Evaluation of Stress Level and Related Factors among Students of Mashhad Dental School (Iran) in Academic Year of 2008-2009

Document Type : original article

Authors

1 Assistant Professor, Dept of Restorative Dentistry, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

2 Undergraduate Student of Dentistry, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

3 Postgraduate Student of Endodontics, School of Dentistry, Yazd University of Medical Sciences, Yazd, Iran

4 Assistant Professor, Dept of Endodontics, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran

Abstract

Introduction: Dental students are exposed to clinical environmental stresses in addition to educational environmental stresses. If psychological stressors become chronic and/or remain untreated, they result in psychological and physical symptoms. There are few studies about stress and dental students in our country. The aim of this study was to assess stress level and related factors sorted according to the academic year and gender, among dental students of Mashhad University of Medical Sciences during 2008-2009.
Materials & Methods: This study was a description-analytical and cross-sectional study. In this research two questionnaires were used concurrently and the information obtained was analyzed by the SPSS software.
Results: 52% of students showed abnormal levels of stress. Students of fourth academic year showed the highest level of stress. Stress levels in two genders were not significantly different. It was also characterized that university stressors played a more significant role in stress level than non-university stressors.
Conclusion: Based on the results of this study, and the findings of, high levels of stress among dental students as well as the harmfulness of high levels of stress, greater attentions must be given to this issue by the uthorities. Furthermore, the forth year students who have recently entered the clinic, are in the greatest need of help.

Keywords

Full Text

مقدمه

دندانپزشکی حرفه‏ای پراسترس است(3-1) و دانشکده‏های دندانپزشکی نیز به تبع آن از محیط‏های آموزشی پر استرس می‏باشند.(10-4) چرا که علاوه بر استرس‏های محیط بالینی -که ناشی از طبیعت شغلی خود رشته دندانپزشکی می‏باشد- در معرض عوامل استرس‏زای مربوط به محیط آموزشی هم قرار دارند.(12و11)

گزارشات زیادی مبنی بر مشاهده علایم قابل توجهی از استرس در دانشجویان رشته دندانپزشکی تاکنون صورت گرفته است(14و13) و به طور کلی دانشجویان این رشته نسبت به دانشجویان سایر رشته‏های تحصیلی مضطرب‏تر هستند.(16و15) در مطالعه‏ای که در 7 کشور اروپایی صورت گرفته است، مشاهده شد که دانشجویان سال اول کلینیک سطح بالایی از استرس و آشفتگی ذهنی داشته‏اند.(17) از طرفی مشاهده شده است در صورتی که عوامل استرس‏زای محیطی برای مدتی طولانی باقی بمانند منجر به بروز مشکلات جسمی و روانی همچون اضطراب، افسردگی، ترس، علایم قلبی و عروقی، مشکلات گوارشی، بی‏خوابی، سردرد، لنفادنوپاتی و تعریق بیش از حد کف دست می‏شوند.(18)

زیانبخش‏ترین اثر استرس طولانی مدت، ایجاد اختلال در عملکرد موثر قدرت تفکر و یادگیری است.(21-19) به طوری که دانشجویانی که سطح بالایی از استرس دارند، خود را فاقد اعتماد به نفس، ضعیف در کنترل فرآیند تحصیل و ناتوان در جبران ضعف‏های کلینیکی خود می‏یابند.(22) یک رابطه معکوس نیز بین استرس و کارایی آکادمیک مشاهده شده است.(24و23)

نشان داده شده است دانشجویانی که سطح بالاتری از اضطراب دارند نسبت به دانشجویان در شرایط مشابه ولی با سطح اضطراب پایین‏تر، نمرات ضعیف‏تری کسب می‏کنند.(25)

علاوه بر مسایل مذکور، دانشجویان در رویارویی با استرس ممکن است پاسخ‏های ناسازگاری مانند روی آوردن به سیگار، سوء مصرف الکل و دارو‏ها و نیز مواد مخدر و اقدام به خودکشی از خود بروز دهند.(26) به طوری که در مقالات مختلف میزان شیوع خودکشی بین دندانپزشکان 5/2 تا 5/5 برابر میزان شیوع آن در جامعه گزارش شده است.(28و27)

از این رو شناخت عوامل استرس‏زای موجود در محیط هر دانشکده و به خصوص محیط‏های بالینی ضروری می‏نماید. براساس تحقیقات صورت گرفته در سراسر دنیا، مهم ترین عوامل استرس‏زا عبارت‏اند از امتحانات.
ترس از افتادن درس و نگرانی برای کامل شدن ریکارمنت.(29و23و19و12و5)

طی جستجو‏های صورت گرفته در منابع اطلاع‏رسانی و بانک‏های اطلاعاتی داخلی، تحقیقات اندکی در مورد بررسی استرس در بین دانشجویان دندانپزشکی موجود است. علاوه بر آن شرایط متفاوت محیطی و تفاوت در روش‏های آموزشی، تعمیم نتایج را دشوار می‏کند. از این رو این تحقیق به منظور شناخت عوامل تاثیرگذار در استرس موجود بین دانشجویان دانشکده دندانپزشکی مشهد صورت گرفت.

مواد و روش‏ها

جامعه مورد بررسی در این مطالعه، شامل کلیه دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد که در زمان انجام طرح در دانشکده دندانپزشکی مشغول به تحصیل بودند، بود. گفتنی است که دانشجویان علوم پایه در دانشگاه علوم پزشکی مشهد در مکانی متفاوت مشغول به تحصیل بودند. بنابراین تنها دانشجویان سال سوم، چهارم، پنجم و ششم در این تحقیق شرکت نمودند. این مطالعه در نیمسال دوم سال تحصیلی 88-1387 صورت گرفت. در این تحقیق از دو پرسشنامه به صورت همزمان استفاده شد. یکی از پرسشنامه‏ها، پرسشنامه استاندارد 21 عبارتی DASS-21 بود که توسط Lovibond و همکاران به منظور ارزیابی و اندازه‏گیری میزان استرس، اضطراب و افسردگی ابداع گشته است.(30) گفتنی است این آزمون توسط صاحبی و همکاران(31) و مرادی پناه(32) برای جمعیت ایران اعتباریابی شده است. ارزش نمرات به دست آمده توسط این پرسشنامه از 0 تا 14، در محدوده استرس طبیعی است و از 15 به بالا، استرس غیر‏طبیعی به حساب می‏آید. پرسشنامه دیگر، خود ساخته محققین بود که با توجه به معیارهای مقالات اپیدمیولوژیک اعتبار و قابلیت اعتماد آن مورد ارزیابی و اندازه‏گیری قرار گرفت و تایید شد. برای بررسی روایی از نظر سه نفر از اساتید دارای سابقه مشاوره دانشجویی و نمایندگان دانشجویان سه سال استفاده گردید و پایایی آن با روش بازآزمایی به فاصله 10 روز با کمک 15 نفر از دانشجویان مورد تایید و اصلاح قرار گرفت. این پرسشنامه در ابتدا شامل یک سؤال کلی برای تفکیک عوامل استرس‏زای مرتبط با مسائل دانشگاهی و عوامل استرس‏زای غیردانشگاهی بود:

کدامیک از عوامل زیر اخیراً موجب تنش یا فشار عصبی در شما گردیده است (می توانید یک یا چند گزینه انتخاب نمائید).

مسائل مرتبط با دانشگاه‡           

مسائل خانوادگی ‡                   مسائل عاطفی ‡   

مسائل دیگر ‡                          هیچ کدام ‡

سپس، این پرسشنامه طی 21 گزاره اصلی خواهان مشخص‏سازی مهمترین عوامل استرس‏زا، که دانشجو در دانشکده دندانپزشکی مشهد با آن‏ها مواجه می‏شد، بود. این عوامل عبارت بودند از:

  1. 1.        عدم هماهنگی بین آموزش‏های تئوری و آنچه در بخش یا فانتوم اجرا می‏شود (عملی).
  2. 2.        عدم برآورده شدن نیازهای دانشجویان توسط مسوولین دانشکده
  3. 3.        عدم پاسخگویی تجهیزات موجود در بخش یا فانتوم به نیازهای دانشجویان
  4. 4.        عدم رضایت از روش تدریس اساتید
  5. 5.        عدم رضایت از برخورد اساتید با دانشجویان در بخش و ...
  6. 6.        عدم رضایت از همکاری پرستاران با دانشجویان در بخش یا فانتوم
  7. 7.        عدم رضایت از مدت زمانی که دانشجویان ملزم به حضور در بخش هستند
  8. 8.        نگرانی از آسیب زدن به بیماران در هنگام حضور در بخش
  9. 9.        نگرانی از ابتلا به بیماری‏های عفونی در هنگام حضور در بخش
  10. 10.     عدم رضایت از ارزشیابی عملکرد بالینی دانشجویان توسط اساتید
  11. 11.     تبعیض بین دانشجویان در پاسخگویی به سؤالات و ارزشیابی دانشجویان توسط اساتید
  12. 12.     مناسب نبودن برنامه ریزی واحدهای تئوری و عملی و انتخاب واحد
  13. 13.     نگرانی از عدم موفقیت در تکمیل به موقع ریکارمنت
  14. 14.     نگرانی در زمینه اشتغال و کاریابی در آینده
  15. 15.     استرس به دلیل افتادن در امتحانات پایان ترم یا دوره بالینی
  16. 16.     عدم رضایت از وضعیت مالی
  17. 17.     عدم رضایت از رشته تحصیلی
  18. 18.     حجم زیاد کارها و نبودن وقت آزاد برای فعالیت‏های دیگر (از قبیل فعالیت های غیردرسی و تفریح)
  19. 19.     کسب نکردن مهارت‏های لازم در پره کلینیک
  20. 20.     عدم اعتماد به نفس در انجام فعالیت‏های درسی و عملی
  21. 21.     تعارض بین نظرات و آموزش‏های اساتید مختلف یک بخش

ارزش‏گذاری هر گزاره از 4 گزینه، بر اساس مقالات مشابه موجود(34و33) به صورت 0=اصلاً، 1=کم، 2=متوسط، 3=زیاد، بود.

اطلاعات به دست آمده توسط نرم‏افزار SPSS با ویرایش 11 مورد تحلیل قرار گرفت. با توجه به نرمال بودن توزیع داده‏ها براساس آزمون کلموگروف-اسمیرنوف، از آزمون‏های ANOVA، Duncan و  t-test بر روی داده‏های خام استفاده شد.

یافته‏ها

در این مطالعه، 173 دانشجو شرکت نمودند که 79 نفر مذکر (7/45%) و 94 نفر مونث (3/54%) بودند. در این بین 41 نفر (7/23%) دانشجوی سال سوم، 52 نفر (1/30%) دانشجوی سال چهارم، 41 نفر (7/23%) دانشجوی سال پنجم و 39 نفر (5/22%) دانشجوی سال ششم بودند. براساس نتایج آزمونDASS-21 ، فراوانی دانشجویان دارای استرس طبیعی (نمره استرس 14 و کمتر) 83 نفر (48%) و دانشجویان با استرس غیرطبیعی شامل تمام انواع خفیف تا خیلی شدید (نمره استرس 15 و بالاتر) 90 نفر (52%) بود. میانگین نمره استرس در کل نمونه 22/16 (064/10SD=) بود. به عبارت دیگر میانگین نمره استرس در کل نمونه در محدوده استرس غیرطبیعی قرار داشت. میانگین نمره استرس در دانشجویان سال سوم 39/16 (720/8SD=) یعنی در محدوده استرس غیرطبیعی در دانشجویان سال چهارم 92/19 (383/11SD=) یعنی در محدوده استرس غیر‏طبیعی، در دانشجویان سال پنجم 07/13 (867/8=SD) یعنی در محدوده استرس طبیعی و در دانشجویان سال ششم 41/14 (428/9=SD) یعنی در مرز محدوده استرس طبیعی و استرس غیر‏طبیعی بود (نمودار 1). همانطور که مشاهده می‏کنیم، میزان استرس در دانشجویان سال چهارم بیشتر از بقیه است و پس از آن به ترتیب دانشجویان سال سوم، ششم و پنجم قرار داشتند.

 

 

 

 

 

 

 

نمودار 1 : توزیع میزان استرس بر حسب سال تحصیلی

 

 

 

 

طبق خروجی‏های جدول ANOVA دانشجویان سال‏های مختلف تحصیلی در میزان استرس اختلاف معنی‏داری را نشان دادند (005/0P=). برای بررسی دقیق‏تر از آزمون دانکن استفاده شد. نتایج نشان داد که دانشجویان سال چهارم در سطح معنی‏داری، استرس بیشتری نسبت به دانشجویان سال پنجم و ششم داشتند (021/0P=). میزان استرس در دانشجویان سال سوم با هیچکدام از دانشجویان سال چهارم، پنجم و ششم اختلاف معنی‏داری را در سطح 05/0 نداشت.

 

نمره استرس
میانگین نمره استرس در دانشجویان مذکر 72/15 (484/10SD=) یعنی در محدوده استرس غیرطبیعی و در دانشجویان مؤنث 64/16 (733/9SD=) یعنی در محدوده استرس غیرطبیعی بود (نمودار 2). همانطور که مشاهده می گردد میزان استرس در دانشجویان مؤنث بیشتر از دانشجویان مذکر بود اما این اختلاف معنی‏دار نبود (67/0P=).

 

 

نمره استرس
 

 


 

 

نمودار 2 : توزیع میزان استرس بر حسب جنسیت

 

 

 

 

همانگونه که در بخش مواد و روش‏ها ذکر شد، پرسشنامه دوم برای شناسایی عوامل استرس‏زا در دانشجویان به کار رفت. از 173 دانشجوی شرکت‏کننده در مطالعه، 74 نفر (8/42%) از دانشجویان فقط گزینه "مسائل مرتبط با دانشگاه"، 14 نفر (1/8%) از دانشجویان دو گزینه "مسائل مرتبط با دانشگاه" و "مسائل خانوادگی"، 11 نفر (4/6%) دو گزینه "مسائل مرتبط با دانشگاه" و "مسائل عاطفی"، 15 نفر (7/8%) دو گزینه "مسائل مرتبط با دانشگاه" و "مسائل دیگر" و 2 نفر (%2/1) هر چهار گزینه را انتخاب کردند. به این ترتیب مشخص می‏شود که در مجموع از 153 نفر (4/88%) از کل نمونه (173 نفر) که به این سؤال پاسخ داده بودند، 134 نفر (45/77%) از دانشجویان مسائل مرتبط با دانشگاه را عاملی برای ایجاد استرس ذکر کردند و فقط 10% از دانشجویان مسائل مرتبط با دانشگاه را غیرمرتبط با ایجاد استرس می‏دانستند.

خروجی جدول ANOVA نشان می‏دهد که اختلاف معنی‏داری در استرس‏زایی مسائل مرتبط با دانشگاه نسبت به مسائل غیردانشگاهی (خانوادگی، عاطفی و ...) وجود داشت.

در ادامه پرسشنامه B، 21 سؤال به صورت چهار گزینه‏ای مربوط به عوامل استرس‏زای دانشگاهی مطرح شده است که فقط دانشجویانی به این سؤالات پاسخ می‏دادند که در پاسخ‏های آنها به سؤال کلی ابتدای پرسشنامه گزینه "مسائل مرتبط با دانشگاه" وجود داشت.

 میانگین نمره عوامل استرس‏زا در دانشجویان با استرس طبیعی (دارای نمره استرس 14 و کمتر از آن در آزمون DASS-21) و دانشجویان با استرس غیرطبیعی (دارای نمره استرس 15 و بالاتر از آن در آزمون DASS-21) به تفکیک برای هر عامل استرس‏زا در جدول 1 مشاهده می‏شود. همانطور که در ردیف 22 جدول می‏بینیم، میانگین مجموع عوامل استرس‏زا در دانشجویان با استرس طبیعی 15/1 (کمتر از حد متوسط «5/1») و در دانشجویان با استرس غیرطبیعی 03/2 (بیشتر از حد متوسط «5/1») بود. طبق نتایج آزمون t ، میانگین مجموع عوامل استرس‏زا در دانشجویان با استرس غیرطبیعی به طور معنی‏داری بیشتر از دانشجویان با استرس طبیعی بود.

جدول 2 میانگین نمره عوامل استرس‏زا در دانشجویان با استرس غیرطبیعی را در سال‏های مختلف تحصیلی نشان می دهد. همانطور که در ردیف 22 جدول می‏بینیم، میانگین مجموع عوامل استرس‏زا در دانشجویان سال سوم 86/1، سال چهارم 17/2، سال پنجم 96/1 و سال ششم 83/1 بود. طبق نتایج آزمون دانکن میانگین مجموع عوامل استرس‏زا در دانشجویان سال چهارم به طور معنی‏داری بیشتر از دانشجویان سال سوم، پنجم و ششم بود.

جدول 3 میانگین نمره عوامل استرس‏زا در دانشجویان با استرس غیرطبیعی را در دانشجویان مذکر و مؤنث نشان می‏دهد. همانطور که در ردیف 22 جدول می‏بینیم، میانگین مجموع عوامل استرس‏زا در دانشجویان مونث (99/1) بیشتر از دانشجویان مذکر (97/1) می‏باشد ولی این تفاوت معنی‏دار نبود (67/0P=).


 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1 : میانگین نمره عوامل استرس‏زا در دانشجویان با استرس طبیعی و غیر طبیعی

ردیف

عامل استرس‏زا

درجه استرس

طبیعی

غیر طبیعی

1

عدم هماهنگی بین دروس تئوری و عملی

36/1

51/1

2

عدم برآورده شدن نیاز دانشجویان توسط مسئولین

05/1

16/2

3

عدم پاسخگوئی تجهیزات بخش‏ها و فانتوم به نیازها

88/1

99/1

4

عدم رضایت از روش تدریس اساتید

40/1

67/1

5

عدم رضایت از برخورد اساتید با دانشجویان

59/1

85/1

6

عدم رضایت از همکاری پرستاران در بخش

49/1

37/1

7

عدم رضایت از مدت زمان روزانه حضور در بخش

85/1

89/1

8

نگرانی از آسیب زدن به بیمار در بخش

56/1

81/1

9

نگرانی از ابتلا به بیماری عفونی در بخش‏ها

63/1

71/1

10

عدم رضایت از ارزشیابی عملکرد بالینی توسط اساتید

83/1

17/2

11

تبعیض بین دانشجویان توسط اساتید

05/2

43/2

12

مناسب نبودن برنامه ریزی اموزشی و انتخاب واحد

95/1

38/2

13

نگرانی از عدم موفقیت در تکمیل requirement

74/1

63/2

14

نگرانی از اشتغال و کار یابی در آینده

27/1

14/1

15

استرس از افتادن در امتحانات

50/1

75/1

16

عدم رضایت از وضعیت مالی

93/0

67/1

17

عدم رضایت از رشته ی تحصیلی

44/0

67/0

18

حجم زیاد کارها در دانشکده و نداشتن وقت آزاد

56/1

47/2

19

کسب نکردن مهارت‏های لازم در پری کلنیک

86/1

94/1

20

نداشتن اعتماد به نفس در کارها

98/0

65/1

21

تعارض در آموزش اساتید مختلف یک بخش

79/1

23/2

22

مجموع عوامل استرس‏زا

15/1

13/2

 

 

 

 


 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 2 : میانگین نمره عوامل استرس‏زا در دانشجویان با استرس غیر طبیعی بر حسب سال تحصیلی

ردیف

عامل استرس‏زا

سال تحصیلی

سوم

چهارم

پنجم

ششم

1

عدم هماهنگی بین دروس تئوری و عملی

10/1

66/1

54/1

24/2

2

عدم برآورده شدن نیاز دانشجویان توسط مسئولین

62/1

93/1

04/2

62/2

3

عدم پاسخگوئی تجهیزات بخش‏ها و فانتوم به نیازها

62/2

72/1

62/1

54/1

4

عدم رضایت از روش تدریس اساتید

29/1

55/1

36/1

54/1

5

عدم رضایت از برخورد اساتید با دانشجویان

13/2

82/1

85/1

77/1

6

عدم رضایت از همکاری پرستاران در بخش

75/1

10/2

69/1

15/1

7

عدم رضایت از مدت زمان روزانه حضور در بخش

50/1

93/1

30/2

85/1

8

نگرانی از آسیب زدن به بیمار در بخش

75/1

79/2

69/1

15/1

9

نگرانی از ابتلا به بیماری عفونی در بخش‏ها

80/1

12/2

31/1

38/1

10

عدم رضایت از ارزشیابی عملکرد بالینی توسط اساتید

71/1

89/1

41/2

08/2

11

تبعیض بین دانشجویان توسط اساتید

85/1

66/2

62/2

54/2

12

مناسب نبودن برنامه ریزی اموزشی و انتخاب واحد

67/1

81/2

62/2

23/2

13

نگرانی از عدم موفقیت در تکمیل requirement

00/2

66/2

27/2

07/2

14

نگرانی از اشتغال و کار یابی در آینده

05/1

10/1

58/1

15/1

15

استرس از افتادن در امتحانات

43/2

69/1

46/1

31/1

16

عدم رضایت از وضعیت مالی

25/1

72/1

77/1

83/1

17

عدم رضایت از رشته ی تحصیلی

86/0

45/0

85/0

69/0

18

حجم زیاد کارها در دانشکده و نداشتن وقت آزاد

65/1

93/2

98/1

85/1

19

کسب نکردن مهارت‏های لازم در پری کلنیک

29/2

97/1

00/2

69/1

20

نداشتن اعتماد به نفس در کارها

08/2

34/1

23/1

00/1

21

تعارض در آموزش اساتید مختلف یک بخش

85/1

86/1

42/2

15/2

22

مجموع عوامل استرس‏زا

86/1

17/2

96/1

83/1


 

 


 

 

جدول 3 : میانگین نمره عوامل استرس‏زا در دانشجویان با استرس غیر طبیعی بر حسب جنس

ردیف

عامل استرس‏زا

جنس

مذکر

مؤنث

1

عدم هماهنگی بین دروس تئوری و عملی

36/1

61/1

2

عدم برآورده شدن نیاز دانشجویان توسط مسئولین

26/2

93/1

3

عدم پاسخگوئی تجهیزات بخش‏ها و فانتوم به نیازها

89/1

18/2

4

عدم رضایت از روش تدریس اساتید

39/1

56/1

5

عدم رضایت از برخورد اساتید با دانشجویان

30/2

15/2

6

عدم رضایت از همکاری پرستاران در بخش

47/1

33/1

7

عدم رضایت از مدت زمان روزانه حضور در بخش

76/1

85/1

8

نگرانی از آسیب زدن به بیمار در بخش

48/1

23/2

9

نگرانی از ابتلا به بیماری عفونی در بخش‏ها

55/1

76/1

10

عدم رضایت از ارزشیابی عملکرد بالینی توسط اساتید

95/1

27/2

11

تبعیض بین دانشجویان توسط اساتید

71/2

95/1

12

مناسب نبودن برنامه ریزی اموزشی و انتخاب واحد

74/2

00/2

13

نگرانی از عدم موفقیت در تکمیل Requirement

62/2

11/2

14

نگرانی از اشتغال و کار یابی در آینده

13/1

20/1

15

استرس از افتادن در امتحانات

74/1

82/1

16

عدم رضایت از وضعیت مالی

97/1

45/1

17

عدم رضایت از رشته ی تحصیلی

77/0

60/0

18

حجم زیاد کارها در دانشکده و نداشتن وقت آزاد

90/1

25/2

19

کسب نکردن مهارت‏های لازم در پری کلنیک

81/1

02/2

20

نداشتن اعتماد به نفس در کارها

10/1

42/1

21

تعارض در آموزش اساتید مختلف یک بخش

90/1

28/2

22

مجموع عوامل استرس‏زا

97/1

99/1


 

 


بحث

طبق نتایج تحقیق حاضر، شیوع استرس غیرطبیعی در دانشجویان دندانپزشکی مشهد 52% بود. در بررسی که برای تعیین شیوع استرس در دانشجویان چهار دانشکده پزشکی تهران در سال 2007 انجام گرفت، شیوع استرس در این دانشجویان 7/40% گزارش شده است.(35) همچنین مطالعه‏ای که بر روی دانشجویان پزشکی مالزی صورت گرفته است؛ نشان ‏داد شیوع استرس در این دانشجویان 9/41 درصد بود.(36) لذا می‏توان گفت شیوع استرس در دانشجویان دندانپزشکی دانشکده دندانپزشکی مشهد بالا بوده است. از این رو یافتن علل و عوامل دخیل ضروری می‏نماید.

در مطالعه‏ای که بر روی دانشجویان دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در سال 1380 صورت گرفته بود، عوامل دانشگاهی به طور معنی‏داری نسبت به عوامل غیردانشگاهی استرس‏زایی بیشتری داشتند.(37) در تحقیق ما نیز عوامل دانشگاهی استرس‏زا، به طور معنی‏داری نسبت به عوامل غیردانشگاهی استرس‏زا در میزان استرس دانشجویان نقش داشتند.

در تحقیق حاضر برای مشخص نمودن عوامل دانشگاهی استرس‏زا، 21 عامل مورد بررسی قرار گرفتند که 7 عامل به طور معنی‏داری میانگین نمره بالاتری در دانشجویان با سطوح استرس غیرطبیعی نسبت به دانشجویان با سطوح استرس طبیعی داشتند. این عوامل عبارت بودند از:

1-نگرانی از عدم موفقیت در تکمیل به موقع ریکارمنت

2-حجم زیاد کارها در دانشکده و نداشتن وقت آزاد

3-تبعیض بین دانشجویان توسط اساتید

4-مناسب نبودن برنامه ریزی آموزشی و انتخاب واحد

5-تعارض در آموزش اساتید مختلف یک بخش

6-عدم رضایت از ارزشیابی عملکرد بالینی توسط اساتید

7-عدم برآورده شدن نیاز دانشجویان توسط مسئولین.

در مطالعه‏ای که در سال 2007 در دانشجویان دندانپزشکی در دانشگاه Fiji صورت گرفت، میزان استرس در دانشجویان سال سوم بیشتر از دیگر دانشجویان بود و پس آن به ترتیب دانشجویان سال چهارم و پنجم قرار داشتند. در این دانشگاه دانشجویان در سال سوم وارد کلینیک می شوند.(38) همچنین در دانشگاه پزشکی مادرید اسپانیا که دانشجویان رشته دندانپزشکی در سال سوم وارد کلینیک می‏شوند نیز، بالاترین میزان استرس در دانشجویان سال سوم مشاهده شد و دانشجویان سال پنجم کمترین میزان استرس را داشتند.(39) در سال 1999 در دانشجویان دندانپزشکی United medical & Dental school نیز بالاترین میزان استرس در دانشجویانی که تازه وارد کلینیک شده بودند مشاهده شد.(33) در این مطالعه مشابه مطالعات مذکور، بیشترین میزان استرس در دانشجویان سال ورود به کلینیک یعنی دانشجویان سال چهارم مشاهده شد. به نظر می‏رسد ورود به کلینیک می‏تواند باعث استرس در دانشجویان دندانپزشکی شود. بعد از دانشجویان سال چهارم، به ترتیب دانشجویان سال سوم، پنجم و ششم استرس کمتری را گزارش نمودند.

با توجه به جدول 2 میانگین مجموع نمره عوامل استرس‏زا در هر چهار گروه بالاتر از متوسط بود و به طور معنی‏داری در دانشجویان سال چهارم بیشتر از دانشجویان سال سوم، پنجم و ششم بود. لذا می‏توان گفت عوامل استرس‏زای دانشگاهی ذکر شده جدول 2 می‏توانند علتی برای بالا بودن استرس در دانشجویان سال چهارم باشد از 21 عامل استرس‏زای ذکر شده در این جدول، 6 عامل به طور معنی‏داری در دانشجویان سال چهارم نسبت به دانشجویان سال سوم، پنجم و ششم میانگین نمره بالاتری داشتند. این عوامل عبارت بودند از:

1- حجم زیاد کارها در دانشکده و نداشتن وقت کافی برای فعالیت‏های غیر درسی و تفریح (93/2=mean)

2- مناسب نبودن برنامه ریزی آموزشی و انتخاب واحد (81/2=mean)

3- نگرانی از آسیب زدن به بیمار در بخش (79/2=mean)

4- عدم موفقیت در تکمیل به موقع ریکارمنت (78/2=mean)

5- تبعیض بین دانشجویان توسط اساتید (66/2=mean)

6- عدم رضایت از ارزشیابی عملکرد بالینی دانشجویان توسط اساتید.

لذا کارشناسی در مورد عوامل فوق برای تعدیل آنها و در نتیجه کاهش استرس و افزایش بهره‏وری آموزشی در این دانشجویان لازم به نظر می رسد.

 طبق نتایج تحقیق حاضر میانگین نمره استرس در دانشجویان مؤنث بیشتر از دانشجویان مذکر بود اما این اختلاف معنی‏دار نبود. میانگین نمره عوامل استرس‏زا در هر دو گروه بالاتر از متوسط بود؛ لذا می‏توان گفت عوامل استرس‏زای دانشگاهی اثر تقریباً مشابهی را بر دانشجویان مذکر و مؤنث دارند. در تحقیقی که در سال 2006 در دانشجویان دندانپزشکی Kabangsaan مالزی صورت گرفت نیز میزان استرس در دانشجویان مؤنث بیشتر از دانشجویان مذکر بود اما این تفاوت معنی‏دار نبود، که با نتایج تحقیق حاضر یکسان است.(40) همچنین در تحقیقی که در دانشجویان دندانپزشکی نیجریه صورت گرفت، میزان استرس در دو جنس یکسان گزارش شده است که با نتایج تحقیق حاضر همخوانی دارد.(41)

نتیجه گیری

با توجه به بالا بودن میزان استرس در بین دانشجویان رشته دندانپزشکی مشهد، بررسی دقیق‏تر عوامل ذکر شده و تلاش در جهت تقلیل این عوامل نیازمند توجه مسئولین است. با توجه به نتایج این مطالعه و مطالعات مشابه، دانشجویانی که به تازگی وارد کلینیک شده‏اند، نیاز به توجه و حمایت بیشتری نسبت به دانشجویان دیگر مقاطع دارند.

تشکر و قدردانی

از همکاری معاونت پژوهشی دانشکده دندانپزشکی و دانشگاه علوم پزشکی مشهد که حمایت مالی را برای انجام این پژوهش فراهم نمودند، تقدیر و تشکر می‏گردد.

References

  1. O'Shea RM, Corah NL, Ayer WA. Sources of dentists’ stress. J Am Dent Assoc 1984; 109(1): 48-51.
  2. Katz CA. Stress factors operating in the dental office work environment. Dent Clin North Am 1986; 30(4):
    29-36.
  3. Kay EJ, Lowe JC. A survey of stress levels, self-perceived health, and health-related behaviors of UK dental practitioners in 2005. Br Dent J 2008; 204(11): 622–3.
  4. Wexler M. Mental health and dental education. J Dent Educ 1978; 42(2): 74-7.
  5. Garbee WH Jr, Zucker SB, Selby GR. Perceived sources of stress among dental students. J Am Dent Assoc 1980; 100(6): 853-7.
  6. Goldstein MB. Interpersonal support and coping among first-year dental students. J Dent Educ 1980; 44(4): 202-5.
  7. Wyll SL. Stress prevention in dentistry. Int J Orthod 1981; 19(4): 17-8.
  8. Tisdelle DA, Hansen DJ, St Lawrence JS, Brown JC. Stress management training for dental students. J Dent Educ 1984; 48(4): 196-202.
  9. Rajab LD. Perceived sources of stress among dental students at the University of Jordan. J Dent Educ 2001; 65(3): 232-41.
  10. Sanders AE, Lushington K. Effect of perceived stress on student performance in dental school. J Dent Educ 2002; 66(1): 75-81.
  11. Heath JR, Macfarlane TV, Umar MS. Perceived sources of stress in dental students. Dent Update 1999; 26(3): 94-8, 100.
  12. Westerman GH, Grandy TG, Ocanto RA, Erskine CG. Perceived sources of stress in the dental school environment. J Dent Educ 1993; 57(3): 225-31.
  13. Grandy TG, Westerman GH, Lupo JV, Combs CG. Stress symptoms among third-year dental students. J Dent Educ1988; 52(5): 245-9.
  14. Newbury-Birch D, Lowry RJ, Kamali F. The changing patterns of drinking, illicit drug use, stress, anxiety and depression in dental students in a UK dental school: A longitudinal study. Br Dent J 2002; 192(11): 646-9.
  15. Freeman RE. Dental students as operators: Emotional reactions. Med Educ 1985; 19(1): 27-33.
  16. Piazza-Waggoner CA, Cohen LL, Kohli K, Taylor BK. Stress management for dental students performing their first pediatric restorative procedure. J Dent Educ 2003; 67(5): 542-8.
  17. Humphris G, Blinkhorn A, Freeman R, Gorter R, Hoad-Reddick G, Murtomaa H, et al. Psychological stress in undergraduate dental students: baseline results from seven European dental schools. Eur J Dent Educ 2002; 6(1): 22-9.
  18. Grandy TG, Westerman GH, Combs CE, Turner CH. Perceptions of stress among third year dental students. J Dent Educ 1989; 53(12): 718-21.
  19. Goldstein MB. Interpersonal support and coping among first-year dental students. J Dent Educ 1980; 44(4): 202-5.
  20. Goldstein MB. Sources of stress and interpersonal support among first-year dental students. J Dent Educ 1979; 43(12): 625-9.
  21. Haljin PR, Vitborn SK. Psychopathology: Clinical viewpoints about psychological disorders. Translated by: Yahya Seyyed Mohammadi. 1st ed. Tehran: Nashre Ravan 2004. P. 42. (Persian)
  22. Tedesco LA. A psychosocial perspective on the dental educational experience and student performance. J Dent Educ 1986; 50(10): 601-5.
  23. Cecchini JJ, Friedman V. First year dental students: Relationship between stress and performance. Int J Psychosom1987; 34(3): 17-9.
  24. Sandres EA, Lushington K. Sources of stress for Australian dental students. J Dent Educ 1999; 63(9): 688-97.
  25. Westenman GH, Grandy TG, Lupo TV, Mitchel RE. Relationship of stress and performance among first-year dental students. J Dent Educ 1986; 50(5): 264-7.
  26. Rubenstein LK, May TM, Sonn MB, Batts VA. Physical health and stress in entering dental student. J Dent Educ 1989; 53(9): 545-7.
  27. Simpson R, Beck J, Jakobsen J, Simpson J. Suicide statistics of dentists in Iowa, 1968 to 1980. JADA 1983; 107(3): 441-3.
  28. Bers GS. Dentist suicide: A problem. J Okla Dent Assoc1980; 71(1): 14-21.
  29. Wilson RF, Coward PY, Capewell J, Laidler TL, Rigby AC, Shaw TJ. Perceived sources of occupational stress in general dental practitioners. British Dent J 1998; 184(10): 499-502.
  30. Lovibond SH, Lovibond PH. Manual for Depression Anxiety Stress Scales. 2nd ed. Sydney: Psychology Foundation 1995. P.95.
  31. Sahebi A, Asghari M, Salari S. Validation of stress anxiety and depression scale (DASS-21) for an Iranian population. Journal of Iranian Psychologists 2005; 1(4): P. 299. (Persian)
  32. Moradipanah F. Effect of light music on depression, anxiety and stress (dass-21) for Iranian population [Master degree]. Iran. Tarbiyat Modarres University of Tehran; 2005. (Persian)
  33. Newton JT, Baghaienaini F, Goodwin SR, Invest J, Lubbock M, Marouf Saghakhaneh N. Stress in dental school, A survey of students. Dent Update 1994; 21(4): 162-4.
  34. Heath JR, Macfarlene TV, Umar MS. Perceived sources of stress in dental students. Dent Update 1999; 26(3): 94-8.
  35. Shariati M, Yunesian M, Vash JH. Mental health of medical students, a cross-sectional study in Tehran. Psychol Rep 2007; 100(2): 346-54.
  36. Sherina MS, Rampal L, Kaneson N. Psychological stress among undergraduate medical students. Med J Malaysia 2004; 59(2): 207-11.
  37. Yaraee M. Evaluation of stress in students of dentistry in Shahid Beheshti University [Doctorate Thesis]. Iran. Shahid Beheshti Medical University; 2001. (Persian)
  38. Morse Z, Dravo U. Stress levels of dental students at the Fiji School of Medicine. Eur J Dent Educ2007; 11(2): 99-103.
  39. Barbería E, Fernández-Frías C, Suárez-Clúa C, Saavedra D. Analysis of anxiety variables in dental students. Int Dent J 2004; 54(6): 445-9.
  40. Rosli TI, Abdul Rahman R, Adbul Rahman SR, Ramil R. A survey of perceived stress among undergraduate dental students in university kebangsaon malysia. Singapore Dent J 2005; 27(1): 17-22.
  41. Sofola OO, Jeboda SO. Perceived sources of stress in Nigerian dental students. Eur J Dent Educ 2006; 10(1): 20-3.
Journal of Mashhad Dental School
Volume 35, Issue 3 - Serial Number 3
October 2011
Pages 165-176

Files

History

  • Receive Date: 13 July 2013
  • Accept Date: 13 July 2013

Share

How to cite

Statistics