Document Type : original article
Authors
1 Associate Professor of Periodontics, Dental Research Center of Professor TorabiNejad, School of Dentistry, Isfahan University of Medical Sciences, Isfahan, Iran
2 Postgraduate Student of Periodontics, Dental Research Center of Professor TorabiNejad, School of Dentistry, Isfahan University of Medical Sciences, Isfahan, Iran
3 Dentist
4 Assistant Professor of Periodontics, Dental Research Center of Professor TorabiNejad, School of Dentistry, Isfahan University of Medical Sciences, Isfahan, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
یکی از روشهای اساسی حفظ بهداشت دهان و دندان که همواره مورد تأکید قرار گرفته، مسواک زدن با استفاده از خمیردندان است تا از این راه به مقصد اصلی که پیشگیری از بروز بیماریهای دهان و دندان میباشد، دست یافت.(1) از فواید مسواک زدن، برداشت پلاک، حذف رنگدانههای خارجی، پیشگیری از بیماریهای لثه و جلوگیری از پوسیدگی دندانها میباشد.(3و2)
با وجود این اثرات مثبت شواهد کلینیکی و لابراتواری نشان میدهد که مسواک زدن با خمیردندان میتواند موجب تروما به لثه و سایش بافت سخت دندان شود.(5و4) سایش بیش از حد دندانها میتواند منجر به آسیب دیدگی مینا و در بعضی موارد عاج دندان، افزایش حساسیت دندانها، مشکلات زیبایی و در نهایت صدمه به دستگاه جونده شود.(7و6)این مسئله به ویژه در موارد تحلیل لثه و عریان شدن سطح ریشه به محیط دهان به شکل شدیدتری خود را نشان میدهد.(8و4)
به عبارت دیگر مصرف خمیردندانی که خصوصیات لازم و مناسب را ندارد گذشته از اینکه نتیجه مثبتی به همراه ندارد حتی میتواند باعث زیانهایی مثل صدمه زدن به بافت دهان و دندان، ایجاد سایش فزاینده در مواد ترمیمی و بیماری لثه گردد. از طرف دیگر با توجه به استفاده گسترده از کامپوزیتها در ترمیمهای دندانی و حساسیت آنها به سایش و فرسایش (در مقایسه با آمالگام) اهمیت استفاده از خمیردندان مناسب چشمگیرتر شده است.(5)
خمیردندان عمل تمیز کنندگی مکانیکی را به وسیله سیستمهای ساینده و پاککننده (Detergent) انجام میدهد. علاوه بر این به خوبی میدانیم که نبود یا مقدار کم مواد ساینده سبب افزایش رنگدانههای خارجی میشود.(9) با این وجود، این مسئله که درجهای از سایش (Abrasion) توسط خمیردندان، باید توسط دندانها تحمل شود تا دندانها به خوبی تمیز شوند، در دندانپزشکی به طور گسترده مورد قبول واقع شده است.(11و10)
میزان سایندگی خمیردندانها به عوامل مختلفی از جمله میزان ذرات ساینده، اندازه ذرات ساینده، محتویات خمیردندان نظیر دترژنتها و غلظت سایندهها بستگی دارد این در حالی است که بهترین خمیردندان آن است که با کمترین مواد ساینده بیشترین قدرت تمیز کنندگی را داشته باشد.(12)
با توجه به افزایش خواستههای بیماران و مصرفکنندگان برای داشتن دندانهای سفیدتر یکی از اهداف کارخانههای تولیدکننده خمیردندان، افزایش تمیزکنندگی خمیردندان و در عین حال کاهش آسیبهای احتمالی به بافت سخت دندان است؛ لذا استفاده از خمیردندانهایی که کارایی لازم برای کنترل پلاک و برطرف کردن رنگدانههای خارجی با حداقل سایندگی را داشته باشند ترجیح داده میشوند.(13)
سایش در سطح جونده عموماً در خلال عمل جویدن توسط فشار بین دندانها و سایش در سطوح جانبی، بیشتر توسط مسواک و خمیردندان ایجاد میشود. سایش دندانها اتیولوژی مولتی فاکتوریال دارد که شامل اروژن، اتریشن و ابریژن میباشد.(14) اخیراً مطالعات زیادی در رابطه با سایش خمیردندان ها، چگونگی ایجاد و روشهای اندازهگیری آن انجام شده است.(16و15)
با توجه به اینکه امروزه استفاده از خمیردندانهای مختلف برای همه افراد جامعه امری ضروری به نظر میرسد و تاثیرات هر یک از آنها بر روی دندانها متفاوت است و نیز تحقیقات گستردهای بر روی تاثیرات آنها از جمله قدرت سایندگی آنها صورت نگرفته است این تحقیق با هدف بررسی تاثیر 12 نوع خمیردندان رایج مصرفی در ایران بر سایش مینای دندان صورت گرفت.
مواد و روشها
این مطالعه تجربی آزمایشگاهی بر روی دندانهای قدامی سالم کشیده شده افراد 40-25 ساله که از لحاظ شرایط سیستمیک نرمال بودند، صورت گرفت. نمونه ها از مطبها و کلینیکهای سطح شهر اصفهان به دست آمدند و دارای سطح مینایی سالم و فاقد پوسیدگی، ترک، تغییر رنگ و نقص مینایی بودند. بنا بر تستهای آماری، با تعداد 6 نمونه دندانی برای هر خمیردندان، 80% احتمال میرفت که تفاوتی معادل 87/1=d بین میانگین میزان سایش گروهها در سطح 05/0=α معنیدار بود؛ بر این اساس حجم نمونه در این پژوهش 72 عدد در نظر گرفته شد. انتخاب خمیردندانها در این مطالعه بر اساس نتایج مطالعات بازاریابی کارخانه گلتاش از بین خمیردندانهای پرمصرف بوده است. 4 نوع از خمیردندانهای منتخب، از استاندارد ADA برخوردار بودند.
نمونهها از همان ابتدا در محلول گلیسیرین و تیمول 2/0% نگهداری شدند و سالم بودن آنها با سوند و زیر نور یونیت بررسی گردید. دندانهای جمعآوری شده با دیسک الماسی دو طرفه و در کنار پوآر آب و هوا، در ابعاد mm5×5×3 برش داده شدند به طوری که در سطح رویی آنها مینای سالم دندان وجود داشته باشد. سپس سطح رویی مینا با استفاده از فرزهای الماسی به همراه آب و مولتهای پرداخت کامپوزیت سبز و سفید بدون پوار آب، به مدت 30 ثانیه پالیش شدند. نمونهها با سمبادههای مخصوص پالیش به ترتیب با درجههای (grit)400 و 600 به مدت 60 ثانیه برای هر نمونه، در حد میکرومتر صاف شدند تا دستگاه زبریسنج بتواند روی آنها حرکت کند. نمونههای برش داده شده در قالبهایی دایرهای شکل به قطر mm25 و ضخامتmm 6، در داخل آکریل فوری طوری مدفون گردیدند که هم سطح با آکریل باشند. لازم به توضیح است که نمونههای آماده شده قبل از ورود به هر مرحله ابتدا به مدت 30 ثانیه با نرمال سالین شسته و به مدت 15 ثانیه با پوآر هوا خشک شدند.
پس از آمادهسازی نمونهها، اندازهگیری پروفایل سطحی اولیه نمونهها زیر دستگاه زبریسنج
(Surtronic 25, Taylor Hobson Company, England) انجام گرفت. پس از قرار گیری نمونهها زیر دستگاه، با حرکت سوزن الماسی زبریسنج به اندازه mm4 روی یک خط فرضی زبری سطحی اولیه آن به صورت عددی بر حسب میکرون در دستگاه نشان داده شد. این کار روی دو خط فرضی موازی که در فاصله mm2 از هم قرار داشتند انجام گردید و میانگین اعداد به دست آمده از پروفایلدو خط به عنوان پروفایل سطحی اولیه آن نمونه بر حسب میکرومتر در نظر گرفته شد.
بعد از انجام زبریسنجی اولیه، اعداد به دست آمده از کوچک به بزرگ مرتب شد و در شش گروه دوازده تایی قرار گرفت، بدین ترتیب که دندانهای با زبری بیشتر در یک گروه و دندانهای با زبری کمتر در گروه دیگر مرتب شدند و سپس از هر گروه یک نمونه به صورت تصادفی انتخاب شد و وارد دسته بندی جدید شد و 12 گروه 6تایی از نمونهها به دست آمد. این اقدام باعث کاهش اختلاف اعداد زبریسنجی در گروههای به دست آمده میشد. همچنین نمونههای گروهها به صورت حروف A تا L کدگذاری شدند و مسیر حرکت دستگاه زبریسنجی و مسواک (که عمود بر یکدیگر بودند) علامتگذاری شدند.
در مرحله مسواک زدن، سایش بر روی نمونهها به روش سه جسمی یعنی با حضور خمیردندان، مینایدندان و مسواک، به صورت حرکات رفت و برگشتی جلو و عقب با دستگاه (Sabri Enterprises, Downers Grove, IL, USA) V8cross brushing انجام گرفت. به دلیل اینکه مسیر حرکت زبریسنج باید عمود بر مسیر سایش باشد، نمونهها با چرخش 90 درجهای طبق علامتگذاری قبلی، در زیر این دستگاه تنظیم شدند. بر روی این دستگاه، همزمان 8 مسواک (نوع Soft مسواک G.U.M مدل 411 کلاسیک ساخت کشور آمریکا) قرار گرفت و نمونهها در زیر مسواکها در جایگاه خاص خود ثابت شدند. مقدار 20 گرم از هر کدام از خمیردندانها با 40 میلی لیتر آب به مدت 5 دقیقه حل شده و به همراه 10 میلی لیتر سدیم کربوکسی متیل سلولز 05/0% درصدی (این ماده نقش بزاق مصنوعی را ایفا میکند) در لولههای شیشهای خاصی به صورت محلول در مجاورت مسواک و نمونهها قرار گرفت.
برای گروههای دوازدهگانه مطالعه به ترتیب از خمیردندانهای ضدحساسیت کرست، داروگر 3، کرست 7، نسیم معمولی، سیگنال سفیدکننده، پونه 3 رنگ، پاوه و صحت، پونه سفیدکننده، 3D وایت کرست، سنسوداین ارجینال، ضدحساسیت پونه استفاده گردید (مشتمل بر پنج نوع خمیردندان خارجی و هفت نوع خمیردندان ایرانی)، که اجزای تشکیل دهنده هر کدام از آنها در جدول 1 به تفکیک آمده است.
این مطالعه به صورت دوسویهکور انجام گرفت، بدین طریق که خمیردندانهای مورد بررسی در تیوبهای بینام و نشان قرار داده شد و کدگذاری گردید. مسواکهای مورد استفاده با نیروی 130 گرم بر روی نمونهها تنظیم شد و سایش با حرکت جلو و عقب مسواکها بر روی نمونهها شروع گردید. مسواک 15 هزار بار با سرعت 100 دور در دقیقه و به مدت 150 دقیقه بر روی دندانها حرکت داده شدند. اگر در هر بار مسواک زدن، هر سطح دندان به طور متوسط 15 بار مسواک زده شود و عمل مسواک زدن دو بار در روز صورت گیرد، 15000 بار سایش معادل 18 ماه مسواک زدن میباشد؛ لازم به ذکر است که به دلیل رسوب ماده ساینده بعد از هر 2500 بار حرکت دستگاه محلول مورد نظر و مسواکها باید تجدید شوند.
پس از اتمام مرحله سایش، پروفایل سطحی ثانویه نمونهها اندازهگیری شد. بدین منظور نمونهها بعد از شسته و خشک شدن، دوباره با یک چرخش 90 درجهای به همان حالت اول، زیر دستگاه زبریسنج قرار گرفتند و میانگین پروفایل سطحی ثانویه هر نمونه، مجدداً بر روی دو خط فرضی به همان روش توضیح داده شده در اندازهگیری پروفایل سطحی اولیه، به دست آمد. در پایان نیز تجزیه و تحلیل دادهها توسط نرمافزار SPSS و آزمون آماری ONE WAY ANOVA صورت گرفت.
یافتهها
دادههای مربوط به میانگین پروفایلهای اولیه، ثانویه و اختلاف آنها برای هرکدام از خمیردندانهای مورد آزمون در جدول 2 آورده شده است. آنالیز ONE WAY ANOVA نشان داد که میانگین پروفیلومتری اولیه بین گروههای مختلف تفاوت معنیدار نداشت (3/0P=) و از آنجا که پروفیلومتری اولیه بین گروههای مختلف خمیردندان اندکی متفاوت بود، برای کنترل آن از آنالیز کوواریانس (ANCOVA) استفاده شد و آنالیز کوواریانس جهت مقایسه پروفیلومتری ثانویه بین انواع خمیردندان صورت گرفت و نشان داده شد که میانگین سایش در تمامی گروهها یکسان نیست (49/0P=). مقایسه دو به دو میانگین سایش بین خمیردندانها توسط آزمون تعقیبی دانکن (Duncan) نشان داد که خمیردندان ضدحساسیت پونه کمترین سایش را دارا بود و خمیردندان ضدحساسیت کرست 7 بیشترین سایش را ایجاد کرده بود (05/0P<) و سایش سایر خمیردندانها حد واسط این دو مقدار بود و با هم تفاوت معنیدار نداشتند (21/0P=). در نمودار 1 میزان سایش خمیردندانها گزارش شده است.
جدول 1 : مشخصات مواد ساینده، نوع، اندازه و شکل و درصد وزنی ذرات خمیردندانهای استفاده شده
|
نوع خمیردندان |
نوع ماده ساینده |
اندازه ذرات |
شکل ذرات |
درصد وزنی |
|
ضد حساسیت کرست |
سیلیکا |
12-8 میکرون |
کروی ومتقارن |
40-25% |
|
داروگر3 |
سیلیکا ساینده |
12-8 میکرون |
کروی ومتقارن |
40-25% |
|
کرست 7 |
سیلیکا |
12-8 میکرون |
کروی ومتقارن |
40-25% |
|
نسیم معمولی |
دی کلسیم فسفات |
12-8 میکرون |
کروی ومتقارن |
40-25% |
|
سیگنال سفید کننده |
کلسیم کربنات و سیلیکا |
12-8 میکرون |
کروی ومتقارن |
40-25% |
|
پونه3رنگ |
سیلیکا ساینده |
12-8 میکرون |
کروی ومتقارن |
40-25% |
|
پاوه |
سیلیکا ساینده |
12-8 میکرون |
کروی ومتقارن |
40-25% |
|
صحت |
دی کلسیم فسفات دی هیدرات |
12-8 میکرون |
کروی ومتقارن |
40-25% |
|
پونه سفیدکننده |
سیلیکا ساینده |
12-8 میکرون |
کروی ومتقارن |
40-25% |
|
3D وایت کرست |
سیلیکا |
12-8 میکرون |
کروی ومتقارن |
40-25% |
|
سنسوداین ارجینال |
سیلیکا |
12-8 میکرون |
کروی ومتقارن |
40-25% |
|
ضد حساسیت پونه |
سیلیکا ساینده |
12-8 میکرون |
کروی ومتقارن |
40-25% |
جدول 2 : میانگین پروفایل اولیه، ثانویه و اختلاف آنها به تفکیک هر خمیردندان
|
نوع خمیردندان |
پروفایل اولیه انحراف معیار ± میانگین |
پروفایل ثانویه انحراف معیار ± میانگین |
اختلاف پروفایل اولیه و ثانویه انحراف معیار ± میانگین |
|
سفیدکننده پونه |
45/0±01/1 |
69/1±39/0 |
68/0±33/0 |
|
وایت کرست3D |
00/1±49/0 |
45/1 ± 55/0 |
45/0±31/0 |
|
سیگنال سفید کننده |
11/2±15/1 |
10/2±59/1 |
24/0±44/0 |
|
پونه 3 رنگ |
97/1±11/1 |
77/1±61/1 |
64/0±54/0 |
|
پاوه |
95/1±00/1 |
24/2±56/1 |
45/0±56/0 |
|
صحت |
82/1±87/1 |
91/1±22/1 |
26/0±38/0 |
|
نسیم |
73/0±46/1 |
57/0±28/1 |
21/0±34/0 |
|
کرست 7 |
93/0±45/1 |
04/1±73/1 |
0/56±0/66 |
|
ضد حساسیت کرست |
66/0±99/0 |
37/1±78/1 |
1/13±1/24 |
|
داروگر3 |
72/0±25/1 |
00/1±85/1 |
0/60±0/96 |
|
سنسوداین ارجینال |
54/0±01/1 |
82/0±49/1 |
36/0±48/0 |
|
ضد حساسیت پونه |
04/1±28/1 |
04/1±42/1 |
0/17±0/09 |
نمودار 1 : میزان میانگین سایش بر حسب نوع خمیردندان ها
بحث
جزء تقریباً ثابت در ترکیب اکثریت خمیردندانها، ماده ساینده آن میباشد. این مواد 25 تا 60 درصد خمیردندانها را تشکیل میدهند. از مواد ساینده برای تمیز کردن سطوح دندان و پالیش آنها استفاده میشود تا سطوح دندان صاف و براق گردد.(17)
چندین عامل از قبیل سختی ذاتی اجزای ساینده، اندازه آنها، شکل و درصد آنها، تکنیک مسواک زدن، فشار موجود بر مسواک، سختی فیلامانهای مسواک، جهت و تعداد حرکات متفاوت مسواک میتواند بر سایندگی خمیردندانها تأثیرگذار باشد.(18و17)
برای اندازهگیری زبری سطحی نمونهها از دستگاه زبریسنجی استفاده شد. این دستگاه خشونت سطحی نمونهها را اندازهگیری میکند، براساس آنچه در منابع آمده است، هنگامی که پروفایل نمونهها قبل و بعد از سایش اندازهگیری میشود، اختلاف به دست آمده از این اعداد به عنوان شاخص سایش در نظر گرفته میشود.
یافتهها نشان داد بین میانگینهای زبریسنجی قبل و بعد از سایش تفاوت معنیدار وجود داشت؛ اما اثر نوع خمیردندان بر شاخص سایش تفاوت معنیداری را نشان نداد.
نکته قابل توجه این است که تقریباً تمام کارخانههای ایرانی و خارجی برای استفاده از مواد ساینده در خمیردندان از منابع معتبر جهانی استفاده میکنند که در این منابع برای به کار بردن مواد ساینده در خمیردندان یک محدوده مشخصی در نظر گرفته شده است.(20و19) از آنجایی که تفاوت میزان سایش خمیردندانها بستگی به نوع و سختی اجزاء ساینده، اندازه آنها، میزان حجم و درصد آنها در خمیردندان دارد(18) دلیل تفاوت میزان سایش 12 نوع خمیردندان بررسی شده حتی به صورت
جزئی را میتوان به موارد مذکور نسبت داد.
نوربخش و همکاران در مطالعهای برای مقایسه تمیزکنندگی خمیردندانها از شاخص O'Leary استفاده کردند، آنها در مطالعه خود چنین ابراز داشتند که میزان تمیزکنندگی خمیردندان نسیم مشابه خمیردندان کرست (با تاییدیه ADA) میباشد؛(21) در مطالعه حاضر، با بررسی میزان سایش ناشی از 12 نوع خمیردندان، سایش در خمیردندانهای نسیم و کرست 7 حدوداً یکسان بود که این نتایج با مطالعه نوربخش همخوانی دارد.(21)
ملک افضلی و همکاران با بررسی سایندگی خمیردندانهای مخصوص کودکان، سه نمونه داخلی را با خمیردندان Oral-B به عنوان نمونه استاندارد خارجی مقایسه نمودند. در این مطالعه از کامپوزیت جایگذاری شده بر روی آکریل به عنوان نمونه جهت تست سایش خمیردندانها استفاده شد. و پس از اتمام مرحله سایش نمونهها توسط دستگاه V8 cross brushing machine، اختلاف وزن نمونهها با وزن اولیه آنها مقایسه گردید. نتایج این مطالعه نشان داد خمیردندان داروگر 3 به ویژه در 1500 دور سایش و بالاتر، به شکل معنیداری سایش بیشتری در مقایسه با سه نوع خمیردندان دیگر ایجاد مینماید، از آنجا که نوع ماده ساینده آنها مشترک بود، اختلاف بین سایش به اختلاف تراکم ذرات ساینده، اندازه یا میزان ذرات نسبت داده شد؛(22) در مطالعه حاضر نیز بین سایش خمیردندانهای مختلف اندکی تفاوت وجود داشت که نوع ماده ساینده میتواند از علل آن باشد.
در مطالعه Macdonald و همکاران متعاقب مسواک زدن با سه نوع خمیردندان باRDA (Relative Dentine Abrasivity) متفاوت و مسواک زدن با آب و اندازهگیری به روش زبریسنجی به این نتیجه رسیدند که خمیردندان با RDA بالا سایش بیشتری ایجاد میکند.(16) در این مطالعه از روش زبریسنجی که نسبت به روش اندازهگیری کاهش جرم نمونهها (روشی که اکثراً تا به امروز در مطالعات سایش خمیردندانها در ایران استفاده شده است)، روش دقیقتری است، استفاده شد. تحقیقات جدید نشان دادهاند اندازهگیری RDA و روش زبریسنجی، روشهای دقیقتری برای بررسی قدرت سایندگی خمیردندانها هستند(23) به خاطر پر هزینه بودن و دسترسی مشکل به روش RDA(3) به ویژه در ایران، امکان استفاده از آن در این مطالعه مقدور نبود.
همچنین باید گفت روش زبریسنجی یکی از پرکاربردترین روشهایی است که در حال حاضر در مطالعات سایش در دنیا به کار میرود.(24) مزایای مهم این روش، دقیق بودن آن نسبت به سایر روشها و همچنین عدم تخریب سطح هنگام اندازهگیری میباشد. این مسئله به ویژه در تحقیقات دندانپزشکی که نیاز به اندازهگیری میزان سایش در چند مرحله دارد، اهمیت پیدا میکند.(25)
در این مطالعه با استفاده از تست لابراتواری استاندارد تعداد حرکات مسواک بر روی نمونهها 15000 دور انتخاب گردید؛ البته انتخاب دور بالا برای این آزمون بیشتر به خاطر بالا بودن مقاومت سایشی مینای دندان نسبت به عاج و سایر موادی میباشد که در مطالعات استفاده میشوند. این در حالی است که با وجود امکاناتی که تا به امروز جهت اندازهگیری میزان سایش به کار رفته است، اندازهگیری داخل دهانی سایش، با توجه به عدم دسترسی به نقاط رفرنس ثابت در محیط دهان انجام شدنی نیست.(26)
در عین حال باید به این نکته توجه داشت که تحقیقات بیان داشتهاند که مطالعات آزمایشگاهی میزان سایش خمیردندانها را کمی بیشتر از حد واقعی نشان میدهند. این مسئله میتواند ناشی از عدم بازسازی کامل شرایط محیط دهان در مطالعات In vitro و عواملی مانند عدم شکلگیری پلیکل و پلاک پوشاننده دندان، عدم حضور جمعیت باکتریایی و اثرات آن، عدم حضور بافت نرم، بزاق و غیره در شرایط آزمایشگاهی باشد.(27) بر این اساس گرچه مطالعات آزمایشگاهی ممکن است جهت تخمین میزان دقیق سایش خمیردندان طی زمان مناسب نباشند، ولی در عین حال این نتایج میتوانند جهت مقایسه عملکرد مقادیر سایش خمیردندانها با یکدیگر بکار روند.(2)
برای کنترل هرچه بهتر عوامل مخدوشگر احتمالی در این مطالعه، انتخاب دندانهای قدامی سالم از افراد 40-25 ساله، انجام مراحل یکسان پالیش و صاف کردن نمونهها در حد میکرون وایجاد سطح کاملاً صاف زیر سطح مینایی (Sub surface)، گروهبندی نمونهها براساس اعداد پروفایل اولیه به دست آمده و سپس انتخاب تصادفی از بین آنها برای گروههای مورد نظر، استفاده از دستگاه V8 cross brushing و مسواک یکسان در تمامی نمونهها انجام شد؛ در ضمن اعمال سایش در همه نمونهها با یک نوع مسواک، مدت زمان معین، نیروی کنترل شده و شرایط آزمایشگاهی یکسان، صورت گرفت. همچنین برای ارزیابی پروفایل سطحی هر نمونه، هم قبل از ایجاد سایش و هم بعد از آن، هر نمونه 2 مرتبه (در 2 خط موازی به فاصله 2 میلی متر) زبریسنجی شد و سپس میانگین این دو مقدار به عنوان پروفایل سطح محاسبه گردید.
نکته قابل توجهی که نباید از آن چشمپوشی شود، این است که در این مطالعه میزان سایش مینای دندان، مورد بررسی قرار گرفته است. این مسئله از آنجایی اهمیت دارد که اصولاً میزان سختی مینا از مواد ساینده موجود در خمیردندانها بیشتر است، در حالی که در مورد عاج دندان عکس این مطلب صدق میکند(28) سایندهها معمولاً به مینا آسیب نمیرسانند، اما ممکن است درخشندگی دندان را از بین ببرند.(17) از سوی دیگر مواد شوینده (دترژنت ها) موجود در خمیردندانها نیز ممکن است منجر به حل شدن تدریجی ماتریکس کلاژنی شوند که این مسئله در عاج اهمیت بسیار بیشتری دارد.(29) بنابراین در شرایط نرمال که خمیردندان با مینای دندان تماس دارد این نتایج صادق است ولی در صورت از بین رفتن این سد و تماس خمیردندان با سطوح عاجی باید انتظار رفتار کاملاً متفاوتی را داشت.
از محدودیتهای این مطالعه میتوان به مواردی از جمله حجم نمونه پایین، کم بودن تعداد زبریسنجی نمونهها و محدود شدن تست ایجاد سایش به یک دور ثابت (15000 دور) اشاره نمود و درنهایت به نظر میرسد که برای انجام دقیقتر اینگونه مطالعات، بهتر است مطالعه روی نمونههای بیشتری انجام شود و تست سایش با
تعداد زبریسنجیهای بیشترروی نمونهها صورت گیرد.
نتیجه گیری
با توجه به یافتههای مطالعه حاضر، تفاوت معنیداری میان سایش مینایی خمیردندانهای رایج مصرفی در ایران با یکدیگر وجود نداشت.
تشکر و قدردانی
این مطالعه با حمایت و پشتیبانی معاونت پژوهشی دانشکده دندانپزشکی اصفهان و مرکز تحقیقات علوم دندانپزشکی پروفسور ترابی نژاد انجام گردید. نویسندگان از کمک و مساعدت معاونت پژوهشی دانشکده دندانپزشکی اصفهان و مدیریت مرکز تحقیقات علوم دندانپزشکی پروفسور ترابی نژاد و دانشکده مواد دانشگاه تربیت مدرس تهران وکارخانه گلتاش قدردانی و امتنان فراوان دارند.
)