که 9 مورد آن در بیماران HIV مثبت بود. در این بیماران بروز لنفوم به عوارض دارودرمانی نسبت داده شده است.(8)
به طور کلی بیشتر لنفوماها از نوع سلول B هستند و درگیری اولیه فک پایین در 6/0% موارد از لنفوم غیرهوجکین مشاهده می شود، از این میان 5/5% درگیری مرکزی استخوان فک و 8% ضایعات بافت نرم فک پایین هستند.(9)
Buchanan با گزارش یک زخم کام که 6 هفته قبل از مشاهده به صورت یک پلاک سفید بود، عنوان کرد که لنفوم در دهان معمولاً به صورت یک تورم اریتماتوز لوکالیزه بافت نرم که به مرور زخمی میشود مشاهده میشود(10) ولی برخلاف این توصیف در بیمار ما هیچ تورمی مشاهده نشد. شایعترین ناحیه درگیر در گزارش لنفوم محدوده فک پایین است که تظاهر آن معمولاً به صورت تورم لوکالیزه استخوانی و لقی دندان، تودهای در ناحیه دندان کشیده شده، درد، شکستگیهای پاتولوژیک، بیحسی یا اختلال حسی در نواحی مسیر عصب دندانی تحتانی است. با وجود تخریب ناحیهای وسیع، تظاهرات سیستمیک بیماری بدخیم مثل کاهش وزن در مدت کوتاه، تب و ناراحتی، بسیار کم است(11) ولی در این بیمار احساس بیماری، بیحالی، بیاشتهایی، ضعف و درد استخوانی به خصوص در اندامهای تحتانی و علائم شبهآنفولانزا نیز وجود داشت.(12و10) بهتر است در نواحی سر و گردن در حضور درد دندانی با علت نامشخص، بیحسی، لقی دندانی، تورم بافت نرم یا سخت، زخم، وجود توده در ساکت دندان خارج شده یا هر نوع ضایعه لیتیک استخوانی با حدود نامشخص، لنفوم را مدنظر داشت.(14و13و4)
در بیمار ما، لقی دندانی اولین تظاهر بیماری بود، و تاکنون به استثنای یک مورد لنفوم بورکیت که در آن لقی دندان از علائم اولیه بوده است(15) هیچ گزارش مشابهی مبنی بر لقی دندان به عنوان اولین تظاهر لنفوم داخل استخوان فک یافت نشده است. تنها در دو مورد، اولین تظاهر، فلج عصب صورتی سمت چپ بوده است که در بیمار ما این فلج به صورت محیطی و یک طرفه در سمت چپ بعد از 8 روز اتفاق افتاده است. گزارشاتی در مورد وجود فلج دو طرفه عصب صورت در مقالات دیده شده است.(16)
Gabrić، لنفوم را در یک مرد 52 ساله که به علت درد شدید ناحیه دندان عقل کشیده شده بدون لنفادنوپاتی گردنی مراجعه کرده بود، گزارش کرد، که دچار بیحسی چانه هم شده بود. این بیحسی از 4 ماه قبل شروع شده بود و در واقع اولین تظاهر بود.(1) در بیمار ما درگیری عصب صورتی چپ از 8 روز قبل مراجعه شروع شده بود و لنفادنوپاتی در چند گره لنفاوی وجود داشت.(1) در بسیاری از موارد، همراهی فلج عصب صورت در ارتباط با ضایعات خوشخیم، سندرم گیلن باره، ضایعات گرانولوماتوز و عفونتهایی مثل بیماری لایم، سیفلیس، سل، مننژیت، سارکوئیدوزیس، مایکوپلاسما، هرپس و HIV دیده شده است. تومورها و بدخیمیهای خونی درگیرکننده مننژ یا ناحیه پل مغزی نیز از علل عمدهای هستند که باعث فلج عصب صورتی میشود.(15)
از طرف دیگر لقی دندانی علامت مهم دیگر در بیمار ما بود که همراهی این علامت در بیماریهای سلول لانگرهانس، لنفوم غیرهوجکین، لوسمی، سارکوم اوینگ، تومورهای متاستاتیک و پریودنتیت سریع پیش رونده دیده شده است.
در کلیه موارد لنفوم داخل استخوان فک، تظاهرات رادیوگرافیک مختلف به صورت رادیولوسنسی با حدود نامنظم و تحلیل استخوان که کاملاً غیراختصاصی است دیده میشود.(17و3) اما الگوی تحلیل استخوان نیز میتواند بسیار کمککننده باشد؛ بدین صورت که در بیماری سلول لانگرهانس، درگیری استخوان از راس ریج آلوئولار است ولی در لوسمی و لنفوم از قسمت مدولاری شروع میشود.(18و3و1)
نتیجه گیری
لنفوم غیرهوجکین میبایست در تشخیصهای افتراقی برای ضایعات دهانی که با لقی دندان در کودکان و بزرگسالان همراهند، در نظر گرفته شود. به وسیله گرفتن یک شرح حال کامل و معاینه کامل داخل و خارج دهانی و توجه کامل به کلیه علائم و شناخت تظاهرات متعدد لنفوم، دندانپزشکان نیز میتوانند نقش مهمی در تشخیص این بیماری داشته باشند.