Document Type : original article
Authors
1 Professor, Dept of Restorative Dentistyry, School of Dentistry, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
2 Student of Dentistry
3 Dentist
4 Associate Professor of Restorative Dentistry, Dental Research Center, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
تربیت نیروی انسانی در رشتههای علوم پزشکی باید به تامین، حفظ و ارتقای سلامت افراد جامعه منجر شود.(1) از این رو بکارگیری شیوه آموزشی مطلوب، فضای مناسب، تامین مواد و ابزارهای مورد نیاز، میتواند تضمینکننده نیل به این هدف باشد.
برنامه آموزشی دوره دکتری دندانپزشکی که در حال حاضر در دانشکدههای دندانپزشکی کشور اجرا میشود در یکصد و بیست و ششمین جلسه شورای عالی برنامهریزی تصویب گردیده است. در چند سال گذشته گفتگو در مورد محتوای برنامه آموزشی دوره دکترای عمومی دندانپزشکی افزایش یافته استبه طوری که بازبینی کوریکولوم در دستور کار دبیرخانه دندانپزشکی و تخصصی قرار گرفته است.
بدین سان بازنگری برنامه دکترای عمومی دندانپزشکی که یک جز اساسی از توسعه آموزش قلمداد میگردد، به عنوان یک ضرورت قطعی پذیرفته شده و مورد اجرا قرار گرفته است.(4-2) شناخت و تحلیل اثربخشی نیازهای آموزشی، پیش نیاز یک سیستم آموزشی موفق است.(5) تعیین نیازهای آموزشی اولین گام برنامهریزی آموزش و درواقع نخستین عامل ایجاد و تضمین اثربخشی کارکرد آموزش و بهسازی و مبنایی برای ارزیابی و تصمیم گیری است.(6)
بنابراین نیازسنجی آموزشی برای بهبود و هماهنگی و تناسب مطالب آموزش داده شده در دوران تحصیل دندانپزشک عمومی با نیازهای جامعه یا شناسایی ضعفهای سیستم آموزشی در زمینه ها وشاخههای مختلف این رشته بسیار ضروری است.(6)
از آنجایی که شاخه ترمیمی یکی از پر کاربردترین شاخهها در حیطه کار یک دندانپزشک میباشد و اهمیت و لزوم بازبینی و نیازسنجی و به روز رسانی آموزش در این شاخه بسیار مهم و قابل توجه است.(6و5) یکی از راههای کاربردی و مفید در نیازسنجی و بررسی نیاز آموزشی در دورههای آموزش ترمیمی نظر سنجی از دندانپزشکانی است که به عنوان دندانپزشک عمومی وارد جامعه شده و مشغول به کارند. این افراد پرکاربردترین و مفیدترین اطلاعات را از تناسب مطالب آموزشی خود با نیازهای جامعه در اختیار ما قرار میدهند.(7) هدف از این مطالعه تعیین نظر فارغالتحصیلان دانشکده دندانپزشکی مشهد در خصوص کفایت سرفصل دروس نظری و میزان ترمیمهای تعیین شده در لاگ بوک عملی برای ایجاد توانمندی مناسب در زمان فارغالتحصیلی بود.
مواد و روشها
در این مطالعه توصیفی مقطعی که در سال 1388 انجام گرفت، پاسخ دهندگان دندانپزشکانی بودند که در بازه زمانی تیرماه تا اسفندماه در بازآموزیها و کنگرههای برگزار شده در شهر مشهد شرکت کرده و در پنج سال گذشته از دانشکده مشهد فارغالتحصیل شده بودند. در این تحقیق از پرسشنامهای شامل دو قسمت استفاده گردید قسمت اول حاوی سرفصل دروس ترمیمی نظری، و قسمت دوم شامل انواع ترمیمهایی بود که یک دانشجو طی گذراندن بخش های عملی ترمیمی بایستی انجام دهد. منبع طرح پرسشنامه برای دروس نظری سرفصلهای تدریس شده دروس ترمیمی نظری 1، 2، 3 و برای دروس ترمیمی علمی، لاگ بوک دروس ترمیمی عملی 2، 3، 4 و 5 بود. روایی پرسشنامه توسط مرکز مطالعات و توسعه آموزش دانشگاه از نظر آموزشی و اساتید ترمیمی از نظر محتوا و پایایی آن توسط باز آزمایی توسط 10 نفر از دندانپزشکان با پاسخگویی به پرسشنامه در دو نوبت با فاصله زمانی دو هفته، مورد تایید قرار گرفت.
از پاسخدهندگان خواسته شد در مقابل هر سرفصل یا عنوان، میزاناهمیت و ضرورت توجه بهموضوع را با توجه به تجربه کاری و دیدگاه خود از خیلی کم تا خیلی زیاد بر اساس طیف پنج درجهای لیکرت تعیین کنند. در پایان یک سوال باز برای ارائه پیشنهادات برای افزودن سرفصل درسی، گنجانده شد.
در قسمت دوم به منظور تعیین کفایت تعداد ترمیمهای خواسته شده در لاگ بوک عملی، سه گزینه کم (باید بیشتر باشد)، کافی و زیاد (باید کمتر باشد) در مقابل عنوان کار بالینی و تعداد خواسته شده در لاگ بوک ارائه گردید.
از کلیه دندانپزشکانی که در بازه فوق الذکر، تمایل به
پاسخگویی داشتند درخواست شد پرسشنامهها را تکمیل کرده و تحویل دهند. اطلاعات به دست آمده در نرمافزار SPSS نسخه 11 وارد شده و دادهها از نظر فراوانی به صورت توصیفی گزارش گردیدند.
یافتهها
در این مطالعه از مجموع 200 پرسشنامه توزیع شده، تعداد 149 (75%) پرسشنامه به صورت کامل پاسخدهی و مسترد گردید. براساس نتایج به دست آمده، در مورد دروس نظری، بیشتر سوالشوندگان اهمیت و ضرورت مباحث تهیه حفرههای مختلف و اصول تهیه حفره را متوسط و خیلی زیاد ارزیابی کردند (74%).
وسائل ترمیمی، معرفی آمالگام و کاربرد آن وبهداشت جیوه، مباحثی بودند که توسط بیشتر مخاطبان، اهمیت کم و متوسط را به خود اختصاص دادند (52%) که در مورد وسائل، پیشنهادهایی جهت کاهش جلسات درسی این موضوع، حذف آموزش وسایل دستی و آموزش این مبحث در پره کلینیک ارائه شده بود.
بیشتر دندانپزشکان اعتقاد داشتند که مباحث ترمیم کلاس 1 و2 آمالگام، اسید اچ و ترمیم کلاس 4، مواد چسبنده عاجی و لایت کیور، اهمیت و ضرورت خیلی زیادی دارند (41%). با این توضیح که ترمیم کلاس 1و2 اساس همه ترمیمهای خلفی چه آمالگام چه مواد دیگر است و آشنایی با ماتریکسها و وج گذاری و حفظ فرم طبیعی دندان باید در این مبحث درسی آموزش داده شود. همچنین اظهار داشتند آموزش اسید اچ و ترمیم کلاس4، از خطاهای حین کارکاسته و کیفیت خدمات را افزایش میدهد.
مباحث پوسیدگی و مخصوصاً معاینه و تشخیص از دیدگاه پاسخدهندگان از اهمیتی بسیار زیاد برخوردار بود (42%).
با وجود اینکه اهمیت دروس بیولوژی پالپ، کفبندی و پالپ کپ، اغلب، متوسط و خیلی زیاد ارزیابی گردید (51%)، اما 3 نفر پیشنهاد کردند که وقت کمتری به آنها اختصاص داده و هر 3 موضوع با هم طی 1 الی 2 جلسه آموزش داده شود و وقت و هزینه آموزشی بیشتر صرف مسائل کاربردی گردد.
اهمیت مباحث مواد ترمیمی همرنگ دندان، کامپوزیتها و گلاس اینومر هم توسط اغلب آنها، خیلی زیاد برآوردگردید (6/41%).
برای دروس پینها و پست و کور، بیشتر سوالشوندگان ابراز داشتند اهمیت آنها خیلی زیاد است (42%). یک نفرهم بیان کرد به علت تدریس درس پست و کور در پروتز نیازی به آموزش این مبحث در ترمیمی نمیباشد و یا با پینها دریک جلسه تدریس شود. اما مباحث اسیداچ بریج، ونیر کامپوزیتی و دیاستم، پست FRC و ترمیمهای غیرمستقیم همرنگ، از اهمیتی متوسط و خیلی زیاد برخوردار بودند (63%). البته 4 نفر تدریس 4 مبحث اخیر را برای دندانپزشکان عمومی غیرضروری دانستند.
بیشتر مخاطبان بر این باور بودند که اهمیت دروس ترمیم دندانهای اندوشده و بلیچینگ هم بسیار زیاد است (47%).
اهمیت عدم موفقیت ترمیمهای کامپوزیتی به دلیل رواج آنها، توسط اغلب پاسخدهندگان خیلی زیاد (45%)، ولی ترمیمهای آمالگام متوسط و خیلی زیاد ارزیابی شد (6/72%) (جدول 1).
پاسخها در مورد کفایت تعداد ترمیمهای موظف دانشجویان دوره عمومی در لاگ بوک عملی نشانگر این موضوع بود که اکثر دندانپزشکان، ترمیم کلاس 1و2، کلاس 5 همرنگ و آمالگام، کلاس 3 کامپوزیت، ترمیم دندانهای اندوشده خلفی وترمیم خلفی همرنگ را کافی ارزیابی کردند (62%).
این در حالی بود که ترمیمهای وسیع آمالگام و ترمیم
کلاس 4 کامپوزیت را کم (57%) و ترمیم دندانهای اندوشده قدامی را کافی و کم برآورد کردند (94%) (جدول 2).
بحث
دیدگاه فراگیران و فارغالتحصیلان یکی از معیارهای مهم برای ارزشیابی کیفیت و کمیت هر برنامه آموزشی است. در مطالعه حاضر برنامه آموزشی دروس عملی و تئوری ترمیمی در دانشکده دندانپزشکی مشهد در سال 1388 از دیدگاه فارغالتحصیلان بررسی گردید.
ابراهیمی و همکاران برای بررسی برنامه آموزشی در تطابق با نیازهای جامعه از بررسی نظر فارغالتحصیلان استفاده کرده و این شیوه را روشی مناسب برای بررسی برنامه آموزشی معرفی کرد.(8)
در چند سال گذشته گفتگو در مورد محتوای برنامه آموزشی دوره دکترای عمومی دندانپزشکی افزایش یافته است. رمضانی و همکاران نظر فارغالتحصیلان دانشکدههای دندانپزشکی تهران را در مورد تحقق اهداف برنامه آموزشی مورد پرسش قرار داده و در پایان نتیجهگیری کرد که عدم تحقق این اهداف نگرانکننده است.(9)
مطلب مهمی که در این قسمت نباید مورد غفلت قرار گیرد، آموزش اصولی و راهنمایی برای توانمند شدن در استفاده از دانش روز است. با توجه به اینکه علم به سرعت در حال پیشرفت است امکان به روز نگهداشتن دانش برای دندانپزشکان مهم است.(10)
جدول 1 : اهمیت و ضرورت سرفصلهای دروس ترمیمی نظری دوره عمومی دندانپزشکی ازدیدگاه فارغالتحصیلان برحسب درصد فراوانی نسبی
خیلی زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
خیلی کم |
عنوان درس نظری |
خیلی زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
خیلی کم |
عنوان درس نظری |
9/38 |
1/16 |
5/27 |
4/5 |
1/12 |
لایت کیوروملاحظات کاربردی آن |
5/39 |
7/8 |
9/34 |
5/11 |
4/5 |
تهیه حفره کلاس 1و6 |
6/41 |
5/15 |
2/26 |
8/14 |
2 |
مواد ترمیمی همرنگ دندان |
49 |
1/14 |
2/32 |
7/4 |
0 |
تهیه حفره کلاس 2 |
6/45 |
5/19 |
8/20 |
4/9 |
7/4 |
کامپوزیتها |
2/28 |
4/17 |
6/45 |
4/7 |
4/1 |
تهیه حفره کلاس 3و5
|
6/37 |
7/12 |
5/23 |
8/22 |
4/3 |
گلاس آینومر |
8/26 |
8/22 |
6/37 |
1/12 |
7/0 |
تهیه حفره کلاس 3 و 5 همرنگ |
6/41 |
5/16 |
2/28 |
7/8 |
4 |
پینها |
8/14 |
1/10 |
2/28 |
2/28 |
7/8 |
وسائل در ترمیمی
|
9/42 |
2/26 |
8/20 |
7/8 |
4/1 |
پست و کور |
8/22 |
8/18 |
2/30 |
1/20 |
1/8 |
معرفی آمالگام و کاربردآن |
8/28 |
8/20 |
2/32 |
7/6 |
5/11 |
اسیداچ بریج |
8/24 |
7/10 |
2/22 |
5/27 |
8/14 |
بهداشت جیوه
|
9/34 |
5/16 |
9/34 |
1/8 |
4/5 |
ونیرکامپوزیتی مستقیم و دیاستم |
45 |
7/8 |
2/28 |
5/15 |
7/2 |
ترمیم کلاس 1و2 آمالگام |
2/36 |
1/20 |
9/30 |
7/8 |
¼ |
پست FRC |
6/45 |
2/24 |
8/18 |
7/10 |
7/0 |
اسیداچ و ترمیم کلاس 4 |
7/51 |
8/28 |
4/13 |
2 |
¼ |
ترمیم دندانهای اندوشده |
2/36 |
1/10 |
2/32 |
5/19 |
2 |
پوسیدگی |
45 |
9/14 |
3/26 |
4/5 |
4/1 |
عدم موفقیت ترمیمهای کامپوزیتی |
9/36 |
1/18 |
8/26 |
5/15 |
7/2 |
اصول تهیه حفره |
2/34 |
7/8 |
3/38 |
1/16 |
7/2 |
عدم موفقیت ترمیمهای آمالگام |
7/47 |
1/19 |
1/20 |
4/17 |
7/2 |
معاینه و تشخیص |
6/35 |
6/12 |
6/35 |
1/12 |
¼ |
کامپوزیت خلفی |
2/34 |
8/14 |
8/22 |
8/22 |
4/5 |
مواد چسبنده عاجی
|
8/20 |
1/20 |
6/35 |
8/14 |
7/8 |
ترمیم غیرمستقیم همرنگ دندان |
6/31 |
8/14 |
5/23 |
2/22 |
1/8 |
بیولوژی پالپ |
4/33 |
5/15 |
6/37 |
1/10 |
4/3 |
رابطه پریو و ترمیمی |
9/30 |
4/13 |
8/22 |
5/23 |
4/9 |
کف بندیها
|
2/42 |
2/24 |
5/22 |
4/3 |
4/7 |
بلیچینگ |
8/24 |
8/18 |
5/19 |
5/19 |
4/17 |
پالپ کپ
|
6/31 |
6/19 |
9/24 |
5/16 |
4/7 |
دندانپزشکی چهاردستی |
8/18 |
7/12 |
2/28 |
2/22 |
5/15 |
ایزولیشن |
جدول 2 : کفایت تعدادترمیمهای موظف دانشجوی دوره عمومی درریکارمنت عملی برحسب درصدفراوانی نسبی
نوع ترمیم |
زیاد |
کافی |
کم |
ترمیم کلاس 1 آمالگام (7 مورد) |
12/6 |
62/ 5 |
24/ 9 |
ترمیم کلاس 2 آمالگام (13 مورد) |
16/ 1 |
65/ 8 |
18. 1 |
ترمیمهای وسیع آمالگام دندانهای Vital (1 مورد) |
2/7 |
20/1 |
77/2 |
ترمیم کلاس 5 همرنگ (2 مورد) |
2/7 |
55/7 |
41/6 |
ترمیم کلاس 5 آمالگام (1 مورد) |
6/7 |
63/1 |
30/2 |
ترمیم کلاس 3 کامپوزیت (8 مورد) |
7/4 |
67/1 |
25/5 |
ترمیم کلاس 4 کامپوزیت (2 مورد) |
0/7 |
41/6 |
57/7 |
ترمیم دندان اندوشده قدامی (3 مورد) |
6 |
47 |
47 |
ترمیم دندان اندوشده خلفی (7 مورد) |
0 |
67 |
33 |
ترمیم خلفی همرنگ دندان (4 مورد) |
12/1 |
52/3 |
35/6 |
تاکید بر اهمیت آموزش ترمیمهای کلاس 1و2 در قسمت دروس نظری به دلیل شیوع بالای آن و لزوم آموزش مطالب مربوط به بستن ماتریکس و گذاشتن وج و انواع و موارد تجویز آنها و از طرفی حفظ فرم طبیعی دندان و خطرات ناشی از رعایت نکردن این مطلب و عوارض بازبودن نقطه تماس دندانها، به بهبود کیفیت و ماندگاری ترمیمهای انجام شده کمک شایانی خواهد نمود. وقتی دانشجو با روش اصولی انجام این نوع ترمیمها آشنا شود، یادگیری ترمیمهای دیگر برای او آسانتر خواهد شد. زیرا این دو نوع ترمیم بیشترین شیوع را داشته و تقریباً اصول به کار رفته در آنها پایه انجام دیگر ترمیمها میباشد. البته ضرورتاً روش تدریس و همپوشانی با قسمت تهیه حفره مسئلهای جدی است که در برنامهریزی درسی معمولاً مورد غفلت قرار میگیرد.(11)
تاکیدی که در مورد تکنیک اسیداچ و ترمیمهای همرنگ خصوصاً کلاس IV سفیدسازی و تکنیکهای میکروابرژن احساس شده با توجه به درخواست بیماران برای استفاده از ترمیمهای همرنگ و توجه روز افزون مردم به مسائل مرتبط با زیبایی نیاز یک دندانپزشک برای اطلاع هر چه بیشتر از این نوع ترمیم ها را توجیه میکند.(12)
به نظر میرسد دندانپزشکان در بیشتر زمینههای مربوط به ترمیمهای همرنگ احساس ضعف میکنند، بنابراین علاوه بر تاکید آموزش بر موارد مربوط به ترمیمهای همرنگ برای دانشجویان دوره عمومی، گنجاندن این مطلب در دورههای بازآموزی و بیان آنها به تفصیل و با نکات کاربردی برای دندانپزشکان، ضروری به نظر میرسد.
با توجه به تاکید بر اهمیت کم درس آشنایی با وسایل؛ کاهش ساعات تدریس آموزش مبحث وسائل و تجهیزات در ترمیمی و انتقال آموزش آن به فانتوم و به صورت عملی، قدم مفیدی در بهبود آموزش این درس به نظر میرسد. این امر با توجه به ماهیت این درس که عملی است منطقی به نظر میرسد.(13)
گرچه اهمیت توجه به سمیت جیوه امری ضروریست(14)، با توجه به نتایج این مطالعه ترکیب دروس آمالگام و کاربردهای آن و بهداشت جیوه به دلیل ارتباط تنگاتنگ این دو و همپوشانی در دروس مواد دندانی و ترمیمی، باید مورد توجه باشد.
در مورد اصول تهیه حفره، بسیاری از سئوالشوندگان بر اهمیت آموزش این مبحث درسی تاکید داشتند، زیرا نقطه مشترک همه انواع ترمیمهاست و برای انجام هر نوع کار ترمیمی باید این اصول را مد نظر قرار داد، بنابراین تفهیم این مطالب و یادگیری اصولی آن در بهبود کیفیت کلیه ترمیمهای انجام شده توسط یک دندانپزشک موثر است.
در مباحث دروس بیولوژی پالپ، کفبندیها و پالپ کپ و همچنین ایزولیشن، پیشنهاداتی راجع به ادغام با یکدیگر، به دلیل اشاراتی در دروس پاتولوژی و اندودنتیکس، بیان شد که میتواند در برنامهریزیهای آتی مورد توجه قرار گیرد.
در مورد اهمیت و لزوم لایت کیور، استفاده از پیشنهاد مطرح شده در مورد اسید اچ و باندینگ به علت زمینه رو به رشد و پیشرفت در این حیطه نیز، قابل کاربرد بوده و تمرکز بر آموزش تفکر انتقادی و آموزش چگونگی استفاده از منابع در به روز نگاه داشتن دانش ضروری است. این مطلب با توجه به پیشرفت سریع تکنولوژی در این حیطهها اهمیت مضاعفی یافته و توانمندسازی دانشجویان در خود توانمندسازی باید مورد توجه قرار گیرد.(15)
میزان بالای اشاره به اهمیت و ضرورت توجه به ترمیم دندانهای اندوشده، هم در دروس نظری و هم تاکید بر نیاز به انجام زیاد این ترمیمها در لاگ بوک، بیانگر این مطلب است که آموزش در این زمینه نیازمند توجه جدی میباشد و باید کیفیت و کمیت آموزش در این حیطه ارتقا یابد.
اشاره به اهمیت زیاد آموزش پینها و پستهای FRC نیز به علت کاربرد در دندانهای اندو شده قابل توجیه است.
در بررسی کفایت تعداد ترمیمهای موظف دانشجویان دوره عمومی در طی گذراندن دروس ترمیمی عملی، تاکید بیشتر بر آموزش ترمیم وسیع آمالگام برای دندانهای زنده میباشد. با توجه به اینکه نمونههایی که اندیکاسیون این ترمیمها را داشته باشد بسیار کم است و معمولاً دندانهای به شدت تخریب شده درگیری پالپ نیز دارند و در حیطه ترمیم دندانهای اندوشده قرار میگیرند، مشکل اصلی پیداکردن نمونه در این زمینه است نه تعداد موارد کم موجود در ریکارمنت بنابراین ممکن است زیاد کردن این تعداد عملاً مفید نباشد و بهترین راه حل، آموزش آن روی دندانهای خارج شده در پره کلینیک است.(16)
نتیجه گیری و پیشنهادات
در مجموع به نظر میرسد سرفصلهای دروس نظری و لاگ بوک دوره بالینی ترمیمی نیاز به بازبینی دارد. این بازبینی بهتر است بر توانمندسازی در حیطههای مربوط به ترمیمهای زیبایی و ترمیمهای وسیع تاکید بیشتری داشته و علاوه بر آن با توجه به اینکه رشتههای عملی مانند ترمیمی وابسته به تکنولوژی و به روزشدن است؛ توانایی خود توانمندسازی را در فارغالتحصیلان مدنظر قرار دهد.
تشکر و قدردانی
این مطالعه با حمایت معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد بر اساس طرح مصوب شماره 88392 انجام شده و منتج از پایان نامه دانشجویی با شماره 2425 است.
Polyzois I, Claffey N, McDonald A, Hussey D, Quinn F. Can evaluation of a dental procedure at the outset of learning predict later performance at the preclinical level? A pilot study. Eur J Dent Educ 2011; 15(2): 104-9.