نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی، مرکز تحقیقات دندانپزشکی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران
2 استاد پریودانتیکس، مرکز تحقیقات بیماریهای دهان، فک و صورت، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران
3 دانشیار پریودانتیکس، مرکز تحقیقات مواد دندانی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران
4 دستیار تخصصی گروه دندانپزشکی ترمیمی و زیبایی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Introduction: Teachers play an important role in an educational system. According to the importance of this subject in education quality improvement, the purpose of the present study was to compare the students’ and teachers’ viewpoints about the characteristics of a good teacher in dentistry.
Materials & Methods: In the first step, an open- close questionnaire was prepared based on a ten person focus group discussion by the students composed of teachers’ characteristics in theoretical and clinical courses and evaluation. The questionnaire was based on four point Lickert scale and was presented to 100 clinical students and teachers of Mashhad dental school after reliability proof process in a Test retest evaluation. The data were analyzed by SPSS software. (α=0.05)
Results: In the first part, teachers’ and students’ most important choice was" teachers’ ability to integrate basic and clinical concepts" with the mean of 3.58 and 3.54 respectively. In the second part," discuss about the students’ concept in treatment plan" was the most important factor among teachers and students with the mean of 3.63 and 3.29 respectively and in the third part," evaluation designing based on a general dentist needs" was the most important factor among teachers and students with the mean of 3.02 and 3.32 respectively. The viewpoints of teachers and students were the same except for the level of importance of four subjects (teachers attending in classroom on time, paying more attention to patient management, introducing a hand out in courses and giving high lesson scores to all students)
Conclusion: The results of the present study showed that the viewpoints of the students and teachers of Mashhad dental school about the characteristics of qualified teaching were the same in most of the subjects.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
در یک سیستم آموزشی اساتید و نحوه عملکرد آنها از ارکان بسیار تاثیرگذار میباشند. نحوه عملکرد اساتید و ویژگیهای آنها موجب دستیابی به اهداف آموزشی مورد نظر و یادگیری دانشجویان میشود.(1) راه حل معمول در سیستمهای آموزشی جهت تعیین عملکرد اساتید، استفاده از روشهای ارزشیابی میباشد. اولین ارزشیابی رسمی اساتید توسط ریمرز و همکارانش در سال 1927 صورت گرفت.(2) از آن پس احساس نیاز به یک ارزشیابی قانونمند و بینقص، بسیاری از کشورها را به سمت طراحی روشی استاندارد کشانده است. Adams معتقد است که ارزشیابی از اساتید به عنوان یکی از شاخصهای اساسی پیشرفت آموزش در نظر گرفته میشود به این معنا که در موسساتی که ارزشیابی به طور مستمر صورت میگیرد بهبود کیفیت آموزشی بسیار واضح است.(3) اما در خصوص ارزشیابی اساتید باید به خاطر داشت که زمانی ارزشیابی قابل اعتماد و استاندارد میباشد که اطلاعات کسب شده از دقت و صحت کافی برخوردار باشند، تمامی عوامل موثر در ارزشیابی با توجه به شرایط یک سامانه آموزشی بررسی گردند و از نتایج ارزشیابی به منظور بهبود وضعیت آموزشی کمک گرفته شود.(5و4) با توجه به این که در هر حیطه آموزشی، ملاکهای ارزشیابی اساتید متفاوت و متعددند لذا روشهای ارزشیابی نیز متفاوت خواهند بود. اسکریون در مطالعه مروری خود به ذکر 9 روش ارزشیابی ( شامل مصاحبه، نظرات و گزارشات دانشجویان، نظرات همکاران، والدین دانشجویان، میزان یادگیری و پیشرفت دانشجویان، خودسنجی، مشاهده، آثار علمی اساتید، کارپوشه)، مزایا و معایب هر یک میپردازد. او در مطالعه خود به ارزیابی تمام وظایف یک استاد و نه فقط وظایف درون کلاسی او تاکید مینماید.(6) در سی سال اخیر مهمترین و تاکید شدهترین روش ارزشیابی اساتید، امتیازدهی توسط دانشجویان بوده است.(7) دانشجویان به دلیل حضور مستقیم در محیط آموزشی و با توجه به این که مصرفکنندگان اصلی برنامههای آموزشی هستند، نوع نگرش آنها در مورد ویِژگیهای اساتید در امر ارزشیابی میتواند بسیار مفید باشد.(9و8)
بهترین و شایعترین راه نظرخواهی از دانشجویان تهیه پرسشنامههای نظرخواهی میباشد. اما این پرسشنامهها و سوالات آن بسیار متفاوت بوده است. مارش به منظور استانداردسازی پرسشنامههای ارزیابی اساتید، پرسشنامهای جامع شامل 9 بخش ارایه داد که در آن سوالاتی در خصوص اعتبار علمی درس، میزان اشتیاق اساتید به تدریس، شیوه سازماندهی مطب، میزان در دسترس بودن اساتید، میزان مشارکت دانشجویان، گستردگی و جامعیت مطلب و نحوه امتحانات اساتید مورد توجه قرار گرفتند.(10)
در حال حاضر به منظور ارزشیابی هر چه دقیقتر عملکرد اساتید از معیارهای متفاوت استفاده میشود. این معیارها با هدف بررسی کیفیت آموزش اساتید تعیین میگردد. با توجه به تفاوتهایی که در تعیین این معیارها دیده میشود، این مطالعه قصد داشت دیدگاه دانشجویان و اساتید دانشکده دندانپزشکی مشهد را درخصوص معیارهای معرف یک تدریس خوب به دست آورد. نتایج این تحقیق میتواند در آشنایی اساتید و دانشجویان با دیدگاهها و نظرات یکدیگر در باب معیارهای مدرس خوب، مناسب باشد.
مواد و روشها
مطالعه حاضر در دو قسمت با رویکرد کیفی (برای ایجاد روایی در پرسشنامه) و توصیفی-تحلیلی و مقطعی انجام شد. جامعه مورد مطالعه در این تحقیق شامل صد نفر از اساتید و صد نفر از دانشجویان بالینی دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در سال 1390 بودند. معیار ورود دانشجویان به مطالعه، اشتغال به تحصیل آنها در یکی از ترمهای، 8، 10، 12 بود. مرحله اول با تشکیل جلسات با دو Focus group ده نفره از دانشجویان که دارای ویژگیهای از پیش تعیین شده بودند، آغاز شد. انتخاب این گروهها به صورت هدفمند، از سوی مسؤلین آموزشی دانشکده و به عنوان دانشجویان صاحب تفکر انتقادی انجام شد. دو جلسه 2 ساعته با حضور این دانشجویان صورت گرفت تا «عوامل موثر و نشان دهنده کیفیت تدریس یک استاد را که تاکنون در کلینیک و یا محیطهای دیگر دانشکده با آن مواجه بودهاند» را بازگو کنند. پروسه مصاحبه با ضبط صدای دانشجویان و نگارش مکتوب سخنان آنان تا زمان بیان مطالب تکراری و به اشباع رسیدن موضوع، انجام شد. به دنبال هر جلسه مصاحبه، مطالب بیان شده در قالب مفاهیم، کدگزاری شد و با ادغام مفاهیم مشابه و کدگزاری محوری، کدهای نهایی شامل مفاهیم ذهنی نشاندهنده آموزش خوب جمعآوری گردید. پس از آن بر اساس مفاهیم به دست آمده، پرسشنامهای بسته- باز شامل 26 سؤال بر گرفته از موارد مطرح شده در جلسات، در سه بخش شامل ویژگیهای عمومی استاد در حین تدریس نظری، ویژگیهای استاد در حین تدریس عملی و ویژگیهای استاد در ارزشیابی تهیه گردید. در مرحله بعد جهت بررسی پایایی، پرسشنامه اولیه به 10 نفر از دانشجویان، از ترمهای مختلف براساس نمونه گیری تصادفی و جهت تکمیل داده شد. پس از بازآزمایی به مدت 15 روز، با استفاده از آلفای کرونباخ به دست آمده (85%)، پایایی پرسشنامه تایید شد.
پرسشنامههای آماده شده همراه با توضیحی در مورد اهداف تحقیق، پس از تایید از طرف اداره آموزش دانشکده و با نامهای از طرف معاونت آموزشی، توسط پژوهشگر به اساتید و دانشجویان ارایه گردید. به سوالات موجود در پرسشنامه (در جداول نتایج آمده است) براساس میزان تاثیر ویژگی ذکر شده در تدریس موفقتر، اعداد 1 تا 4 (1= کم اهمیت، 2= اهمیت متوسط،
3= اهمیت زیاد، 4= بسیار مهم) داده میشد. تعدادی از پرسشنامهها از طریق استفاده از فضای مجازی و از طریق پست الکترونیک توسط دانشجویان تکمیل شد. جهت رعایت نکات اخلاقی، پژوهشگر خود را برای دانشجویان معرفی کرده و هدف از انجام تحقیق را برای آنان توضیح میداد. همچنین آزادی مشارکت کنندگان برای شرکت در تحقیق یا خروج از آن، محرمانه بودن اطلاعات و حفظ آنها در محل امن، رعایت گردید.
پس از جمعآوری، اطلاعات از پرسشنامهها استخراج و به وسیله نرمافزار SPSS با ویرایش 5/11 مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. (05/0=α) برای مقایسه نظرات دانشجویان و اساتید از آزمون من - ویتنی استفاده شد.
یافتهها
در این مطالعه 70 نفر از دانشجویان و 60 نفر از اساتید دانشکده دندانپزشکی، به پرسشنامه پاسخ دادند. در پاسخگویی اساتید به سوالات مربوط به تدریس نظری؛ بیشترین اهمیت به «توانایی استاد در ایجاد ارتباط بین مطالب نظری و عملی» بود. کم اهمیتترین موضوعات «تاکید بر حضور و غیاب» و «داشتن ظاهر جذاب یک استاد» بودند. (جدول 1 )
بررسی پاسخ دانشجویان به سوالات مربوط به تدریس نظری نشان داد که سوال 4 (ایجاد ارتباط بین مطالب نظری و عملی) و بعد از آن سوال شماره 1 (طرح مثال و مسئله توسط استاد) حائز اهمیتترین موضوعات بودند. دانشجویان، سوال 10 (تاکید زیاد بر حضور و غیاب) و سوال 12 (برخورد شدید با دانشجویان تاخیرکننده) را کم اهمیتترین ویژگیهای استاد تلقی نمودند (جدول 1).
بررسی تفاوت پاسخها بین دو گروه اساتید و دانشجویان نشان داد که در بخش تدریس نظری؛ بیشترین تفاوت در «حضور به موقع استاد در کلاس» مشاهده گردید؛ که اساتید به این امر تاکید بیشتری در تاثیر در کیفیت تدریس داشتند. (001/0P<) (جدول 1)
در بخش دوم سوالات که به شیوه تدریس استاد در واحدهای عملی میپرداخت، در پاسخگویی اساتید، موضوع «بحث و تبادل نظر در مورد طرح درمان با دانشجو» بالاترین میانگین و موضوع «توضیح مطالب نظری در واحد عملی» کم اهمیتترین میانگین را نشان داد. (جدول 2) در پاسخگویی دانشجویان به سوالات این بخش نیز، مهمترین و کم اهمیتترین موضوعات مشابه پاسخگویی اساتید بود. درخصوص توجه به موارد جانبی مثل برخورد با بیمار از نظر اساتید اهمیت بیشتری در کیفیت تدریس در مقایسه با دانشجویان داشت (04/0P=) (جدول 2).
بررسی پاسخهای اساتید در خصوص ارزشیابی نشان داد که مهمترین موضوع از نظر آنها «طرح سوالات امتحانی با توجه به نیاز یک دندانپزشک عمومی» و کم اهمیتترین «دادن نمرات بالا به دانشجویان و عدم مردودی» بود. در پاسخگویی دانشجویان به سوالات این بخش نیز مهمترین موضوع مشابه با پاسخگویی اساتید بود (جدول 3). در این خصوص نظر اساتید با دانشجویان در خصوص لزوم ارائه جزوه به دانشجویان و دادن نمرات بالاتر به دانشجویان متفاوت بود (001/0P<) (جدول 3).
جدول 1 : پاسخ اساتید و دانشجویان به هجده سوال بخش اول پرسشنامه در خصوص اهمیت خصوصیات تدریس در کلاسهای نظری
|
شماره سوال |
حیطه |
درجه اهمیت تعداد (درصد) |
میانگین
|
P-value* |
||||||||
|
کم اهمیت |
اهمیت متوسط |
اهمیت زیاد |
بسیار مهم |
|||||||||
|
استاد |
دانشجو |
استاد |
دانشجو |
استاد |
دانشجو |
استاد |
دانشجو |
استاد |
دانشجو |
|||
|
1 |
طرح مثال و مسئله |
0 (0/0) |
0 (0/0) |
4 (0/6) |
8 (0/11) |
23 (0/39) |
21 (0/30) |
33 (0/55) |
41 (0/59) |
48/3 |
47/3 |
808/0 |
|
2 |
تغییر لحن صدا، عدم یکنواختی لحن صدا |
0 (0/0) |
4 (0/6) |
14 (0/23) |
13 (0/19) |
20 (0/33) |
29 (0/41) |
26 (0/44) |
24 (0/34) |
20/3 |
04/3 |
305/0 |
|
3 |
تغییر موقعیت در کلاس در حین تدریس |
4 (0/6) |
4 (0/6) |
25 (0/42) |
32 (0/46) |
13 (0/21) |
20 (0/29) |
18 (0/31) |
14 (0/20) |
75/2 |
63/2 |
063/0 |
|
4 |
ایجاد ارتباط بین مطالب بالینی و نظری |
0 (0/0) |
0 (0/0) |
0 (0/0) |
7 (0/10) |
25 (0/42) |
18 (0/26) |
35 (0/48) |
45 (0/64) |
58/3 |
54/3 |
617/0 |
|
5 |
بیان تجربیات شخصی |
2 (0/3) |
4 (0/6) |
14 (0/23) |
21 (0/30) |
22 (0/37) |
18 (0/26) |
22 (0/37) |
27 (0/39) |
07/3 |
97/2 |
383/0 |
|
6 |
بیان مطلب با استفاده از منابع متنوع و متعدد |
2 (0/3) |
8 (0/11) |
16 (0/27) |
29 (0/41) |
25 (0/42) |
22 (0/31) |
17 (0/28) |
11 (0/16) |
95/2 |
51/2 |
07/0 |
|
7 |
تاکید بر بیان مفاهیم و نه حفظیات |
1 (0/2) |
3 (0/4) |
15 (0/25) |
12 (0/17) |
29 (0/48) |
22 (0/31) |
14 (0/24) |
33 (0/47) |
95/2 |
21/3 |
141/0 |
|
8 |
اختصاص زمان به استراحت |
12 (0/20) |
12 (0/17) |
23 (0/38) |
28 (0/40) |
13 (0/22) |
20 (0/29) |
12 (0/20) |
10 (0/14) |
42/2 |
40/2 |
832/0 |
|
9 |
توانایی پاسخ گویی سوالات در هر لحظه |
15 (0/25) |
10 (0/14) |
18 (0/31) |
23 (0/33) |
13 (0/22) |
17 (0/24) |
13 (0/22) |
20 (0/29) |
41/2 |
67/2 |
132/0 |
|
10 |
تاکید زیاد بر حضور و غیاب |
28 (0/47) |
42 (0/60) |
19 (0/33) |
17 (0/24) |
9 (0/14) |
6 (0/9) |
4 (0/6) |
5 (0/7) |
82/1 |
63/1 |
369/0 |
|
11 |
حضور به موقع از ابتدای کلاس |
3 (0/5) |
12 (0/17) |
8 (0/13) |
20 (0/29) |
14 (0/23) |
19 (0/27) |
35 (0/59) |
19 (0/27) |
35/3 |
64/2 |
000/0 |
|
12 |
برخورد شدید با دانشجویان تاخیرکننده |
38 (0/63) |
38 (0/54) |
11 (0/18) |
14 (0/20) |
7 (0/12) |
11 (0/16) |
2 (0/3) |
7 (0/10) |
53/1 |
81/1 |
117/0 |
|
13 |
استفاده از لباس و پوشش مناسب |
4 (0/7) |
8 (0/11) |
12 (0/20) |
12 (0/17) |
18 (0/30) |
30 (0/43) |
26 (0/43) |
20 (0/29) |
10/3 |
89/2 |
302/0 |
|
14 |
داشتن ظاهر جذاب |
17 (0/29) |
10 (0/14) |
18 (0/31) |
29 (0/41) |
13 (0/22) |
19 (0/27) |
11 (0/19) |
12 (0/17) |
31/2 |
47/2 |
325/0 |
|
15 |
بیان آرام و باوقار |
7 (0/12) |
9 (0/13) |
16 (0/27) |
19 (0/27) |
20 (0/34) |
29 (0/41) |
16 (0/27) |
13 (0/19) |
76/2 |
66/2 |
523/0 |
|
16 |
اختصاص وقت به پاسخ گویی در هر زمان |
8 (0/14) |
6 (0/9) |
21 (0/37) |
29 (0/41) |
17 (0/30) |
22 (0/31) |
11 (0/19) |
13 (0/19) |
54/2 |
60/2 |
714/0 |
|
17 |
پاسخ گویی به سوال بدون توجه به میزان مطالعه دانشجو |
11 (0/19) |
4 (0/6) |
22 (0/39) |
30 (0/43) |
19 (0/33) |
21 (0/30) |
5 (0/9) |
15 (0/21) |
32/2 |
67/2 |
064/0 |
|
18 |
توانایی مدیریت و آرام نگه داشتن کلاس |
1 (0/2) |
5 (0/7) |
4 (0/7) |
9 (0/13) |
23 (0/39) |
27 (0/39) |
32 (0/53) |
29 (0/41) |
43/3 |
14/3 |
059/0 |
* Mann-Whitney test
جدول 2: پاسخ اساتید و دانشجویان به میزان تاثیر نکات مرتبط با تدریس عملی در کیفیت تدریس اساتید.
|
P-value*
|
میانگین |
درجه اهمیت تعداد (درصد) |
حیطه |
شماره سوال |
||||||||
|
کم اهمیت |
اهمیت متوسط |
اهمیت زیاد |
بسیار مهم |
|||||||||
|
دانشجو |
استاد |
دانشجو |
استاد |
دانشجو |
استاد |
دانشجو |
استاد |
دانشجو |
استاد |
|||
|
574/0 |
49/2 |
37/2 |
15 (0/21) |
8 (0/13) |
25 (0/36) |
21 (0/35) |
16 (0/23) |
15 (0/25) |
14 (0/20) |
16 (0/27) |
توضیح مطالب نظری در واحد عملی |
1 |
|
181/0 |
06/3 |
28/3 |
27 (0/39) |
25 (0/42) |
22 (0/31) |
19 (0/32) |
19 (0/27) |
15 (0/25) |
2 (0/3) |
1 (0/2) |
نظارت تمام وقت بر کار دانشجو |
2 |
|
001/0 |
88/2 |
42/3 |
20 (0/29) |
22 (0/38) |
26 (0/38) |
21 (0/17) |
18 (0/26) |
13 (0/22) |
5 (0/7) |
2 (0/3) |
توجه به مسائل جانبی مثل رفتار با بیمار |
3 |
|
011/0 |
29/3 |
63/3 |
34 (0/50) |
30 (0/50) |
22 (0/32) |
22 (0/37) |
14 (0/21) |
8 (0/13) |
0 (0/0) |
0 (0/0) |
بحث درباره نظر دانشجو در طرح درمان |
4 |
* Mann-Whitney test
جدول 3 : پاسخ اساتید و دانشجویان به میزان تاثیر نکات مرتبط با ارزشیابی بر کیفیت تدریس اساتید.
|
شماره سوال |
حیطه |
درجه اهمیت تعداد (درصد) |
میانگین |
P-value* |
||||||||
|
کم اهمیت |
اهمیت متوسط |
اهمیت زیاد |
بسیار مهم |
|||||||||
|
استاد |
دانشجو |
استاد |
دانشجو |
استاد |
دانشجو |
استاد |
دانشجو |
استاد |
دانشجو |
|||
|
1 |
ارائه جزوه برای مطالعه |
34 (0/57) |
7 (0/10) |
12 (0/20) |
29 (0/42) |
12 (0/20) |
14 (0/20) |
2 (0/3) |
19 (0/28) |
70/1 |
65/2 |
001/0< |
|
2 |
اتخاذ نمرات بالا به دانشجو و عدم مردودی |
49 (0/82) |
6 (0/9) |
9 (0/15) |
30 (0/43) |
2 (0/3) |
17 (0/24) |
0 (0/0) |
17 (0/24) |
22/1 |
64/2 |
001/0< |
|
3 |
طرح سوالات امتحانی با توجه به نیاز یک دندانپزشک عمومی |
1 (0/2) |
3 (0/4) |
16 (0/27) |
9 (0/13) |
24 (0/40) |
20 (0/15) |
19 (0/32) |
37 (0/54) |
02/3 |
32/3 |
072/0 |
|
4 |
ارائه مرجع گسترده و الزام کردن دانشجو به پیدا کردن موضوعات امتحانی |
3 (0/5) |
7 (0/10) |
19 (0/32) |
26 (0/38) |
22 (0/37) |
22 (0/32) |
16 (0/27) |
13 (0/19) |
85/2 |
60/2 |
116/0 |
* Mann-Whitney test
بحث
در این مطالعه که با هدف بررسی عوامل موثر بر ارزشیابی اساتید توسط دانشجویان و اساتید انجام گردید، نتایج به صورت دسته بندی شده در سه دسته کلی قرار گرفت. در دسته اول سوالات پرسشنامه که شیوه تدریس دروس نظری مورد ارزیابی قرار گرفت، مهمترین مسئله از نظر اساتید و دانشجویان، توانایی ایجاد ارتباط بین مساﺋل عملی و نظری بود. در مطالعه انجام شده توسط سرچشمی و همکاران(11) در دانشکده علوم پزشکی قزوین، مهمترین ویژگی اساتید «تسلط علمی بر موضوع» بیان گردید.
قربانی و همکارانش(12) نیز در مطالعه خود در دانشگاه علوم پزشکی سمنان همین ویژگی را به عنوان مهمترین ویژگی برشمردند. رحیمی و همکارانش(13) مهمترین ویژگی یک استاد خوب را از دیدگاه دانشجویان در چهار حیطه دانش پژوهی، روش تدریس، توانایی ارتباط و شخصیت فردی مورد ارزیابی قرار داد و در حیطه دانش پژوهی «تسلط استاد در درس مورد تدریس» و «ارائه مطالب جدید و روزآمد» را از مهمترین ویژگیهای استاد خوب دانشگاهی بیان نمودند. در مطالعه دیگری با هدف مقایسه ویژگیهای یک تدریس اثربخش از دیدگاه دانشجویان و اساتید، اولویت اساتید را دانش پژوهی و اولویت دانشجویان را قدرت ارتباط معرفی شد.(14) همچنین از دیدگاه دانشجویان قدرت بیان و روش تدریس، مهمترین فاکتور یک استاد خوب است و دیگر فاکتورها از جمله توان علمی، اخلاق و رفتار استاد با دانشجویان نیز از جمله فاکتورهای مهمی هستند که تفاوت اندکی با قدرت بیان و روش تدریس استاد دارد(15) که نتایج این مطالعه متفاوت از نتیجه مطالعه حاضر میباشد. غفورنیا در مطالعه خود با هدف بررسی ویژگیهای یک استاد توانمند، مهمترین ویژگیهای یک استاد توانمند در 10 سال آینده را، به روز بودن و تسلط بر کامپیوتر و زبان انگلیسی مطرح کردند.(16)
موضوع دیگر، ویژگیهای فردی که به نوع مطلب علمی مورد تدریس استاد مرتبط نیست، میباشد. در این مطالعه اساتید بیشترین اهمیت را به حضور به موقع اساتید در کلاس دادند، در حالی که دانشجویان تغییر لحن و سطح صدا در حین تدریس را حاﺋز اهمیت بیشتری تشخیص دادند. در خصوص ویژگیهای صرفاً ظاهری، ظاهر جذاب و لباس و پوشش مناسب، اساتید و دانشجویان دیدگاه مشابهی داشتند.
رهنما و همکارانش در مطالعهای در دانشجویان گروه پرستاری، خوش اخلاقی و اعتماد به نفس را از مهمترین عوامل ذکر نمودند. در مجموع امتیازاتی که اساتید و دانشجویان به موارد رفتاری یا در واقع غیرمرتبط با زمینه علمی استاد اختصاص دادهاند، به اهمیت متوسط آن اشاره دارد. در این مطالعه نیز تسلط علمی بر مطالب، اهمیت بیشتری نسبت به خوش اخلاقی و اعتماد به نفس داشت.(17) تیلور و همکارانش فاکتورهای متعددی را بر ارزشیابی اساتید تاثیرگذار دانستند که سه جنبه مهم این مساﺋل شامل احترام قاﺋل شدن برای دانشجو، توانایی بحث با دانشجو، توانایی سازمان دهی کلاس و اراﺋه درس است.(18) در مطالعه حاجی آقاجانی و همکارانش، مهمترین فاکتورهای موثر بر تدریس، مهارتهای ارتباطی اساتید و شوخ طبعی استاد بیان گردید.(19) عابدینی و همکارانش در مطالعه خود با هدف ارزیابی معیارهای یک استاد خوب دانشگاهی، با استفاده از تکمیل پرسشنامه توسط 336 دانشجو، شیوایی بیان، خوشرویی و تسلط بر موضوع تدریس را ویژگیهای استاد خوب ذکر کردند.(20)
توجه به مساﺋل اخلاقی، از جمله خوش اخلاق بودن استاد اهمیت بالایی را در بسیاری از مقالات کسب نموده است. اما در این مطالعات معیارهای خوش اخلاقی مشخص نگردیده است.(21) در مطالعه حاضر سوالاتی مطرح شد که به طور غیرمستقیم ویژگی اخلاقی استاد را نیز مورد بررسی قرار بدهد.
در خصوص رعایت قوانین و مقررات کلاس، از نظر اساتید حضور به موقع استاد در کلاس از اهمیت بالاتری نسبت به نظر دانشجویان به این موضوع برخوردار است. در حالی که در مطالعه سرچشمی و همکاران(11) مهمترین مسئله از دیدگاه دانشجویان در مورد رعایت قوانین آموزشی حضور به موقع استاد در کلاس بود.
در بخش دیگر سوالات پرسشنامه حاضر، شیوه تدریس عملی اساتید مورد ارزیابی قرار گرفت. در این زمینه نیز اساتید و دانشجویان به طور مشترک، بیشترین اهمیت را به «بحث کردن در مورد نظرات دانشجو و بیان طرح درمان» و کمترین اهمیت را به «اهمیت به مطالب تئوری در واحدهای عملی» دادهاند. در سایر مطالعات تدریس عملی از تدریس تئوری تفکیک نشده است. بررسی جداگانه دروس عملی و شیوه تدریس آنها توسط اساتید، با توجه به وجود واحدهای عملی متعدد در رشته دندانپزشکی صورت نگرفته است که نشاندهنده ضرورت بررسی اختصاصی هر رشته به تناسب آن میباشد.
در بخش سوم سوالات مطالعه حاضر، مهمترین عوامل و شیوه ارزشیابی اساتید مورد بررسی قرار گرفت که در این مورد هم مهمترین مسئله به صورت مشترک از دید اساتید و دانشجویان یکسان و تاکید بر «طرح امتحان براساس نیازهای یک دندانپزشک عمومی» بود. نتایج مطالعه حاضر در این خصوص متفاوت از نتایج مطالعه سرچشمی و همکاران(11) بود. این محققین، مهمترین موضوع در این بخش را برگزاری امتحانات جامع و دقیق بیان کردند در حالی که در مطالعه حاضر به گزینه مربوط به اراﺋه مراجع گسترده در هنگام ارزشیابی، کمترین نمرات اختصاص داده شد.
مسئله قابل توجه دیگر در مطالعات، دستهبندی دانشجویان به گروه دختر و پسر و تاثیر جنسیت و معدل بر ارزشیابی بود. این موضوع که آیا جنسیت دانشجو بر روی نظر دانشجو موثر است در جلساتی که به منظور تهیه پرسشنامه تشکیل میشد، مورد پرسش و نظرخواهی قرار گرفت. تقریباً تمامی دانشجویان شرکت کننده در مطالعه این موضوع را فاقد ارزش، ارزیابی کردند. در مطالعه وکیلی و همکاران(22) نیز در دانشگاه سمنان رابطه معنیداری بین معدل تحصیلی و جنسیت با نمرات ارزشیابی مشخص نشد. غفورنیا و شکورنیا نیز در مطالعه خود بین نظرات دانشجویان دختر و پسر، با معدل تحصیلی بالا یا پایین در ارتباط با عوامل موثر در ارزشیابی استاد تفاوت معنیداری مشاهده نکردند.(16)
جنبه دیگر مورد بررسی در این مطالعه، بررسی تفاوت پاسخ اساتید و دانشجویان به سوالات پرسشنامه بود. در بخش اول به جز یک مورد، در بقیه موارد پاسخها تفاوتی نداشتند. یک مورد در خصوص حضور به موقع استاد در کلاس بود که اساتید تاکید بیشتری بر حضور به موقع خود نسبت به دانشجویان داشتند.
در مورد اراﺋه جزوه برای مطالعه و دادن نمرات بالا به دانشجویان بدون مردودی، نظرات کاملا متفاوت بود. اساتید دادن جزوه را برخلاف نظرات دانشجویان، امری کم اهمیت تلقی نمودند. درخصوص دادن نمرات بالا و عدم مردودی، نیز بسیار طبیعی به نظر میرسد که توقع دانشجویان از اساتید اینگونه باشد. مطالعه اصغرپور و همکارانش(23) نشان داد که اختلاف معنیداری بین دیدگاه اساتید و دانشجویان در مورد میانگین نمرات عوامل تاثیرگذار مرتبط با خصوصیات فردی – شخصیتی استاد، فعالیتهای آموزشی مدرس، برخی شرایط آموزشی و عوامل مرتبط با دانشجو وجود نداشت ولی میانگین نمرات اساتید و دانشجویان در مورد عوامل تاثیرگذار مرتبط با واحد کارآموزی بر ارزشیابی استاد اختلاف آماری معنیداری داشت.
از منظر کلی سوالات مرتبط با مساﺋل علمی و توانایی علمی استاد در تدریس، به طور میانگین در این تحقیق امتیازات بالاتری را دریافت کردند و عوامل صرفاً ظاهری و یا غیرآموزشی مثل رعایت مقررات و مواردی که به پوشش و ظاهر و نوع برخورد استاد مرتبط میباشد در مرحله بعدی اهمیت قرار داشتند. حاج آقاجانی و همکارانش(24) در این خصوص نتایج متفاوتی را گزارش نمودند. آنها نشان دادند که اساتید و دانشجویان از میان 4 حیطه ویژگیهای اساتید خوب، اولویت اول را به شخصیت فردی و سپس به ترتیب به حیطههای دانش پژوهی، توانایی در ایجاد ارتباط دادهاند.
نتیجه گیری
به نظر میرسد که نظرات اساتید و دانشجویان دانشکده دندانپزشکی مشهد در مورد میزان اولویت اهمیت مساﺋل در حوزههای تدریس نظری، عملی و نوع ارزشیابی، با وجود تفاوت در برخی حیطهها، به یکدیگر نزدیک است و دغدغههایی یکسان دارند. هر دو گروه تسلط علمی و مهارت در انتقال آن را در ارزشیابی استاد در درجه اول اهمیت قرار دادند و پس از آن ویژگیهای غیرعلمی یک استاد مثل ویژگیهای اخلاقی و روشهای ارزشیابی را موثر دانستند.
تشکر و قدردانی
این مطالعه منتج از پایاننامه دانشجویی آقای محمد باقری به شماره 2535 است و با حمایت معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام شده است که بدینوسیله از ایشان تقدیر و تشکر میگردد.
)