Document Type : original article
Authors
1 Assistant Professor, Dept of Prosthodontics, School of Dentistry, Shahid Sadoughi University of Yazd Medical Sciences, Yazd, Iran
2 Associate Professor, Medical Mycologist, School of Medicine, Shahid Sadoughi University of Yazd Medical Sciences, Yazd, Iran
3 Dentist
4 Laboratory BS, Dept of Bacteriology & Parasitology, School of Medicine, Shahid Sadoughi University of Yazd Medical Sciences, Yazd, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
عوامل عفونتزای خطرناکی، همواره دندانپزشکان و تکنسینهای دندانپزشکی را تهدید میکند و لازم است که آنها از راههای محافظت از خود و پرسنل وابسته آگاهی داشته باشند.(2و1) کنترل آلودگیها از مهمترین وظایف کادر دندانپزشکی بوده که اخیراً برای پیشگیری از انتقال عفونتهای خطرناکی مانند ایدز، هپاتیت و بسیاری از عفونتهای دیگر اهمیت بیشتری پیدا کرده است.(3) با توجه به احتمال انتقال آلودگی از راه پروتزهای متحرک دندانی، دقت و توجه بیشتر پرسنل لابراتوارهای دندانپزشکی در ضدعفونی پروتزها و قالبها اهمیت مییابد.(4) هرگونه وسیله خارجی که در داخل دهان استفاده میشود از جمله پروتزها و قالبهای دهانی، میتوانند به عنوان یک منبع مهم برای انتقال عفونت یا عفونت متقاطع (Cross-contamination) عمل کنند.(6و5) بهعلاوه در صورت عدم ضدعفونی دقیق و مناسب پروتزهای استفاده شدهای که از کلینیکهای دندانپزشکی جهت آستر، ترمیم یا پرداخت مجدداً به آزمایشگاه فرستاده میشوند، حجم زیادی از میکروارگانیسمهای دهانی منتقل میشوند و سبب ایجاد چرخه انتقال عفونت متقاطع بین بیمار و پرسنل لابراتوارها، دندانپزشک و سایر پرسنل دندانپزشکی میشوند.(9-7)
علاوه بر پروتزهای دندانی، کستهای گچی تهیه شده از قالبها نیز میتوانند حاوی میکروارگا نیسمهای عفونی خطرناک بوده و باعث آلودگی و انتقال مستقیم عوامل عفونی در زمان آماده سازی یا ترمیم در لابراتوارهای دندانپزشکی شوند. در لابراتوارها، پیشگیری از انتقال عفونت در دو زمان ضدعفونی قالبها و ضدعفونی پروتزها دارای اهمیت مضاعف میباشد.(6و5) در حال حاضر رعایت اصول بهداشتی و در نتیجه مهار عفونت از مهمترین روشها در حل مشکلات نظام سلامت محسوب میشود.(8) از آنجایی که در بسیاری از موارد بیماران مبتلا به امراض عفونی قابل تشخیص نیستند، آگاه سازی کارکنان دندانپزشکی و بیماران از خطرات و روشهای سرایت متقاطع عوامل عفونی دارای اهمیت زیادی میباشد. با وجود اینکه روشهای گوناگونی برای مقابله و ضدعفونی میکروبها پیشنهاد شده است(9) ولی متاسفانه از بین بردن کامل آلودگیهای میکروبی و قارچی از سطوح قالبها و پروتزها مشکلی است که همچنان باقی است. مطالعات مختلف بیانگر این است که دندانپزشکان و تکنسینهای دندانپزشکی اطلاعات و آگاهی لازم در مورد روشهای ضدعفونی قالبها و رعایت نکات فردی جهت کنترل عفونتها را ندارند.(10) علاوه بر این روشهای ضدعفونی بایستی مفید و بدون اثرات جانبی بوده و بر فرآیند قالبگیری و همچنین برروی دنچرها ﺗﺄثیر سوء نداشته باشد.(12و11) هرچند مطالعات متعددی برای بررسی میزان و نوع آلودگیهای میکروبی دنچرهای استفاده شده انجام شده است، ولی موارد بسیار معدودی بر روی میزان آلودگیهای میکروبی دنچرهای نو و آماده تحویل به بیماران وجود دارد که این مطالعات اندک، آلودگی بالای باکتریال و قارچی این دنچرها نشان دادند.(13)
مطالعات مختلف نشاندهنده آلودگی بالای کاندیدایی دردهان افراد دارای پروتز دهانی میباشد، به طوریکه در یک مطالعه 28% افراد داری پروتز دهانی علیرغم دارا بودن مخاط دهانی سالم دارای کلونیزاسیون بالای کاندیدایی دهان بودند. گونههای مختلف کاندیدا از عوامل مهم عفونتهای دهان و همچنین عفونتهای منتشر سیستمیک در افراد دارای ضعف سیستم ایمنی میباشند.(14) قارچهای دیگری مانند گونههای آسپرژیلوس و پنی سیلیوم (خصوصاً گونه پنی سیلیوم مارنفئی) از عوامل عفونتهای سیستمیک از جمله عفونتهای تنفسی آسپرژیلوزیس و پنی سیلیوز در افراد دارای ضعف سیستم ایمنی میباشند.(15) روشهای مختلف کنترل عفونت در لابراتوارهای دندانپزشکی توسط کمیته دندانپزشکی آمریکا منتشر و توصیه شده است که این نکات میبایست توسط کارکنان لابراتوارها رعایت گردد؛ ولی شواهد نشان میدهد که اغلب تکنسینهای لابراتوارها در مورد ضدعفونی قالبها وپروتزها و استفاده از مواد ضدعفونیکننده و در نتیجه کنترل عفونت و روشهای جلوگیری از ابتلا به بیماریهای عفونی آگاهی کمی دارند.(16) هدف از انجام پژوهش حاضر تعیین میزان آلودگی و تعیین هویت میکروارگانیزمهای موجود در سطح پروتزهای کامل نو و آماده تحویل به بیمار توسط لابراتوارهای شهر یزد بوده است.
مواد و روشها
جهت انجام این مطالعه توصیفی-تحلیلی، از 5 لابراتوار دندانسازی شهر یزد که به صورت تصادفی از لیست لابراتوارهای شهر یزد انتخاب شده بودند، تعداد 52 دنچر نو ضمن هماهنگی با مسولین لابراتوار برای بررسی انتخاب شدند. تعداد نمونه با توجه به فرمول زیر محاسبه شد.
z21- α2 p(1-p)
n= ------------------
d2
دنچرهای نو انتخاب شده در داخل شیشههای استریل حاوی 100 میلی لیترسرم فیزیولوژی استریل قرار داده شدند و سریعاً به آزمایشگاه میکروب شناسی جهت کشت انتقال داده شد.
در آزمایشگاه پس از شیکر نمودن شیشههای حاوی پروتز و سرم فیزیولوژی، میزان 10 سی سی از محلول سرم فیزیولوژی داخل شیشهها سانتریفوژ شد و از رسوب آن با استفاده از لوپ میکروب شناسی به میزان ml 1/0 برداشته شد و بر روی سه محیط کشت روتین بلاد آگار، EMB(جهت جداسازی باکتری ها) و سابورودکستروزآگار (جهت جداسازی قارچها) کشت داده شد. تمامی کشتهای باکتریال در انکوباتور 37 درجه سانتیگراد به مدت 48 ساعت و کشتهای قارچی در حرارت محیط و به مدت یک هفته نگهداری شدند. سپس با بررسی کلنی میکروبی جدا شده بر روی محیطهای کشت و تهیه لام رنگآمیزی شده از هر کلنی جنس و گونههای مختلف عوامل میکروبی شناسایی شد. در صورت نیاز از تستهای تشخیص افتراقی جهت تشخیص نهایی کلنیهای میکروبی جدا شده استفاده شد. در موارد مورد نیاز جهت تشخیص نهایی باکتریهای جدا شده علاوه بر محیطهای فوق از سایر محیطهای کشت افتراقی مانند Chocolate agar و TSIنیز استفاده شد که کاربرد هر کدام از محیطها در زیر آمده است:
محیط Blood-agar محیط روتین جهت رشد میکروارگانیسمهای هوازی و بی هوازی اختیاری.
(EMB) Eosin-methylen-blue محیط روتین برای کشت باکتریهای رودهای گرم منفی
Chocolate agar. گونههای محیط اختصاصی جهت جداسازی Nyceria و Hemophilus
(TSI) Triple Sugar Iron Agar محیط اختصاصی به منظور تشخیص باکتریهای روده ای
Sabouround dextrose agar محیط روتین برای جداسازی قارچها از جمله گونههای کاندیدا
محیطهای فوق از محصولات شرکت Merck کشور آلمان بودند.
تستهای تشخیص افتراقی مورد استفاده در این مطالعه و موارد کاربرد آنها در زیر آمده است.
- تست کوآگولاز برای تشخیص استافیلوکوکوس ارئوس. افزودن و مخلوط کردن یک کلنی باکتری به یک قطره پلاسمای تازه که در صورت مشاهده لخته بصورت دانههای سفیدرنگ، این باکتری کواگولاز مثبت است.
- تست اکسیداز برای تشخیص گونههای نایسریا و باسیلهای گرم منفی. کلنی این باکتریها در مجاورت با معرف ایندوفنل به رنگ بنفش در میآید.
- تست کاتالاز برای تشخیص گونههای استافیلوکوکها. کلنی این باکتریها در مجاورت با آب اکسیژنه حبابهای اکسیژن آزاد میکنند.
- تست حساسیت به نووبیوسین: استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس که نسبت به این آنتی بیوتیک مقاوم بوده و توانایی رشد دارد.
تست (MR-VP) Methylen Red و Voges Proskaur برای تشخیص بعضی از گونههای انتروباکتریاسه استفاده میشود.
با تلقیح کلنی باکتریهای انتروباکتریاسه در MR-VP این باکتریها گلوکز را تخمیر و باعث تغییر رنگ قرمز محیط میشود.
- تست تولید لوله زایا (تشخیص کاندیدا آلبیکنس). افزودن یک کلنی مخمر به دو قطره سرم، انکوباسیون در حرارت 37 درجه به مدت 2 ساعت، تهیه اسمیر و مشاهده لولههای زایا در زیر میکروسکوپ که نشاندهنده کاندیدا آلبیکنس است.
تنها دنچرهای کامل و نو تازه ساخته شده که آماده تحویل به بیماران بود در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفت و دنچرهای بیمارانی که قبلاً استفاده شده بود و برای رفع عیب به آزمایشگاه عودت داده شده بودند و یا دنچرهای پارسیل، از دور مطالعه خارج شدند.
یافتهها
تمام نمونههای بررسی شده (100%) دارای کشت مثبت باکتریایی بودند؛ در حالی که که تنها 32 نمونه (2/58%) از پروتزها دارای کشت مثبت قارچی بودند. باکتریهای یافت شده از دنچرهای مورد بررسی در این مطالعه به ترتیب فراوانی شامل گونههای مختلف استافیلوکوکوس از 2/58% دنچرها (استافیلوکوکوس ارﺋﻮس، استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس و استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس)، نایسریاهای غیربیماریزا 6/43% نمونهها، کورینه باکتریومها 7/32%، استینوباکتر 20%، اشریشیا کولی 7/12%. و انتروباکتریاسه 6/3% دنچرها بودند (نمودار 1).
نمودار 1 : درصد فراوانیانواع مختلف باکتریهای آلوده کننده دنچرهای ساخته شده در لابراتوارهای شهر یزد قبل از تحویل به بیمار
قارچهای یافت شده به ترتیب فراوانی شامل قارچهای ساپروفیتی مانند آسپرژیلوس از 40% دنچرها، پنی سیلیوم 1/29%، موکوراز 5/14%، قارچهای مخمری مانند کاندیدا آلبیکنس 9%، گونههای کاندیدا غیرآلبیکنس 5/5% و ساکارومیسس 6/3%، بودند (نمودار 2).
نمودار 2 : درصد فراوانی انواع قارچهای آلوده کننده دنچرهای ساخته شده در لابراتوارهای شهر یزد قبل از تحویل به بیمار
بحث
نتایج مطالعه حاضر نشاندهنده آلودگی باکتریال در تمامی و آلودگی قارچی در 2/58% از دست دندانهای نو مورد بررسی بود و بنابراین احتمال عفونت متقاطع توسط آنها وجود داشت. بررسیهای مختلف نشان داده است که علاوه بر مطبها، لابراتوارهای دندانپزشکی نیز از مکانهای انتقال دهنده آلودگی میباشد.(17)
در مطالعه حاضر گونههای استافیلوکوکوسها، نایسریاهای غیربیماریزا، کورینه باکتریومها، استینوباکترها، اشرشیاکولی و باکتریهای انتروباکتریاسه به ترتیب از فراوانترین باکتریهای جدا شده از دنچرهای ساخته شده در لابراتوارهای شهر یزد بود. در حالی که در مطالعه مشابهی در شیراز به ترتیب باکتریهای پپتواسترپتوکوک، نیسریا، گونههای استافیلوکوک، استرپتوکوک آلفا همولیتیک آسینتوباکتر و گونههای دیگر انترو باکتریاسه از فراوانترین گونههای جدا شده از دنچر گزارش شدند که تا حدودی با ترتیب باکتریهای جدا شده در این مطالعه متفاوت بوده است. از طرفی، نوع قارچهای جدا شده در مطالعه اخیر با مطالعه انجام شده در شیراز مشابه بوده و تنها تفاوت در مورد گونههای کاندیدا بود که در شیراز به عنوان شایعترین قارچ گزارش شده بود ولی در مطالعه حاضر در رده چهارم از نظر فراوانی قرار داشت.(13)
البته بررسیهای گوناگونی در خصوص نوع و میزان آلودگی پروتزهای دندانی بر روی پروتزهای استفاده شده بیماران انجام شده است و در اغلب این مطالعات انواع باکتریها و از بین قارچها تنها کاندیدا مدنظر قرار گرفته بود. در حالی که قارچهای دیگری مانند گونههای آسپرژیلوس، پنیسیلیوم و موکور نیز وجود دارند که میتوانند مشابه کاندیدا در افراد دارای ضعف سیستم ایمنی و دیابتیکهای کتواسیدوز خطرناک باشند و در بعضی موارد امکان انتشار آنها از راه دهان و سیستم گوارشی وجود دارد.(19و18) لذا در مطالعه حاضر با بررسی پروتزهای نو وآماده تحویل تلاش شده است که باکتریها و قارچهای احتمالی موجود در سطح این پروتزها مشخص گردند. با توجه اینکه در بررسی حاضر تنها دنچرهای نو و تازه ساخته شده مورد آزمایش قرار گرفتند و دنچرهای استفاده شده از دور مطالعه خارج شدند، همانگونه که انتظار میرفت میکروارگانیسمهای پاتوژن کمتری از آنها جدا گردید. استافیلوکوکوسها از باکتریهای فلور طبیعی پوست و مخاط انسان میباشند. در بررسی حاضر سه نوع استافیلوکوکوس اورﺋﻮس و استافیلوکوکوس اپیدرمیدیس و استافیلوکوکوس ساپروفتیکوس از پروتزهای مورد مطالعه جدا شدند. این باکتریها میتوانند به سهولت در اثر تماس پوست یا مخاط با دنچر آلوده منتقل شده و باعث عفونت، آبسه و گاهی سپتی سمیهای کشنده شوند.(17) کورینه باکتریومهای غیربیماریزا از 7/32% دنچرها و گونههای آسینتوباکتر نیز در کشتهای باکتریایی یافت شدهاند که به ندرت میتوانند سبب بیماری میشوند.(17)
در مطالعه حاضر 7/12% پروتزهای مورد بررسی، آلوده به E.Coli بودند. این باکتری از باسیلهای گرم منفی خانواده انتروباکتریاسه ساکن روده بوده و بخشی از فلور طبیعی روده را تشکیل میدهد. با توجه به اینکه این باکتری توانایی ایجاد عفونتهای رودهای و مجاری ادراری دارد، جدا شدن این باکتری از این دنچرهای مورد بررسی دارای اهمیت میباشد. Preston و همکاران در مطالعهای نشان دادهاند که باسیلهای گرم منفی شامل ٤٣ درصد از میکروارگانسمهای ساکن دهان در افراد مسن میباشند که به راحتی میتوانند از راه تشکیل پلاک دنچر منجر به انتشار عفونت در پرسنل دندانپزشکی شوند.(18)
در بررسی حاضر باسیلوسها از فراوانترین باکتریهای جدا شده بودند که اکثراً از باکتریهای فلور طبیعی خاک، آب، هوا، سبزیجات و میوهها میباشند و مستقیماً هیچ گونه نقش بیماریزایی در افراد سالم ندارند؛ ولی جزء باکتریهای فرصت طلب بوده و در افراد مستعد میتوانند موجب بیماری شوند.(19و17)
آلودگی قارچی در 2/58% دنچرهای مورد بررسی مشاهده شد. قارچهای فرصتطلبی مانند گونههای آسپرژیلوس از فراوانترین قارچهای جدا شده در این مطالعه بودند. قارچ آسپرژیلوس نیجر و آسپرژیلوس فومیگاتوس در افراد مبتلا به نقص ایمنی حساسیتهای شدید ایجاد میکنند. پنی سلیوم قارچ ساپروفیتی است که در طبیعت به فراوانی یافت میشود و بیماری حاصل از گونههای آن نادر میباشد. Tomsikova انتشار قارچهای کاندیدا، رودوتورولا و آسپرژیلوس را از راه دستگاه گوارش در افرادی که دارای نقص سیستم ایمنی میباشند، گزارش نموده است.(20) قارچهای مذکور سبب عفونتهای منتشره Aspergillosis، Candidiasis و Zygomycosis میشوند و که میتوانند منجر به مرگ در افراد دارای ضعف سیستم ایمنی، دیابتی و سایر افراد مستعد شوند.(22و21) کاندیدا آلبیکنس از سایر قارچهای جدا شده از دنچرها در این مطالعه بودند که از شایعترین عوامل قارچی فرصتطلب محسوب میشود و عامل عفونتهایی مانند استوماتیت دهانی، برفک (Thrush) و همچنین شقاق گوشه لب (Angular cheilitis) در دهان محسوب میشود. گونههای مختلف کاندیدا از جمله کاندیدا آلبیکنس همچنین عامل عفونتهای منتشر و سیستمیک در ریه، برونش و دستگاه گوارش افراد مستعد است.(22) استنشاق گونههای مختلف قارچ کاندیدای موجود در بزاق و پلاک میکروبی دنچر، در افراد مبتلا به ضعف سیستم ایمنی میتواند موجب بیماریهای منتشر کاندیدایی شود.(23) گزارشهایی از عفونتهای تنفسی کاندیدایی در افراد مبتلا به نقص سیستم ایمنی یا در بیمارانی که به مدت مدیدی از آنتی بیوتیکهای وسیعالطیف استفاده نمودهاند، وجود دارد.(24) با اینکه نقش کاندیدا مخصوصاً گونه کاندیدا آلبیکنس در بروز عفونتهای مختلف حاصله از دست دندان گزارش شده است،(25) ولی با توجه به شیوع روزافزون ضعف سیستم ایمنی و مصرف گسترده داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، احتمال بیماریزایی قارچهای دیگری مانند گونههای فرصتطلب آسپرژیلوس، موکور و ریزوپوس که سابقاً کمتر عامل بیماری بودهاند نیز، بایستی در نظر گرفته شوند.(21) متاسفانه این قارچها از قارچهای شایع موجود در هوا و طبیعت هستند که احتمال آلوده کردن هر چیزی از جمله پروتزهای دهانی را دارند و هیچ گونه حساسیتی به ضدعفونی کنندههای رایج مورد استفاده در دندانپزشکی ندارند.(26)
نتیجه گیری
هر شئ خارجی که در دهان قرار گیرد، مثل پروتزها یا قالبها، امکان ایجاد سیکل عفونت متقاطع را دارند. نتایج مطالعه حاضر نشان دهنده آلودگی باکتریال و قارچی در پروتزهای نو ساخته شده و آماده تحویل به بیماران بود. لذا لازم است که جهت ضدعفونی در مراحل ساخت و پرداخت دنچرها در لابراتوارهای دندانپزشکی دقت بیشتری شود.
تشکر و قدردانی
از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد و معاونت پژوهشی دانشکده دندانپزشکی که منابع مالی این تحقیق را فراهم نمودهاند، کمال تشکر و قدردانی به عمل میآید.