Document Type : Case report
Authors
1 Associate Professor, Dep of Oral Medicine, School of Dentistry, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran.
2 Postgraduate Student, Dept of Oral Medicine, School of Dentistry, Shahid Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran.
Abstract
Keywords
مقدمه
لنفومهای بدخیم گروهی از نئوپلاسمهای ناشی از موتاسیون سوماتیک در لنفوسیتهای پیشساز بوده که سیستم لنفورتیکولر را درگیر میکنند. این بدخیمیها دومین نئوپلاسم شایع سرو گردن پس از کارسینوم سلول سنگفرشی بوده(3-1) و به دو گروه هوچکین و غیرهوچکین تقسیم میشوند. لنفومها میتوانند منشا سلول B یا T داشته باشند ولی لنفوم با منشا سلول T بسیار نادرتر از انواع با منشا سلول B میباشد.(4و3) لنفوم غیرهوچکین جزء بدخیمیهای خونی شایع به ویژه در مناطق پیشرفتهتر میباشد. این بدخیمی هشتمین سرطان شایع مردان و یازدهمین سرطان شایع در زنان است به نحوی که در کل، 1/5 درصد موارد سرطان و نیز 7/2 درصد مرگهای مربوط به سرطان را به خود اختصاص میدهد.(5) علل مختلفی برای ابتلا به لنفوم پیشنهاد شده است. ویروس ابشتن-بار (EBV) از آن جهت که میتواند با ایجاد التهاب مزمن منجر به ازدیاد سلولهای لنفوئیدی گردد از آن جمله است.(3) از دیدگاه کلینیکی تقریباً در همه موارد، لنفوم هوچکین ضایعهای است که ندرتاً نواحی خارج گرهی را درگیر میکند.(6) در حالی که لنفوم غیرهوچکین در 24 تا 48 درصد موارد به صورت خارج گرهی (Extra nodal) بروز میکند.(3) لنفوم اولیه خارج گرهی در ناحیه سر و گردن تقریباً ناشایع است. درگیری حفره دهان مخصوصاً نادر بوده (حدود 1 تا 5 درصد) و در صورت وقوع، به صورت تورمی با قوام نرم تا سفت و اغلب پوشیده شده با مخاطی زخمی میباشد.(7) در ناحیه سر و گردن شایعترین ناحیه خارج گرهی حلقه والدیر میباشد و درگیری سایر نواحی مثل کف دهان، غدد بزاقی، مخاط باکال، سینوسهای پارانازال و استخوان نیز گزارش شده است.(9و8) طبق گزارش Parrington درگیری دهانی اولیه در لنفوم غیرهوچکین بسیار نادر میباشد.(1) در تحقیق Otter و همکاران لنفوم غیرهوچکین خارج گرهی اولیه، 41 درصد تمامی لنفومهای غیرهوچکین را به خود اختصاص میداد که تنها 3 درصد آنها به طور اولیه در دهان تظاهر یافته بودند.(10) این تظاهر اولیه دهانی توسط Parrington نیز مطرح شده است.(1) تا به حال موارد کمی از لنفوم غیرهوچکین خارج گرهی گزارش شده است و این مسئله، تشخیص، درک ماهیت بیولوژیکی و شناخت رویکردهای موثر درمانی بیماری را مشکل ساخته است. تشخیص بیماری نیازمند معاینات فیزیکی، تستهای خونی، تصویربرداری و بیوپسی بافتی میباشد. حضور سلولهای رد-اشتنبرگ (Reed-Sternberg) پاتوگنومونیک بیماری لنفوم هوچکین میباشد در حالی که سایر نئوپلاسمهای لنفوئیدی فاقد این سلولها در نمای بافت شناسی، لنفوم غیرهوچکین نامیده میشوند. درمانهای موجود عبارتند از رادیوتراپی، کموتراپی و یا هر دو. عوامل مختلی همچون میزان گسترش بیماری، ابتلاء بیمار به سندرم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS)، نمای بافت شناسی و رده بندی Ann Arbor در بقاء موثر میباشند.(3) برخی مقالات بقاء 5 ساله لنفوم غیرهوچکین خارج گرهی ناحیه سر و گردن را 50 درصد ذکر کرده اند.(4)
در این مقاله یک مورد لنفوم غیرهوچکین با تظاهر اولیه داخل دهانی در یک مرد 40 ساله معرفی میگردد.
گزارشمورد
یک مرد 40 ساله به ظاهر سالم با شکایت از تورم لثه به بخش بیماریهای دهان فک و صورت دانشکده دندانپزشکی شهید بهشتی مراجعه نمود. وی اظهار داشت 35 روز پس از جرمگیری به دلیل درد در ناحیه دندانهای 15 و 16 به دندانپزشک مراجعه کرده و با تشخیص عفونت دندانی آنتی بیوتیک تراپی صورت گرفته است. بیمار به دلیل تداوم درد مجدداً به دندانپزشک مراجعه کرده که ایشان پس از تهیه رادیوگرافی پانورامیک با تشخیص اینکه دندانهای مذکور قابل نگهداری نبودند اقدام به خارج ساختن آنها نمود.
پس از آن بیمار با شکایت از عدم تسکین درد به جراح فک و صورت مراجعه نمود و در نهایت به دانشکده دندانپزشکی ارجاع داده شد. بیمار هیچ تاریخچه پزشکی و دندانپزشکی قابل توجهی نداشت, سیگار نمیکشید و الکل هم مصرف نمیکرد و اخیراً دچار تب و کاهش وزن نشده بود. اگرچه در مراجعه دوم (یک روز بعد) از عرق ریزش شبانه شکایت داشت. در معاینه داخل دهانی تودهای به اندازه 25×37 میلی متر در ریج آلوئول سمت چپ فک بالا در ناحیه دندانهای خارج شده با درگیری وستیبول باکال و گسترش به ناحیه کام دیده شد (تصویر 1). این ضایعه به رنگ قرمز و با سطح صاف و در بعضی نواحی احتمالاً به دلیل ترومای حین خوردن غذا زخمی بود و در لمس قوام سفت داشت و حساس نبود. بیمار همچنین از پارستزی لب پایین سمت چپ شکایت داشت. معاینه غدد لنفاوی لنفادنوپاتی ساب فک پایین را مشخص ساخت. غده درگیر متحرک بود و قوام سفت داشت. با توجه به شواهد به دست آمده بیمار جهت انجام معاینات بیشتر به پزشک دانشکده ارجاع داده شد که در معاینه اسپلنومگالی گزارش شد.
در رادیوگرافی پانورامیک هیچ ضایعه داخل استخوانی دیده نشد و تنها سایه توده بافت نرم در ناحیه دندانهای کشیده شده دیده میشد. (تصویر 2) پس از آن آزمایش خون و نیز توموگرافی کامپیوتری CBCT))Cone Beam Computed Tomography به منظور بررسی بیشتر ضایعه درخواست شد که نتیجه آزمایش خون نرمال بود ولی در رادیوگرافی CBCT پرفوراسیون کف سینوس ماگزیلاری طرف درگیر مشاهده شد. (تصویر 3) با توجه به نمای بالینی و شواهد موجود، تشخیص افتراقی شامل بدخیمیهای خونی (لنفوم)، بدخیمی غدد بزاقی فرعی و ضایعات با منشاء سینوس در نظر گرفته شد.
در نهایت بیوپسی Incisional تحت بیحسی موضعی انجام شد. در گزارش آسیب شناسی توموری بدخیم متشکل از سلولهای گرد کوچک با سیتوپلاسم اندک و هسته پلئومورف واجد هیپرکروماتیسم و نماهای میتوتیک و همین طور انفیلتراسیون ماکروفاژهای هیستیوسیتیک، پلاسماسلهای کم، ائوزینوفیلها و خونریزی دیده شد و نتیجه آسیب شناسی مطابق با لنفوم غیرهوچکین بود (تصویر 4). پس از آن بیمار به انستیتو سرطان بیمارستان امام خمینی(ره) ارجاع داده شد که پس از طی مراحل تشخیصی تکمیلی تشخیص لنفوم غیرهوچکین تایید شد و بیمار تحت شیمیدرمانی با رژیم CHOP که شامل داروهای Cyclophosphamide، Hydroxydaunomycin، Vincristine (Oncovin) و Prednisone میباشد قرار گرفت. اما متاسفانه بیمار در ابتدای پروسه درمانی فوت شد.
تصویر 1 : نشان دهنده توده داخل دهانی در ریج آلوئول سمت چپ ماگزیلا در ناحیه دندانهای خارج شده با گسترش به سمت کام و وستیبول
تصویر 2 : در نمای پانورامیک محو شدگی کف سینوس فک بالا ری سمت چپ و اندکی وسیع شدگی در لیگامان پریودنتال دندان شماره 16 مشاهده گردید. این نما همچنین نشان دهنده اپاسیتی توده بافت نرم در سمت درگیر می باشد که پس از خارج ساختن دندانها در ریج آلوئولر ایجاد شده است.
تصویر 3 : a ) در مقاطع کرونال از نمای CBCT عریض شدگی لیگامان پریودنتال دندان 16 دیده میشود. b ) دراین نما از CBCT پرفوراسیون کف سینوس سمت چپ دیده می شود.
تصویر 4 : a ) با بزرگنمایی: ×20 در این نما صفحهای متشکل از سلولهای گرد کوچک با سیتوپلاسم اندک و سلولهای هیستیوسیتیک دیده میشوند. b ) با بزرگنمایی 40×:نمای هیستو پاتولوژی نشان دهنده سلولهای بدخیم با پلئومورفیسم و هیپرکروماتیسم هسته، سیتوپلاسم اندک و نماهای میتوتیک میباشد. همچنین سلولهای هیستیوسیتیک و خونریزیهای پراکنده در تومور دیده میشود.
بحث و نتیجه گیری
لنفومها به طور کلی به دو دسته هوچکین و غیرهوچکین تقسیم میشوند، به طوری که 2/2 درصد کل بدخیمیهای سرو گردن، 3/5 درصد نئوپلاسمهای بدخیم داخل دهان و 5 درصد تومورهای غدد بزاقی را شامل میشوند.(11و8) لنفوم دهانی نادر بوده و اغلب تشخیص آن سخت است چرا که میتوانند شبیه سایر ضایعات مثل بیماری پریودنتال، استئومیلیت و سایر بدخیمیها باشند.(12) لنفوم غیرهوچکین خارج گرهی اولین بار توسط Isaacson و Wright در سال 1983 توصیف شد.(3)
بر اساس مطالعه Vander Waal که بیشترین موارد لنفوم غیرهوچکین خارج گرهی شامل 40 بیمار را گزارش کرد، میانگین سنی بیماران 56 سال و ابتلا در مردان چشمگیرتر بود.(13) Parrington نیز گزارش کرد که ابتلا به لنفوم غیرهوچکین در سنین بالای 60 سال شایعتر است.(1) Reimer وChabner طیف سنی 3 تا 67 سال را برای لنفوم غیرهوچکین گزارش کردند.(14) Ostrowski و همکاران طیف سنی 1 تا 86 سال با میانگین 1/46 را برای لنفوم غیرهوچکین بیان کردند.(15) در بررسی صدیقی و همکاران میانگین سنی 45 سال و تمایل به درگیری در مردان (60 درصد) بیشتر بود.(16) در یک مطالعه مروری سیستماتیک که توسط Guevara-Canales و همکاران انجام شد. 714 بیمار مبتلا به لنفوم غیرهوچکین بررسی شدند و از بین 13 مطالعه بررسی شده در 11 مطالعه درگیری در مردان بیشتر بود و اغلب در هفتمین دهه زندگی خود به بیماری مبتلا شده بودند.(17) مورد گزارش شده در این مقاله 40 سال سن داشت که نسبت به اغلب موارد موجود در گزارشات در سن کمتری به بیماری مبتلا شده بود ولی از نظر جنست هماهنگ با سایر موارد گزارش شده است.
در خصوص شایعترین مکان درگیری، بر اساس برخی مقالات درگیری استخوان به صورت اولیه 5 درصد کل موارد خارج گرهی را تشکیل داده و فک بالا شایعترین مکان استخوانی درگیردر ناحیه سر و گردن و فک پایین دومین مکان شایع میباشد.(19و18) در داخل دهان شایعترین مکانهای درگیر عبارتند از لوزهها وکام و موارد منفردی نیز از درگیری زبان، کف دهان و ناحیه رترومولر گزارش شده است.(17) در مطالعه Wolviusو همکاران 34 مورد لنفوم غیرهوچکین خارج گرهی که 12 مورد آن درگیری فک بالا و 12 مورد درگیری کام و 5 مورد درگیری فک پایین بود گزارش شد(12) اما در مطالعه Guevara-Canales و همکاران شایعترین مکان داخل دهانی لثه و پس از آن کام بود.(17) Shah نیز در مطالعه خود کام و لثه را شایعترین مکان درگیری گزارش کرد.(3) گرچه مواردی از درگیری سایر نواحی دهان نیز در مقالات گزارش شده است(22-20) در مورد اخیر توده اگزوفیتیک بر روی ریج آلوئول فک بالا با گسترش به سمت کام مشاهده شد.
در مورد لنفوم غیرهوچکین خارج گرهی علائم B که شامل کاهش وزن، تب و عرق ریزش شبانه میباشند ناشایع است.(12) در بررسی صدیقی و همکاران سمپتوم B در 24 درصد بیماران گزارش شد.(16) در مورد گزارش شده در این مقاله بیماردر اولین مراجعه علائم عمومی نداشت اما در مراجعه دوم (یک روز بعد) از عرق ریزش شبانه شکایت داشت.
در صورت درگیری استخوان علائم مختلفی از جمله درد دندانی غیرقابل توجیه، بی حسی، لقی دندان، ضایعه لیتیک استخوانی, فقدان حاشیه کورتیکال، عریض شدن کانال فک پایین، عریض شدن سوراخ چانه ای، فقدان لامینا دورا و عریض شدن لیگامان پریودنتال ممکن است وجود داشته باشد.(25-23) در مورد گزارش شده پرفوراسیون کف سینوس در نمای توموگرافی کامپیوتری (CBCT) به دلیل گسترش فوقانی ضایعه دیده شد. (تصویر 4)
بر اساس میزان پیشرفت بیماری، رژیمهای شیمیدرمانی مختلفی استفاده میشود. در یک مطالعه مروری، دو سوم بیماران ترکیب شیمیدرمانی و رادیوتراپی دریافت کردند که رژیم شیمیدرمانی شامل Cyclophosphamide، Hydroxydaunorubicin، Oncovin و Prednisolone (CHOP) شایعترین رژیم استفاده شده بود.(3) Van der Waal در مواردی که در stage 1 قرار میگرفتند فقط رادیوتراپی و برای موارد پیشرفتهتر ترکیب پرتودرمانی و شیمیدرمانی استفاده کرد. رژیم مورد استفاده در موارد پیشرفتهتر رژیم شیمیدرمانی CHOP بود.(14) در موردی که ما گزارش میکنیم نیز برای بیمار رژیم شیمیدرمانی CHOP در نظر گرفته شده بود. گرچه استفاده از این رژیم شایعتر است اما رژیمهای دیگری شامل سیکلوفسفاماید، وین کریستین، پردنیزولون (CVP) و وین کریستین، اپی روبیسین، متیل پردنیزولون (VEMP) نیز استفاده شده است.(3)
بروز سالیانه لنفوم غیرهوچکین در ناحیه سر و گردن در سالهای اخیر افزایش یافته است.(3) اگرچه ضایعات دهانی لنفوم غیرهوچکین اغلب جزئی از یک بیماری گستردهتر بوده و بروز لنفوم غیرهوچکین به صورت اولیه در دهان نادر است، اما در صورت وقوع، بیمار معمولا ابتدا به دندانپزشک مراجعه میکند. لذا تاخیر در تشخیص، تاثیر بسزایی در مرگ و میر و ناخوشی ناشی از بیماری دارد.(1)
در اینجا ما موردی از بیمار مبتلا به لنفوم غیرهوچکین را که درگیری داخل دهانی به عنوان اولین علامت بیماری بود گزارش میکنیم. به نظر میرسد که در این مورد عدم بررسی کافی، آگاهی و آشنایی با تظاهرات دهانی بیماری موجب تاخیر در ارجاع و تشخیص بیماری و در نهایت پیش آگهی نامطلوب گشته است.
اگرچه ضایعات دهانی لنفوم غیرهوچکین معمولاً جزئی از یک بیماری گستردهتر میباشد اما بروز لنفوم به صورت یک ضایعه داخل دهانی به عنوان اولین تظاهر این بیماری، همانند آنچه در این مورد دیده شد, پدیدهای نادر است. با این حال به جهت افزایش بروز لنفوم، آشنایی با تظاهرات دهانی این بیماری و تشخیص به موقع بسیار مهم بوده و تاثیر مهمی بر پیش آگهی، درمان و میزان بقاء دراین دسته از بیماران خواهد داشت.
تشکر و قدردانی
بدینوسیله از سرکار خانم دکتر مشهدی عباس که فوتومیکروگراف بیمار را در اختیار ما قرار دادند کمال تقدیر و تشکر را داریم.