Document Type : original article
Authors
1 Assistant Professor, Dept of Periodontics, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
2 Associate Professor of Periodontics, Dental Research Center, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
3 Associate Professor, Dept of Immunology, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
4 Assistant Professor, Dept of Prosthodontics, School of Dentistry, International Campus of Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran
5 Assistant Professor, Dept of Periodontics, School of Dentistry, International Campus of Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
عقیده بر این است که در بیماریهای پریودنتال یک عدم تعادلِ رابطۀ میزبان-میکروب در ضایعات مخرب درگیر کننده بافتهای پریودنتال وجود دارد که ممکن است این عدم تعادل منحصر به اشخاص مستعد به بیماریهای پریودنتال و یا سایتهای بیمار یک شخص مبتلا به پریودنتیت باشد.
پریودنتیت توسط محیط میکروبی ناحیة زیر لثه آغاز میشود و واسطههای (مدیاتورهای) تخریب بافت همبندی، متعاقب پاسخ میزبان به عفونت بیماریزا ایجاد میشوند. در واقع در یک میزبان مستعد، عوامل بیماریزای میکروبی میتوانند با تحریک آزادسازی آنزیمها و سایتوکاینهای التهابی (Proinflammatory) میزبان منجر به تخریب بافت پریودنتال شوند.(1)
دفاع ایمنی علیه باکتریهای پاتوژن پریودنتال متشکل از ایمنی ذاتی و اکتسابی میباشد. این دو گروه پاسخ متفاوت، طی بیماری پریودنتال، به طور متوالی فعال شده و در نهایت حذف پاتوژن میکروبی را مورد هدف قرار میدهند. سیستم ایمنی در بدن جهت شروع (Trigger) پاسخهای التهابی به تهاجم میکروبیال از خانوادهای از رسپتورهای تشخیص الگو به نامToll–like receptor استفاده میکند. در واقع، در سیستم ایمنی ذاتی رسپتورهای Toll-like تهاجم میکرو ارگانیسمها را حس کرده و پاسخهای ایمنی را جهت پاک کردن این پاتوژنها تحریک و آغاز میکنند. این مسأله میتواند پیشنهادکننده نقش بسیار مهم این رسپتورها در شروع و پیشرفت پریودنتیت در سایتهای مبتلا باشد.(2)
رسپتورهای Toll-Like پس از اتصال به PAMP (Pathogen Associated Molecular Pattern) باکتریها، اطلاعات را از طریق مسیر سیگنالدهنده داخل سلولی به سلول منتقل کرده و به این ترتیب سلولهای ایمنی ذاتی را فعال میکنند. همچنین پاسخهای ایمنی ذاتی با واسطه TLRها نقش مهمی در تکامل و جهتدهی به سیستم ایمنی Adaptive دارند.(3)
TLRها به طور غالب بر روی سلولهای سیستم ایمنی ذاتی (سلولهای دخیل در خط اول دفاع) وجود دارند که شامل نوتروفیلها، مونوسیت/ماکروفاژ و نیز سلولهای اپیتلیال است. این سلولها که نقش مهمی در شناسایی و کشتن میکروارگانیسمها بر عهده دارند TLRهای متفاوتی را بروز میدهند که سبب القاء پاسخهای ایمنی متفاوتی به یک پاتوژن خاص میشوند.(6-4) همچنین آنالیزهای DNA Microarray نشان داده است که سطوح بیان TLRها در فیبروبلاستهای لثهای(7) و لیگامان پریودنتال(8) در بیماران مبتلا به پریودنتیت نسبت به افراد سالم افزایش مییابد، به طوری که پس از تحریک فیبروبلاستهای لثهای با لیپوپلیساکارید P.gingivalis بروز این فاکتورها بیشتر میشود.
تاکنون 13 رسپتور Toll-like در انسان شناخته شده است. اعضاء مختلف خانواده TLRها مسوؤل شناسایی انواع مختلف PAMP میباشند و تا حدودی پاسخهای ایمنی ذاتی را اختصاصی میکنند. به عنوان مثال باکتریهای گرم منفی (gr-) از طریق لیپوپلیساکارید خود، قادر به فعال کردن TLR-4 میباشند و باکتریهای (gr+) نیز از طریق Lipoteichoic acid قادر به فعالسازی TLR-2 میباشند.(9و2)
از این خانواده مطالعات بیشتر بر روی TLR-4 و TLR-2 تمرکز یافتهاند، چرا که این دو رسپتور مسئول تشخیص باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی (به ترتیب) درگیر در بیماریهای پریودنتال میباشند و تغییر در میزان بیان ژن این دو رسپتور بر کیفیت آماس و التهاب در بیماری پریودنتال میتواند تاثیرگذار باشد. به عنوان مثال Kikkert و همکارانش در مطالعهای در این زمینه نشان دادند که باکتریهای P.gingivalis، T.forsythia، P.intermedia، P.nigrescense و F.nucleatum قادر به تحریک TLR-2 میباشند و باکتری A.a[1] و V.purvula قادر به تحریک TLR-2 و TLR-4 هستند و نتیجهگیری شد که در بیماری مزمن پریودنتیت باکتریهای گرم منفی از طریق TLR-2 و TLR-4 قادر به تحریک تولید سایتوکاینها پیش التهابی نظیر IL-1B و TNF و به دنبال آن القاء تحلیل استخوان آلوئول و تولید ماتریکس متالوپروتئینازها میباشند. همچنین سایتوکاینهای تولید شده سبب تحریک تکامل افتراقی پاسخهای Th-1 یا Th-2 میشوند. در واقع تحریک مداوم TLR-2 توسط باکتریهای پریودنتال نقش مهمی در پاسخ ایمنی در جهت Th-2 دارد، درحالیکه تحریک TLR-4 سبب افزایش تولید سایتوکاینهای مرتبط با پاسخ Th-1 نظیر IL-12 و Inf γ شده که در پریودنتیت مهاجم که باکتری A.a در آن نقش مهمی دارد، یافت میشوند.(10)
Yamaguchi R در مطالعهای جدید، به بررسی اثر پلاک بالای لثه بر تولید سایتوکاینهای التهابی توسط القاء تحریک TLR-2 و TLR-4 در سلولهای تک هستهای خون محیطی پرداخت و بیان کرد که سطوح سایتوکاینهای تولید شده (شامل TNF-α، IL-6 و IL-8) در ارتباط با توانایی پلاک در القاء مسیر TLR-4 میباشد و با بکار بردن آنتاگونیست TLR-4، تولید سایتوکاینها نیز مهار میشود.(11)
بنابراین با توجه به نقش گیرندههای Toll-like در سیستم ایمنی ذاتی به عنوان عامل آغازگر تولید و ترشح سایتوکاینها، ما در تحقیق حاضر بر آن شدیم که جهت بررسی ارتباط موضعی و سیستمیک تحریک این رسپتورها با تخریب پریودنتال، میزان بروز ژنهای TLR-2 و TLR-4 در بافت لثهای بیمار و سالم افراد مبتلا به پریودنتیت مزمن را مقایسه نماییم.
مواد و روشها
این مطالعه کارآزمایی بالینی که به تایید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی مشهد رسیده است، بر روی 20 بیمار مراجعه کننده به کلینیکهای تخصصی پریودنتولوژی در سطح شهر مشهد به خصوص بخش پریودنتولوژی کلینیک ویژه دانشکده دندانپزشکی مشهد انجام شد. این افراد از نژاد ایرانی خراسان بودند. بیماران شامل 12 زن و 8 مرد و در محدوده سنی 65-35 سال بودند. تمامی این اشخاص مبتلا به پریودنتیت مزمن متوسط تا شدید ژنرالیزه به همراه خونریزی هنگام پروبینگ و تحلیل استخوان رادیوگرافیک و غیر سیگاری بودند.
معیارهای خروج افراد از مطالعه به این صورت بود:
- بیماری سیستمیکی که بر روی شرایط پریودنتال تأثیرگذار بوده و یا نیاز به پروفیلاکسی آنتیبیوتیکی قبل از درمانهای جراحی داشته باشد.
- استفادۀ سیستمیک یا موضعی (زیر لثهای) از مواد ضدمیکروبی یا داروهای ضدالتهاب در 6 ماه گذشته.
- بارداری، شیردهی یا استفاده از داروهای ضدبارداری در خانمهای مورد مطالعه.
- وجود ضایعات و تغییرات اندودنتیک در دندانهای مورد مطالعه.
- بیماران مبتلا به پریودنتیت مهاجم
- عدم سابقه استعمال سیگار
در همۀ بیماران ابتدا عمق پروبینگ و خونریزی حین پرابینگ (BOP) بررسی شد. سایتهای مورد نظر بیوپسی انتخاب شده، سپس بیحسی موضعی تا حد امکان دور از ناحیه مورد نظر داده شد؛ در مرحله بعد کاملاً مطابق با طرح انسیژن در نظر گرفته شده برای درمان بیمار، بیوپسی ابتدا از نواحی مورد نظر برداشته شد و بعد از برداشتن بیوپسیها، بقیه انسیژن تکمیل گردید. از هر شخص مبتلا به پریودنتیت مزمن متوسط تا شدید، دو نمونه بافتی برداشته شد. یکی از نواحی دارای عمق پروبینگ کمتر از mm5 و BOP+ و یکی دیگر از نواحی دارای عمق پروبینگ کمتر از mm3 و BOP-، در سکستانت مورد جراحی انتخاب شد و در صورت عدم وجود سایت سالم در سکستانت تحت جراحی، بیوپسی از پاپی سالم در طی جلسات آینده تهیه میگردید. به منظور استانداردسازی نمونهها، کلیه بیوپسیها از پاپی فاسیال برداشته شد به طوری که قاعده برش در فاصلهای حدود 4 تا 5 میلی متر از نوک پاپی قرار داشت.
نمونههای بافتی از لحظه برداشت تا زمان استخراج RNA، برای ایجاد پایداری بیشتر، در محلول RNA later (Qiagen، آلمان) نگهداری شدند. پس از آن، استخراج RNA از نمونههای بافتی توسط کیت RNeasy Mini Kit (Qiagen ، آلمان ) و طبق دستور العمل آن انجام شد.
در مرحله بعد جهت انجام Real time PCR از RNA استخراج شده موجود، cDNA با استفاده از کیت (Fermantase, Germany) ساخته شد. برای سنتز cDNA میزان RNA یکسان (µ1) به کار رفت.
در تکنیکهای PCR نیاز به یک جفت الیگونوکلوتید به نام پرایمر (سکانسهای کوتاه DNA تک رشته) میباشد و هر کدام از این پرایمرها مکمل یک انتهای سکانس مشخص شده بر روی DNA هدف میباشد. پرایمرهای PCR Real time به صورت کاملاً اختصاصی و مکمل ناحیه مورد نظر DNAهدف طراحی میگردند.
مراحل هر سیکل PCR عبارتند از:
1- مرحله Denaturation: در این مرحله DNA هدف بر اثـر حرارت (بالای 90 درجه سانتیگـراد) از هـم باز و
تک رشتهای میشود.
2- مرحله Annealing: در این مرحله با کاهش حرارت سیستم (60-50 درجه سانتیگراد)، پرایمرها در محل مناسب روی رشته مکمل متصل میشوند.
3- مرحله Extension: در این مرحله که دمای آن برای فعالیت آنزیم DNA پلیمراز مطلوب میباشد (حدود 72 درجه سانتیگراد)، آنزیم با شروع همانندسازی از محل پرایمرها، همانند سازی DNA هدف را کامل میکند.
در Real-time PCR میزان DNA تکثیر شده همزمان با پیشرفت واکنش در زمان واقعی اندازه گیری میشود.
دو نوع پرایمر برای ژنهایTLR-2 و TLR-4 سفارش داده شد (طوبی نگین، ایران)، این پرایمرها از مقالات معتبر انتخاب گردید(14-12)، توالی پرایمرهای انتخابی در جدول آمده است. آزمایش Real-time PCR روی نمونههای cDNA بااستفاده از TAKARA Syber Green SuperMix Universal(Japan) و دستگاه Rotor- Gene 6000 (Corbett, Australia) انجام شد.برای اطمینان از دقت تعیین کمی بیان یا حضور هر ژن، از مقایسه مقدار محصول PCR آن با مقدار یک ژن مرجع با بیان پایدار استفاده میشود (Normalized) که در این مطالعه از ژن بتا-دو میکروگلوبولین به عنوان رفرنس استفاده شد. سپس آنالیز نسبی بیان ژنها به کمک روش منحنی استاندارد انجام گرفت. سپس برای تعیین دقیق میزان بیان ژن همانطور که قبلاً گفته شد میزان نسبی cDNA بدست آمده (Gene of interest) ژن هدف بر میزان نسبی cDNA ژن مرجع (House keeping gene) در همان نمونه تقسیم میشود تا تفاوتهای احتمالی در کیفیت یا مقدار cDNA در نمونههای مختلف نرمال گردد. چرا که بیان ژن رفرنس در تمام نمونهها به میزان ثابتی میباشد. سپس مقادیر به دست آمده از نمونههای جمعیتی متفاوت با روشهای آماری با هم مقایسه میشوند. جهت مقایسه و بررسی ارتباط بین گروهها ابتدا نحوه توزیع دادهها تعیین گردید. برای بررسی توزیع دادهها از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف استفاده شد.
برای مقایسه دادههایی که از توزیع غیرنرمال برخوردار بودند، تست ویلکاکسون زوجی به کار گرفته شد. اختلاف بین دادهها زمانی از لحاظ آماری معنی دار تلقی شد که P کمتر از 05/0 بود.
یافتهها
در این مطالعه از 20 فرد غیرسیگاری مبتلا به پریودنتیت مزمن متوسط تا شدید (8 زن و 12 مرد) با متوسط سنی 3/7±3/45سال (40-47 سال)، دو نمونه بافتی یکی از سایتهای سالم و دیگری از سایت بیمار (40 نمونۀ بافتی) به دست آمد. در سایتهای سالم که فاقد خونریزی حین پروبینگ بودند، متوسط عمق پاکت 8/0±8/1 میلی متر و در سایتهای بیمار که خونریزی حین پروبینگ داشتند، متوسط عمق پاکت 9/0±5/6 میلیمتر بود.
میزان بیان نسبی ژن TLR-2 در نمونههای سالم 04/1±9/0 و در نمونههای بیمار 06/2±4/2 بود، همچنین میزان بیان نسبی ژن TLR-4 در نمونههای سالم 6/0±4/0 و در نمونههای بیمار 16/1±2/1 بود (جدول1).
آزمون ویلکاکسون زوجی برای بررسی معنیداری اختلاف بین سایتهای بیمار و سالم نشان داد که میزان بیان نسبی هر دو ژن TLR-2 (004/0P=) و TLR-4 (02/0P=) در سایتهای بیمار افزایش معنا داری نسبت به سایتهای سالم داشته است (آماره آزمون برای ژن
TLR-2، 37/2- z= و برای ژن TLR-4، 87/2- z= بود). به طوری که میزان بیان نسبی ژن TLR-2 در سایتهای بیمار نسبت به سایتهای سالم تقریباً 5/2 برابر و میزان بیان نسبی ژن TLR-4 در سایتهای بیمار نسبت به سایتهای سالم تقریباً 3 برابر شده بود. (نمودار 1)
جدول 1 : میزان نسبی بیان ژنی TLR-2 و TLR-4 (میانگین و انحراف معیار) در گروههای مختلف مورد مطالعه
متغیر |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
Tlr-2 fold سایت سالم |
20 |
96/0 |
04/1 |
Tlr-2 fold سایت بیمار |
20 |
46/2 |
02/2 |
Tlr-4 foldسایت سالم |
20 |
47/0 |
68/0 |
Tlr-4 fold سایت بیمار |
20 |
25/1 |
19/1 |
نمودار 1 : مقایسه اختلاف بیان ژنی TLR-2 و TLR-4 بین سایتهای بیمار و سالم (Mean± SD)
بحث
بیماری پریودنتال یکی از شایعترین بیماریهای التهابی است که به درجات مختلف و با گذشت زمان به دلیل مواجهه مداوم سیستم دفاعی بدن با پاتوژنهای خارجی یا همزیست حفره دهان به وجود میآید.
تقریباً در تمام انواع بیماریهای پریودنتال دو عامل باکتریهای پاتوژن و پاسخ میزبان، نقشهای کلیدی در شروع و پیشرفت این بیماریها دارند.
کیفیت پاسخهای میزبان به عوامل محرک، تعیین کننده پیشرفت یا توسعۀ بیماری میباشد و میزان پیشرفت بیماری پریودنتال به تداخلات پیچیده باکتریهای پریودنتوپاتیک و سلولهای سیستم ایمنی وابسته میباشد. شواهد کلینیکی و اپیدمیولوژیک مؤید این مطلب است که از مجموع افرادی که به ژنژیویت مبتلا هستند، تنها درصد کوچکی به اشکال شدید و مخرب بیماری پریودنتال مبتلا خواهند شد(15) و این شواهد بر این موضوع دلالت میکند که میبایست تفاوتهای فردی، ژنتیکی و محیطی متفاوتی در پروسه پریودنتیت نقش داشته باشد.
یکی از یافتههای جدید در ارتباط با مکانیسم پاسخ ایمنی میزبان به محصولات باکتریال و ایجاد التهاب در بیماریهای پریودنتال، شناسایی خانواده گیرندههای
Toll-like میباشد. پیشنیاز شروع پاسخهای میزبان در بیماریهای پریودنتال، شناخت پاتوژنها توسط سیستم ایمنی میزبان میباشد. مشخص شده است که سلولهای دخیل در سیستم ایمنی ذاتی با داشتن رسپتورهای (TLRS) Toll-like قادر به شناسایی انواع باکتریهای پاتوژن میباشند که در مرحله بعد، TLRs با فعال کردن مسیر سیگنالدهنده، باعث ایجاد پاسخ ایمنی و تولید واسطههای التهابی و سایتوکاینهای مختلف شده ودر نتیجه تخریب بافت پریودنشیوم را القا میکنند.(3و2)
در مطالعه حال حاضر ما سایتهای سالم و بیمار را در افراد مبتلا به پریودنتیت مزمن، از لحاظ میزان بیان ژن TLR-2 و TLR-4 که به ترتیب PAMP باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی را شناسایی میکنند، مورد مقایسه قرار دادیم.
در این مطالعه بیوپسیهای لثه توسط تکنیک دقیق و جدید Real time PCR تحت آنالیز قرار گرفتند. با این تکنیک ما قادر به اندازهگیری کمی میزان بیان ژنهایی با بروز اندک در بافتها میباشیم. به این ترتیب این مطالعه این امکان را فراهم میآورد تا میزان TLR-2 و TLR-4 تولید شده در موضع را به طور دقیقتری ارزیابی نماییم.
جهت غلبه بر تفاوتهای زیاد در سایتهای مختلف لثه، تلاش زیادی جهت انتخاب گروههای مطالعه و سایت مورد بیوپسی با توجه به معیارهای خروج و ورود مطالعه انجام شد. در اکثر مطالعات انجام شده برای مقایسه بافتهای سالم و بیمار، گروههای تست و کنترل جداگانه در نظر گرفته شده است(16)، اما در مطالعه حال حاضر برای مقایسه بیان ژن TLR-2 و TLR-4، از بافتهای لثهای سالم و بیمار از دو سایت مختلف در هر بیمار مبتلا به پریودنتیت نیز نمونه برداری شد. به این معنی که در هر شخص مبتلا، بافت برداشته شده از یکی از سایتهای سالم به عنوان کنترل در نظر گرفته شده است، تا به این ترتیب تاثیر التهاب هم به صورت موضعی و هم به صورت سیستمیک در بافتهای لثهای در فرد دارای بیماری پریودنتال بررسی شود.
آنالیز اطلاعات به دست آمده، بیانگر بروز کم این ژنها (TLR-4,TLR-2) در تمام بیوپسیهای لثهای سالم و بیمار بود. بروز کمتر و نسبتاً ثابت این دو ژن در سایتهای سالم افراد مبتلا به پریودنتیت نسبت به بـافتهای لثهای بیمار در همان افراد میتواند تأیید کننده
Site specific بودن بیماری پریودنتیت مزمن باشد.
طبق نتایج بدست آمده، بیان هر دو ژن TLR-2 و TLR-4 در سایتهای بیمار با عمق پروبینگ بیش از 4 میلی متر و BOP مثبت نسبت به سایتهای سالم لثه، افزایش معنیداری نشان داد که پیشنهاد کننده این مطلب است که تداخل باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی در موضع با این رسپتورها و افزایش فعالسازی آنها در بیماری پریودنتیت مزمن، میتواند منجر به تخریب بافتهای پریودنتال از طریق Triggering این رسپتورها و به دنبال آن فعال کردن مسیرهای مختلف التهاب و آماس باشد. این نتیجه با نتایج مطالعات تقریباً مشابه در این زمینه همخوانی دارد. از جمله مطالعات به چند مطالعه زیر میتوان اشاره نمود:
Sarah و همکارانش در یک مطالعه در مورد نحوه بروز TLRs در بیماریهای پریودنتال با استفاده از تکنیک
RT-PCR نشان دادند که TLR-2 و TLR-4 هر دو در نمونههای لثهافراد سالم بروز دارند و در نمونههای افراد مبتلا به پریودنتیت مزمن بروز هر دو TLR نسبت به نمونههای سالم و ژنژیویت افزایش داشته است و میزان بروز TLR-4 نسبت به TLR-2 بیشتر است.(16) در مطالعه حاضر نیز میزان افزایش TLR-4 که حدوداً سه برابر شده بود از میزان افزایش TLR-2 که حدوداً دو برابر شده بود، بیشتر بود که با توجه به اینکه باکتریهای gr- از طریق لیپوپلی سکارید خود، قادر به فعال کردن TLR-4 میباشند و باکتریهای gr+ نیز از طریق Lipoteichoic acid قادر به فعالسازی TLR-2 میباشند، چنین یافتهای میتواند نشاندهنده نقش فعالتر باکتریهای گرم منفی نسبت به باکتریهای گرم مثبت در تخریب اتصالات لثه بیمار مبتلا به پریودنتیت مزمن پیشرفته باشد.
Yoshioka و هـمکارانش نیز در مطالعه ای، به بررسی
تعیین اثر تحریک کنندگی پلاک فوق لثهای بر القاء فعالیت TLR-2 و TLR-4 پرداختند و این طور نتیجهگیری کردند که اثر القاءکنندگی پلاک بر تحریک TLR-4 با Plaque score و BOP دندانهایی که نمونة پلاک از آنها برداشته شد رابطه مستقیم دارد و اثر پلاک بر تحریک فعالیت TLR-2 با عمق پروبینگ و سطح چسبندگی کلینیکی رابطه منفی دارد.(17) در این مطالعه علایم کلینیکی افزایش تخریب پریودنتال با کاهش فعالیت TLR-2 همراه بود که توسط مطالعه ما تایید نگردید. مطالعات نشان دادهاند که مونوسیتهای جدا شده از بیماران مبتلا به پریودنتیت، سایتوکاینهای مربوط به پاسخهای ایمنی Th-2 را تولید میکنند و بنابراین پیشنهاد شده است که این پاسخها در پریودنتیت مزمن از اهمیت زیادی برخوردارند، با توجه به این که تحریک TLR-2 پاسخهای Th-2 را تقویت میکند به نظر میرسد افزایش بروز TLR-2 همراه با افزایش عمق پروبینگ توجیه منطقی بیشتری داشته باشد.
Beklen در مطالعهای با تحریک سلولهای اپیتلیال دهان با لیگاندهای TLR-2 و TLR-5 که بروز آنها در اپیتلیوم نیز نشان داده شده است، افزایش قابل توجه تولید IL-1B و TNF-α را نشان داد و نتیجه گیری کرد که چنین تداخل لیگاند-رسپتور و به دنبال آن تحریک عوامل پیش التهابی در کلینیک میتواند به معنای افزایش ژنژیویت و پریودنتیت باشد.(18)
همانطور که ذکر شد اغلب مطالعات در این زمینه نقش باکتریهای مختلف را بر ردههای سلولی مختلف به صورت in vitro نشان داده اند، در حالی که در مطالعه حاضر تاثیر بیماری بر بافتهای ساپورتینگ دندان شامل انواع سلولها که با یکدیگر در تقابل بسیاری هستند به صورت کلی و کلینیکی بررسی شده است و ارزش بیشتری نسبت به مطالعات آزمایشگاهی دارد.
در این مطالعه ما جهت حذف اثر جنسیت در نتایج تلاش کردیم که تعداد زنان و مردان تفاوت معنیداری با یکدیگر نداشته باشند و در مطالعات آینده بهتر است تعداد بیوپسی بیشتری بدست آید تا از لحاظ جنسیتی بین زن و مرد از نظر میزان بروز این ژنها نیز مقایسه صورت گیرد.
نتیجه گیری
در این تحقیق بروز ژنهای TLR-2 و TLR-4 در بافت لثهای در مناطق دچار التهاب پیشرفته پریودنتال افزایش داشت که میتواند نشانگر تحریک این رسپتورها توسط باکتریهای دخیل در پریودنتیت مزمن باشد که منجر به تشدید واکنشهای التهابی در آن ناحیه میگردد.
تشکر و قدردانی
با تشکر از زحمات بی دریغ پرسنل گروه ایمونولوژی که در طراحی و اجرای آزمایشهای مولکولی و
Real time-PCR به ما کمک فراوانی نمودند. همچنین از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد جهت حمایتهای مالی در راستای انجام این طرح قدردانی میگردد.