Authors
1 Associate Professor, Dept of psychology, Azarbaijan Shahid Madani University, Tabriz, Iran
2 M.A in Psychology, Dept of Psychology Islamic Azad University of Khoy, khoy, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
اضطراب، عبارت است از احساس تهدید خیالی و تصوری از یک پدیده ناشناخته و ناآشنا؛ به عبارت دیگر اضطراب، احساس ناخوشایند و مبهم ناشی از این است که فرد انتظار وقوع یک رویداد نامطلوب را دارد.(2و1) اگرچه اضطراب یک حالت هیجانی است که به افراد بهنجار جهت سازگاری و دفاع از خودشان در مقابل خطرات گوناگون کمک می کند، اختلالات اضطرابی در این پاسخ های انطباقی نقص ایجاد کرده و موجب واکنش های ناسازگارانه به شکل واکنش های افراطی یا تفریطی می شود.(3) اضطراب دندانپزشکی به عنوان واکنش روان شناختی ترس نسبت به مداخلات دندانپزشکی تعریف می شود زیرا فرد گمان می کند این مداخلات آسیب رسان و خطرناک است.(4) ترس از درمانهای دندانپزشکی رایج است و حدود 6 تا 15 درصد از جمعیت عادی از اضطراب دندانپزشکی رنج میبرند.(5) اضطراب دندانپزشکی در بین موقعیتهای اضطرابزای شایع، رتبه پنجم را دارد.(1) اضطراب دندانپزشکی شروع زودرسی دارد و میانگین سن شروع آن 12 سالگی است. آغاز این اضطراب از دوران کودکی و اوج آن در اوایل بزرگسالی است و با افزایش سن کاهش می یابد. میزان اضطراب دندانپزشکی در سنین جوان تر ۱۵-۲۵ سال و ۲۵-۳۵ سال شایع تر و در گروه سنی ۵۵ تا ۵۶ سال از همه گروه های سنی کمتر است.(1)مطالعات مقطعی زیادی نشان داده اند که شیوع اضطراب دندانپزشکی با افزایش سن کاهش می یابد و زنان بیش از مردان این اضطراب را تجربه می کنند.(3) مطالعه بر روی ۵۰۳ دانشجوی رشته های مختلف نشان دهنده شیوع اضطراب دندانپزشکی شدید به میزان ۶/۲۱ درصد در پسران و ۲۴ درصد در دختران دانشجو بوده است. اضطراب دندانپزشکی حاد (SDA) شدیدترین شکل اضطراب دندانپزشکی است و در سنین ۱۸ تا ۳۹ سال، ۴ برابر بیشتر از سن ۶۰ سال است و بر سلامت حفره دهانی و دندانی تأثیر منفی دارد. در مبتلایان به اضطراب حاد دندانپزشکی، تعداد دندان های پوسیده، ازدست رفته و از بین رفتن سلامت حفره دهانی-دندانی، نشان دهنده وجود مشکلات ریشه ای است که در حدود ۵۷ درصد موارد دیده می شود.(2)
طی دهه های اخیر تمام مداخلات و خدمات دندانپزشکی و حتی مواد اولیه این خدمات از پیشرفت های وسیع فنی و فنّاورانه بهره مند شده اند. به علاوه عفونت های ناشی از مداخلات دندانپزشکی بسیار کاهش یافته است. با این وجود؛ اضطراب مرتبط با برخی از مداخلات دندانپزشکی و به ویژه اضطراب مرتبط با محیط های دندانپزشکی بسیاری از مراجعین را همچنان آزار می دهد و تنها اقلیتی از بیماران ادعا می کنند که هیچ گونه اضطرابی را در موقعیت های دندانپزشکی تجربه نمی کنند. بدین ترتیب؛ اضطراب دندانپزشکی مختص شرایط و موقعیت هایدندانپزشکی است که علی رغم پیشرفت های فنّاورانه در دندانپزشکی و اصلاحات مداوم در درمان، همچنان یکی از مشکلات شایع و بدون تغییر باقی مانده است.(8-6) ترس از درد ارتباط زیادی با ایجاد و گسترش اضطراب دندانپزشکی و اجتناب از درمان دندانپزشکی دارد. بیماران خیلی مضطرب پیش از دریافت مداخلات دندانپزشکی، درد ناشی از آن را بیش از حد برآورد می کنند. این بیماران همچنین گرایش دارند که درد تجربه شده را نیز بیش از اندازه تخمین بزنند و گزارش کنند.(3و2) این مسئله یکی از مشکلات شایع در کودکان و نیز بزرگسالان است که باعث می شود غیر از مواقع اورژانسی به دندان پزشک مراجعه نکنند.
سبب شناسی اضطراب دندانپزشکی شناخته شده نیست. با توجه به اینکه اضطراب دندانپزشکی یک پدیده چندبعدی و پیچیده است، تنها یک عامل واحد را نمی توان در ایجاد آن دخیل دانست. ازجمله عوامل تأثیرگذار بر ایجاد و گسترش این اضطراب می توان به ویژگی های شخصیتی، ترس از درد، حساسیت پذیری نسبت به درد، تجربیات دردناک یا آسیب زای دندانپزشکی به ویژه در کودکان (تجربیات شرطی کننده)، تأثیر اضطراب اعضاء خانواده یا دوستان و همسالان که ترس را در فرد ایجاد می کنند (یادگیری/ الگوبرداری جانشینی)، ترس از خون و جراحت، سبک های مقابله ای (گوش به زنگ، اجتنابی، هیجان محور) و سایر عوامل محیطی و روان شناختی اشاره کرد. به این موارد می توان تعاملات دندان پزشک و بیمار و صحبت ها و تعاملات بیمار با دستیار دندان پزشک (به ویژه زمانی که دستیار دندان پزشک عصبانی است و یا توضیحات کافی ارائه نمی دهد) را اضافه کرد که از اهمیت نیز برخوردارند. علاوه بر این؛ بسیاری از بیماران شکایت می کنند که دندان پزشکان باعث ایجاد احساس گناه در آنها شده و آنها را به سبب اینکه مضطرب هستند سرزنش می کنند. تجربه احساسات منفی مانند احساس فقدان کنترل و احساس آسیب پذیر بودن، می تواند به این اضطراب دامن بزند. دادن اطلاعات کافی به بیمار، تعامل مناسب و دادن این اطمینان به بیمار که می تواند در صورت لزوم وضعیت دندانپزشکی را خاتمه دهد، می تواند برای کاهش این احساسات منفی مفید باشد.(7و3و1)
بنا بر آنچه گفته شد؛ اضطراب دندانپزشکی مانع رابطه دندان پزشک و بیمار شده و به تجربه درمانی آسیب وارد می کند. اجتناب از خدمات دندانپزشکی در میان این بیماران شایع است.(6) افراد با بالاترین میزان اضطراب دندانپزشکی، بالاترین میزان اجتناب از درمان دندانپزشکی را گزارش کرده اند؛ بنابراین به نظر می رسد که سنجش و ارزیابی سطح اضطراب بیماران مراجعه کننده برای خدمات دندانپزشکی بسیار مهم و سودمند باشد. ابزارهای متعددی برای سنجش سطح اضطراب دندانپزشکی ساخته شده است، این ابزارها به دندان پزشکان کمک می کنند تا بیماران مبتلا به اضطراب را شناسایی کنند، شیوع اضطراب دندانپزشکی را در بیمارانشان برآورد کنند و مهم تر از همه در مورد این که چه زمانی از مداخلههای کاهش اضطراب استفاده کنند، تصمیم گیری نمایند.(9)
اغلب سنجشهای معطوف به اضطراب دندانپزشکی از طریق ابزارهای غیراختصاصی و اضطراب عمومی انجام گرفته است، لذا ابزارهایی که به طور اختصاصی به سازه موردنظر می پردازند اولویت دارند و از لحاظ بالینی سودمند و کارآمد خواهند بود. با توجه به اهمیت این موضوع، استفاده از پرسشنامه معتبری که از نظر ساختاری تائید شده باشد، ارزش بالایی به ویژه برای درمانگران خواهد داشت. پژوهش حاضر درصدد بررسی ویژگیهای روانسنجی پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی(10) در نمونه ایرانی بود تا از این طریق ابزار کارآمدی در اختیار متخصصان این حوزه قرار بگیرد.
مواد و روشها
پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی-همبستگی و از نوع مطالعات روانسنجی بود. جامعه پژوهشی کلیه دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی بودند. از جامعه فوق بر اساس منطق پژوهشهای روانسنجی به ویژه تحلیل عوامل، تعداد 300 نفر به روش نمونهگیری تصادفی که سابقه مراجعه به دندان پزشک را داشتند، انتخاب شدند. از این تعداد 162 نفر زن و 138 نفر مرد بودند. میانگین و انحراف استاندارد سن برای زنان (47/21±65/2 سال) و برای مردان (27/23±61/4 سال) بود. از لحاظ وضعیت تأهل، 265 نفر مجرد و 35 نفر متأهل بودند. پس از کسب رضایت آگاهانه شرکتکنندگان برای شرکت در پژوهش، از آنها خواسته شد تا پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی را تکمیل نمایند.
پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی که توسط استاترد، ملبرگ و هوگاستراتن ساخته شده است، یک پرسشنامه خود-گزارشی است که از 36 گویه که به شکل اظهارات ترسناک درباره موقعیتهای دندانپزشکی هستند، تشکیل شده است. گویهها در یک مقیاس لیکرت پنج درجه ای که شامل کاملاً غلط (نمره 1) تا کاملاً درست (نمره 5) است، پاسخ داده میشوند. تکمیل پرسشنامه 5 تا 10 دقیقه زمان لازم دارد و هیچ یک از گویهها نمرهگذاری معکوس ندارند. این پرسشنامه پس از کسب اجازه از سازندگان آن، توسط مؤلفان به فارسی ترجمه شد. سپس از یک متخصص زبان انگلیسی خواسته شد تا ترجمه را مورد بررسی و ارزیابی قرار بدهد. پس ازاین مرحله، پرسشنامه بر روی گروهی از دانشجویان کارشناسی ارشد روانشناسی اجرا شد و سپس ویرایش نهایی و برای اجرا آماده شد.
در خصوص بررسی ویژگیهای روانسنجی، مطالعات سازندگان اصلی پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی(10) نشان میداد که همسانی درونی پرسشنامه از طریق آلفای کرونباخ در دامنه 96/0 تا 98/0 قرار داشت. نتایج پایایی باز آزمائی پرسشنامه در گروههای مختلف در دامنه 84/0 تا 87/0 به دست آمد. پس از غربالگری دادهها و کنار گذاشتن پرسشنامههای مخدوش، دادههای به دست آمده به وسیله نرمافزارهای SPSS و LISREL تحلیل شد
یافته ها
شاخصهای توصیفی مربوط به متغیر اضطراب دندانپزشکی به تفکیک زنان و مردان در جدول 1 گزارش شده است.
پایائی پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی از طریق دو روش بررسی همسانی درونی و همچنین باز آزمائی مورد بررسی قرار گرفت، نتایج نشان داد همسانی درونی گویه های پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی به شیوه آلفای کرونباخ برابر با 94/0=α و از طریق روش دونیمه کردن برابر با 94/0=r بود که نشانگر همسانی درونی بالا و مطلوب پرسشنامه بود. جهت برآورد ضریب پایایی ابزار به روش باز آزمایی، 50 نفر آزمودنی به صورت داوطلب از بین نمونه تحقیقی انتخاب و پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی را تکمیل کردند و سپس در فاصله یک هفته دوباره با همان ابزار مورد آزمون قرار گرفتند. ضریب باز آزمائی برابر با 71/0=r به دست آمد که نشانگر پایائی مطلوب پرسشنامه بود.
جدول 1 : شاخصهای توصیفی متغیر اضطراب دندانپزشکی
|
گروه |
تعداد |
میانگین |
انحراف استاندارد |
کمینه مقدار |
بیشینه مقدار |
دامنه |
|
زنان |
162 |
43/48 |
75/16 |
1 |
166 |
165 |
|
مردان |
138 |
49/50 |
51/18 |
0 |
116 |
116 |
بررسی روایی سازه پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی دو مرحله داشت: در مرحله اول، از تحلیل عاملی اکتشافی به شیوه تحلیل مؤلفه های اصلی استفاده شد. با اجرای یک تحلیل عاملی اولیه، مناسب بودن داده ها برای تحلیل عاملی مورد بررسی قرار گرفت. مقدار KMO[1] که برای بررسی میزان کفایت و بسندگی نمونه پژوهش به کار می رود، برابر با 94/0 بود که این مقدار نشان می داد که نمونه حاضر از کفایت و بسندگی مطلوبی برای تحلیل برخوردار است. هم چنین، آزمون کرویت بارتلت[2] نیز از لحاظ آماری معنی دار بود (34/4175، 001/0P≤) که این مقدار از قابل تحلیل عاملی بودن داده ها پشتیبانی می کرد. در جریان تحلیل عاملی پرسشنامه از روش چرخش متعامد[3] واریماکس[4] استفاده شد. کل نمونه آماری (300=N) در تحلیل عاملی وارد شدند. در این تحلیل فقط گویههایی مشمول یک عامل شدند که وزن عاملی آنها 4/0 یا بالاتر بود. درمجموع 6 مؤلفه ارزش ویژه بالاتر از یک داشتند، ولی با توجه به این که مولفه اول دارای ارزش ویژه برابر با 13/16 بود و این که تمام سوالهای پرسشنامه روی این مولفه بارگذاری شدند، تصمیم گرفته شد تا پرسشنامه یک مولفهای گزارش شود. لازم به ذکر است که سازندگان اصلی پرسشنامه نیز آن را تک مولفهای معرفی کردهاند. این مؤلفه درمجموع 80/44 درصد از واریانس کل را تبیین می کرد. جدول 2 کل واریانس تبیینشده به وسیله راه حل تحلیل مؤلفه های اصلی را نشان می دهد.
جدول3، مؤلفه استخراج شده، گویهها و همچنین بارهای عاملی مربوط به هر یک از گویه ها را نشان می دهد. پس از استخراج یک عامل کلی برای پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی، به منظور تائید ساختار اکتشاف شده، از تحلیل عاملی تائیدی جهت آزمون مدل استفاده شد که نتایج آن در ادامه گزارش می شود.
همان طور که جدول 4 نشان می دهد، همه ضرایب در محدوده مطلوبی هستند و مقادیر t مربوط به آنها بالا است و در سطح 01/0 معنی دار هستند.
به منظور بررسی نیکویی برازش[5] مدل با دادههای پژوهش، شاخصهای مربوط به برازش مدل ارائه می شوند. جدول 5شاخصهای برازش مدل اضطراب دندانپزشکی را نشان میدهد.
همان طور که مشاهده می شود اگرچه شاخص مجذور کای معنی دار بود، ولی با توجه به این که این شاخص در مواردی که حجم نمونه بالاست معنی دار میشود، قابل اغماض هست. در عوض به جای شاخص مجذور کای به تفسیر شاخص دیگری به نام نسبت مجذور کای بر درجه آزادی (X2/df) میپردازند. حاصل تقسیم شاخص مجذور کای بر درجه آزادی برابر با 21/2 است که در مقایسه با مقدار بحرانی 3 شاخص قابل قبولی است. شاخص ریشه میانگین مربعات خطای برآورد (RMSEA) در این مدل برابر با 07/0 است. شاخص های برازش مقایسه ای (CFI)، شاخص برازش هنجار شده (NFI)، شاخص برازش هنجار نشده (NNFI)، شاخص برازش فزاینده (IFI)، شاخص نیکویی نسبی (RFI) به ترتیب برابر با 95/0، 93/0، 94/0، 95/0 و 92/0 به دست آمد و با توجه به این که مقادیر این شاخص ها بالای 9/0 بود، درنتیجه نشانگر برازش خوب مدل بودند.
جدول 2 : کل واریانس تبیین شده به وسیله راه حل تحلیل مؤلفه های اصلی با چرخش واریماکس
|
عامل ها |
ارزش های ویژه اولیه |
مقادیر مؤلفه های استخراج شده |
||||
|
کل |
درصد واریانس |
درصد تراکمی |
کل |
درصد واریانس |
درصد تراکمی |
|
|
1 |
13/16 |
80/44 |
80/44 |
13/16 |
80/44 |
80/44 |
|
2 |
80/1 |
01/5 |
81/49 |
|
|
|
|
3 |
48/1 |
13/4 |
94/53 |
|
|
|
|
4 |
14/1 |
18/3 |
12/57 |
|
|
|
|
5 |
04/1 |
91/2 |
03/60 |
|
|
|
|
6 |
01/1 |
80/2 |
83/62 |
|
|
|
|
7 |
91/0 |
50/2 |
33/65 |
|
|
|
|
8 |
87/0 |
42/2 |
75/67 |
|
|
|
|
9 |
79/0 |
21/2 |
97/69 |
|
|
|
|
10 |
75/0 |
10/2 |
07/72 |
|
|
|
|
11 |
70/0 |
96/1 |
04/74 |
|
|
|
|
12 |
66/0 |
85/1 |
90/75 |
|
|
|
|
13 |
63/0 |
76/1 |
66/77 |
|
|
|
|
14 |
59/0 |
64/1 |
30/79 |
|
|
|
|
15 |
58/0 |
62/1 |
93/80 |
|
|
|
|
16 |
54/0 |
51/1 |
44/82 |
|
|
|
|
17 |
51/0 |
41/1 |
86/83 |
|
|
|
|
18 |
49/0 |
37/1 |
24/85 |
|
|
|
|
19 |
48/0 |
33/1 |
57/86 |
|
|
|
|
20 |
44/0 |
22/1 |
80/87 |
|
|
|
|
21 |
41/0 |
13/1 |
94/88 |
|
|
|
|
22 |
39/0 |
08/1 |
03/90 |
|
|
|
|
23 |
38/0 |
05/1 |
08/91 |
|
|
|
|
24 |
37/0 |
02/1 |
11/92 |
|
|
|
|
25 |
34/0 |
95/0 |
06/93 |
|
|
|
|
26 |
31/0 |
87/0 |
94/93 |
|
|
|
|
27 |
29/0 |
80/0 |
75/94 |
|
|
|
|
28 |
27/0 |
76/0 |
51/95 |
|
|
|
|
29 |
25/0 |
71/0 |
23/96 |
|
|
|
|
30 |
24/0 |
67/0 |
90/96 |
|
|
|
|
31 |
22/0 |
62/0 |
53/97 |
|
|
|
|
32 |
21/0 |
60/0 |
14/98 |
|
|
|
|
33 |
20/0 |
57/0 |
71/98 |
|
|
|
|
34 |
17/0 |
48/0 |
19/99 |
|
|
|
|
35 |
16/0 |
44/0 |
64/99 |
|
|
|
|
36 |
12/0 |
35/0 |
100 |
|
|
|
جدول 3 : نتایج تحلیل مؤلفه های اصلی و وزن های عاملی مربوط به هر گویه
|
شماره |
گویهها |
بار عاملی |
|
35 |
وقتی در راه مطب دندان پزشک به نشستن روی صندلی دندانپزشکی فکر می کنم، فوراً مضطرب می شوم. |
79/0 |
|
27 |
در راه رفتن به دندانپزشکی وقتی به سوراخ کردن دندانم فکر می کنم، مضطرب می شوم. |
78/0 |
|
33 |
هنگامی که دندان پزشک شروع به معاینه دندان هایم می کند، مضطرب می شوم. |
76/0 |
|
10 |
هنگامی که در اتاق انتظار صدای وسایل دندان پزشک به گوشم می رسد، می ترسم. |
76/0 |
|
28 |
وقتی در خانه تجسم می کنم که دندان پزشک به دهانم نگاه خواهد کرد، احساس نگرانی می کنم. |
75/0 |
|
22 |
هنگامی که در اتاق انتظار نشسته ام و به نشستن بر روی صندلی دندانپزشکی فکر می کنم، عرق می کنم با یخ می کنم. |
74/0 |
|
29 |
هنگامی که در صندلی دندانپزشکی می نشینم و به این موضوع فکر می کنم که چه بر سر دهانم خواهد آمد، عرق سردی می کنم و نفسم کند می شود. |
73/0 |
|
7 |
هنگام رفتن به دندانپزشکی وقتی به صدای دستگاه های دندانپزشکی فکر می کنم، دلم می خواهد برگردم. |
72/0 |
|
4 |
هنگامی که به قرار ملاقات فردا با دندان پزشک فکر می کنم، نمی توانم شب را خوب بخوابم. |
72/0 |
|
30 |
هنگامی که در اتاق انتظار نشسته ام و به معاینه دندان پزشک فکر می کنم، دلم می خواهد به خانه برگردم. |
72/0 |
|
24 |
وقتی در خانه تجسم می کنم که دندان پزشک می خواهد به من آمپول بی حسی بزند، فوراً مضطرب می شوم. |
72/0 |
|
13 |
هنگامی که دندان پزشک به دهانم نگاه می کند، تنفسم تندتر می شود. |
71/0 |
|
31 |
هنگامی که در راه رفتن به مطب دندان پزشک، ابزارهای دندانپزشکی را تجسم می کنم، دست هایم عرق می کنند. |
71/0 |
|
20 |
هنگامی که فکر می کنم دندان پزشک از وضع بد دندان هایم ناراحت خواهد شد، تپش قلب می گیرم. |
69/0 |
|
26 |
وقتی به این موضوع فکر می کنم که دندان پزشک خواهد گفت، دندان هایم را خوب مسواک نزده ام، احساس نگرانی می کنم. |
67/0 |
|
8 |
هنگامی که فکر می کنم دندان پزشک در مورد دندان هایم چیزی ناخوشایند خواهد گفت، فوراً مضطرب می شوم. |
66/0 |
|
32 |
وقتی که تصور می کنم دندان پزشک از وضعیت دندان هایم ناراضی خواهد بود، لغو کردن قرار ملاقات به ذهنم می آید. |
66/0 |
|
3 |
هنگامی که در راه رسیدن به دندانپزشکی هستم و در مورد آمپول بی حسی فکر می کنم، منصرف می شوم و دلم می خواهد برگردم. |
66/0 |
|
17 |
هنگامی که با دندان پزشک درباره درمان دندانم صحبت می کنم، احساس نگرانی می کنم. |
66/0 |
|
18 |
هنگامی که در اتاق انتظار نشسته ام و می فهمم که دندان پزشک قصد دارد تا دندان هایم را جرم گیری کند، نمی توانم روی مجله ای که در دست دارم، تمرکز کنم. |
65/0 |
|
12 |
هنگامی که به لحظه سوراخ کردن دندانم فکر می کنم، دلم می خواهم قرار ملاقات را حذف کنم. |
65/0 |
|
23 |
هنگامی که در راه دندانپزشکی به این موضوع فکر می کنم که دندان پزشک خواهد گفت از دندان هایم خوب مراقبت نکرده ام، دلم می خواهد به خانه برگردم. |
64/0 |
|
34 |
هنگامی که منتظرم دستیار دندان پزشک مرا به داخل اتاق صدا کند، تلاش می کنم به چیزهای دیگری فکر کنم. |
63/0 |
|
16 |
تا هرزمانی که بتوانم، دلم می خواهد قرار ملاقات با دندان پزشک را به تعویق بیندازم. |
62/0 |
|
6 |
هنگامی که می فهمم دندان پزشک قصد دارد تا دندانم را بکشد، فوراً در اتاق انتظار مضطرب می شوم. |
62/0 |
|
36 |
وقتی که می فهمم مجبورم یکی از دندان هایم را بکشم، شب قبل از آن نمی توانم راحت بخوابم. |
61/0 |
|
21 |
به محض این که دندان پزشک آمپول بی حسی را می آورد، چشم هایم را محکم می بندم. |
61/0 |
|
19 |
هنگامی که در راه رسیدن به دندانپزشکی هستم و به بوی مطب دندانپزشکی فکر می کنم، احساس ناراحتی به من دست می دهد. |
61/0 |
|
2 |
هنگامی که در اتاق انتظار نشسته ام و به این موضوع فکر می کنم که دندان پزشک خواهد گفت وضع دندان هایم خراب است، به دستشویی نیاز پیدا می کنم. |
61/0 |
|
15 |
در راه دندانپزشکی وقتی به این موضوع فکر می کنم که دندان هایم جرم گرفته اند، نگران می شوم. |
61/0 |
|
1 |
هنگامی که دندان پزشک برای نشستن روی صندلی دندانپزشکی دعوتم میکند، مضطرب میشوم. |
60/0 |
|
11 |
وقتی که در راه دندانپزشکی به این موضوع فکر می کنم که دندان پزشک خواهد گفت دندان هایم را خوب مسواک نزده ام، عرق می کنم یا یخ می کنم. |
59/0 |
|
14 |
فکر می کنم اگر دندان پزشک توضیح ندهد که چه کاری در دهانم انجام خواهد داد، دلم می خواهد از اتاق دکتر خارج شوم. |
58/0 |
|
25 |
هنگامی که صندلی دندانپزشکی به پشت می خوابد، به خودم می گویم که درمان مدت زیادی طول نخواهد کشید. |
53/0 |
|
5 |
هنگامی که روی صندلی دراز می کشم، فکر می کنم که دوباره هرگز به وضعیت قبلی بازنخواهم گشت. |
51/0 |
|
9 |
هنگامی که دندان پزشک آمپول بی حسی را به من تزریق می کند، بازوهایم را محکم به صندلی می چسبانم. |
49/0 |
جدول 4 : ضرایب استانداردشده و مقادیر t و همچنین معنی داری آنها در مدل اندازهگیری اضطراب دندانپزشکی
|
متغیرهای مشاهده شده (سؤالات) |
ضرایب استانداردشده |
مقادیر t |
|
1 |
62/0 |
66/9 |
|
2 |
69/0 |
06/11 |
|
3 |
71/0 |
43/11 |
|
4 |
80/0 |
57/13 |
|
5 |
52/0 |
84/7 |
|
6 |
62/0 |
67/9 |
|
7 |
76/0 |
63/12 |
|
8 |
68/0 |
75/10 |
|
9 |
51/0 |
61/7 |
|
10 |
79/0 |
45/13 |
|
11 |
61/0 |
44/9 |
|
12 |
69/0 |
09/11 |
|
13 |
74/0 |
19/12 |
|
14 |
62/0 |
64/9 |
|
15 |
61/0 |
37/9 |
|
16 |
70/0 |
19/11 |
|
17 |
70/0 |
21/11 |
|
18 |
68/0 |
86/10 |
|
متغیرهای مشاهده شده (سؤالات) |
ضرایب استانداردشده |
مقادیر t |
|
19 |
66/0 |
33/10 |
|
20 |
71/0 |
55/11 |
|
21 |
65/0 |
15/10 |
|
22 |
81/0 |
84/13 |
|
23 |
69/0 |
13/11 |
|
24 |
76/0 |
60/12 |
|
25 |
55/0 |
32/8 |
|
26 |
69/0 |
16/11 |
|
27 |
80/0 |
60/13 |
|
28 |
81/0 |
76/13 |
|
29 |
79/0 |
39/13 |
|
30 |
79/0 |
32/13 |
|
31 |
79/0 |
44/13 |
|
32 |
73/0 |
02/12 |
|
33 |
80/0 |
69/13 |
|
34 |
61/0 |
86/10 |
|
35 |
85/0 |
29/15 |
|
36 |
65/0 |
28/10 |
جدول 5 : شاخصهای برازش مدل اضطراب دندانپزشکی
|
شاخص |
Df |
X2 |
X2/df |
RMSEA |
CFI |
NFI |
NNFI |
IFI |
RFI |
|
مقدار |
594 |
87/1308 |
21/2 |
07/0 |
95/0 |
93/0 |
94/0 |
95/0 |
92/0 |
بحث
اضطراب دندانپزشکی در مرحله اول یکی از دغدغهها و چالشهای دندان پزشکان است. دندان پزشکان مطرح کردهاند که هنگام درمان بیماران اضطرابی از ناراحتی رنج میبرند و اضطراب بیمار باعث ایجاد مشکلات فنی در فرآیند درمان دندانپزشکی میشود؛ بنابراین، پژوهش حاضر در راستای معرفی و ارزیابی شاخصهای روان سنجی پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی قدم برداشته است. نتایج نشان داد که پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی از پایایی خوب و مطلوبی برخوردار است. در همین راستا، یافتههای مربوط به همسانی درونی و باز آزمائی مطلوب بودند و با نتایج سازندگان اصلی مقیاس(10) همسو بودند.
در زمینه روایی سازه پژوهش، ابتدا ساختار عاملی پرسشنامه به وسیله تحلیل عاملی اکتشافی تحلیل شد. پیشفرضهای اساسی تحلیل عاملی شامل محاسبه شاخص KMO و همچنین آزمون کرویت بارتلت به ما اجازه داد که دادههای به دست آمده را در قالب تحلیل عاملی اکتشافی به روش مؤلفه های اصلی و با چرخش متعامد بررسی کنیم. نتایج نشان دهنده استخراج یک مؤلفه بود که همه سؤالات روی آن بارگذاری شده بودند. به منظور دستیابی به یک ساختار مستحکم، قبل از تحلیل تصمیم گرفته شد که فقط سوالاتی در نسخه نهایی باقی بمانند که دارای بار عاملی بالای 4/0 بودند. پس از تحلیل تمامی سؤالات دارای بار عاملی بالای 5/0 بودند (تنها سؤال 9 دارای بار عاملی 49/0 بود) که نشانگر همبستگی بالای سؤالات با عامل استخراج شده بود. درنهایت مدل اکتشافی تک عاملی پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی توانست 80/44 درصد واریانس تبیین نماید.
به منظور بررسی بیشتر و عمیق تر ساختار پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی مدل تک عاملی اکتشافی، از طریق تحلیل عاملی تائیدی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحلیل نیز نشان داد که ضرایب استاندارد و مقادیر t در حد مطلوب و قابل قبولی بودند. شاخصهای نیکویی برازش حاکی از برازش خوب مدل بود.
در مجموع با در نظر گرفتن نتایج به دست آمده فوق می توان ادعا کرد که این پرسشنامه ابزاری کارآمد و سودمند است که می تواند به دندان پزشکان و سایر متخصصان در ارزیابی سطح اضطراب پایه بیمار قبل از مداخلات دندانپزشکی کمک نماید. چراکه اضطراب دندانپزشکی بالا، رابطه بیمار و دندان پزشک را تحت تأثیر قرار می دهد و گاهی باعث تشخیص نادرست و خطاهای درمانی می شود.(12و11) اضطراب دندانپزشکی یک مانع بزرگ برای دستیابی به مراقبت دندانی مناسب است.(11) باید در نظر داشت که گاهی اضطراب بالا باعث اجتناب از دریافت خدمات ضروری دندانپزشکی می شود و درنتیجه بهداشت دندان و دهان فرد تهدید شده و در معرض خطر قرار می گیرد. شناسایی و ارزیابی و درنتیجه کنترل سطح اضطراب بیماران علاوه بر کاهش میزان احساس درد باعث ایجاد نگرش مثبت بیماران به خدمات دندانپزشکی می شود و به عنوان یک مشوق در راستای نگهداری بهینه بهداشت دندان و دهان و پیگیری دوره های درمانی لازم می شود.(13و11) بر اساس نتایج حاصل از این پژوهش به دندان پزشکان پیشنهاد می شود که به عنوان یک اقدام سودمند بالینی در مرحله پذیرش اولیه بیماران به سنجش و ارزیابی سطح اضطراب دندانپزشکی آنها بپردازند تا از این رهگذر با مداخله به موقع و مؤثر در میزان اضطراب، ضمن کاهش نگرانی و پیامدهای دردناک بیمار، زمینه را برای ارائه خدمات درمانی مناسب در کوتاه ترین زمان فراهم بسازند.
نتیجهگیری
پرسشنامه اضطراب دندانپزشکی استاترد و همکاران، ابزاری مناسب و سودمند برای غربالگری ترس و اضطراب پاتولوژیک در بیماران مراجعه کننده به خدمات دندانپزشکی است که میتواند مورد استفاده بالینی و پژوهشی قرار بگیرد.
تشکر و قدردانی
مؤلفان وظیفه خود می دانند تا از زحمات سرکار خانم الهه طغیانی، دانشجوی مقطع دکتری روانشناسی و همچنین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی کمال تشکر و امتنان را داشته باشند.
)